Przyczynek do znajomości gatunku Nauropteris scheuchzeri H o f f m a n n

(1)

UKD *.-':161.'1352: ł38.31 (Lłbłąt - kop. Janina)

.AIloa KOTASiOWA

Przyczynek do znajomośc ,i gatunku nGuiópteru ~e"eue"%eriH o ff m a n n

Analiza;flory kopalnej ,

którą zebrałam

w kopalni

Janina

w stropach

pokładów

Wiktor 118 i Aleksy 119

(spąg

warstw

libiąskich),

pozwala na dokonanie ciekawych

Spośtrzeżenia

te

dotyczą między spostrzeżeń

innymi gatunku N europteris scheuchzeri stratygraficznych i paleontologicznych . H o

f f

m a n n, który w bardzo

dużym

nagromadzeniu

występuje

zarów- no nad jednym, jak i drugim poklaaem,

przeważnie

jako izolowane

_od

-całości

listeczki ostatniego

rzędu.

Miejscami nagromadzenie listeczków tworzy dywan, tak typowy

dla,

zachowania

się

listeczków ostatniego

rzę

du u gatunków Paripteris gigantea (S t e r n b e r g) G o t h a n lub Parip- teris schiltzei (P o t o n i

e)

G o t h a n. Stosunkowo rzadko

spotkać można

niewielkie fragmenty piórek

niższych rzędów.

Dlatego

zrozumiały

wy- daje

się

fakt,

że wśród

tak obfitego nagromadzenia izolowanych listeczków

tego gatunku jak

dotąd

nie danym

było spotkać zakończenia

piórek, poz-

walającego

na stwierdzenie czy jest to Neuropteris

należący.

do grupy .Neuropterides

im~ripinnatae,

czy Neuropterides paripinna.tae.

Okaz

pochodzący

znad

pokładu

Wiktor 118 (przedatawiony na tabl. I, 'lig. 7, 7a,

_jakrównież

na fig. 1) przedstawia fragment silnie rozlatkowa-

nego listeczka

końcowego, stanowiącego niewątpliwie zakończenie

piórka drugiego lub trzeciego

rzędu.

Odbiega on w

ułożeniu

poszczególnych

ła

tek

od

parzystodzielnego

_ułożenia

listeczków na

osi.

Okaz ten swym wy-

glądem

przypomina bardzo okaz przedstawiony przez Crookalla (1959, tabI. L VII, fig. 1, la), oznaczony jako N europteris scheuchzeri H o

f f-

:ma n n

(=

Odontopteris Llndleyana S t e r n b e r g) lub okaz prezentowa- ny przez J. P. Laveine'a (1967, tabl. LXIX, fig. 4,

4a).

Wspólną cechą

wszystkich wymienionych okazów jest

obecność

szcze-

·ciniastych uchzeri H o

włosków, f f

m a n n, skierowanych bardzo charakterystycznych dla gatunku Neuropteris sche-

wyraźnie ku wierzchołkowi

· listeczków. Wydaje cych za

przynależnością się więc, że

Neuropteris scheuchzeri H o mamy coraz

więcej

faktów

f

f m a n n do

przemawiająi~.

paripin'llatae.

Kw.rta1.D:tk: GeoloPCZIlY. t. 1'1. nr S. 19'11 r.

(2)

424 An!Ila Kotasawa

Fig. 1 Fig. 2

Fig. 1. Sc.hEUlalt_ ~ysunek N ""ropteris .che",,"zeri H () ff m e. <I n na p o d s _

- . . ~~ na Wiliey I,lig. '1e

SchemaUc <lmwiDg al N""ropterit scheuchzeri HoHmann on tbe basis ol a specimen kom Tabl. 1, F'Ig .. '1e

Fig. 2. Sc.hematycmy ~yBUIIlek N""ropteris N . • chetu:h.~ri H<lUmahn na pods'ta- 'WIIe <>kam ptZledBt.aw>on. przez IŁ. Zelll.em ~1886-11188, 'Iabl. XLI, fili!. ~) Schan&'tic dniWling al N""ropteris N. ~cheuchzerl HoUmanll ""

tbe_

ol _ .... 1,, _ _ ented by R. Zellłer {1ee6-1888, 'rebie XLI, Fig. 3) Wśród

bardzo wielu obserwowanych okazów

pochodzących

ze stropów wymienionych

pokładów

obserwuje

się

tylko listeczki

wydłużone,

docho-

dzące

nawet do 10 cm

długości,

bez

łatek,

z ostro

zakończonym wierzcboł

kiem, dlatego

doŚĆ

nieoczekiwany

wygląd

ma listeczek przedstawiony na tsbl. I, fig. 7, 7a oraz na rysunku

(fig.

1) w

tekście,

z

wyraźnie tępo

za-

kończonymi

listeczkami -

łatkami, przypominający

okazy podawane przez wy:i;ej wymienionych autorów.

Przegląd

bogatej

listy

synonimów

(B.

Croocall, 1959; J. P . Laveine, 1967) pozwala

twierdzić, że

jest

to

jed- nak gatunek o bardzo wielkiej

zmienności

listeczków, czym

zbliża się

do gatunku NeuropteTis obliqua B r o n g n i art.

. Kwestia zaliczania Neuropteris scheuchzeTi H o

ff

m a n n do neurop- terys6w o parzystolisteczkowym zakoJlezenlu osi

wynikła

dopiero po 1913 r., kiedy to W. Gothan

podzielił

neuropterysy na dwie grupy z cha- rakterystycznym jedno- i

dwulisteczkowymzakończeniem

osi w

liściu.

Kreator gatunku NeuropteTis .scheuchzeri - F. Hoffmann (1826)

-

opisał

tylko pojedyncze rozproszone listeczki,

zaś

ulistnione osie oka-

(3)

Przyczynek do znajom~ N ev.ropteTis 8cheuchzeTI

425

Fig. 3 F>g. 4

FIg. 3. Schematy>cmy 1"Y8unoek NeJ&rDPteris ICheuchzeri H o ff m a n n na podstawie - . ~ _ P.

Jl«_

^(1Il00,^tabl.^XII,^fig.^~^{.. )}

S<hematic dr_wini at N.,.,.QJ)terio oohev.chzeri Hoffmann on '!he ·ba.ls o.f ą>e o;pecIiDtsl dei>et1ibed by P. Be<r,_ (l!JOO, Table XII, ~. la)

Fig. 4. S~y rysunek Neuropteris ICheuchzerl H o ff m "" n "'" podstawie

<lIloazu pr:zedstaWliOll>l!lO przez R. Croooailia .1900, fig. 59 w te1rśdie)

SchemalIk

dn>wdng o.f NewropteTis <cheuchzer! Hoffm .. .,,, on tbJe _ o.f <tbJe apedimen prEBeDlied by -Ho 0r00ca.IiJ. {l!l59, Fig. 59 in the .1IeX't)

zów

pochodzących Z

francuskich czy angielskich

zagłębi węglowych

opisa- ne przez innych autorów

(R.

Zeiller, 1886-1888; P. Bertrand, 1930) przy-

pominały

neuropterysy parzystolisteczkowe. Dlatego W. Gothan, a za nim P . Bertrand (1930), P. Corsin (1932), E. O. Nowik (1952), E. O. Nowik, T.

A.

Iszczenko; (1956), W. Gothan, W. Remy (1957), W. Remy,

R.

Remy (1959), F. Stockmans

! in.

(1965), T. Migier (1971) zaliczyli ten gatunek do neuropterysów parzystolisteczkowych.

Rozpatrując szczegółowo

okazy ilustrowane w pracy

R.

Zeillera (1886 -1888), np. okaz przedstawiony na tabl. XLI, fig . 3, którego schemat po- dany jest na fig. 2,

można

doskonale

obserwować

spiczasto

zakończony

listeczek ze

słabo rysującą się łatką.

Okaz z tabl. XII w pracy P . Bertran- da (1930) ma

dużY

spiczasty listeczek

końcowy

oraz nieco

mniejszą,

rów-

nież spiczastą łatkę,

która

może przypominać odrębny

listeczek, ale nerw

główny łatki łączy się

z nerwem

^głównym

listeczka

wierzchołkowego, tworząc

jeden listeczek osadzony szczytowo na osi (fig. 3).

Również

okaz przedstawiony przez

R.

Croocalla (1959, fig. 59), reprodukowany w arty- kule na fig. 4, oraz oka2Y prezentowane przez J. P. Laveine'a (1967 , tabl.

LXIX, fig. 3, 3a i 4, 40), których schematyczne rysunki przedstawione

są

w artykule na fig. 5

i

6,

przedstawiają

coraz

więcej

faktów

przemawiają

cych za tym,

że

gatunek NeUTopteTi. 8cheuchzeTi H: o

f f

m a n n

należy zaliczyć

do neuropterys6w nieparzystolisteczkowych, a

przyjmując

po-

(4)

-426 ^Anna^·^Xot8lUJwa

Fig. 5

{ I

\

r

f

Plig. fi

:Fig. 5. Sehematycmy rysunek N eILTopteris .cheuchzerl H" ff m" n n na 'jlOdotawie Ok""" przedstawionego 1'<zez J. P. Laveine'8 (1967, tabl Lxl!X, (Ig. 30)

Sebemullii: drawing ot NeuropteriB ...,heuchzer! Hoffman., OD.

'lhe b .... ot tlre 1IIPf!dim.., ..,. ... ted by J. P. ·iaveille (1967, Table LIXilX, FIlI. 30)

(5)

~yezynelt do znajomości N europterla .cheuchzeTI

427

dział według

J. P. Laveine'a

(1967) ...,

do grupy

Neurodońtpspermae.

Na-

leżą

tu gatunki o podobnej budowie

liści,

a

więc

podzielonesympodialnie na dwa ramiona, dwu- lub trójkrotnie pierzastodzielne z

listecżkami

cy- klopterydycznymi.

Grupę tę

charakteryzuje heteromorfizm listeczków

.związany !Ii

poszczególnymi gatunkami. Osie w piórkach

zakończone są

zawsze pojedynczym listeczkiem

wierzchołkowym.

Powierzchnia osi wszy- stkich

rzędów

pokryta jest

podłużnymi prążkami.

Jakkolwiek

materiał

florystyczny z kopalni Janina

dotyczący

omawia- nego gatunku nie obejmuje wszystkich danych tej diagnozy. (jak bifur- kacja osi

^głównej

itp.), to

jednak wśród

zebranych okazów nie spotyka

się osi,

które

odpowiadałyby

punktowym osiom neuropterysów pierzasto- lIsteczkowych.

Wśród

nagromadzonych listeczków ostatniego

rzędu

lub niewielkich fragmentów piórek

występują

natomiast osie

podłużnie prąż

kowane,

odpOWiadające

gatunkowi Aulacopteris vulgaris G r a n d E u r y.

Znaleziony okaz na podstawie podanych w artykule argumentów oraz obserwacji budowy okazów Neuropteris scheuchzeri H o

f f

m a n n, pu- blikowanych przez innych autorów, pozwala na

włączenie

tego gatunku do neuropterys6w nieparzystolisteczkowych, co zgodne jest ze stanowis-

kiem V. Havleny

(1953), R.

Croocalla

(1ą59)

i J . P. Laveine'a

(1967).

P1bUENNICrWO

BERTRAND p. (1930) - B4Rlin booille< de la Sane et de la Ulmline. T. I Flore fJo8s!le. F_. ~ iNeuropterldees. IAlle. .

OORSIN P. (llQ!I) .:... G1JIde ~que darl. le .1Iermin 1l000000er óu No<.d de la F'r'anee. Uuiver. IJIlIIe, Trav.

et

m/m., Albums F",",- 5, LIIlłe.

CROOCALL R. ~19fi9) - FOIIII1 l11ants ot tbe Ca:rbaniferous RO<ics ot .Grea! B~ltaln.

Mem; G<i>1.

su.v.

'Ck. _ . PsiIeoo.tology, .. part 2. Ulodoo..

GOTHAiN W., REMY W. (iIJi57) - ~flIam"". Eaoen.

HAVlLENA V. ~8113) - .NeunJptleridy ćeok<!llo ik:arboDRl .. permu. RoZill'av,. tlstf. 0&1.

0e00I., ev. !X.'VI. Pl'aha.

HOFFMAlNN F. (l836) _ ."Ober <lie iPlflanzenreste des KoIJlengebirg"" """ lbbenbllh- ren und von PiEllberge bel Osnabruok. n _ . geogn . ..geoL, ł, H. Z.

p ..

'l5l--ll68, Taf. Ib. WeIma<.

]1!g. 6. ~ '7If'lIII'* Neuropterla scheuchzerł H,,!fmann na ~ - . przedalllowion.., _ J. P. Iavelille'a ~lQ65,

1IIIIbIl. iOCllX, :IiIg. łe)

Sabem..tic dmw1DC o!. Neuropteria Bcheuchzerł Hofhna<lD on :tIte baBi8 d Ithe ~ ....

_ . 1iecI

^{by J. P}^.LirveIIne (1966,

Table LXIIX, fig. łaj

(6)

428 ^Anna^KOWDWa

LAVEINE J. P. (llI6'l) - i[Jes ",",I,""bIo:~ <lu Nocrd de 18 fiance. Et. gOOl Atol.

Top. soul, H.B.W.P

.c.,

I Flor. f<lUII.. 50 faso. p. 1-344. Annexe P8andles A-P. Tab!. I-LXXIXlV.

MIGIER T. (19'1'1) - CbaraI<:teryst)'b New ... >des Parli*>etae 2 klli1><lnu pro- dukltywnego Zagłębia G<XIloślljsideao, Il<Ionoo&ll\Sk.!Ego t lJuIlelsl!lle8o. Pm- c. Ln:ot. Geal., 57, 'P. ~8. W~.

REMY W., iREMY R. (1959) - Pfiam.en.fosslllłen. .Alr.ad. - Verlag. Berlin.

STOOKM.ANS F., 'WILLIERE Y. ET COL. DE LA VlIlGA C. (1965) - Docume'nts Pa- leoibotanlques l'etude óu _ e r dans 'le Nard Ouest de EBpagne. Lnot.

Royal. d. &iens. Nat. de Ilelgue.

B""".l1 ....

ZEILLl!lR R. (11l1li6-\8118) - Flore _ l o du l>asaIn hoo1ller de V<ilenclennes. At!.

1886. Tell!be 1888. Baris.

HOBHK E. O. (1952) - I<aMemroyroJlldlllR łHopa _ _ 011 ...."... CCCP. IlaneOJrroJlOl"llll

CCCP, BOB. cep., T. I. Mocoa •.

HOBHK E. O., ~O T. A. (19S6) - Ch_ '" łHopa UIleJIJIOYI"OJIbIIWX OTJIOxeiudt r",1iłD;iILIo-1IommcmiI

-u;nw.

AH YCCP. Kas.

Amm KOTACOBA

K BOIIPOCY O I13Y'łEHHOCTU JIH,AA NEUROPTERlS SCHEUCHZERl HOFFMANN

PeSIOMC

Asa.D:B3 06pa:m;OB BCmnaeMOIt 4mOPIoI, oro6pa.HBliCX. Ba max:TC JImma, B3 :lpOB.IIH lDJaCTOB BItJtTop 118 H AtIeKc&t 119 (nol\OIIlB& mt6ema:mx CJIOOB) II03BOJW:T upOlleC1'H na6mo,1(emtlI B~ Ntlllopttris scheuchzeri Hoffmann. 3roT B~ B 6o.JlHDlitt c:ronnemmx 38neraeT B XPOBJDIX

o6on mmcroB. Or.t(e.JIbHlie cerMelI'I'Y UOCJIe,IUJCrO DO~ ll'Bor.Ąa 06pa3y1OT TaM KO~

aonnt:auJ TaJ: X&parref)IIJiIC ,r:vr.a: coxpamWcTJl cerMeRTOB DOCJlC,I(HeI'O DOJ)Wa BJ(l$L Paripteria KilftmteD (Stornberg) Goth. Hmr Poripteris ICIIQlul (pot.) Ooth. P_o MOlIlIO BClpe'H'b

se6oJu.m:R tparMcll1'l>l ncpwmer. ^BEmI::ItxDOJ"IAEOB. DoJlft'llHM Ial[CTCJl TOT łan. lITO cpep;s:

TaltOto 06Bm.Boro CIOIIlICBIDi ~em,BWX centeBTOB YI'OI'O BJt.D;a Be BC'I'pe"ICllO XOHe'ł!II.IX JlIePH-

me&:, mropwc n03BOJIltJIB 6w ycT8lIOBKTb, nJJJIIeTCJl mf

OB.

ltellrOpteris: ~ x rpym::ae Neuropserfde, imparipinnatae Bmt J: Neuropterida parfpi1l1lDlae.

06p83ell. J:Ipe,lI;C1'8.BJIeJlBl,dł B Ta6JI. I, łJtt. 7 ^B7a, a TB.Dre Ba pHCyBB::e B TeJ:CTe, OTBOCJmJ;IiAcJl E JpOane DJI8,CT8. BJttrop 118, JmJIJICTCJI_tPPaI'MCBTOM IOIIABOro CBJI&IIO pacce1łeHHOro JUlCTO'ł18.

BToporo HJm TPCThCl'O nopJ(I(m. 3TOT o6pa3eIl CBOW 8~OM 01lem. lI8IIoMliBa.eT o6pa3en:. Dpe.a:~

CTaBJIeBHbdł KpouJIJIb (1959, Ta61I. LVII,

q,:ar.

l, la) B omcceB::B1id J: Neuropteris scheuchzerl Hoffmann (.~ Odo.loplerl, Lind/eyana Storn bo rg) Hm! 06p830n upol\cnum_ )1(. II • .lIl!BeH (1967, nem. LXIX,

4>".

4, 4a). 06mIiM I\llll

BCOX

:mn 06PIl3I\OB

''''lU''''''''

^{_ o}^meTDo-

DO,D;OI5lD:tDt BOIIOCEOB. xapa.rrepm.xx ,ąna BI(I(a Neuroptsu scheuchzeri Hoffmann.

IIpoCMoTp 60TOTOro uepo""" CIlBOm!MOB B pa60TaX P. KpoUJIm. (1959) H )1(. II • .lIl!BeH (1967) D03BOJDICT ycTaHOBltn., lITO :no BBA c l5om:.moA H3MeJAHBOCThIO CeI'MCHTOB. B ClDl3H C 1IeM MomIO ymeps,zol:n., "łTO cerMellT, npe,I(CTaBJIemm1ł: H8. ~ I. HecoMIIeHIIO OTHOCJtrc:.J:r J: :no·

J,fy BflJIS. xonr ero

tPoPMa

.ma1ł1l'J"eJlhBO OTmlV.eTCJI OT 4łoPMlol1f8.CTO ~ 06pa:m;OB.

~ 1IpoCM0Tp 0 6 _ lIBiI:,1(eIIHoro . . ropo.., • TUZe 06pa3I\OB, IIPO/lCT8BJIO"""'"

(7)

Sla"eszczeal., 429

TUIIMlt IlB'ropaMH. JW:: P. I\aIIJIep (1886-1888). P. i>epTplUl,ll (1930). P. Kponnm. (1959) limit lK.

n. _

(1967). cxewaT1i'Iecde JIII'I:YBICI/ mTOpiIl< ~ ... B CTan.c

(qm.

1-6). IlO3- BOlDIeT 0'I1IeC'l"K ~ Neuropterls ICheacIut!ri Hofrmann J: BalapaoJIHC18GBJilllM-Neuropte- ria imparipfnnatM. Cor.rracBo" Rosat EJDICCP'4nRa'tB'1i )1(.

n.

.1JJmeBa, ^OBBoriroc.ucs: ^J:rpynne N~.

Anna KOTASOWA

CONTBlBUTlON TO THE KNOWLEDGB OF THE SPBCDIS NEUROPTERIS SCHEUCHZERI HO F F M A N iN

Summa!l"Y

An analySis of ·the foasU

=a

gathered in the Janina miDe (Upper Silesia) at the tf!o.p ~ of the - . . W·1IdIar U8 <lIIId AJelDIy 1111 (bdttam of the L1bi1ji Beds) dB .. bads :tJO _ iDtat-.

alIDCl_

1lOIlOeI11Iitc, - . _ . also the sP<l<lit* N europte .... ocheuchzeri Ho I f m

ri

al", i1hIiB speciES 00CUrtI din a _derable 8IllOUllJt .aJt the ' . of IJoIb ... -...cl lee1k'tB of lile last

rbW ' lIIak.e

bere

evm:

earpet-lil<e accumDlllitlODII, so cliara<lleriStlc of the hehav.iour C1f the leafllets af ~e last

row

^IiIn^,the^speciESPaTipteril u4l..otea (8 h r Q ob erg) G.o·t

ii

:a'D. Or PaTipteril acootzel qp 0 Il) G 0 ~ h. Some _ ~1:s af f>e8th.,,;, d! lile ·ilDW~

.row..

^can

r<IIIely be """""""\ered. Thus. it ."""'" Iba be umlers1Dod tha,t 82DQDIg 110 a b _ t leaflets of this specles. DO terminations of feathers could have been 100nd. allowing the n .... "PI>e<1s :tJO be refen'ed -..., 1\0 the group N e .. ropterlde. impariplnnatae. or In the group N eu.rotpterldes paripinnatae.

Sped\meo. ... ThbJe t. i1iIIIS. 7 I!IIld 7 ...

as

well ... 1111 dmw;.,g !in 'the ._ . corn ... frIom ~e 'boip of the """'"

W_

als. 1IIIld repr ... ""ts "Jir"l!lment of the p&tch- -l:lke end [eeflErt of ,!be 8E'!lOOId (]I" ihltd lJ<'der. !By .Its .Jw;pe tt _hlEII ,1be soecimen

~esented by Cralcall (1959. TebIe LVII, Figs I. la) determined ... Neuropteris scheuchze'l'i HbUm"n" (- Odcmtopteril Undl"1lana S.te~Dbe~g) or that presented by J. P. Lawine {196'7. Table :uxJ.X, Figs. 4, 4a). The """,ence of bristly

Ilia...

chara'C'ler:·isIflIc of the .pedes N europteril 8cheuclu:eri Ho i f m a D al. III the cunrnon fe&ture of all 'the s:peo!m""" lIlB>'tI<ned _ e o

A r"",,"w o.! .the rich &t of synonyms In the paper by R. Croocall (195Q) &Dd J. P. Laveine (1967) aIlJaws "" to "tate ,that this dB "opecies d1a1lingUilShiog iIBeIf by a amsiderable varialJiJity of lea!fIIetI;. In this

<lOOn_.

^althougb^.!be^9b.aiPe^of^the

lealf!et ~ In Taible I CiOI:lIlOderably diJfifen :from that <XI' IIDGOt

Bpedm""..

^it

00 doubt belarli;Is ro:this flIIle<liers.

A detatled review o.! the specimens fOlmd by the author as well as musla"ated by .uch authors like R. Zeiner ~8_1888). P. Ber'trand (11130). R. CrooooU ('1959) or J. p, L1lveine ^(1967).whose .memotic drawings are ~""",ted in the arllCle (Figs.

1-6). allows the species Neu.ropter/3 .chcueh.ert HoHrna'lln to be rererred to the OOd-ipinnate (lmpaTipinnatae) neuropteds r~sentatlves. According to the .ecent subdivision by J. P. Lavelne. they belOIl!l to the group Neurodontospermae.

(8)

TABLICA I

FIg. 7', 'IL 'Neuropteri.scheuchze1'i Hoifm .. nn. Kapalnia J ... w

Iilbillf:u.

pok)ad 148 - 'PIlI W1KIIflW .ItiIjaIdoh; pow. 1 X (fig. 7) • 2 X (fig. 7.) NetllOJ/t8n.

.cII.v.chz"'"t

Hoffmann. Mine

J...ma

at Llbiq:!. Seam

lla.

bottom at the LIblqt Beds. En'!. X 1 (Fie. 7) and X 2 (FIg. 7a)

(9)

!{Wart. geol., nr 3, 1973 r. TABLICA I

Fig. 7

Fig. 7a

Anlla KOTASQWA - Frzyczynck do znajomoscl NeuTopteTis scheuchzeri