R
E
C
E
N
Z
J
E
W. H u b a t s c h , Quellen zur Geschichte des Deutschen Ordens, Quellen sammlung zur Kulturgeschichte t. V, „M usterschmidt” W issenschaftlicher
Verlag, Göttingen 19o4; s. 200, 2 mapki, 1 fotokopia.
Przygotowany przez W. H u b a t s c h a w ybór źródeł do dziejów Zakonu K rzy żackiego stanowi część zakrojonego na szeroką skalę wydaw nictw a źródsł da dzie jów kultury, p ojętej bardzo szeroko zarówno pod w zględem ' choronologicznym (1198— 1954), jak i rzeczowym (np. źródła do dziejów osadnictwa niemieckiego na wschodzie w epoce średniowiecza, do dziejów filmu, Unesco, pamiętniki A. R osen berga itd.).
Publikacja Hubatscha składa się ze wstępu, w yboru źródeł do dziejów Zakonu Krzyżackiego w latach 1198— 1412, spisu w. m istrzów,' zestawienia ważniejszych pozycji z literatury, posłowia, 1 fotokopii i 2 mapek. Ma ona na- celu zapoznania szerokiego kręgu czytelników, zwłaszcza zaś słuchaczy szkół wyższych, z . dziejami Krzyżaków. W ydawca w ychodzi ze słusznego założenia, że najw ym ow niejsze i n a j bardziej przekonyw ujące są oryginalne przekazy źródłowe, które też podaje prze ważnie w całości, drukowane na podstawie oryginałów lub w cześniejszych w y d a w nictw, przy czym obok tekstów łacińskich podaje również tłumaczenie na w spół czesny język niemiecki. Pod względem form alnym Hubatsch starał się pokazać c z y telnikom najróżnorodniejsze form y przekazów. Mamy w ięc przyw ileje cesarskie i papieskie dla Krzyżaków, dokumenty lokacyjne dla miast i wsi z przyw ilejem chełmińskim z r. 1233 na czele, traktaty m iędzypaństwowe, korespondencję pali- tyczną, statuty, fragmenty kronik, inwentarz sporządzony w związku ze zmianą obsady urzędów krzyżackich i urywek z księgi handlowej podskarbiego Zakonü. łącznie 31 pozycji.
O ile strona form alna wydaw nictw a nie tylko nie budzi zastrzeżeń, a nawet wprost przeciw nie — może służyć za wzór, o tyle strona rzeczowa sw oją tenden cyjnością w yw ołu je sprzeciw. Tendencyjność ta rzuca się szczsgólnie w oczy w pierwszej części wstępu, w której W. Hubatsch charakteryzuje rolę Zakonu Krzyżackiego. Tw ierdzi on, że Krzyżacy byli przede wszystkim organizacją za konną, a ich działalność państw ow o-polityczna stanowiła dziedzinę wtórną, co w odniesieniu do Prus i Inflant, a w ięc podstaw owych terenów działalności Zakonu, jest rzeczą wręcz nieprawdopodobną. Dalej zaprzecza on, by Krzyżacy dążyli do wyniszczenia ludności m iejscow ej, lecz przeciwnie — starali się o asymilację wszystkich grup mieszkańców przez ich równouprawnienie. W iadom o tymczasem dobrze, że o równouprawnieniu ludności pruskiej nie może być mowy nawet w X V w. W ydawca zwraca uwagę na działalność kulturalną Zakonu jako inspiratora w dzie dzinie rozw oju architektury i literatury, podkreśla, zresztą dla terenu Prus prze sadnie, zasługi na polu szpitalnictwa, które w początkow ym okresie stanowiło w ła ściwe pole działania Krzyżaków, na koniec akcentuje ogólnoeuropejskie znaczenie Zakonu, w ykraczające daleko poza granice państwa krzyżackiego.
792 R E C E N Z JE
Część drugą wstępu stanowi komentarz d o opublikow anych przekazów źródło wych, dobieranych jednakże tak, by potw ierdzały tezy, postawione na początku. Zanim przejdziem y do zarzutów, stwierdzić trzeba, że H ubatsjh jako jed^n z nie licznych uczonych zachodnio-niem ieckich uznaje udział elementu polskiego w osad nictwie z'em i chełmińskiej i Pomorza.
Ustalając górną granicę chronologiczną na r. ca 1412 ogranicza się Hubatsch
do okresu rozw oju i rozkwitu Zakonu i państwa krzyżackiego. Nie m niej jednak prawda historyczna wym aga zasygnalizowania i cieniów tsgo świetnego okresu. Tymczasem strona ta została całkow icie pominięta. Nie znajdujem y żad.iego prze kazu związanego nie tylko z procesem z arcybiskupam i ryskim i i m.astem Rygą W X IV w., czy z procesami inow rocławskim i warszawskim, ale p rzed э wszystkim z chrystianizacją Litw y, które to wydarzenie godziło w sens dalszego istnienia Zakonu na tym terenie. W śród tekstów nie znajdujem y wiadom ości o klęsce grun waldzkiej ani traktatu I p ok oju toruńskiego, natomiast poz. 31 zawiera list króla francuskiego Karola VI z ca 1412 r., napom inający króla polskiego do zachowania
pokoju z Zakonem .K rzyżackim !
M ówiąc o dziejach państwa krzyżackiego w X V w., Hubatsch twierdzi, że p o wodem jego upadku były antagonizmy między władcam i krzyżackim i a ich podda nymi. Nie ma tu już m ow y o m isji zakonnej, a u padîk państwa oceniany jest bez podkreślenia oczywistego faktu jego rozkładu wewnętrznego, tak jakby tu chodziło o któreś feudalne księstwo niemieckie, a nie o państwo zakonne.
Podając różne przekazy w ydaw ca nie zaznacza nigdzie, że w iarogodność niektó rych z nich jest co najm niej wątpliw a, jak to ma m iejsce z bardzo podejrzaną darowizną L itw y przez Mendoga Zakonow i Inflanckiem u w r. 1260 (nr 14).
W posłow iu w ydaw ca zwraca uwagę na szerzenie się ostatnio nieprzychylnych dla Zakonu Krzyżackiego pochopnych ocen i stwierdza, że ponieważ największą wym owę i siłę przekonywania mają bezpośrednie przîkazy źródłow e, udostępni} je szerszym rzeszom czytelników w niniejszym w ydaw nictw ie. P u b lik a cja ,ta o cha rakterze popularno-naukow ym ma nie tylko przeciw działać tym sądom, lecz prze ciw nie — przekonać o ogólnoeuropejskim znaczeniu Zakonu K rzyżackiego i pozy tywnej roli odegranej przezeń w dobie średniowiecza.
Reasumując stwierdzić trzeba, że w ydaw nictw o przygotowane zostało bardzo starannie, niestety jednak zaciążył nad nim jednostronny punkt widzenia wydaw cy.
Irena Janosz-Biskupowa
Lübecker Ratsurteile t. I, 1421— 1500, wyd. Wilhelm E b e 1, „M uster
schmidt“ W issenschaftlicher Verlag, Gottingen [1956], s. X V , 579.
Am bitnym zamierzeniem W ilhelma E b 1 a, znakomitego znawcy średniow iecz nego prawa handlowego i w ogóle m iejskiego *, było zapełnienie luki w zakresie znajomości prawa lubeckiego, jaka istnieje między okresem X III— X IV w .2, a jego reform ą w Lubece w roku 1586. W tym celu Ebel w ydał w I tomie swego dzieła
1 Por. W. E b e l , Lübecklsches Kaufmannsrecht, Göttingen 1952. Praca ta ze
względu na bogactw o problem atyki wym aga osobnego om ówienia. T e g o ż , Urtiils- bućh des Rêva 1er Rats, Göttingen W5»2. T e g o ż , Lübische Rechtfindung, Gedacht- nisscbrift f. F. Rörlg, 1953. T e g o ż , Die Willkür, 1953.
2 Opracowane przez C. W. P a u 1 і, Lübeckische Zustände im Mittelalter, Lübeck
