Kazimierz Szałata
Sprawozdanie z Ogólnopolskiej
Studenckiej Sesji Naukowej na
Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej
ATK
Studia Philosophiae Christianae 16/2, 250-253
SPR A W O Z D A N IE Z O G Ó LN O PO LSK IEJ ST U D E N C K IE J S E S JI N A U K O W EJ N A W Y D ZIA LE FIL O Z O FII C H R ZE ŚC IJA Ń SK IEJ A TK
W d n ia c h 21—22 k w ie tn ia 1979 r. o d b y ła się k o le jn a , IX O g ó ln o p o ls k a S tu d e n c k a S e s ja N a u k o w a z o r g a n iz o w a n a p rz e z K o ło N a u k o w e S tu d e n tó w F ilo z o fii p r z y A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie . T o d w u d n io w e s p o tk a n ie , n a k tó r y m z g ro m a d z ili się p r z e d s ta w ic ie le ró ż n y c h o ś ro d k ó w ż y c ia in t e le k tu a ln e g o w P o ls c e p o św ię c o n e b y ło filo z o fic z n e j p r o b le m a ty c e is tn i e n ia B oga. Ze w z g lę d u n a p e w n ą in te r d y s c y p lin a r n o ś ć z a p ro p o n o w a n e g o n a S e s ję z a g a d n ie n ia o r g a n i z a to r z y w łą c z y li do je j p ro g r a m u o p ró cz r e f e r a tó w o m a w ia ją c y c h f ilo z o fic z n ą p ro b le m a ty k ę p o z n a w a n ia is tn i e n ia B oga ta k ż e tr z y k o m u n ik a t y d o ty c z ą c e u ję ć te o lo g ic z n y c h .
S e s ję N a u k o w ą o tw o rz y ł p re z e s N a u k o w e g o K o ła S tu d e n tó w F i lo z o fii p r z y A T K — K a z im ie rz S z a ła ta , k tó r y w ita ją c w s z y s tk ic h gości z a p r o s ił ic h do c z y n n e g o u d z ia łu w ro z m o w a c h i d y s k u s ja c h , ja k ie m ia ły się to c z y ć w c ią g u te g o d w u d n io w e g o s p o tk a n ia . P o n a d to p re z e s z ło ż y ł w s z y s tk im u c z e s tn ik o m S e s ji ż y c z e n ia , b y s ta ła się o n a o k a z ją do p rz e ż y c ia c ie k a w e j p rz y g o d y in te le k tu a ln e j.
P ie r w s z y głos z a b r a ł d z ie k a n W y d z ia łu F ilo z o fic z n e g o A T K k s. p ro f. T a d e u s z Ś lip k o , k tó r y ja k o e ty k z w ró c ił u w a g ę n a m o r a ln e a s p e k ty z a p ro p o n o w a n e j n a S e s ję p r o b le m a ty k i. P o w ie d z ia ł o n m ię d z y in n y m i, że p o d s ta w o w y m p y ta n ie m c z ło w ie k a w sz e c h c zasó w je s t p y ta n ie o sen s życia. N ie sp o só b o d p o w ie d z ie ć n a n ie p o z a re lig ią . A le i sa m a o d p o w ie d ź r e lig ijn a n ie je s t p ro s ta . M o żn a ją r o z p a tr y w a ć w k ilk u p ła s z c z y z n a c h , a je d n ą z ty c h p ła s z c z y z n je s t filo z o fia , k tó r a s z u k a ją c o s ta te c z n y c h u z a s a d n ie ń rz e c z y w is to ś c i (a w ię c i c z ło w ie k a ) sięg a n i e r a z do re lig ii, c z y n ią c to je d n a k w t a k i sposób, w j a k i to cz y n ić d o m a g a łb y się lu d z k i in te le k t. Z a s a d a b o w ie m , iż w ia r a d o m a g a się z r o z u m ie n ia n ie je s t ty lk o te z ą ja k ie g o ś o k re ś lo n e g o k ie r u n k u filo z o fii ś re d n io w ie c z n e j, lecz o d z w ie rc ie d le n ie m p o tr z e b c z ło w ie k a w jeg o t e n d e n c ja c h ro z w o jo w y c h . T ę s k n o ta za B ogiem , za J e g o ro z u m ie n ie m je s t ta k ż e , a m oże n a w e t w sp o só b sz czeg ó ln y o b e c n a w lu d z ia c h n a s z y c h czasó w . Z d a n ie m k s ię d z a d z ie k a n a filo z o fic z n a p r o b le m a ty k a is tn ie n ia B o g a t r a f i a p ro s to w se d n o p y ta ń w sp ó łc z e sn e g o c z ło w ie k a . C h o d zi je d n a k o to , b y p o s ta w ie n iu te j p r o b le m a ty k i w filo z o fii to w a rz y s z y ła p e w n a św ia d o m o ść m e to d o lo g ic z n a , b y to k r e f le k s j i n a d z a g a d n ie n ie m w o ln y b y ł od n ie filo z o fic z n y c h w p ły w ó w re lig ijn y c h , ś w ia to p o g lą d o w y c h , s p o łe c z n y c h , czy p o lity c z n y c h . R e fle k s ja t a d o m a g a się i n t e le k tu a ln e g o s p o k o ju c z ło w ie k a p o s z u k u ją c e g o p ra w d y .
J a k o d ru g i głos z a b r a ł k u r a t o r K o ła N a u k o w e g o S tu d e n tó w F il o z o fii p r z y A T K — p ro f. M ie c z y sła w G ogacz. W y s tą p ie n ie je g o m ia ło c h a r a k t e r n a u k o w e g o w p ro w a d z e n ia w filo z o fic z n ą p r o b le m a ty k ę i s t n ie n ia B oga. N a p o d s ta w ie m e ta f iz y k i Sw . T o m a sz a z A k w in u p ro f e s o r p o k a z a ł, w j a k i sp o só b s to s u ją c p e w n e ściśle o k re ś lo n e r e g u ły m e to d o lo g ic z n e in t e le k t lu d z k i w y c h o d z ą c od a n a liz y s t r u k t u r y b y tó w p rz y g o d n y c h d a ją c y c h się u ją ć p r z y p o m o c y w ro d z o n y c h c z ło w ie k o w i w ła d z p o z n a w c z y c h d o c h o d z i do p r o b le m a ty k i B o g a, k t ó r y je s t ic h r e a l n ą p rz y c z y n ą . P ro f. G o g acz z w ró c ił p r z y ty m u w a g ę n a to , iż w f ilo z o fii te j s ta w ia się n a is tn ie n ie , ja k o te n c z y n n ik w b y c ie , k tó r y p o c h o d z i od B oga. Bóg z aś je s t t u ro z u m ia n y ja k o c z y sty a k t, s a m o is tn e is tn ie n ie . T a k ie p o s ta w ie n ie z a g a d n ie n ia B oga p o z w a la u n ik n ą ć w ie lu p ro b le m ó w , z ja k im i b o r y k a j ą się in n e filo z o fie , ja k c h o ć b y fe n o m e n o lo g ia , k tó r a w y ja ś n i a ją c s t r u k t u r ę b y tu o d w o łu je się n ie do i s tn i e n ia , le c z do b y tu , a s z u k a ją c b y to w y c h k o rz e n i m u s i o p u śc ić jeg o
ob-s z a r, a w ię c o d w o ła ć ob-się do n ic o śc i, co z p u n k tu w id z e n ia filo z o fii r e a lis ty c z n e j t y p u to m is ty c z n e g o je s t a b s u r d e m .
N a z a k o ń c z e n ie sw o je g o w y s tą p ie n ia p ro f. G ogacz w fo r m ie m o d litw y z w ró c ił się do B o g a, b y b y ł o b e c n y w r a z z filo z o fu ją c y m i n a J e g o te m a t, g d y ż n ie e le g a n c k o b y ło b y m ó w ić o k im k o lw ie k „p o z a p le c a m i”.
N a s tę p n ie g ło s z a b r a ł R e k to r A T K , ks. p ro f. J a n S tę p ie ń . K s. r e k to r ja k o g o sp o d a rz u c z e ln i w y r a z ił sw o je o g ro m n e z a d o w o le n ie ze z o rg a n iz o w a n ia teg o ty p u s p o tk a n ia , g d y ż ja k s tw ie rd z ił, d o ty k a ono n a jb a r d z ie j is to tn e j p r o b le m a ty k i, j a k a p o w in n a się z ja w ia ć n a u c z e l n i k a to lic k ie j. P o n a d to k s. r e k t o r z w ró c ił u w a g ę n a p e w n ą in t e r d y s c y p lin a rn o ś ć z a p ro p o n o w a n e g o n a se s ję z a g a d n ie n ia , co d o m a g a sic s p o jrz e n ia n a ń z ró ż n y c h stro n . S a m z aś ja k o b ib lis ta p o k a z a ł, ja k ó w p ro b le m w y g lą d a w r a m a c h r e f le k s ji n a d T e k s ta m i O b ja w io n y m i. P o w ie d z ia ł on m ię d z y in n y m i, że k się g i m ą d r o ś c io w e S ta r e g o T e s ta m e n tu m ó w ią w y ra ź n ie , iż B oga m o ż n a p o z n a ć w sp o só b n a t u r a l n y p a tr z ą c n a ś w ia t, k tó r y je s t J e g o d z iełem . D la te g o w ła ś n ie S w . P a w e ł o b w in ia p o g a n za to , że n ie p o z n a li B oga n a d ro d z e n a tu r a ln e g o p o z n a n ia . P o n a d to B ib lia w s k a z u je n a o b ecn o ść B oga w c z ło w ie k u ja k o n a s y tu a c ję u m o ż liw ia ją c ą p o z n a n ie G o w r e f le k s j i n a d sobą.
W y m ie n io n e p o w y ż e j, z a c z e rp n ię te z O b ja w ia n ia te z y p o z w a la ją s f o r m u ło w a ć w n io se k , iż filo z o fia B oga w ś w ie tle B ib lii s ta n o w i p o z y ty w n y p r z e ja w d z ia ła ln o ś c i in t e le k t u lu d z k ie g o .
P o d c z a s w y g ła s z a n y c h n a o m a w ia n e j t u S e s ji r e f e r a tó w , j a k te ż i w c zasie o b s z e rn y c h d y s k u s ji o m ó w io n o sz e re g s ta n o w is k filo z o fic z n y c h , w k tó r y c h z ja w ia się z a z n a c z o n a w te m a c ie S e s ji p ro b le m a ty k a . N a p o c z ą tk u z a p re z e n to w a n o n e o p la to n iz m k la s y c z n y , k tó r y m ia ł d o sy ć d u ż y w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się w c h r z e ś c ija ń s k ie j te o lo g ii w iz ji B oga — S tw ó rc y w sz e c h rz e c z y . K o n c e p c ję tę w o p a rc iu o te k s ty P lo - ty n a i P ro k lo s a p r z e d s ta w ił w sw o im r e f e r a c ie H u b e r t Z a ją c . S tw ie r d z ił o n m ię d z y in n y m i, że z a g a d n ie n ie B oga je s t p u n k te m w y jś c ia a n a liz y rz e c z y w is to ś c i w o m a w ia n e j k o n c e p c ji a sa m o p y ta n i e o B oga je s t z d a n ie m r e f e r e n ta w s k a z a n ie m n a g e n e z ę t e j n ie c o p o e ty c k ie j w iz ji ś w ia ta , j a k ą p r o p o n u je n e o p la to n iz m b ę d ą c y p ro p o z y c ją o b ję c ia m y ś lą c a łe j rz e c z y w is to ś c i i sc a le n ia je j w je d e n k o sm o lo g ic z n y o b raz. O d p o w ie d ź n a p y ta n ie o B oga w n e o p la to n iz m ie k la s y c z n y m , to z d a n ie m a u to r a r e f e r a t u o d p o w ie d ź n a p lo ty ń s k ie p y ta n ie o n a tu r ę je d n i. O k r e ś la ją c n a tu r ę je d n i n a le ż y p o słu ż y ć się d ia le k ty c z n ą r e l a c ją je d n o — w ie lo ść , a lb o in a c z e j, je d n o — b y t, z a ró w n o b o w ie m j e d n o s tk o w y , ja k i p o s z c z e g ó ln y b y t z a w ie ra w ielo ść. J e d n o ja w i się tu ja k o n ie b y t w s e n s ie ja k ie g o ś p o n a d b y tu . D z ie je się t a k d la te g o , że p rz y c z y n a m u s i b y ć ró ż n a od s k u tk u . J e d n o je s t p rz y c z y n ą b y tu , w ię c m u s i b y ć od n ie g o ró ż n e , p rz y czy m r e f e r u ją c y p o w y ż sz e z a g a d n ie n ia z a z n a c z y ł, iż n ie ch o d z i to o ro z u m ie n ie b y tu w s e n s ie a ry s to te łe s o w - sk im . J e d n o w u ję c iu P lo ty n a je s t n ie p o z n a w a ln e , g d y ż m y ś l u jm u ją c a go u c z y n iła b y z n ie g o ja k ie ś je d n o ró ż n e od n ie g o w łą c z a ją c go ty m sa m y m w o b s z a r o n to lo g ii, k tó r y ono p rz e k r a c z a . O je d n i z a te m n ie m o ż n a n ic o rz e k a ć . Co p r a w d a ja k z a u w a ż y ł a u to r r e f e r a t u P lo ty n p r z y p is u je je j p o ję c ie p r a w d y , ż y c ia i p ię k n a , a le c z y n i to n ie w p o r z ą d k u o n to lo g ic z n y m lecz h e n o lo g ic z n y m . W p o r z ą d k u o n to lo g ic z n y m je d n o b ę d z ie ty lk o ja k ą ś ro z le w a ją c ą się d o sk o n a ło śc ią . P o z n a n ie je d n i je s t m o ż liw e je d y n ie w e k s ta z ie , k tó r ą n a le ż y ro z u m ie ć ja k o s y tu a c ję o b ecn o ści. D z ie je się to w m is ty c e , s tą d ja k m a w ia j ą n ie k tó r z y h is to r y c y filo z o fii n e o p la to n iz m je s t filo z o fią z p e w n ą p e r s p e k ty w ą p r a k
ty c z n ą . Z o s ta w ia o n b o w ie m w a ż n e p o le d la m is ty k i, k tó r a m a m ie js c e n a te r e n ie re lig ii.
D y s k u tu ją c n a d p rz e d s ta w io n y m i p o g lą d a m i s tw ie rd z o n o m ię d z y in n y m i, że c a ła n e o p la to ń s k a te o r ia rz e c z y w is to ś c i w ią ż e się z ty m , iż o m a w ia n i n e o p la to n ic y u to ż s a m ia li p o rz ą d e k m y ś le n ia z p o rz ą d k ie m b y to w a n ia . S a m a z aś k o sm o lo g ia m a ś c is ły z w ią z e k z a p o f a ty k ą i d ia - le k ty k ą , ja k o m e to d a m i filo z o fic z n e j a n a liz y rz e c z y w is to ś c i. P r z y o k a z ji w s p o m n ia n o r ó w n ie ż o tr u d n o ś c ia c h ja k ie p o ja w ia j ą się w z w ią z k u z ró ż n y m i i n t e r p r e t a c j a m i sz c z e g u ło w y c h z a g a d n ie ń n e o p ia to n iz m u w w e r s j i P lo ty n a i P ro k lo s a . R z e c z ą n a jb a r d z ie j d y s k u s y jn ą o k a z a ło się z a g a d n ie n ie , czy m o ż n a u to ż s a m ia ć p lo ty ń s k ą je d n ię z B o g iem C h rz e ś c ija ń s k im . Z d a n ie m a u to r a r e f e r a t u ta k ie u to ż s a m ie n ie n ie je s t p ra w o m o c n e .
P r o b le m a ty k a o d n ie s ie n ia B oga r e lig ii do B o g a filo z o fii z ja w ia ła się w ie lo k r o tn ie p r z y o m a w ia n iu in n y c h k o n c e p c ji filo z o fic z n y c h . J e d n ą z o k a z ji do d y s k u s ji n a te n te m a t b y ł r e f e r a t w y g ło sz o n y p rz e z K a z im ie rz a S z a ła tę , a d o ty c z ą c y filo z o fic z n e j p r o b le m a ty k i B oga w k o n c e p c ji Sw . T o m a sz a z A k w in u .
Po o g ó ln y m p r z e d s ta w ie n iu g łó w n y c h te z m e ta f iz y k i ś re d n io w ie c z n eg o filo z o fa , a u t o r r e f e r a tu s tw ie rd z ił, iż w te k s ta c h A k w in a ty z n a j d u je m y p r z y n a j m n i e j p ię ć sp o so b ó w r a c jo n a ln e g o d o jś c ia do B oga. S p o ś ró d o w y c h p ię c iu d ró g a u to r w y b r a ł d ro g ę tr z e c ią , u z n a ją c ją za n a jb a r d z ie j k o n s e k w e n tn ą , m e to d o lo g ic z n ie s p r a w n ą i m e ta fiz y c z n ą . Ś w . T o m a sz w ty m r o z u m o w a n iu w y c h o d z i od p o z n a n ia r e a l n ie i s tn i e ją c y c h b y tó w p rz y g o d n y c h , d a ją c y c h się p o z n a ć p r z y p o m o c y w ro d z o n y c h c z ło w ie k o w i w ła d z p o z n a w c z y c h . U c z o n y z a u w a ż a p r z y ty m , że b y ty te n ie są k o n ie c z n e , p o w s ta ją , p o te m g in ą , w c ią ż się z m ie n ia ją . C a łe w y p o s a ż e n ie tr e ś c io w e b y tu z w a n e w te j filo z o fii is to t ą p o p rz e z s ię g a n ie do p rz y c z y n m o ż n a w y tłu m a c z y ć o d d z ia ły w a n ie m in n y c h b y tó w p rz y g o d n y c h s ta n o w ią c y c h d la d a n e g o b y tu tz w . z e sp ó ł p rz y c z y n c e lo w y c h . N ie z n a jd u je m y n a to m ia s t a n i w o b rę b ie d a n e g o b y tu , a n i te ż in n y c h b y tó w p rz y g o d n y c h p rz y c z y n y u r e a l n ia j ą c e j d a n y b y t, i n a czej m ó w ią c n ie z n a jd u je m y p r z y c z y n y is tn ie n ia . W te j s y t u a c ji m o ż n a p r z y ją ć d w ie te z y , alb o , że b y ty p rz y g o d n e is tn i e ją sa m e z sie b ie , a lb o , że p rz y c z y n a ic h is tn ie n ia z n a jd u je się n a z e w n ą trz . S a m e z s ie b ie n ie m o g ą być, g d y ż o z n a c z a ło b y to , iż b y t z a n im p o w s ta ł ju ż b y ł d la sie b ie p rz y c z y n ą ,c o je s t o c z y w iśc ie te z ą a b s u r d a ln ą . Z a te m i s t n ie je n a z e w n ą tr z p rz y c z y n a u d z ie la ją c a b y to m p rz y g o d n y m u r e a l n ia ją c e g o je is tn ie n ia . J e s t n im s a m o is tn e is tn ie n ie , b o w ie m ty lk o ta k i b y t, b ę d ą c y c z y s ty m a k te m n ie d o m a g a się p rz y c z y n y . J e s t a b s o lu te m . W k u lt u r z e n a z y w a m y G o B ogiem . A u to r r e f e r a t u z a u w a ż y ł p r z y ty m , iż w m e ta fiz y c e to m is ty c z n e j n ie m o ż n a o B o g u p o w ie d z ie ć n ic z e g o w ię c e j p o n a d to , że is tn ie je . J a k o o b y c ie is tn ie ją c y m m o ż n a je d y n ie o rz e k a ć o N im p o ję c ia t r a n s c e n d e n ta ln e . J e d n o z o w y c h p o ję ć — p r a w d a w p o łą c z e n iu z s y tu a c ją B oga ja k o A b s o lu tu p r o w a d z ił do s tw ie r d z e n ia J e g o o so b o w e j n a tu r y . M im o b o g a te j l i t e r a t u r y n a o m a w ia n y t u te m a t is tn ie je w ie le z a g a d n ie ń n ie d o p r e c y z o w a n y c h do k o ń c a , ja k c h o ć b y z a g a d n ie n ie p r z y c z y n c e lo w y c h , k tó r e ta k b a rd z o r z u t u je n a r o z u m ie n ie s tw a r z a n ia . Z n a la z ło to sw o je o d b ic ie w d y s k u s ja c h to c z o n y c h p o d c z a s S e sji. J e d n y m z ży w o d y s k u to w a n y c h p ro b le m ó w b y ła k w e s tia , czy w ogóle Sw . T o m a sz c h c ia ł d o w o d zić is tn ie n ia B oga, czy ty lk o są to p ró b y z r o z u m ie n ia teg o , co p o d a je n a m O b ja w ie n ie .
Z u p e łn ie in a c z e j z ja w ia się z a g a d n ie n ie B oga w fe n o m e n o lo g ii. I r e n e u sz R o s tk o w s k i o m a w ia ją c w sw o im r e f e r a c ie p r o b le m a ty k ę B oga
w fe n o m e n o lo g ii z a z n a c z y ł, że co p r a w d a filo z o fia t a n ie z a jm u je się w p r o s t ty m B y te m p is a n y m p rz e z d u że B, ty m n ie m n ie j je d n a k n i e k tó r z y fe n o m e n o lo d z y p o d e jm u ją tę p r o b le m a ty k ę .
P u n k te m w y jś c ia je s t tu d o ś w ia d c z e n ie w e w n ę tr z n e p o ję te ja k o d o ś w ia d c z e n ie p s y c h ic z n o -je d n o s tk o w e (M ax S c h e le r ) b ą d ź te ż ja k o d o ś w ia d c z e n ie ty p u h is to ry c z n o - k u ltu ro w e g o (E liad e). O w e d o ś w ia d c z e n ie w e w n ę tr z n e je s t p u n k te m w y jś c ia fe n o m e n o lo g ii re lig ii, p r z y czy m re lig ię ro z u m ie s ię t u ja k o r e a k c ję c z ło w ie k a n a p e w n e o b e c n e w jeg o św ia d o m o ś c i tr e ś c i. F e n o m e n u r e lig ijn o ś c i n ie m o ż n a w y ja ś n ić ż a d n y m i p o z a r e lig ijn y m i fe n o m e n a m i, s tą d n a p r z y k ła d M a x S c h e le r p r z y jm u ją c in te n c jo n a ln o ś ć a k tó w r e lig ijn y c h , cz y li ic h s k ie ro w a n ie n a p rz e d m io t, d ro g ą fe n o m e n o lo g ic z n e j a n a liz y d o c h o d z i do ja k ie g o ś S a c ru m .
T ro c h ę in a c z e j to z a g a d n ie n ie s ta w ia E lia d e , k tó r y d o c h o d z i do p r o b le m a ty k i B oga p o p rz e z b a d a n ie w s z e lk ic h p r z e ja w ó w r e lig ijn o ś c i r ó ż n y c h k u lt u r , s z u k a ją c w n im is to ty r e lig ii i p r z e ja w ó w S a c ru m . J a k słu s z n ie z a u w a ż y ł r e f e r e n t, o m a w ia n a k o n c e p c ja filo z o fii s t a w ia w ia r ę n a p ie r w s z y m m ie js c u , s a m a z aś filo z o fia je s t co n a jw y żej p r ó b ą r o z u m ie n ia w ia ry .
W p o d o b n y sp o só b m ó w i się o B o g u w p e r s o n a liź m ie . T u ta k ż e p u n k te m w y jś c ia je s t c z ło w ie k o d c z y tu ją c y sw o je s k ie ro w a n ie n a B oga, czy w ró ż n y sp o só b G o p o s z u k u ją c y . Z d a n ie m A n d r z e ja K a flik a , k tó r y z a ją ł się w sw o im r e f e r a c ie p r o b le m a ty k ą d o jś c ia do B oga w p e r s o n a liz m ie , ów w y ró ż n io n y n u r t m y ś le n ia filo z o fic z n e g o w y ra ż a ją c e g o się w p e w n e j p e r s o n a lis ty c z n e j p o s ta w ie się g a sw y m p o c z ą tk ie m aż do S w . A u g u s ty n a i g r u p u je filo z o fó w o b a rd z o ró ż n y c h p o g lą d a c h j a k n a p r z y k ła d : M a rc e l, M a r ita in , K ie r k e g a a r d , B lo n d e l czy M o u n ie r... D la p e r s o n a lis tó w w ia r a co p r a w d a n ie je s t n a rz ę d z ie m filo z o fii, ty m n ie m n ie j m ó w ią c o B ogu filo z o f n ie m o że je j le k c e w a ż y ć . T a k ie s ta w ia n ie z a g a d n ie n ia je s t m o ż liw e w p e rs o n a liz m ie , g d y ż z d a n ie m r e f e r e n ta s t a w ia o n n a p o c z ą tk u a n a liz ę o so b y lu d z k ie j.
D la p r z y k ła d u , M o u n ie r p y ta , czy m je s t e g z y s te n c ja lu d z k a i to p y ta n i e ro d z i u n ieg o k o n c e p c ję o so b y i B oga. B óg n ie je s t tu p o s t u la te m m e ta fiz y c z n y m , a le k im ś kogo p o z n a je m y p o p rz e z o b ecn o ść w n a s. J e d y n ą d ro g ą do p o z n a n ia B oga je s t t u w ia r a . D z ię k i t a k p o sta w io n y m z a g a d n ie n io m , n ie z ja w ia się t u p ro b le m z d w o je n ia p r o b le m a ty k i B o g a n a filo z o fic z n ą i r e lig ijn ą . B óg filo z o fii p e r s o n a lis ty c z n e j je s t b o w ie m B o g iem re lig ii, B o g iem o b e c n y m w c z ło w ie k u .
P o d c z a s o m a w ia n e j t u S e s ji z ja w iły się n ie ty lk o filo z o fie te is ty c z - n e , a le ta k ż e te , k tó r e n ie z a jm u ją się p r o b le m a ty k ą B o g a, b ą d ź J e g o is tn ie n ie w y r a ź n ie n e g u ją . O m a w ia ją c w sw o im r e f e r a c ie filo z o fic z n e z a g a d n ie n ia a te iz m u M a c ie j G rz y w a c z e w s k i p o k a z a ł w ja k i sp o só b z n ie k tó r y c h filo z o fii w y n ik a ó w n e g u ją c y is tn ie n ie B oga p o g lą d . Do r e f e r a tó w o m a w ia ją c y c h filo z o fic z n ą p r o b le m a ty k ę is tn i e n ia B o ga d o łącz o n o tr z y k o m u n ik a ty o m a w ia ją c e r o z u m ie n ie i p o z n a w a n ie B oga n a te r e n ie ró ż n y c h u ję ć te o lo g ic z n y c h . I t a k z ja w iły się k o le jn o k o n c e p c je Is la m u , r e lig ii in d y js k ic h i C h rz e ś c ija ń s tw a . A u to r a m i k o m u n ik a tó w b y li: A d a m A d u sz k ie w ic z , W ie s ła w K o w a le w ic z i M ic h a ł W o jc ie c h o w sk i.
W p o d s u m o w a n iu IX O g ó ln o p o ls k ie j S tu d e n c k ie j S e s ji N a u k o w e j n a A T K z w ró c o n o u w a g ę n a p o tr z e b ę c ią g łe j k o n f r o n ta c j i ró ż n y c h filo z o f i i sz c zeg ó ln ie w t a k ró ż n o r o d n ie r o z u m ia n e j p ro b le m a ty c e , ja k ta , 0 k tó r e j t u m ó w io n o . J a k w y k a z a ło o m ó w io n e t u s p o tk a n ie , d ia lo g m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i filo z o fia m i w y m a g a p e w n e j o tw a r to ś c i p o s ta w 1 n a u k o w e j rz e te ln o ś c i. T y lk o w te d y m o ż liw e je s t w z a je m n e z ro z u m ie n ie w s p ó ln ie p o d e jm o w a n e j p r o b le m a ty k i.
