Sytuacja geologiczna osadów interglacjału eemskiego w Gołkowie koło Warszawy

PKD 551.793 :551.312.4 :552.578.3 :551.312.23 :551.312.3(438.1l2-:HI2 Gołków, pow. Piaseczno)

Stefania GADOMSKA

Syłuacia geologiczna osadów inłerglaciału eemskiego w Gołko .wiekoło Warszawy

WSTĘP

W 195'6

il'.

w Instytucie Geologicmym prowadZ'Oillo

'Wstępne

brudania

poświęcone czwar'borzędowymłupkom

'bitumicznym (IS. Gadomska, 1960).

Wzw:iąZku

z tym w

Gałkowie koło..

Piaseczna

(około.

1'8 km na

,połud:nie

od Warszawy) wyko.nano2 otwory wiertnicze

!lT

7, 8 (ng. l) o

głębo>­

kości

119,0 i 12,: 0 m o.raz 32 sondy o

głę'bokości

3,0-:-.5,5 m

~S.

GadoroSlm, 19' 56). Otwory wiertnicze

Iprzebiły

w

,całości serię

osad6w ocgan'icznycll

miąższości

6,5-:-.9,3 m

obejmującą łupki

Ibitumi'Cz:ne,

mułki

i piaski jezior- ne oraz torfy i mu:ftki torfiaste.

Wy,pełni.ają

one dawne 'n'iewielikie, ale

dość 'gł"ęlbdkie zag

'

^łębie:nle

jeziorne, wykOTzystrune

następnie

pr, zez !bocz-

nydopływ

rzekli Jeziorki.

Obecnie istnieje w tym miejscu nieznaczne

obni:żeon'ie

z liczm.ymi pod-

mo.kłościami.

oraz nieczyrinymi WYil'obiskami eksploatacyjnymi.

Obniże­

nie to

ciągnie się

z iN na S - od Kamion'ki do G&k:owa.

Osady ocganiC7JIle w

Gołkowtle

znane

'były

S. Z.

RÓŻyckiemu

(1941), J. Samsono.wicrowi fW. Rii'hle, 1955), E. Riihlemu (E. Riible, M. Soko-

łowSka,

1957) i B. JIalickemu

(wiadomość

ustna). J. Samsonowicz (J. Le-

wiński,

A.

ŁuniewSki"

S.

MałkoW1Ski,

J. Samsonowicz, 1927)

wyróżnił

ponadto piaszczyste osady intergla, cjalne,

odsłaniające' się

do

głębokości

4 m w zbolczu dolinyJ ezio.rki, na

połuJdrniowy

wschód. od

Gołko.wa.

Łupki

hiturnliczne z

,Gałkowa

(o·twór 7) poddane analizie technolo- gIcznej

wyka,zały

:stosumik.owo

wyso.kązawartość

oleju

łupkowego,

z któ- rego. maksymailna

wykiajność

produktów typu; naftowego

może wynosić

57,7+7fJO/o (J. Badak, li956; J. iBadak, J.

Grud!zień,196'3).

Osady o1"ganic1lIle I(otwór nr 8) poddme

zostały równieżhadaniom

pa'leobotaniczmym i wiek ich

określony został

na

:i.nter'gla'cjał

eemski (Z. Janczyk-KO,pi'lrowa, 1963).

Osady OII"gani'Czne - rody i

łUJpki

Ibitumiczne z

Gałkowa

elk.sploato.- wane

były

podcza:s oIkwpacji jako.

materiał opaołowy

przez

fa'brykę

pa- pi, eru "Mirków" w

Jezioł"nej

i

częściowo

przez

ludność miejscową.

N.atu ...

raJne

odsłonięcie

tych osadów

opisał

S.

Z.Różycki

(1941)

określając

ldh wiek na ostatni

linterglacJał.

W tym

też

olkresie, iIlaj'prawdopodobniej

Kwartalnik Geologiczny, t. 10, nr 2. 1966 r.

Sytuacja geologiczna

interglacjału

eemskiego w

Gołkowie

@)

1 0 2 • ~ • 4 /,5 f! ^{6 ~B 7}

Ftg.

l.

Szkic lSy.tttaoeyjlllY punktów

d~umenta,cyjnych i

przekrojÓW geo- logkznych

mi'ędzy IGol;loowem

i

Kamionką ,

Situation . sk.etC'h o! dOCUlIOeiJtation !pOintsand o! , geologicalcross .seoCtions hetween

IGołków and ~amio:nka . , . 1 - otwory wier,tnlcze o l<>kalizacji pewnej; 2 - otwory wdert.nicze o lOkalizacji niepewnej (opracowane ,przez J. samsonowicza); 3 ...., od-

słonięcie osad,6w organicznych opracowane przez S. z; R6życkliego;

4., -soIlldy; 5 ~ wyrObiska cZYJ;lrle; 6 - wyrobiska nieczynne; 7 - linie

przekroj ów geologicznych . ' , -, -

1 - bore holes precisely located; 2 - bore holes inaccurately located (elaborarted by J. samoonowica:); 3 - exposures ot organie deposits elabarated by S. z. R6życki; 4 - hand dug well; 5 - active workings;

6 - abandoned workings; 7 - ' lines ,ot geologiical cr09S sections

, 443

w

polbHżu wyżej

·wymieniooego

odsłonięcia:,

wyUmnanoO 5 otworów wiert- niCoZylch , (fig; 1·, otw. 1-.;5) .o

g}ęookOlŚci

7,0+13,5 m (loOkalizacja

niepewna~,

które

opraoował

w 1194'3

T.

J. Samsonowicz (W. Ruhlle, 1955).

Kwartalnik Geologiczny - 13

444 Stefania Gadomska

Osady

OIrganilCzm,ekoło Gołkqwa

z.nane

ibyły' również

B. Harlickiemu

(wiadomość

:ust.n.a)i. Bada!Il'ia 'PaleobotandcZ'ne

rozpoczęła

M. ' Brem6wna, wynilków

~dh hadań

dotycllczasnie opublikowano. [Jonadto S. Z. Ró-

żyoki

i

S.

Z'wierz '

(li9512~ wyróżnilli

w

Gołkowie

torify i gytie

między­

lodowcowe, a E.

Riih'l~

(1

¹

9517)

określił

wiek tych osadów na

interglacjał młodsży

(Masowlien II).

DoIlrumentaocja osadów inteTglacja'lny,eh w

Gołikowie

opiera

się

na

ośmiu

otworaCh wiertniczych,

przebij.a'j:ących

w

'całości serię o'l'ganicZ'ną

O'l'az 32 sondaCh, z których

,część OiSiągnęł'a

:stropo·we

p~ie

tej serii

(fig. 1). '

Do niniejszego opraoowania wykorzystano

il"6wmJież dokumentację

'geo-

logicznązroża

surowców i1astyiCh (glin

zwałowych

i

iłóW

wa1rwowy'Ch),

wykonaną

dla obszaru poroZolIlego na

południe,

fi

JPOłwdniowy

wschód od

zagłębiep.ia w:y:pełnionego

osadami OI'gaiIl'iczm.ymi (J. Nowak, R. Czernialk, H}6

ⁱ

l).

Materiały

zawarte w tej dolkumentalCj1i

(około

100 otwo'l'6w wiert- niczych

ogłęhollrości

6+1i11 m)

dają możliwość

rozpomania osadów czwar-

tarzędowydh

glacjalny,Ch,

zllclóryc'hzj~ane są

powtierzohniowe partie

przyległej wyżyny llodlQ:woorw~j

oraz

powiązania

ich z osadami

podście­

łającymi

utwary OIrganicme interglacjaruee:mSkiego. W

Gołllrowie

i naj-

bl!iższej

okolicy :bralk jestotw0lr6w wiertniczych prze

bijająlCych

w

całości,

osady

cz!w.artoTzędo:we. Głębsze

otw.ory

wiertnlczeznajdują slię

w

dość

,

dużej odll:egłJOści

od omawianego

()Ibs~

(Chyliciki, KonstancilIll), co nie pozwala na

sz<czegółowe roZ'W'a'żanie

stosunikJ6w stratygr:a;ficznycJb dla ca-

łego prófiJ.ru· czwa:rtor:iędu "łoi

oikollicy ,

GołIkO'wa.

'

Na podstawie ' 6 otwO'rów wieTtniczy;oh i 14 SOIlld wykonanych w

olbrę-'

'bie

zagł.ęhien!ia

jeziornego o:raz '5 wybranyCh .otw.orach

dolkumentującycll d.bszarprzyległej wyżyny

lodowcowej wylkonano l przekrój geolog1cmy poprzeczm, y OTaz l'

podłużny

prz,ez

zagłębienie

jezi.orne. Analli'za profilów O'two:r6rw wiiertniczych otraz przelkrojów goolog.ic11nych pozwala na og6lne Omówienie stropowej

części

esadJ6w

,podściełającyCh serię oil"galIliczną,

, wieJrowO'

przynaU:eŻllych najiprawdopodOlłmiej

do

zlod.ow;acen~a środkewo­

polSkiego o:raz osadów

przyk.rywaj'ąlCY'~ tę serię, nale'żącJ7lCh

de zlodowa- cenia

'bałtyokiego

li heloce.n, u. "

Szczegółowiej, zewZig!lędUl na znacznie lepszą do1lrumentację, można

rozpoziomować

i

omówić serię

osadów organicZnych,

wypełniającyclhża­

głębienie

jeziO'rne.

, ' '

OSADY

'ZIJODOWlACENIAŚRODKOWOPOLS!KIEGO

(!POD$CIELAJPłCE SE~TĘ UTWOR(>W;

INTERlGL~CJ.AŁU

EEMSKIEGO) ..

Gołków

i jego okO'JJice

(Leżą

W

zasięgu

2l1odowa'cenia

środkówopblSkiego stadiału

mazoW:ieckO'"'pOdl.askiji:go (E. R}ihle, , M.

So)kołowska,

1967). Osady

podścielające intergIoalCj,ał eerńSki repr;ę*~towane: są

przez d'wa poziomy glin

zwałowyoh należące

de

stadiałU

maksymalriego i mawwieclkiO--ipOd- laSkiegO', romzielone osadami rwodne1odOlWoo:wymi i zastoiskowymi.

Gldna zwarowa

stadiału

'maksymalnegO'

występuje

w szeregu otwO'rów wiertni:czyclh.

Na'jlWiększa

znana jej

miąższość

lIla tym obszarze w:ytnosi

! 5 ' m (otw: 7). Jest te

~lina zwałow,a

py1asto ... pia:szczystaz rzadlkimi

Ż'W'ir-

Sytuacja geologiczna

interglacjału

eemskiego w

Gółkowi·e

445 karni

Skał

krystaliczm.ych, jasnoszara, miejscami z odcieniem zielOiIlka-

wym. ^Strop jej, ma obszarze

zagłębienia

j-e:zli.<mne'go

leży

na

różnych Igłę­

bokościach

(9'4,0 m n.p.m. w otw. 7 i 98,0 m n.p.m. w otw; 8). Na

połu­

dniowy zaohód od tego

zagłębi~ia

strop -gliny

zwałowej leży

na

,głębo­

kościaICh

MO i pomad 105 mn.p.ni., a miejscami 95 m n.p.m. (fig, 2 i 3).

Na peryferiach

zagłębienia

jeZJi.ornego w o.kolicy Kam'iOlIlki strop . gliny znajduje

się

na

głębo~ości

106,5 m n .p.m. (ftg. 2).

A B

Fig. 2.

·P.rzek.r6j .geologLcŻlly

okolic

Gołkowa wduż

lJ.inii A-B

Geologica'l cross section

in theviJCinitie.s IOf ,Gołków ałong

the Jline A-...a

Plejstocen. O s a d y z l o d o w a c e n i a Ś r o d k o w' o p o l s k i e g o, s ta d i a ł U · m a k s y m a l!ll e g .(): l - glina zwałowa; 2 - .piaski wodnolo- dowcowe drobno-, ^średnio- i różnoziarniste; o s a d y s t a d i a ^ł u m a z o- w i e e k o - p o d l a s k i e g o: 3 - mułki ilasto-piaszczyste i iły zastolskOiWe z wkładkami piaSków drobnQ~iarnistycn;' .0 s a d y i n t e r g l a c j a ł u e e m- s k i e g o: 4· - piaski drobnoziarniste (denne zbiornika jezio~ego); 5 - mułki i pia- ski dt'obnoziarniste jeziorne, miejscami deluwialne (materiał zm:ll'WllY) tworzące wkładki WŚród torfów i lupkówbitumicZ!llych; 6 - łupki bitumicZllle (częściowo gy- tia warstwowania); 7 - tocfy; 8 - mułki ze szczątkami ocganiczny·mi i piaski. z hu- musem; . o s a d y z l o d o w a c e n i a b a ^ł t Y c k i e g o: li - piaskd necz- ile dr.obno- i średniozia1'niste .. B;olocen: 10 - namuły ilasto-torfiaste; ,11 - gleba Pleistocene. D· e .p o s i t s o f t h e M i' d d l e P o l i s h G l oB c 1 a- t i on, M a x i. m u m. S t a g e: l - boulder clay; 2 - f1ne-g.ra1ned, m1ddle- -grained and variously gra1ned, fluviogiacial §ands; d e p o s ⁱ t s o ^f t h e M a z o w s z e-ii? o d l a s ⁱ e S·t a g e: 3 - clay-arena·ceous sUts and iee- -mat'ginal iake clays wlth intercalations of f1ne:.gralned sands; d e p o s 1 t s o f t h e E e m i a n ·1 n t e r g l a c i a l: 4 - f1ne-graine<i sands ~ottom sands ot a lake basin); 5 - lakef1ne-gra1ned sUts and sands, at places as .slide rocks (downhiLl creep matet'ial) lal the form of lntet'calations 1n pea.ts and oU shales; 6 - oUshales (par,tly banded gyttja); 7 - peats; 8 - silts with fragments of 'organic and sand$

with humus; d e p o s 1 t s o f t he B a l t l c G l a c i a ·t i o n: 9 - fluvial fine-gra1ned Mld middle-g·ra1ned sands. Holocene: 10 - clay-pealty lnwash;

11 - soU

Na ·glilllie

'zwałowej stadiału

maksymalnego

leży

warstwa piasków

drotbno... i

Śl'edirioziarnistyoh, miejscamirożnoziarnistych

'ze

'żwir!k;ami.

Jest . to przypuszczalni!'! osad akumulacji wodnolodowcowejj znana

miąż­

szość

piasków wynool 2 ' m (otw.7

^1). iWięksiość

otwolr6w wiertniczych

osiągnęła

jedynie :strop tych 'Piasków.

Leżą

o.ne

-bądź

to pod

oi~ą

wa,r-

stwą mułków

warwowych,

'bądź też 'bezpośrednio

pod

serią

osadów intextglacjalny'oo (fiJg. 2, 3).

Naśtępnąwarstwę r01Jdziela'ją1cą

dwa po·ziomy glin

2'JWałowychstanOlWią

osady

żaStoiSkOlWe

reprezentowane przez

mułki

i

^iły

warwowe" oraz piaSki zastdiskOlWe ,

związane ~jprawdolpodiOlbniej

z

transgresją stadiału marowiecko-podlas'lciego~Muł!ki

i

iły

wal"WlOw : e

leżą

. •

bezpośrednio

na -gliriie

zwałowej sta:diałuma,ksyma'lne'go

lub na piaskach

wodnolodowcówydh. .

446 stefania Gadomska

Iły warwowe rozpoznane są stos~owo ddbrzena olbszarze przy leg-

łym.

od·

pOłuJdnilOwego

zachodu do

wyżyny

po'l<Jdowoowej p. Nowak, Ho Czerniak,.!'96l).

Są

to

iły

i

mułki.

warwowe, szare, plastyczne sihlie wa.pniste, eksploatowane ipl"zez

cegie'lJnię

IW .

Gołkowie. Miąższość

ich

jęst

mlienIla i waha

się

0,8+6;6 m. Strop

<iłów leży

na

głębokości

W5+110 m n.p.m., a miejiSCami 100m n.p.m. By warwowe

WY$ępują

pod przy- kryciem

~iny zwałowej- :młodszej (stadiału

mawwiec!k(}-ipodlaSkiego)Lulb

bezpośrednio

na :powierzChni terenu (fig. 3).

C D

Otw.ll OIw.~ 0Iw.13

Ftg. 3. Przekrój

,geologiczny okolLcGolłkowa wzdłU'ż

[inB C---;D

.

Geological cross sectionLn t'he .vkini;ties

<tf Gołków

along the line

C~

Plejstocen. O s a d y z l o d o w a c e n i a ś r ,o d 'k o

.w

o !P o 1 s ik ł e g o, s.t a d i a ł u m a k s y m a.1 n e g o: l - glina zwałowa; 2 - piaski wodnolo- dowcowe drobno-, średnio- i różnoziarniste; o s

a:

d y s t a d i a ł u m a ·z 0-

w i e c k o - .p -o d l a s k i e g o: 3 - iły zastoiskowe; 4 - piaski pylaste drobno- J średniozia,rniste zastoiskowe, w stropie wodnolodowcowe; 5 - glina. zwałowa; o s a- dy interglacjału eemskiego: 6 - łupki bitumiczne; 7...., torfy; 8 -

mułki i piaski drobnoziarniste jeziorne, miejscami deluwialne (materiał zmywny)

:tworzące wkładki wśród torfów i łupków bitumicznych; 9 - mułki ze szczątkami

organicznymi i piask>! z humusem; o s a d y z l o d· o w a c e n i a b a ł t Y c-

·k i e g o: 10 - piaski rzeczne. drobno- i średnioziarniste. Holocen: 11 - namuły

ilasto-torfiaste . .

Pleistocene. .D e p o s 1 t s o f t h e -M i d d l e P o l i s h. G l a c i a- t !l o n, M a x i m· u m S t a g e:. 1 - boulder ciay; 2·- fine-grained, mu1dle-

~g,rained and variously grained fllivioglacial sands; d ep OS i t·s of t h e M a z o w- s z e - P o d l a s i e S t a g e: 3 - ice-marginal lake elays, 4 - sUty, fine-grained and middle-g·rained. ice-marginal lake sands, fluvioglacial at the top; 5 - boulder elay;

d e li o s i t s . o f t h e E e m i a n I ·n t e ir.g l a· c i a 1: . 6 - oU shales, 7 - peats; 8 -fine ~ained, lacustrine sUt.s and saros, pa·rtly as silde rock>s (down- hillcreep .material) in the form of intercalations dn peats and oi! shales; g. -silts with fragments of organic and sands ,with humus; d e p o s i t s o f t h e B a 1 t i c G 1 a c i.a t i o n: 10 - :Huvial fine-grhlned and· middle-grained sands. Holocene: 11 -

clay-peaty i n w a s h · . .

Wśród iłów

i

mułków

warwowych

w~stę.pują

przewarstWienia

piasz~

czyste.

Iły

WaTWOwe wa,rstwowane

są

na

ogół

poziomo, jedynie

spągIOwa

ich

część

"Wy'kazuje niewiellkie zaburzenia WidlOc2me w

ods1Jb!nięciu

czyn.,.

nej obecnie cegielni .

. Osady zastoiSkowe występujące w Qlbrębie :xagłęloienia jezłi.orneglO wy-

kształcone są.

w !pOSta.>Ci

mułklÓW

warwowych

pia$zczyS'to-pylastyohz,ułam­

karni miki, jasnoszary'Ch ze

SIn:ugamiŻółtym1i. MiąisZlO\Śi!

ich

W)1!IliOsi.

wolkolicy Ka:mionlkli.

!"~O ltll

i ma' leje !ku 'Porudniowi dO' 60 . .

~

(otw .. 7).

Stanowią

O'1le w

2lIlaczn~j lCżęścidno

zhio'rnika jeziornego; strórp

mułkó-w

w

Illajgłębszej ICzęści

' zbiarnilka

leży

na

gł.ębokości

96,0 m n.p.m., a 'ku

pó~ocy'

: podnosi

się

do 100 m n.p.m. . . . . Miejscami w stropie

iłóW ii!iJ.ułików

zastoiskowych

!leży

Wal'stwa 'Pias- ków wal'stwowanyc!h

dro,bno-iśrednioziarnistycll

lub p.y'lastyc'h (fig. 2.).

Miąższość

ich 'Wynosi od 0,5 do pOiOOd 5 m,

Są

to piaski zastoiskowe· , a

częścil()iWo

(w stropie) je'Z'i.orne.

Iły

WaTWowe

występujące

w glini.ankach cegielni w Go&owie

opisał

•

J. SalnJSO!nowdcz(l11927).

Można

je przypuszczalnie

!paTaleliwwać

z

iłami

Sytuacja geologiczna

interglacjału

eemskiego w

^Gołkowie

447 warwQwymi

wyStępują'cymi

w Balniosze ,(A. Makowska, 19;61), w kra-

wędzi

wyzy.nyk>dówoowel'w

Słomćzynie

(Z. Sarnadka, '1!952) ora' z w Ohy- licadh (M. JonaK.owsl!ci, 195, 6). Poddbnie jak VI WaTszawie w ' rynnie jemor- nej

ŻOlihorz ~ SzC'zęśli'wice '(M.

D;

Domosławska"BaranLedka,

S . Garlom- ska,l961)osadyza:stoislrowe

wiązane

ze,

stadiałem

mazowiecko-podlasl.. , SkJim

stanowią

d!rio' 2'Ibi<>rnilka

wYiPełnionego

osadami

inter,gla'Cjału

eem- skie.go. " "

Osady zastoiSkowe przyikryte

są

na

ogół .gliną zw.ałową stadiału

ma- zowieCilro ... podlaskiego i l'lllo ' jej rezyduami. ,Jest to gl'i!na

~wałQwa

silnie piaszczysta,

brązo,woszaTa, om.iążsrości

0,5+4 m. I W stro.p ie jej

'leżą

miej- scami piaski

,giJ.in~aste.

Glina

^zrwa~owa

i jej rezydua

^występują

poza oobsza- rem

za,głęmei1ia

jeziornego.

OS.A!DY

I(NTERGLACJAŁU

EEMSKIEGO

Osady te

wypełniają zagłębienie

prawdopodo,bnie rynnowego pocho- dzenia.

Za.głębienie

to,

około

800 m

^długości

i

^olkołoo

100--150 m szero-

kości, Q

ik'iertmku N-..:JS

1, powstało

przytpUSzczawe jak rynna je2lior'na ZoliJboTz -

Szczęśliwice

w

Wyniktrdziałalności

wód lodowcowych topnie-

jącego lądoloodu stadiału

maoowiecko-j)odlaSkiego.

Erozj,a

znisrezyła częściowo,

a miejscami

cał'k~cie

osady zastoiSko- we i

^sięgnęła

do stroopu osadów wodnoi lodowcowydh. '

Osady organiczme od 5,3' 5 ,(Q;tw. 1t) do 10,2 m (ootw. 3)

miąższości

wy-

pełniaj.ąż;a:głębienie' całkowicie; Największe miąższości

tych osadów wy-

stępują

w

;południowej częśei za'głębienia 'W pobliżu

cegielni

Gołków;

ku

północy mią'ższości są

coraz m!niejsze (0,8 i 0,6 ril).

Stro.p osadow O!l"'ganic11IlY'ch w

północnej części

rytnny

leży

na Wyso-

!kości

109

im

nJP.m., !ku

połurlnilOWi O'bn1ża się

do 105 m n,.p.m.

Spąg

odpo- wiednio znajduJe

się

na

wysokQŚcil'08

m n.p.m. i

o;bn['ża

do 98, a naw.et 96 m n .p.m. (ipl"zelkrój A"":'" B). " '

Osady oTganiczne

leżą be~pośrednio

na osadach wodno,lodowcowycll lulb zasto, iskowych. f'Ch litOllogkzny opis poda'no

niżej.

, "

Do!lnączęść,

serii organicmej tworzystosun:kl()wo zwa'rty polziom

łulp­

ków ' mtumkznych, których maksymalna

miąższość może dochodzić,

do ' 8 m. Podolbnie

duże miążsZOlŚCi łupkówbitumicZ'llY'c!h

znane

sąz Biały-

, nl!na w

o~oIlicy

SikiernieWic (M. D.

Domosławska

...

Baran~ecka,

196G).

W strefie ' brzeimej 7Jbiocnilka, w dnie rynny j-eziornej'

występuje

miej- scami pod

łupkami

'bitumiCZ!I1ymi wal'stwa piasków !kwarcowych drobno- ziarndstycll ze

słalbo

wWOCZlIlym'i

szczątkami roślinnymi, miąższości około

0,5 m. PiaSlki te

tworzyły się

naj: prawdop04obniej

'W począ'tlrowej-

fazie

,zbiOTnika j.eziornegQ. '

Łupki bitumicżne są

muThowe lub zapiaszczone,

czarnelUlb czarnolbrwnatne, o

łUlpiliwości

'llieregularnej, 'bezwa'piemte.

S. Z.

RÓŻycki

(1J941) jaikodrugi termin dla

łupków

hitumic11Ilych podaje gytie warstwowane ,bTunatnoozaxe lulb denmoszare.

~u.pk!i 'bitumJicme zaWierają liczne !pr~ewaxstwienia mułków pi.aszcz,y-

,gtY'c'h,:ż'w:ięzlydh,.eiemnosZ8.lrych,

a miejl!ilcami , prawie czamych. !Przewar- stwienia te

wy:stęlpują' przewa~liie 'W

stropowej partii

ł~ów,'

a niekiedy

l Południowy zasięg zagłębienia nieznany.

448 Stefania Gadomska

i

W ,spą;gU.

Rzadziej

występują

bardzo cie.n:kiewldad!ki piasków.,

Sz'cze.~

gólilie

dUlŻej m1ążswści mułki

(2,4 m)

występują

w

spągU łupków

bitu- micznyCh WIOtw. 7 l(\fi'g. 2).

Są

to

muł'ki

CzaTIle 'z licznymi,

,~dzo oietn~

lcimi

wkładkami łuPku lbiturmićznego. Następną większą 'warstwę mułlku

Olbserwu:jemy w stropowej

części łwpków

'bitumicznych.

Mią'ższość

mullku

mOlże dochodzić

tu do :1,3 om (om. 7 i

~). Mułki tesą

najlpr:awdopodobniej . Osadem jez1ornym, nie wyldu<!ZOille tez,

że są

to

częścioWo

.gytie. W stre- fie

'brzeżnej

zibiorn'ilka

mułki

te

mogą poChodzić częściiowo

z rozmycia

otaczających

zboczy

wyżyny.

W 'centralnej

,c~izJbiornika spą!gOlWa częśćłupkÓ'W

:bitumiczny,eh nie posiada

:przewarstwień.

Głębokość

w m Opis litologiczny Interpretacja

wiekowa

0,00+ 0,20 gleba pias.zczysta

'

holocen

0,2'0+ 1,00

2,00+ 2,20

'.

2,20+

:2,40

2,40+ 4,00 4,00+ 4,00 4,00+

5,00

5,00+

5,30

5,30+ 7,00 7,00+ 7,10 7,10+ 7,80

7',00+

8,00

8,00+ 8,40

8,40+ 9,00

9,80+12',00

pi-as,ek 'kwarcowy, dTobno- i

ś'redonioziarnisty

.ze } zlOdowacenie

żwirkami skał

krystalicznych, !Szary i jasnoszatry

bałtyckie mułek

lPias'zczysty, szary, 2Jbity z pojedynFzymd

żwhi!mmi

skali krysta'licznych,

ze śladami szcząt-

'ków

organi-c:zmych (-iElel)

mułek

pylaiSty z

domiesmą

piasku z

ułamkami S7JCZątk6wOl1ganicwycl1,

brudnoszary

(-HOl)

torf z

dUiŻą domieszką

piaJsku brudnoszaTego

tolif drzewny,

słaJboro7Jłożouy,

ciemnOibrUlIlatny

łiUpe'k

tbitumiczny, czarny

ł>uJpią-cysię

na cienkie

'

twarde warstewki

mulł'ek

sillnie piaszczytsty,

zwięzły,

ciennnosza'ry

(-Hel)

mułek

piaiszczysty,

zwięzły,

szary

łupek

bitUlmiczny z

'Wk\ładką

piasku na

głęlbo,­

kości

6,0+6,1 om

piasek: drobnoziaril:sty ze

szczątkami

organicz- nylIni, jasnoszary

łUli>ek ,bitumiczny,

na

głębokości

7. ,20+7,40 m

muŁki

piaszczyste ipl"zemieszane z

~upkiem bi-tu-

micmym

łupek

bitumiczny

piasek kwa, rrowy, drobnoziarnisty, z

ułamkami s7Jcząt!k6w

ol'iganiczuytch, oj'a:snoszaTY (+HCl)

in±er~acj,ał

eemski

z1odowacenie karoi miki, jaiSnoszary., :zJe sm'U'gaomi

Ż1Ółtymi

mułek W!iJrWowy, piaszczysto-1l>ylasty z ułam_}

śrookowo­

'glina

zwalłowa,

pyUasto--piaJszczysta, z rzadkimi

.

-'polskie

Ż'wirkat+li ~~kał ,klrY'stalicznych,

jta.snoozara.< +HlCl)

.

. W stropie

łupm6whitumiczmyiCh leżą

torfy. W

północnej ,częśc'i

zJbiar-

n~a twoną

one

jedną cią,głą warstwę

o

miążs2lOŚci Q.oohloc;izącej

402,5 m,

wpołudntiowej zaś

(przekrój A - B:) dwie znacznie

cieńsze.

warstwy, rozdzielone

łulpkami !l)itumJi!c~ymi

lub murllkami i piaSk,ami przypu:szcza,l- nie jeziornymi.

Miążs:zość ,urt'w'O!ró'Wrozdzielającyoh

dwa poziomy torfów

może 'cloohiodzić

do 2 m (otw. 4 i 5).

Sytuacja geologiczna

interglacjału

eemskiego w

tGołkowie

449

Można

,by

sądzić, 'że

górna warstwa torfu jest

młodsza

od intergla-

cjału

eemskiego, nie ma jednak w tej

chwilliŻ:adn.yCh

podstaw paleobota- nicznych do 'potwierdzenia tego.

poglądu.

. . .

W stropieto:rlfów, szczególm:ie w

·półnoone-j.częś<ł-i--zbioGrnika;,występują··· mułki

czarne, hUmusowe z Jicznymi

szczątkami roślinnymi,

miejscami silnie torfiaste, w stro:pie raczej ilaste i nieco zapiasrewne.

Diagram

pyłko.wy

osadów orgalnicznych :z

Gołkowa

(otw. 8) obejmuje niemal pemy cykl rozwoju

TośTinności interglacjału

eemskiego (Z. Jan- -

cz~-Kopilkowa,ł963).

,RIoZJpoczyna

się

on

fazą

a i b, a

ikończy

na

schył-

kowejfazie

i"r(Według

K.

Jessenai,:W~

Milthersa,-1928).,· '. __

F:azy a i b

(oIbejmując-e' mriiłki

warWowe,

'Podściełające d.~;'lidy

orga- ni'czne)

zawierają

spektra

pyłkowe

sosny i I brwzy

ż-urdziałemelementów

obcyclh -

trzeciorzędowyiC'h.

Faza c,

oIbejmująca

piaski-drobno.ziarniste, rozpoczyna

czys1;ą su!kc.eSję·oi

charakterze

l~nym

z

~UJŻym udziałem roś­

.

Hnnoś'ci

zielnej.

Następne

fazy d - h; -

o'belinują>ee' ŁuiP\ti.

' bitumiczne, sta-

nowią

najbardziej

,~harakteTYstyczny

odciIiek intergla,cj.alu eemskiego z wysokim

udziałem

leszczyny (faza f), z

kulminacją

llipy i "grabu (fa- z, a g)

isą

najcieplejs'zym od, cinkiem

całego.

optimum k'limaty,cznegO'. Ostat- ni

ciepły

okres

iIIlterglacjału

'z ,gralbem i

olchą

'zaznacza

się wpolbliżu

stro-

pułupków bitumicznY'ch~faza

h), a w samym ich stropie {fa'za

i?)

zazma-:- cza

się ochłodzenie

'z

długotrwałym.

panOIWaniem lasów sosnowo-brzozo- wy, ch. Wreszcie . zbiorni!k wodny ulega

spłyceniu

i zarorfieniu i(f.aza

j?).

TorfowiskOo o:bejmuje ' torfy niskie z

:panującymi

turzycami.

Mułkli

le-

żące ibezpośfedniOo

na trafie

świadczą Q

ponoQ!Wlnym ' powstaniu z' biorniika, który nie

był

jednak ani

długotrwały,

,ani

też ,głęboki.

OSADY 'ZIJODIQIW'ACENIA

BAł.'TYCKIEGO

I HOLOCENU

~RZYKRY,WAJĄC'E SERJIĘ

UTWORÓW

Im'ER'GIJACJIAł;ly,

EEMSKI'EGO)

Osady organi<czne

inteI'lglacjału

eemSkiego Przykrywa seria piasków rzecznych nie 1l"000000ielonyc!h,

należącyCh ,częściowo

dozloclowacenia

fbał­

tycldego

(spągowa część

serid;), a

częściowo

dO' holocenu (stropowa

część

serii). !Na razie nie ma 'podstaw do TO' zdzielenia , tej serii.

Są

to 'piaski kWaJ:'lcowe szare lub

żółte,

!bezwapienne,

głównie

drobno- i '

ŚTednio,zia'r­

niste, czasami grulbo- d

różno~arniste

-z

domieszką żwiTIku,

miejscam:i

skośnie

waxs'twIowane (8. Z.

RóżyCki,

11941), w

spąga

niekiedy,

muł!ko-

. wate i

zawierające szczątki

o.rganiczne. W stropie piaSki te

są

humusowe,

zawieraj,ą

niewielkie przewarstwienia

mułkowate. Miąższość

piaSków wy- . no:si 0,5+3,70 m. W ich

stro{piewystępują holiOCeńskie

i

współczesne

o.sa- dy

wykształcone

w postaci:

'namułów

Hastych lUlb piaszczystych, delu- wiów

lPodhoozącyCh

z rozmycia

przyległej wyżyrny

lod.olWlcowej i o.sadów glebowych pia'szczysto-pylastyoo.

Oąady

te nie

występu;ją ciąg!łą

war-

stw,ą

i -

mią'ższość

ich wyno:si 00,5+.0,8 m.

Osady TzeCZJne zlooowa,cenia

'bałtyckiego

i holocenU!

poIkrywają

oIbszar rynny jeziorrtej tak,

że

dzisiejsza jej powierZchnia' Zamacza

się

w postaci niewielkiego., okresowo.

podmokłegOo obniżenia,

pochylonsgo z

p6ł!nocy

lIla

.południe

ku dblinie Jeziorlt'i.

. . . .

Zakład Zdjęć Geologiczriych d 'Ba'dań Czwartorzędu Instytutu Geologicznego .

Warszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 1 sierpnia 1965 r.

/

450 stefania Gadomska

PISMIENNICTWO

B.M)AK J.

'GWOO) ,- AnalizarteclmologicznaŁ\lipków

lbitUJIXlicznych z

,Gałkowa.

A'reh. Inst . .chero. Przer6blci

Węgla

,(maszytllopiB). Krak6w.

BADAK J.,

OOU~:& J.(I003) - Czwartorzędowe lłiu,pki :

bitumie'we z

Gołlkowa 'kolo 'W.ammwy. 'Zesz. nauk. Aik1ad. GÓTn.-ilIu,tn., 61,

GeoIl.,

5,

p.

5-23.

Kraków.

,

DOIMOSŁAIWSlKA-:-lBAiR.A:NillElCmA iM. D. (1963) -

Syt1;uacja

'

goologiczna os'adów

, 'inteTgt1a:cjału eem.s'lciego w ' Białyninie koło

Skierniewic. ,Axlch. Inst.

Gool;

,

(maszYnopis). 'Waa:-s'zawa.'

DOMOSŁAlWSIKA-iBA'RA\NIItECKA

M. D., GADQ!M1S'KA S. (1961) - Oruitline of 1lhe

'straty,graplhy O'f

'Wamaw Quaternary. A'bs"bracts

of

papers' IIlNQUA -

VII

CongreSBI,

p. 2()-21. PoJJarid.

GADOMlSKiA

S. ,Qli9516) ,-

SpraW'Ozdailie z !prac wykOtIlooych

vi

r.

1956

do tematu

"Wstępne

'/badania

łUJpk6w

bitUJIXlicznyclh". Arch. :]n.st.

:Gool. iGmaS'ZY-

nopiB). Wars'zaw:a.

GADOMSKIA S. 6119160) -

Czwartorzędowe łupki

'bitumiczne. ' lTz. geol., 8,

p.

13811..,-

~88,

nr 7. Warszawa.

JAlNtCZYK..JKOPllKOWA

Z. (1968) -

Badania paleobotaniczne plejstocefus'kich osa- dów -Ol'ganogenic7JDY'ch w Gol'kowie {aIik. ' Warszawa

Płd.),

Arch. Inst.

Geol.

(m8lSzylDoIJis). w,al'lSzawa.

JiESSEN

IK., MIiI . .':r.H!E'RS 'W. (192J8i) -

S"bratiJgraphical and paloontolqgkaiJ. srtudies

of

intergllacj,a1: freshwater deporsits in Jut1and

,

and northlWest GeT'Illany.

DaUJID. Geol. Unders.

II

lRaecke,

48.

łONA!KOWISiKI iM. (1006) -

U,pro.s7JC:wna doIrum-entacja geolLOlgiczna

złóż

surowców ila8ty<eih ceramiJki lbuldowlanej dla

cegie'łni

Chylice. Arcih. Inst. Geol.

~aszynopis').

Wamzawa.

LEWlŃSlK!IJ., ŁUNiIlIDWSKI A., ilVIAŁ'KIOWSKr

S.,

SAlMiSONOWlICZ

J: (1192'7) - IPrzewodnik ,geologiczny

pó

Wars,zawie i okolicy; Oddz. Wa'rsz.!Komis.

Fiz'jiQgT. PAU. ,Wars'zawa.

MAKO'WISKA

"A.

(19611) - !Diapiry

iłów

warwowych w Baniosze pod

Warszawą·

Prace o !plejstocenie PolIski

środk~wej

-

'VI

Kongres LNQUA, p.

,~59'-- 176. Pol.

Alkad; !Nauk. Warszawa.

NOWiAK

J.,'

CZERlN'DAIK R.

,

(1961)

,~

Dokumentacja geologiczna

,złoża

surowców j,18lSrtych ceramiki ibudowlanej w Gdl1kowie. ,Airch.

,Lńst.

Goo[, (ma.szy- nopis); Wars,zawa.

RÓZYC!Kll S. Z.

1(1l9l4li, , -.: I

Bitum'iniiSle Sc:hiefer (Brandschiefer) in Goll k:ów

ibei

Pia- ,

'

secmo. Arch.

JJn.grj;.

10001.

'(maszYnOPis). Wa,rs'zaw:a.

RÓZYCKiI S.

Z.,2'JWJJERJZ

S.

(11952) - Prze,gIąrdowa

Mapa Geologiczna 1P0ilski w Skali

11.:300:000.

Ins,t. Geol. Wa'rBzawa,

,

R'O'HliE

i:.

(1!J'.514)

~

Utwory i'nterglacjaLD.e

ŻOIiiboTza

i Woli w, Warszawie. Biul.

'Ia1st.

,

GeOl.,

69,

!p.

93-100.

Warszawa.

RUBLE E. ,(1956)

~

stTaty;grad:ia

, czwartorzędu

PollSlti w

świeUe

puMdkacji 'w la-

tach,~.

Biua.. ,m.st. Geol.,

70,

p:

'1-3--513.

'Warszawa.

'

R'OHLE E.,

SO!KOŁOWSlKA IM:. ~119517)

- :Mapa

'

utworów

cZWl8Jrtorzędrowyc'h

ipo'lski w skali 1:1000000. tAtOJas Geol. PoJJSki, tabl. 2. In8t. 'Gool: iWars'zawa.

RUHLEE.

(1001) ~iProcesy'dy,namicwe

w 7JbiornHtach jeziornych icha'rakter ich o.saldów na

iPl'zy;kŁadzie

jez. Switez. Biu:!. ,In'srt.

'GeoI., 169,

p.

2$--002.

Warszawa.

StreszciElnie 451

ROHlIJE

W. (1965) - Mater.ialy Archiiwum Wierceti, ArIk. Wa!rszawa 5,7, 'cz.

'!I.Lnst.

Geo~.

WarB'Zawa.

- SARNAaKA Z.

~11952) - Czwa'rtorz~ i

geomorfalogia doliny Wisty na odcinku Xarczew

~

'uJscie Wi'Lgi. Arch.

' 'InSlt. Geol. fjmaszynopis). Wairlszawa.

CTecI>aHIDI rA,l1;OMCKA

rEOJIOIWIECKOE nOJlOXCEinm

OTJlO~33MCKOrO ME)KJIE,lJ;HMKOB'LH ,

B rOJIKOBE OKOJlO BAPiDABLI

Pe310Me

B

pail:oOHe roOJ1KoOBll pacnpOCTPaHeHa cepIDI opI"allH'lecKHX OTJIO)!(eHRlt MO:m;HOCTI>IO oOT

6,5

,I!oO 9,3.M, npe,I!CTaBJIeHllbIX 6HT}'MBH03HMMH CJIa.1II(aMH, aJIeBpHTaMH H 03epHMMH neCKaMH.

a TaKlKe' TOPcI>aMH H TopcI>mmCThIMH aJIeBpHTaMH. OpraIDf'{ecme OTllO)!(eHIDI JalloOJ1WIIOT ,zq>eBHee He6om,moOe, HO ,I!OBOJIbHoO rJ1y6oOKOe,003epHOe yrlly6JIeHHe, BepoOHTHoO, KOTllOBHHHOroO npOHCXoO)!(- ,I!eHIDl. B CoOBpeMeHHOM pem.ecI>e MeCTHOCm 3TO yrrry611eHHe OTMe'faeTCH He60JIbJIIHM noOHH)!(eHHeM' C MHorO'fHCJIeHHMMH M01JaJKHllaMH H npoOCTpHpaeTCH C ceBepa Ha IOr. ,

Ha OCHOBaHHH naJIeo6oTaIDf'{ecm HCCJIe,I!OBllHRlt oOpraHH1feCKHe oOTJIoOlKeHIDI OTHeceHLI K,33M- CKoOMY Me)!(Jle,I!HHKOBl>1O (3. JIH'lHK-KOlIHKoOBll, 1963).

HmKmoIO 'faCTI> oOPraHH'fecKoO:it cepHH cnaraeT nJ1oOTB:bl:it ropH30HT 6HT)'MHH03HhIX CJ1a.HJJ;eB.

'MaKCHMaJIbHaH MO:m;Hocn. 'XOTOpLIXMoO)!(eT ',I!ocmraTl> 80.M. BHT)'MHHo3HLIe ClIIlHI\LI CO,I!epEaT, ' oOCo06eHHoO B CBoe:it BepXBe:it 'faCTH, MHOrO'fHCJIeHHLIe npoOcJ1o:itKH TeMHO-cepLIX HJ1H 'fepHhIX nec- 'faHHCTLIX aJIeBpHToOB BllH necKoOBj B OCHOBHOM, O.JepHoro npOHCXO)!(,n:eHIDl.

B

KpOBlle 6HT)'MHH03- HhIX CJIam:i,eB 3aJleraeT ToOPcI>, MO:m;HOCTI> KoOTOpOrO Mo)!(eT ,n:OCTHraTl> 2,5 .M, a BhIllIe 'fepHLIe ry- MYCOBhle aJIeBpHThl C MHorO'fHcJ1eHHMMH pacTHTeJIbHMMH OCTaTKaMH.

OTJIoO)!(eHIDI 33MCKOro MelKJIe,I!HHKOBbH nepexphlBlleT cepIDI pe.m:LIX necKoB, oOTHOCJIIJJ;BXCH 'faCTH'fHOO K 6aJtm:itCKOMY oOrre,I!eHeHHlO (HlllKlUDl 'faCTI> cepHH) H 'faCTH'fHOO It roJIoOn;eny (Bep1UlllJI 'faCTI> cePHH). MO:m;HocTl> necK(lB COCTaBJIHeT OT

0,5

,I!oO 3,7.M. BhIllI~ 3aJIeTalOT rorrOn;eHoBhle H CoOBpeMeHHLIe oOTllO)!(eHIDl, pa3BHThle B BH,I!e HJIHCTLIX OCa,n:xoOB HllH neC'faHHCTLIX ,I!eJ1lOBHam,HhIX ' oOTJIO)!(emli!: H neC'faHoTIhllleBllToO:it nO'fBhl.

Stefania G:ADolJ.VISK1A

GEOLOGICAL SITUATION OF THE EEMIA, N INTERGLACIAL DEPOSITS AT GOLKOW, NEAR WARSAW

, Summary

In the vicinity of Goltk6w a series of organic deposits occur,s amounting to

6,5+9,3

^lID in

thickness,

and

(!onsisting

of

oH shales, lacustrine sUts and sands, as

well! as peats and peaty silts. The <)f!tanic deposIts :fill up an old, smal'l, but faiJrly,

deep lake basi.ri., probably of :finger-lake origin. It may be seen to-day as a sUght

lowering

of

the :relief, fiUe? up with soaked ground, stretching rrom north

to

s'Outh.

452 stefania Gadomska

IOn the basis

^of

palaeobotanIcal examinations the o.rganic deposits co.nsidered are of

:

Eemian Iinterglacia'l age {Z.

Janczyk~KQpikowa,

1963).

The lower part of the organi-c series consiists o.f a compact oil shale horiwn, the maximum thLckness o.f which

'may

attain u.p to 8

^m.

The o.H.sha1es contain,

~artiJc1ilarly

in their upper part, nU!merous intercallations

of

arenaceous lS'flts, daM grey or black

ⁱⁿ

colour, or of sands' ma'inly

^of

lacustrine pro.venance. At the

^top

of the oil sh'ales are fo.und pE!ats, up to. 2,5 m in thickne8.s, covered ,by :black, humus silts with numerous plant remains.

. .

The Eernian Interglaciai depo.sits are -covered

Iby

a ,series

of ~uviati1e

sands

belon'gi'IlJg partly to the Ba:ltic Glaciation

^~bottom

part

^of

the series), partly to the

HOilocene l(to.P part or- the series). The thioknes,s o.f 'the .sands is 0,5+3,7 m. HLgher

u'P, t'here a' re

'

:found the HOloc' ene

· anld pre.sent~ay

depooits' developed as ,clayey

alluvion, or all'enaceoa-s .slide

1"OC~S,

o.r arena-coous-siilty . Soil;