Waloryzacja przestrzeni poprzez formy krajobrazu

Seria: A R C H IT EK T U R A z. 38 N r kol. 1447

B arbara STA N K IEW IC Z

WALORYZACJA PRZESTRZENI POPRZEZ FORMY KRAJOBRAZU

S treszczen ie. „W aloryzacja przestrzeni poprzez form y krajobrazu” stanowi odm ienne podejście do studiów krajobrazow ych w planow aniu przestrzennym , niż w m etodach dotychczas stosow anych w Polsce. G łów nym jej narzędziem badaw czym jest percepcja, co w yraża się w określaniu zasięgu w idoczności, określaniu zasobów krajobrazow ych w jednostkach w idokow ych i ocenie atrybutów krajobrazu. W aloryzacja stanowi oryginalny zespół m etod, który posłuży nie tylko planow aniu przestrzennem u, ale, analizując jakościow o form y krajobrazu, określi zasoby środow iskow e, a w śród nich te, które w y m ag ają ochrony. D ają one zatem w ażną podstaw ę dla w szelkiego rodzaju ocen oddziaływ ania inw estycji na środow isko, szczególnie w aspekcie przem ian krajobrazu.

VALORISATION OF SPACE THROUGH LANDSCAPE FORMS

S u m m a ry . The article presents a different attitude to the landscape studies in spatial planning from the m ethods that have been used in Poland so far. The main research tool is perception, w hich is expressed by the range o f visibility, determ ining landscape resources in view units and evaluating the landscape attributes. The valorisation presents an original set o f m ethods w hich w ill not only serve the spatial planning but, analysing qualitatively the landscape forms, determ ines the environm ental resources, including those that need preservation. Therefore, they give an im portant basis to all kinds o f evaluations o f investm ent influence on the environm ent, in particular in the context o f landscape transformations.

P rzedm iotem niniejszego artykułu je s t w aloryzacja przestrzeni poprzez form y krajobrazu do w ykonyw ania studiów krajobrazow ych na potrzeby planow ania przestrzennego w skali m iejscow ych studiów i uw arunkow ań zagospodarow ania przestrzennego oraz dla studiów do planów regionalnych. W aloryzacja m oże rów nież służyć monitoringow i przem ian krajobrazu w określonych przekrojach czasow ych (np,15-letnich) i badaniu w pływ u inw estycji projektow anych na fizjonom ię krajobrazu, a w konsekw encji na środow isko przyrodnicze.

A by w yjaśnić społeczny sens i potrzebę takiego opracow ania, warto sięgnąć do sform ułow anych popularnych podstaw ow ych pojęć traktujących o krajobrazie i architekturze.

A rchitektura to: „takie procesy kształtow ania układów osadniczych (...) oraz całych regionów , gdzie szczególną rolę odgryw a kształtow anie krajobrazu”. (E ncyklopedia Pow szechna, PW N, 1973 r.)

K rajobraz to „fizjonom ia pow ierzchni ziem i, będąca syntezą elem entów przyrodniczych i działalności człow ieka”(prof.B ogdanow ski). K rajobraz je s t także w g prof. N ovaka

„w yrazem kultury społeczności, je s t m ieniem narodow ym , je s t też w ychow aw czym ugorem , którego upraw a decyduje o roli narodu” .

Planow anie przestrzenne ogranicza się do dw óch w ym iarów . W skali planów m iejscow ych nieuw zględnienie trzeciego w ym iaru tw orzącego dopiero przestrzeń niejednokrotnie prow adzi do niew łaściw ych rozw iązań projektow ych. Plany zagospo­

darow ania przestrzennego na ogół nie zaw ierają inform acji, na podstaw ie których m ożna by udzielić w ytycznych do projektow ania realizacyjnego w zakresie kształtow ania krajobrazu (sylw ety m iasta czy osiedla, dom inat krajobrazow ych, kształtow ania terenów otw artych itp.).

N a tej zasadzie np. n a osiach w idokow ych zespołów zabytkow ych p o jaw iają się form y nie licujące z charakterem zabytkow ej sylw ety m iasta, a w terenach otw artych - agresyw ne form y n iw eczące h arm onię krajobrazu.

Szczególnie istotne je s t zagadnienie ochrony i kształtow ania krajobrazu w obszarach charakteryzujących się w ybitnym i w aloram i przyrodniczym i i kulturow ym i, m iejsc o w yjątkow ej „w rażliw ości” krajobrazow ej.

P ow ołując się na K .H .W ojciechow skiego [4] m ożna podać system atykę podejść stosow anych „w ” lub „przy” w aloryzacji krajobrazu:

• ekologiczne lub fizyczno-geograficzne,

• form alno - estetyczne,

• psychofizyczne,

• psychologiczne,

• fenom enologiczne,

• sem iotyczne,

• od strony „w yobrażeń społecznych”,

• funkcjonalne,

• od strony „perspektyw akcji indyw idualnej”,

• etyczne.

W ym ienione m etody badań prow adzone są głów nie w dziedzinie geografii, ekologii, psychologii, estetyki, nauk społecznych. O bejm ują one w ąskie, specjalistyczne i w ybrane problem y. Ż adna z nich nie ujm uje w sposób holistyczny krajobrazu i zw iązanej z nim i problem atyki percepcji.

K ilkakrotnie została podkreślona w aga, ja k ą m a percepcja krajobrazu dla jeg o w łaściw ego projektow ania. M ogę podpisać się pod stw ierdzeniem p.prof. J.D itricha „patrzeć, żeby w idzieć, w idzieć, żeby m yśleć, m yśleć, żeby rozum ieć, rozum ieć, żeby pojm ow ać” 1*.

Pojęcie: p ercepcja w izualna (w idzenie) krajobrazu to zespolenie postrzegania, p ojm ow ania i kojarzenia, a dalej zapam iętyw ania i odtw arzania. Pojęcie to je s t w ięc rów noznaczne z identyfikacją przestrzeni i m a charakter nadrzędny w zględem postrzegania (schem at 1, [2]).

Pierw szą reak cją obserw atora, pow stałą ja k o reakcja zm ysłów na obserw ow any krajobraz, są w rażenia, które odzw ierciedlają cechy form krajobrazu w idzianego. Jest to postrzeganie. Proces ten nie zależy od w łaściw ości form ułow ania pojęć drogą intelektualną.

Inaczej rzecz się m a z oceną w rażeń w yw ołanych przedm iotem obserw acji. C echy w rodzone i nabyte w toku rozw oju obserw atora w procesach specyficznych dla każdego człow ieka w raz z u k ry tą „w rażeniow ą” form ą krajobrazu decydują o jeg o odbiorze i ocenie. N astępnie w procesie w idzenia następuje w yobrażenie jak o kom pilacja w ielokrotnych spostrzeżeń w zbiorczy obraz. O bserw ator odtw arza zgrom adzone w pam ięci kształty i ogólny charakter

•

1) W w y stąp ie n iu z okazji nad an ia d o k to ra ho n o ris cau sa P o litechniki Śląskiej w dniu 2 4.06.1993 r.

Pierwsza obserwacja sytuacyjna zdarzeń przestrzennych

Schem at 1

'

f

bezpośrednia wzrokowej niowa (semantycz­

i obserwatora J na i semiotyczna)

^

---

Z

_______

Zbiór wzorców

(akceptacja, negacja, nieokreś­

loność)

niowa), tworzenie wzorców (pamięć wzrokowa)

Reakcja bezpośrednia obserwatora

n-ta obserwacja sytuacyjna zdarzeń przestrzennych

Zasób pamięci wzrokowej jako zespót reakcji skojarze­

niowej i zbioru wzorców

Tworzenie wzorców po- -zytywnych, negatywnych m.in. z zakresu harmonii,

‘ treści, barwy, postaci form

PERCEPCJA ZDARZENIA

(akceptacja , negacja, nieokreśloność )

obserw ow anej formy. Fragm enty w idzianych w przeszłości form są łączone w całość o zupełnie innym w yrazie, tw orząc obraz obserw ow any i oceniany. M ożna by się pokusić o stw ierdzenie, że krajobraz - tak ja k dzieło sztuki - m a dw ie formy: zew nętrzną i w ew nętrzną.

Form ę zew nętrzną - fizjonom ię tw o rzą : jeg o treść i funkcja ukształtow ane przez procesy historyczne i kulturow e. Form a w ew nętrzna m ów i o jeg o nastroju, charakterze, rodzaju, rów now adze, naw et jeże li je s t ona w naszej ocenie w zględna. W procesie widzenia istotna dla o bserw atora je s t rejestracja, czyli percepcja w rażenia:

• św iatła,

• ruchu,

• kształtu,

• barw y.

B a rw a . B arw a je s t czynnikiem decydującym w procesie percepcji nie tylko przy ocenach postaci form, dystansu i ruchu, ale rów nież przy orzekaniu o harmonii i w rażeniach estetycznych. W identyfikacji barw y m ają znaczenie jej cechy ilościow e: nasycenie, jasn o ść oraz jakościow e: odcień. O bserw ator m a do czynienia z barw am i chrom atycznym i (kolorow e), pseudochrom atycznym i (o niew ielkim nasyceniu kolorem) i barw am i achrom atycznym i (bezbarw ne). Z estaw ienie dw u barw w yw ołuje zjaw isko zwane kontrastem . Zjaw isko kontrastu barw nego dw u pól i zw iązaną z nim percepcję ilustruje tabela 1 ,[2],

T abela 1 Strefow a klasyfikacja identyfikacji postaci, percepcji postaci i odbioru

w rażeń ruchu w g M .B ietkow skiego

Strefa Granica

Strefy

Identyfikacja Postaci

Odbiór wrażeń barwy

Rejestracja wrażeń ruchu

I

PERCEPCJA BEZPOŚRED­

NIA

3,0m-!-500m

Percepcja Detalu architek- Tonicznego

odbiór chromatycz­

nych barw łącznie z ich odcieniami, na­

syceniami i achroma- tycznych w różnej skali jasności oraz pośrednich pseudo- chromatycznych o nie­

wielkim nasyceniu barwą

Wszystkie ruchy

II

ŚREDNICH OBSERWACJI*

500m-i-2000m

Na granicy Percepcji 2000m postaci

Budowli i drzew o wysokości 6 - 8 m

Do połowy strefy jw. Odbiór wra­

żeń ruchu w płaszczy­

znach nachy­

lonych pod kątem 30°

względem osi wzroku od połowy strefy zanik odbioru barw w kolej­

ności: niebieska, fiole­

towa, czerwona, żółta

III

ODLEGŁYCH OBSERWACJI*

2000nK-7500m

Na granicy 7500m obiekty wysokie (35-MO m)

Do 3000 m odbiór wrażeń barwy: czer­

wona i żółta

Odbiór wrażeń jw.

do kąta 60°

względem wzroku Powyżej odbiór barw achromatycznych IV

*

od 7.500m do horyzontu

Postrzeganie b.dużych postaci 0 charakterze geomorficznym uzależnione od kontrastu postaci 1 tła

Wrażenia rozmytych postaci achromatycz­

nych z odcieniem nie­

bieskich i fioletowych

Odbiór wra­

żeń ruchu w płaszczyźnie prostopadłej do osi wzroku i prędkości większej od 60 km/ godz.

* - bez uw zględnienia refrakcji i filtru pow ietrznego.

Ś w iatło . W zależności od siły ośw ietlenia krajobrazu obserw ow anego, a w ięc pory tej obserw acji, form y krajobrazu m ają różną jasność w odbiorze, choć ich lum inancja, czyli procent zw racanego św iatła (odbitego) nie zm ienia się. Rozkład jasności orientuje form y krajobrazu w przestrzeni, rów nocześnie ukazując sposób, w ja k i w iążą się ze sobą części obserw ow anych form. Jasność i rozm iar w yw ołują narastanie lub zm niejszenie się głębi.

Percepcja w w arunkach św iatła słonecznego um ożliw ia odbiór trójw ym iarow ych w rażeń postaciow ych ruchow ych i barw nych. Św iatło o zbyt niskiej lub zbyt dużej lum inancji obniża lub uniem ożliw ia odbiór w rażeń barw nych.

W m iejscach krajobrazu, gdzie św iatła je s t m ało, p ow stają cienie. O kreślają one kształt form y krajobrazu, podlegając rów nież ja k i form a zniekształceniom perspektyw icznym . M ają rów nież w pływ na odbiór koloru i charakteru form poprzez osłabienie nasycenia barwy.

K sz ta łt. K ształt postaci form y je st identyfikow any z otaczającej przestrzeni najpierw przez określenie zarysu, a następnie przez analizę punktów kolozji optycznej, czyli punktów w m iejscu rzekom ego przecinania się zarysów form , w nętrz ich pola. N iezależnie od skojarzeń i obrazów , jak ie w yw ołuje form a u różnych obserw atorów , pod w pływ em ich dyspozycji psychofizycznej, zaplecza kulturow ego, w szyscy w idzą taki sam kształt, czyli konturow y zarys formy. K ształt pełni rolę inform atora o rodzaju form y. Różnice w kształtach inform ują o funkcjach form. Po identyfikacji kształtu ustalane są wzajemne relacje przestrzenne dotyczące ich położenia, rozm iaru, stanu. Identyfikacja ta jest łatw a przy dobrym ośw ietleniu, przeźroczystości pow ietrza. O bserw ator postrzega w ów czas zróżnicow anie faktur form oraz kontrast jakościow y i ilościow y pom iędzy form ą a tłem, ew entualnie ruch w przestrzeni. Stanem przeciw staw nym je st kam uflaż, stosowany celow o lub przypadkow y, utrudniający lub w ręcz uniem ożliw iający identyfikację przestrzenną elem entów .

R u ch . Ruch je s t percypow any, gdy poruszający się elem ent przestrzeni je st odbierany przez oko w stożku w idzenia-o kącie w ierzchołkow ym około 60° z prędkością nie w ięk szą niż 1/16 Innym aspektem ruchu w percepcji je s t ruch gałki ocznej obserwatora w celu zm ontow ania w idzialnych cząstkow ych obrazów w całości. Percepcja ruchu w ynika z fizjologii oka. C złow iek m a tendencję do oglądania elem entów form jak o całości, tak aby tw orzona przez nie struktura była najprostsza2’. Form a - jak o „bodziec” dla jej w idzialności postrzegana je st poprzez ciągłość konturu obrazującego je j pow ierzchnię i jednolitość odczytyw aną poprzez dośw iadczenie obserwatora. Istotą w aloryzacji przestrzeni poprzez form y krajobrazu je st w ięc ocena obiektyw nie istniejących cech charakterystycznych dla zarysów postaci form przestrzennych krajobrazu i ich zbiorów. N atom iast celem w aloryzacji je s t stw orzenie propozycji m etody, która przez poznaw czą identyfikację w artości percypow anych form krajobrazu m ogłaby być w ykorzystyw ana w planow aniu przestrzennym , ochronie środow iska przyrodniczego i kulturow ego oraz w innych działaniach zm ierzających do podniesienia atrakcyjności regionu oraz jakości życia jego m ieszkańców . Jak ju ż pow iedziano, decyzje planistyczne realizow ane w przestrzeni bez św iadom ości ich aspektów w izualnych m ogą negatyw nie w pływ ać na fizjonom ię krajobrazu i ład przestrzenny.

P ercepcja otoczenia, w którym się żyje, je s t jed n y m ze środków odczuwania, istotnym dla ludzkiego sam opoczucia, odczuć m oralno-estetycznych i przekonań. Stąd głów nym i narzędziam i badaw czym i w aloryzacji przestrzeni poprzez form y krajobrazu je s t percepcja.

W aloryzacja m a odpow iedzieć na następujące pytania:

„ile” atutów krajobrazow ych je st w danej przestrzeni; m oże to być atrybut przetargow y dla gmin;

„co zaw iera” krajobraz - to stw ierdzenie przyczyni się do m inim alizacji błędnych decyzji planistycznych, udostępnienia w alorów krajobrazow ych w aloryzow anej przestrzeni ludziom ; (przeprow adzeniu drogi, szlaku turystycznego, lokalizacji now ych inwestycji).

J a k i ” je s t krajobraz - na podstaw ie przygotow anych kw estionariuszy np. dla trzech grup:

m ieszkańców gm iny, ekspertów , urzędników . A nkieta służy odkryciu oczekiwań i preferencji użytkow ników . W ażne dla projektanta je s t poznanie tożsam ości m iejsca.

O dpow iedzią na te pytania są trzy fazy w aloryzacji przestrzeni poprzez formy krajobrazu, (schem at 2 [3]):

W FA ZIE I - określa się cel, jakiem u m a służyć w aloryzacja. Następnie w ybiera się form y punktow e i liniow e potencjalnie w ażne dla celu opracow ania i określa dla nich teoretyczny zasięg w idoczności na podstaw ie tabeli 1. Teoretyczny zasięg w idoczności

2) N aw iązu jąc do koncepcji form y „G estalt” m o ż n a stw ierdzić, że „obiekt” - tu krajobraz - je s t percy p o w an y ja k o pew na cało ść stanow iąca in n ą ja k o ść n iż tylko sum a bu d u jący ch go części. [1]

m odyfikow any je s t przez form y pokrycia i ukształtow ania terenu. U kształtow anie w raz z pokryciem terenu pozw ala w yodrębnić jednostki w idokow e3* z badanych linii i w zgórz w zakresie percepcji bezpośredniej, średnich obserw acji i odległych obserw acji. N astępnie hierarchizuje się punkty, linie, dom inanty pionow e; m iarą je s t rozległość w idoku lub zasięg w idoczności.

FA ZA 11 - określenia zasobów w jednostkach w idokow ych, tu zakres rów nież zależy od przyjętych celów . G eneralnie - ten etap badań skupia się w okół problem atyki identyfikacji zespołów w idokow ych w w yznaczonych jednostkach w idokow ych w kontekście zróżnicow ania (ilości form krajobrazu), przekształcenia (udział form antropogenicznych) i u nikalności (stopień nasycenia jed n o stek form am i naturalnym i, praw nie chronionym i, w ystępow anie m iejsc sym bolicznych, niem aterialnych w artości duchow ych) w ystępujących w nich form krajobrazu. Identyfikacja zespołów w idokow ych m oże być poszerzona o 3 typy działań: określenie zasobów , w artościow anie zasobów oraz w nioski i w ytyczne. D odatkow o p ow inno się w ykonać fizjonom ię jed n o stek w idokow ych. Takie potraktow anie określenia zasobów razem z określeniem liczby w idocznych planów z form y krajobrazu daje pełne p odstaw y do oceny stanu i w artości jed n o stk i w idokow ej.

F A ZA III uzupełnia w yniki dw óch poprzednich o oceny atrybutów krajobrazu d ecydujących o je g o atrakcyjności i harm onii. Jest to próba charakterystyki obserw ow anych krajobrazów w jed n o stk ach w idokow ych poprzez zestaw subiektyw nych cech i m ierników , opisujących w rażenia w yw oływ ane przez badany w idok. O ceny te są u średnione w celu zobiektyw izow ania wyników .

Podsum ow ując:

Z a p o m o cą m etody w aloryzacji przestrzeni poprzez form y krajobrazu m ożna:

• w yznaczyć fragm enty krajobrazu lub obszarów (jednostki w idokow e i ich zespoły) w yróżniających się form am i o w ysokich w alorach dla odrębnego traktow ania w przedsięw zięciach planistycznych i w konsekw encji odm iennie zagospodarow anych lub chronionych; planow anie m iejscow e, regionalne i studia kiem nków zagospodarow ania,

• analizow ać cechy i w alory jed n o stek w idokow ych dla w yboru alternatyw nych rozw iązań inw estycyjnych; planow anie m iejscow e,

• w yznaczyć w krajobrazach (jednostkach w idokow ych) w artości tych elem entów , które determ in u ją ich w yjątkow ość, szczególnie jak o ści i inne - um ożliw iając zachow anie lub podw yższanie ich w alorów ; studia konserw atorsko - urbanistyczne,

• analizow ać i oceniać w pływ y w izualne, jak ie m o g ą być w yw ołane planow aną działalnością w krajobrazie i zw iązanych z n ią zm ian w użytkow aniu ziem i na estetyczną jak o ść otoczenia, co m oże znaleźć zastosow anie w ocenach oddziaływ ania inw estycji na środow isko. W ty m przypadku kryteria w pływ ów w izualnych pow inny być przystosow ane do porów nania z kryteriam i przyjętym i dla ocen w pływ ów na pozostałe elem enty środow iska.

C ała p rzydatność m etody dla planów polega na tym , że korzystając z niej w sposób św iadom y; w ykorzystując percepcję, m ożem y odkryw ać, zakryw ać, udostępniać lub uniem ożliw iać dostępność do określonych form krajobrazu, przy czym zasięg tej dostępności każdorazow o dostosow ujem y do celu, jak i sobie założym y. Stąd nie je s t to m etoda zm ierzająca do obiektyw izacji w artości form w krajobrazie, ale m etoda ułatw iająca św iadom ą ekspozycję w artości krajobrazu w zależności od zam ierzonych celów w konkretnej przestrzeni. M etoda m oże w pływ ać na strategię rozw oju gmin.

3) Jed n o stk a w id o k o w a stanow i „ su m ę " w id o k ó w m o żliw y ch do obserw acji z w ybranego elem en tu p rzestrzeni;

składa się z zesp o łu w idoków .

O b serw acja je s t doko n y w an a z punktów , linii ogólnie d o stę p n y c h w w aru n k ach u m o ż liw ia ją cy c h n a tu ra ln ą p e rc ep c ję w izu aln ą.

Schem at 2

SC H EM A T W A LO R Y ZA C JI PR ZESTR ZEN I PO PRZEZ FO RM Y KRAJOBRAZU

O K R E Ś L E N IE Z A K R E S U W A L O R Y Z A C J I P O P R Z E Z F O R M Y K R A J O B R A Z U

I. FA Z A O K R E Ś L A N IA Z A S IĘ G U W ID O C Z N O ŚC I

P R Z Y J Ę C IE C E L Ó W

O k re ś la n ie z a s ię g u w id o c z n o ś c i O k re ś la n ie z a s ię g u w id o c z n o ś c i z fo rm

z fo rm lin io w y c h p u n k to w y c h

(A .1 ) (A .2 )

** O k re ś le n ie fo rm k ra jo b ra z u

O k re ś la n ie z a s ię g u w id o c z n o ś c i fo rm punktow ych

(B)

A n a liz a z d ję ć , p a n o ra m , z d ję ć lo tn ic z y c h

R z e ź b a i p o k ry c ie te r e ­ nu w te o re ty c z n y c h za s ię g a c h w id o c z n o ś c i z fo rm A lu b fo rm B k ra j­

o b ra z u

W y b ó r fo rm k ra jo b ra z u d la c e ló w o p ra c o w a n ia

W y d z ie le n ie je d n o s te k w id o k o w y c h z fo r m A lu b fo rm B k ra jo b ra z u (lu b ich

ze s p o łó w ) H ie ra rc h iz a c ja fo rm kra jo b ra z u

K ry te ria i m ie rn ik i

O k re ś le n ie te o re ty c z ­ n e g o z a s ię g u w id o czno ­ ści z fo rm A lu b form B k ra jo ­ b ra zu

II. FAZA OKREŚLANIA ZASOBÓW W JEDNOSTKACH WIDOKOWYCH

W y o d rę b n ie n ie p o w ie ­ rz c h n i i fo r m p ra w n ie c h ro n io n y c h

C e l o k re ś la n ia z a s o b ó w

W y d z ie le n ie k o m p le k s ó w k ra jo b ra z o w y c h w ie d n o st- tk a c h w id o k o w y c h 3 ]

O c e n a s ta n u i w a rto ś c i je d n o s tk i w id o k o w e j

Id e n ty fik a c ja i c h a ra k te ry s ty k a fo rm sk ła d o w y c h w je d n o s tk a c h w idokow ych

• a b io ty c z n y c h

• b io ty c z n y c h

• a n tro p o g e n ic z n y c h ________________

K ryte ria

• s to p n ia z ró ż n ic o w a n ia

• s to p n ia p rz e k s z ta łc e n ia

• s to p n ia u n ik a to w o ś c i g e o ko m p le ksó w

O k re ś le n ie lic z b y w id z ia n y c h p la n ó w z fo rm y k ra jo b ra z u

Spełnienie zakładanych celów przez projektowanie krajobrazu

III. FAZA OCENY ATRYBUTÓW KRAJOBRAZU

Id e n ty fik a c ja i o c e n a a try b u tó w k ra jo b ra z u

C e le o c e n y a try b u tó w k ra jo b ra z u

O c e n a - p u n k ta c ja a try b u tó w k ra jo b ra z u

K ry te ria i te c h n ik i ocen

L IT ER A TU R A

1. A m h eim R.: Sztuka i p ercepcja w zrokow a. W ydaw nictw o A rtystyczne i Film ow e, W arszaw a 1978.

2. B ietkow ski M ., K ostorz L., Stankiew icz B.: N arzędzia w aloryzacji przestrzeni G órnego Śląska. Fundacja Przestrzeni G órnego Śląska, K atow ice 1996 (m aszynopis).

3. S tankiew icz B.: W aloryzacja przestrzeni poprzez form y krajobrazu. G liw ice 1999 (rozpraw a doktorska).

4. W ojciechow ski K .H.: O przydatności badań percepcji krajobrazu [w:] O percepcji środow iska. Instytut E kologii PA N , O ficyna W ydaw nicza, Z eszyt N aukow y n r 9,1999.

A b s tr a c t

The goal o f valorisation o f space through landscape form s is to create a proposed m ethod w hich could be used, through a cognitive identification o f values o f the perceived landscape form s, in spatial planning, natural and cultural environm ent protection and in other activities aim ed at raising the attractiveness o f the region and the living standards o f its inhabitants.

In the m ethods th at have been used until now this aspect o f space evaluation w as not included to a sufficient extent.

On the m ethodological prem ises it w as assum ed that the basic fields in landscape analysis are

„view ing u n its” , determ ined on the basis o f the view ing range from chosen elem ents o f space.

The m ethod assum es a three-stage w ork schedule on the valorisation through landscape form s. The results o f each o f the stages can be a final value, as w ell as form a basis for research in the next stages o f valorisation. It is therefore necessary to keep the suggested w ork and results schedule. A t the sam e tim e the scope o f research (and its results) can be lim ited to the first, o r the first and second w ork, stages.

The valorisation o f space through landscape form s consists o f three detailed m ethods, nam ed as follow s:

m ethod o f determ ining the range o f view

m ethod o f determ ining the landscape resources in view units - m ethod o f evaluating the landscape attributes

W ithin the „m ethod o f determ ining the range o f view ” the author separates the „m ethod o f determ ining the range o f view ” from selected linear and point space elem ents, and presented a m ethod for determ ining the range o f view o f selected vertical landm arks.

C onventional boundaries o f visual perception and landscape observation have been specified, including the dependent rate o f identifying the view ed elem ents and their colour, and rate o f experiencing the m otion im pressions.