L udw ik KASZA
BUDOWA GEOLOGICZNA GÓRNEGO DORZECZA BIAŁEJ LĄDECKIEJ
SPIS TREŚCI
Streszczenie ... 119
W s t ę p ...119
Litologiczno-stratygraficzny opis serii s k a l n y c h ... 122
Skały m e t a m o r f i c z n e ...123
Kom pleks łu p k o w o -p a ra g n ejso w y ... 123
M igm atyty i g r a n i t o g n e j s y ... 130
Skały m agm ow e cyklu w a r y s c y j s k i e g o ... 135
Granitoidy Gór Złotych i B i a l s k i c h ...135
Skały typu l a m p r o f i r ó w ... 135
Skały osadow e w ieku p a le o z o ic z n e g o ... 136
Zlepieńce z K l e t n a ...136
T e k t o n ik a ... 138
Foliacja i drobne struktury pochodzenia tektonicznego ... 138
Opis jednostek t e k t o n ic z n y c h ... 140
Jednostka M ięd zy g ó r za ...140
Jednostka Starego M i a s t a ... 143
Jednostka S n i e ż n i k a ... 146
Próba interpretacji tektonicznej jednostki Snieżnika i jej stosunku do strefy Bielic i K l e t n a ... 149
Uskoki i n a s u n ię c ia ...151
Rozwój budowy g e o l o g i c z n e j ... 154
Z a k o ń c z e n i e ... 159
L ite r a t u r a ... 160
S u m m a r y ...162
S t r e s z c z e n i e Obszar górnego dorzecza Białej Lądeckiej obejmuje
część Sudetów W schodnich zbudowaną prawie w y łącznie z prekam bryjskich skał m etam orficznych. N o
w ym ogniwem stratygraficznym , nieznanym dotych
czas na om awianym obszarze, są odkryte przez autora niezm etam orfizowane zlepieńce z Kletna. Wiek zle
pieńców autor określa jako górny dewon lub dolny karbon.
W ydzielono trzy jednostki tektoniczne wyższego
rzędu: jednostkę Międzygórza, jednostkę Starego M ia
sta, jednostkę Snieżnika. Jednostkę Snieżnika zinter
pretow ał autor odm iennie od dotychczasow ych poglą
dów, uznając ją za jednostkę w yższego rzędu o cha
rakterze synklinorialnym . Wśród argum entów uzasad
niających tę koncepcję ważną rolę odgrywają w stępne w yniki badań nad m ikrotektoniką i w ydzielona dzięki nim elew acja M iędzygórze — V elke Vrbno.
W STĘP
G órne dorzecze B iałej Lądeckiej o b ejm u je m iędzy row em górnej N ysy na zachodzie, a n a - środkow ą i w schodnią część reg io n u L ąd ka — sunięciem ram zow skim na w schodzie. Od pół- Ś nieżnika. Region te n zajm u je obszar z a w a rty nocnego zachodu ogranicza go in tru z ja kłodzko-
złotostocka, a od p ołudnia uskok buszyński, k tó r y przebiega ju ż po stro n ie czeskiej.
O m aw iany region jest zbudow any głów nie z p rek am b ry jsk ich skał m etam orficznych, w y
kształconych w am fibolitow ej facji m in eraln ej (tabi. I). Skały rep rezen to w an e są przez kom pleks łupków łyszczykow ych i paragn ejsó w oraz kom pleks m ig m aty tów i granitognejsów . Ł upkom łyszczykow ym i p aragn ejso m to w a rz y szą jasne k w arcy ty , k w a rc y ty grafitow e, m a r
m u ry, am fibolity i erlan y , gnejsom n atom iast g ra n u lity i eklogity.
Znacznie m niejsze znaczenie i zasięg m ają późniejsze gran ito id y, znane w lite ra tu rz e jako to n ality . W y stęp ują one w e w schodniej części regionu.
Paleozoiczne skały osadowe z jaw iają się je dyn ie w form ie zlepieńców w okolicy K letna.
O bszar górnego dorzecza B iałej L ądeckiej po
łożony jest n a południe i południow y w schód od S tronia Śląskiego i ciągnie się w zdłuż g ra nicy państw a. Na obszarze ty m z n a jd u ją się osiedla: Jan o w a Góra, K letno, K am ienica, No
w a M oraw a i Bielice. Na zb adanym przez a u to ra obszarze (75 k m 2) w y stę p u ją trz y jednostki geograficzne — grup a Śnieżnika, G óry Bialskie i G óry Złote.
C h ara k te ry sty c zn ą cechą rzeźby om aw ianego te re n u są spłaszczone i k o pu laste g rzb iety gór
skie oraz głęboko w cięte doliny o strom ych, często w y p u kły ch zboczach. Z achodnia część te re n u po przełęcz Płoszczyna (800 m n.jp. m.) i dolinę M oraw y wchodzi w obręb g ru p y Snież- nika. G łów ną k u lm in ację ty ch gór stanow i ko
p u lasty szczyt Śnieżnika (1424,5 m n. p. m.), od któreg o ku północy odbiega grzbiet ze szczyta
mi S trom a (1166,8 m n. p. m.) i M łyńsko (990,6 m n. p. m.). D rugi niższy g rzb iet odga
łęzia się od Ś nieżnika w k ie ru n k u północno- w schodnim , o bejm ując k u lm in ację R ykow iska (948 m n. p. m.).
Środkow ą część te re n u zajm u ją G óry B ial
skie, ograniczone doliną górnego biegu Białej L ądeckiej oraz doliną jej lew obrzeżnego d o pły
w u M oraw y. G óry te o śred niej wysokości około 1000 m n. p. m. stanow ią zw arty m asyw pom iędzy góram i Ś nieżnym i i Z łotym i. N a j
w yższe w zniesienia om aw ianego te re n u to: Po
staw n a (1118,0 m n. p. m.), B rusek (1114,8 m n. p. m.), R udaw iec (1106,0 m n. p. m.) i O rlik (1068,0 m n. p. m.). Pozostałe liczne szczyty osiągają wysokość od 900 do około 1050 m n. p. m.
G óry Złote rep rezen to w an e są na om aw ia
nym tere n ie przez g rzb iet górski stanow iący w schodnie zbocze doliny B iałej L ądeckiej. K u l
m inacje tego g rzbietu stanow ią m. in.: K ow adło (987,6 m n. p. m.), C zartow iec (944,4 m n. p. m.) oraz w zniesiony ponad 1100 m n. p. m. Sm rek,
leżący p rzy g ran icy pań stw a po stro n ie Czecho
słow acji.
Wody na ty m tere n ie sp ły w ają przew ażnie z południa na północ. Środkow ą i zachodnią część te re n u odw adnia M oraw a z lew obrzeżnym dopływ em K am ienicą, część w schodnią Biała Lądecka, do k tó re j w pada M oraw a w okoli
cy S tronia Śląskiego. Tak w ięc b ad an y te re n leży w dorzeczu B iałej Lądeckiej, p raw obrzeż
nego dopływ u Nysy K łodzkiej. P rzeb ieg g ra nicy p aństw a po kry w a się z działem w ód m ię
dzy zlew iskiem M orza B ałtyckiego i M orza Czarnego.
Poglądy dotyczące budow y geologicznej r e gionu L ądka ■— Ś nieżnika są często rozbieżne.
W iek serii łupków łyszczykow ych i p arag nejsów jest o k reślan y przez rozm aitych au toró w w przedziale a rc h a ik — sy lu r, a gnejsów w przedziale p rek a m b r — kaiedonik. N iejedn o lite są rów nież poglądy na genezę gnejsów oraz na w iek i sty l fałdow ań. Różny w iek p rz y p i
syw ano też in tru z jo m granitoidów (tonalitów ).
W iększość badaczy wiąże je z orogenezą w a ry - scyjską część zaś z orogenezą kaledońską.
H istoria bad ań dotyczących reg ion u L ądka — Śnieżnika zapoczątkow ana została na przełom ie X V III i X IX w.
Prace z lat 1800 — 1850 m ają już dziś tylk o znaczenie historyczne. Z opracow ań, k tó re u k a zały się w lata ch 1850— 1900, w ym ienić należy m apę geologiczną w skali 1 : 100 000 arku sz Kłodzko, zredagow aną przez J. R otha w 1867 r.
Na m apie te j w regionie L ądka ■— Śnieżnika w ydzielono gnejsy, łupki oraz w apienie. P race geologiczno-petrograficzne w ty m okresie p u blikow ali głównie: M. Lipold (I860), Q. S tache (1860), J. G u ck ler (1897), C. von Jo h n (1897), F. K re tsc h m er (1897). O pracow ania w yżej w y m ienionych a u to ró w dotyczą przew ażn ie zagad
nień petro g raficzn y ch w schodniej części regio
nu L ądka — Śnieżnika, w ydzielanej od czasu publikacji E. B ederkego (1929) pod nazw ą s tr e fy S tarego M iasta.
K olejny e ta p b adań rozpoczyna w 1900 r.
A. Lepią. P u b lik u je on barw n ą m apę geolo
giczną w skali 1 : 50 000 w raz z objaśnieniam i.
M apa ta o b ejm u je region L ądka — Śnieżnika, G óry B ystrzyckie oraz południow ą część K o tli
ny K łodzkiej. G łów ną uw agę a u to r te n pośw ię
ca form acjom osadow ym i zagadnieniom h y drogeologicznym , skały k ry sta lic zn e n ato m iast tra k tu je pobieżnie.
Z kolei w ym ienić należy prace F. K re tsc h m e ra (1917), F. E. Suessa (1912), E. B ederkego (1929) oraz L. K ólbla (1930). P ra c a F. K re tschm era m a c h a ra k te r w y b itn ie opisow y i do
tyczy stre fy skał m etam orficzny ch w raz ze skałam i m agm ow ym i, określonym i później jako to n ality, obszaru leżącego bezpośrednio na za
chód od nasunięcia ram zow skiego.
P ierw szą w artościow ą m apę geologiczną w skali 1 : 75 000 w raz z o bjaśnieniam i p u b li
k u ją L. F inckh i G. G otzinger (1931). O b ejm u je ona ty lk o północną część om aw ianego obszaru.
W arto w spom nieć, że na m apie tej w szystkie ty p y łupków łyszczykow ych i p aragn ejsó w oznaczono jedn ako w ym i sym bolam i; dopiero G. F isch e r w 1936 r. (a) rozdzielił je na serię stro ń sk ą i serię M łynow ca.
P ra c a G. F isch era óraz p raca E. B ederkego (1943) stanow iły do n iedaw na podstaw ow e opracow ania reg io n u L ąd k a — Śnieżnika.
Zgodnie z opinią ty c h autorów , n a jsta rsz ą fo r
m acją jest seria M łynow ca, sk ładająca się z p a rag n ejsó w i łup k ów łyszczykow ych w iek u w czesnoprekam bryjskiego. Seria ta w sk u te k in tru z ji m agm y g ran ito w ej została przeo brażo
na p raw ie w całości w kom pleks gnejsów m igm atycznych nazw anych przez G. F isch era gnejsam i g ierałtow skim i. N a kom pleksie s ta r szym w algonku i k am b rze osadziła się n ie
zgodnie seria osadowa, k tó ra dziś w ykształcona jest w postaci łu pkó w łyszczykow ych i p a ra gnejsów z w k ład kam i w apieni, kw arcytó w , am - fibolitów i k w a rc y tó w grafitow ych. J e s t to kom pleks m łodszy, k tó ry G. F isch er nazw ał se
rią stro ń sk ą (S eiienberger Schiefer). G. F ischer p rzy jm u je , że w zdłuż gran icy obu kom pleksów w orogenezie k aled o ńskiej w d a rła się in tru z ja m agm y g ranitow ej, z k tó re j w w y n ik u m eta- m orfizm u dynam icznego pow stały gnejsy Śnieżnika. P rz y ję ty przez G. F ischera schem at stra ty g ra fic zn y stanow i z kolei p u n k t w yjścia do in te rp re ta c ji tek to n iczn ej. Zgodnie z założe
niem p rzy jm u je on, że łup k i łyszczykow e serii stro ń sk iej w y stę p u ją w synklinach, n ato m iast seria M łynow ca oraz gnejsy g ierałtow skie p o ja w iają się w an ty k lin ach .
U zasadnienia przy jęteg o przez G. F ischera w iek u serii stro ńskiej podjął się E. F. V ange- rov. W 1943 r. opublikow ał on w y n iki prac, k tó ry c h celem było u stalen ie n astę p stw a w a rstw w serii łupk ó w łyszczykow ych oraz w yznaczenie granicy pom iędzy algonkiem i kam brem . P rzed staw io n y przez niego profil budzi szereg zastrzeżeń. D otyczy to zarów no podziału serii na część dolną — algonk i gór
ną — kam br, ja k rów nież podanego n astęp stw a w arstw .
Je d n ą z najnow szych p rac geologów niem iec
k ich jest praca E. B ederkego z 1956 r., w k tó re j porusza on zagadnienie w ieku n iek tó ry ch serii skalnych. W y stęp u jącą w regionie L ąd k a — Ś nieżnika serię łup k ow o-p arag n ejso w ą zalicza w całości do algonku.
W okresie p ow ojen nym dokładne badania geologiczne zapoczątkow ane zostały w 1954 r.
przez prof. H. T eisseyre’a i jego w spółpracow ników z U n iw e rsy te tu W rocław skiego i In sty tu tu Geologicznego. W ty m sam ym czasie roz
poczęte zostały rów nież szczegółowe stu d ia pe
tro g raficzn e prow adzone przez g ru p ę praco w ników U n iw e rsy te tu W arszaw skiego i Polskiej A kadem ii N auk, pod k ierow n ictw em prof.
K. Sm ulikow skiego. W w y n ik u ty ch badań stw ierdzono szereg niezgodności z koncepcjam i geologów niem ieckich. W latach 1957— 1960 (Teisseyre 1957, Sm ulikow ski 1957, 1958, 1960, O berc 1957, 1958) stw ierdzono b rak podstaw do w ydzielania serii M łynow ca i serii stro ń sk iej i zaproponow ano połączenie ich w jed n ą późno- p re k a m b ry jsk ą serię su p ra k ru sta ln ą .
T ektonikę m asyw u M iędzygórza p rzed staw ia H. T eisseyre w p racy z 1957 r. (b). Jak o p ie rw szy z badaczy tego regionu przep row ad za on in te rp re ta c ję tekto niczną z uw zględnieniem m ikrotek ton iki. Z arys ew olucji tek to n iczn ej r e gionu L ądka — Ś nieżnika H. T eisseyre podaje w pracy z 1957 r. (a). P o d k reśla w niej, podob
nie jak i w pracach p oprzednich (1956), polige- netyczncść form tekto niczn ych om aw ianego r e gionu.
K oncepcję budow y geologicznej m etam o rfik u okolic S tron ia Śląskiego J. O berc p rzed staw ia w 1957 r. (a), a zagadnienie tek to n ik i południo
w o-w schodniej części regionu w p racy z 1958 r.
(a). P onadto J. O berc w ypow iada się na tem a t w ieku fałdow ań (1957 b) i w ysuw a pew ne za
gadnienia dotyczące reg ion u L ąd ka — Snieżni- ka, ja k np. sto sun ek G ór B y strzyckich i O rlic- kich do jed n o stek m etam o rfik u Ś nieżnika (1960).
O pracow anie pod ty tu łe m „G óry Z łote i K ro w iark i jako s tr u k tu ry m eta m o rfik u Ś n ieżn ik a”
przed staw ił J. Don (1961) jako pracę doktorską.
D aje on in te rp re ta c ję tektoniczn ą oraz ory g i
naln ą koncepcję podziału straty g raficzn eg o utw orów w y stę p u ją c y ch na ty m obszarze.
W śród licznych opracow ań dotyczących r e gionu L ądka — Ś nieżnika duże znaczenie m ają prace p etro graficzne K. Sm ulikow skiego (1957, 1958, 1960 a, c) i W. Sm ulikow skiego (1958, 1959 a, 1959 b). W przeciw ieństw ie do poglądów geologów niem ieckich, au to rzy ci stw ierdzają, że kom pleks łup kó w łyszczykow ych (seria stro ń - ska), gnejsy gierałtow skie oraz g ran ito g n ejsy śnieżnickie są genetycznie ze sobą połączone poprzez skom plikow any łańcuch tra n sfo rm a c ji m etasom atycznych, u jaw n ia jąc y c h się w pro cesach feldspatyzacji. F eld sp aty zacia ta odby
w ała się w k ilk u etapach, przy czym dw ie głów ne fazy są pow szechnie obecne.
Faza pierw sza c h a ra k te ry z u je się pow staniem kw aśnych plagioklazów , d ru g a zaś, późniejsza, pojaw ianiem się m ikroklinu, k tó ry w zrastał kosztem plagioklazów . Tam gdzie feld sp aty za- cja potasow a była słaba lub nie zaznaczyła się wcale, zachow ała się seria stroń ską. S iln a feld s- p a ty zacja m ikroklinow a, dokonująca się w zdłuż n iek tó ry ch lam in łupkow ych lu b in te rg ra n u la r- nie w postaci d ro b n o k ry staliczn ej, dostarczyła
m ig m atytó w i gran i tognej sów ty p u g ierałto w - skiego. Ł aw ice og arnięte procesam i p e g m a ty ty - zacji m ikroklinow ej przek ształciły się w g ru boziarniste gnejsy śnieżnickie, w k tó ry c h ślady ich osadowego pochodzenia zostały całkow icie lub niem al całkow icie zatarte.
Zdaniem K. Sm ulikow skiego (1960 a) gnejsy gierałto w skie i śnieżnickie nie różnią się gene
tycznie, gdyż jedn e i d rug ie są p ro d u k tem m e- tasom atycznej g ran ity za c ji starszy ch paraserii.
Oba ty p y gnejsów w m yśl poglądów K. S m u likow skiego są tego sam ego w ieku, re p re z e n tu ją jedy nie różne odm iany te k stu ra ln e cha
ra k te ry z u ją c e się inny m sposobem feld sp a ty - zacji m ikroklinow ej. W śród dowodów uzasad
n iający ch powyższe tw ierd zenia K. S m ulikow ski w ym ienia w spółw ystępow anie i stopniow e p rzejścia pom iędzy obu ty p am i gnejsów , podo
bieństw o faz rozw ojow ych składu i suk cesji m in eraln y ch oraz podobny chem izm .
P racę dotyczącą „ to n a litó w ” źródlisk B iałej Lądeckiej p u b lik u je B. W ierzchołow ski (1958).
B adania jego w ykazały, że na ty m obszarze w y stę p u je seria skał p lutonicznych o bardzo zróżnicow anym c h a ra k te rz e petro g raficznym . Z różnicow anie serii m a głów nie n a tu rę k o n ta- m inacy jną. B. W ierzchołow ski opracow ał ró w nież w y stęp u jące w okolicy Bielic skały u ltra - fem iczne (1960). O ta k zw anych to n alita c h m ó
w i rów nież K. S m ulikow ski (1958). „T o n a lity ” bialskie obok „sjen itó w ” Niem czy i in tru z ji kłodzko-złotostockiej stanow ią, w edług K. Sm u
likowskiego, p rzy k ład y granitoidów m iesza
nych.
Skały w ap ienno-krzem ianow e w m asyw ie Ś nieżnika były tem a te m badań J. T eisseyre’a (1959). P raca jego je s t pierw szym p etro g raficz
n ym opracow aniem ty ch skał. P ro p o n u je on, by spoty k aną w lite ra tu rz e nazw ę sk a rn y zastąpić nazw ą erlan y . J. T eisseyre u sta lił w zajem ne pow inow actw o skał w apienno-krzem ianow ych, pow iązanie ty ch skał z resztą serii stro ń sk iej oraz kolejność procesów p rzeo brażający ch te skały.
In te resu jąc a i dość bogata jest lite ra tu ra czeska, k tó ra om aw ia te re n y położone n a po
łudnie i wschód. N ależy tu przede w szystkim
zacytow ać P. K vetona, Z. M isafa, F. P au k a, J. Skacela i K. Z ap letala. P ra ce publik ow ane przez ty ch au to ró w m ają przew ażnie c h a ra k te r przeglądow y. P ra ce szczegółowe oraz zdjęcia geologiczne obszarów p rzy graniczny ch po s tro nie czeskiej w ykonali J. Skacel i P. K veton.
A u to r rozpoczął b adania w 1955 r. O bszar b adany nie m iał w ów czas szczegółowego zd ję
cia geologicznego, dlatego też głów nym zada
niem było sporządzenie m apy geologicznej.
Tym czasem ukazało się szereg opracow ań pe
trograficzn ych , co znacznie u łatw iło prace k a r
tograficzne. O pisy petrog raficzn e oraz w y p ły w ające z nich w nioski przedstaw io ne zostały syntetycznie w oparciu o w yżej w ym ienione prace. W iększą uw agę poświęcono pow iązaniom p rzestrzen n y m odm ian skalnych różniących się litologicznie. N ajszerzej u jęto in te rp re ta c ję ele
m entów tekton iczny ch, k tó rą przeprow adzono na podstaw ie w ykonanej m apy geologicznej u zupełnionej m apam i tektonicznym i i p rze k ro jam i. W yniki w stęp ny ch obserw acji były p u b li
kow ane w P rzew o d n ik u do X X X Z jazd u PTG w Ziem i K łodzkiej w 1957 r. oraz w m a te ria łach do ko n feren cji teren o w ej PA N w M iędzy
górzu w 1958 r.
P ra ca n in iejsza została w yk on ana z in ic ja ty wy i pod k ieru n k iem prof, d r H en ry k a Teis
se y re ’a w ram ach tem a ty k i naukow ej P racow ni Sudeckiej Z ak ładu N auk Geologicznych PA N w e W rocław iu.
P a n u prof, d r H enrykow i T eisseyre’owi w y rażam m oją gorącą wdzięczność za w pro w adze
nie m nie w p ro b lem aty k ę geologiczną regionu, cenne dysk usje, duży tru d w łożony w przeczy
tanie m a n u sk ry p tu oraz za w ysunięcie k ry ty c z nych uw ag, k tó re zostały uw zględnione w o s ta tecznej red ak cji. N iech m i będzie w olno podzię
kować rów nie serdecznie P a n u prof, d r K azi
m ierzow i S m ulikow skiem u za liczne d yskusje w teren ie, w y jaśn ien ie różnych zagadnień n a tu ry petrologicznej oraz za żywe zaintereso w a
nie m oją pracą. C hciałbym także podziękow ać P a n u prof, d r Józefow i O bercow i za liczne w spólne w ycieczki terenow e i p rzed y sk u to w a
nie w ielu problem ów zw iązanych z in te resu jąc ą m nie tem aty k ą.
LITO LO G ICZN O -STR A TY G R A FICZN Y O PIS SER II SK ALN YCH G órne dorzecze B iałej L ądeckiej zbudow ane
jest głów nie ze skał m etam orficznych w ieku prekam bryjsk iego . Skały m etam orficzne re p re zentow ane tu są przez su p ra k ru sta ln ą serię łup ko w o -p arag nejso w ą oraz gnejsy o składzie g ran itu . S eria łupko w o -p aragn ejso w a stanow i zasadnicze tło dla w sp ó łw ystępu jący ch w po
staci soczew ek lub w a rstw k w arcytów , m a rm u rów, erlanów , am fibolitów , k w arcy tó w i łu p
ków grafito w y ch . D rugi podstaw ow y kom pleks skalny serii m etam orficznej tw orzą zróżnico
w ane s tru k tu ra ln ie i te k stu ra ln ie gnejsy.
M łodsze ogniwo stra ty g ra fic zn e re p re z e n to w ane jest przez skały m agm ow e cyklu w a ry - scyjskiego, w ykształcone w form ie granitoidów (tonality) oraz w postaci skał żyłow ych ty p u lam profirów .
S kały osadowe po stm etam orficzne nie od
g ry w a ją w iększej roli. N ależą do nich zlepieńce odsłonięte w w yrob iskach górniczych w okolicy K letna. Zlepieńcom ty m a u to r p rzy p isu je w iek górnodew oński lu b dolnokarboński.
O sady czw artorzędow e są słabo w ykształco
ne, ich ro zp rzestrzenienie jest niew ielkie. N a
leżą one do plejsto cen u i holocenu, a sk ład ają się ze żw irów tara só w ak u m u lacy jn y ch , n a p ły wów w łożyskach potoków , stożków n a p ły w ow ych i usypiskow ych, glin zboczowych i blo
kow isk (tabi. I).
SKAŁY METAMORFICZNE
K o m p l e k s ł u p k o w o - p a r a g n e j s o w y Skały serii su p ra k ru s ta ln e j w y k azu ją pod w zględem litologicznym i p etro g raficzn y m b a r
dzo duże zróżnicow anie. J e s t to w y nik iem za
rów no pierw otnego zróżnicow ania lito fa c ja l- nego jak i procesów m etam orfizm u, k tó re m u ta seria podlegała. Z budow ana jest ona ze skał m etam orficznych w ykształconych przew ażnie w am fibolitow ej facji m in e raln e j. W serii tej d om in ują łupki łyszczykow e i p arag n ejsy , za
w ierające w k ładk i am fibolitów , w apieni, e rla - nów, k w arcy tó w oraz łup k ów k w arcy to w o -g ra- fitow ych i grafito w y ch, k tó re tw orzą soczewki i w a rstw y łączące się często stopniow ym i p rz e j
ściam i z przy leg łym i łu p k am i łyszczykow ym i.
R ozpow szechnienie utw o ró w tow arzyszących łupkom łyszczykow ym i paragn ejso m nie jest rów nom ierne. W n iek tó ry ch m iejscach łu p k i i p a ra g n e jsy stanow ią ty lk o tło licznych w tr ą ceń skał odm iennych, gdzie indziej n ato m iast om aw iana seria jest w ykształcona m onotonnie, p raw ie w yłącznie w postaci łupków łyszczyko- w ych i paragnejsów . S eria s u p ra k ru sta ln a w y stę p u je w e w szy stk ich częściach om aw ianego obszaru, tw orząc kilk a s tre f oddzielonych g n e j
sam i. Można w yróżnić pięć zasadniczych stre f łup kow o-paragnejsow ych:
— łupki łyszczykow e i p a ra g n e jsy stre fy K letn a,
— łup ki łyszczykow e i p ara g n e jsy sy nk liny K am ienicy,
— łup ki łyszczykow e i p ara g n e jsy a n ty k lin y B olesław ow a i sy n k lin y Pustosza — Siekierzy,
— łupki łyszczykow e i p arag n ejsy stre fy Bielic,
— łup ki łyszczykow e i p a ra g n e jsy sy n klin o- riu m Stronia.
R ozprzestrzenienie oraz ogólna c h a ra k te ry sty k a w yżej w spom niany ch stre f p rzed staw ia się następująco.
Ł u p k i ły s z c z y k o w e i paragnejsy s tr e jy K l e t na w y stę p u ją n a dość znacznym obszarze ciąg
nącym się z p o łud nia n a północ. O b e jm u je on zachodnie zbocze Ś nieżnika i S tro m ej oraz do
liny potoków K leśnica i Janów ek. S u p ra k ru staln a seria stre fy K le tn a c h a ra k te ry z u je się dość dużą ilością odm ian litologicznych to w a
rzyszących łupkom łyszczykow ym i p a ra g n e j
som. R ozprzestrzenienie ty ch odm ian jest je d nak nierów nom ierne. W apienie i e rla n y g ru p u ją się w e w schodniej części om aw ianej stre fy , k w a rc y ty ja s n e w zdłuż zachodniej i w schodniej granicy, k w a rc y ty grafito w e n ato m ia st rozsiane są w postaci cienkich przeław iceń na całym obszarze. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą om aw ianej stre fy je s t rzadkość w y stęp ow an ia am fibolitów .
Ł u p k i ły s z c z y k o w e i paragnejsy s y n k l i n y K a m ien icy w y stę p u ją w form ie w ąskiej stre fy w dolinie potoku K am ienica oraz na zboczach góry M łyńsko. P a rag n e jsy d o m inu ją zdecydo
w anie nad łu pk am i łyszczykow ym i. Dość bo
gato rep re z en to w a n e są e rla n y i w apienie. Po
dobnie jak w stre fie K letna, stw ierdzono tu tylko jedno bardzo m ałe w y stąp ien ie am fiboli
tów, nato m iast b rak jest zupełnie k w arcy tó w jasn y ch i g rafitow ych.
Ł u p k i ły szc zyk o w e i paragnejsy a n ty k lin y Bolesławowa i s y n k l i n y Pustosza — S iek ierzy stanow ią szereg, najczęściej rów noległych do siebie, pasm od k ilk u do k ilk u set m etró w m iąż
szości. W y stęp u ją one w obrębie dużych m as gnejsow ych, tw o rząc łącznie stre fę ciągnącą się od okolic B olesław ow a po granicę p ań stw a n a w schód od Nowego G ierałtow a. W stre fie tej dom inują zdecydow anie p arag n ejsy . W apienie, erlany , am fibolity, k w a rc y ty jasne i grafito w e spotyka się rów nież, lecz ty lk o sporadycznie.
G. F ischer (1936) w ydzielił om aw ianą serię łu p - k ow o -paragnejsow ą pod nazw ą serii M łynow ca i zaliczył ją do kom pleksu starszego. P od staw ą w y o dręb nien ia te j serii był rzekom y b rak w k ład ek am fibolitów , k w arcytów , erlanó w i w apieni oraz łup k ów i k w a rc y tó w g rafito w ych ta k ch a ra k te ry sty c z n y c h dla serii stro ń - skiej, k tó ra w edług G. Fischera b yła serią m łodszą.
Ł u p k i ły s z c z y k o w e i paragnejsy s tr e fy Bielic ob ejm u ją w schodnią część te re n u oraz obszary położone n a w schód od Now ej M oraw y. Tow a
rzyszące łupkom łyszczykow ym i paragn ejsom skały są rów nie często sp o ty kan e ja k w stre fie K letn a. O dm iennie jed n a k p rzed staw ia się w za
jem n y stosun ek ilościow y poszczególnych od
m ian skalnych. S tre fa Bielic c h a ra k e ry z u je się głów nie ty m , że po jaw iają się w n iej n a jw ię k sze w regionie L ąd k a — Ś nieżnika m asy am fi
bolitów . Dosyć pospolite są tu k w a rc y ty jasn e i grafitow e. W apienie i e rla n y stanow ią jed y n ie w y stąp ien ia podrzędne.
Ł u p k i ły s z c z y k o w e i paragnejsy syn klin o - r iu m Stronia w y stę p u ją na p ołudnie i zachód od S tro nia Śląskiego. B adania a u to ra objęły tylko południow ą część tego obszaru w okoli-
each położonych n a północ od góry M łyńsko.
W ystęp u jący m tu łupkom łyszczykow ym i pa- ragn ejso m to w arzyszą ty lk o k w a rc y ty jasne i grafitow e. N a pozostałym obszarze bogato re p rezen tow ane są rów nież w apienie w y stęp u jące n ajliczn iej w okolicach S tro n ia i K row iarek.
P odrzędnie rep re z en to w a n e są am fibolity. Na podkreślenie zasługu je b ra k typow ych erlanów .
W yżej podana c h a ra k te ry sty k a różnych ob
szarów zbudow anych z serii s u p ra k ru sta ln e j w ykazuje, że seria ta jest zróżnicow ana fac jal- nie. D otyczy to głów nie ilościowego sto sunku poszczególnych odm ian skalnych, k tó ry m nie sposób nadać znaczenie poziom ów s tra ty g ra ficznych, jak to próbow ał zrobić E. F. V ange- ro v (1943). W szystkie w y stęp u jące na om aw ia
nym obszarze łupki łyszczykow e i p ara g n e jsy w raz z pozostałym i ty p am i skalnym i stanow ią jed n ą serię su p ra k ru s ta ln ą w ieku p re k a m b ry j- skiego, co zostało udow odnione w pracach K. Sm ulikow skiego (1957, 1960 a) i J. O berca (1957 a, 1958 a).
Ł u p k i ł y s z c z y k o w e i p a r a g n e j s y . Ł up k i łyszczykow e i p ara g n e jsy stanow ią pod
staw ow e tło litologiczne serii s u p ra k ru sta ln e j.
Stopniow e p rzejścia pom iędzy ty m i skałam i uniem ożliw iają rozdzielenie ich na m apie geo
logicznej. W zw iązku z pow szechnym w y stęp o w aniem skaleni, typow e łu p k i łyszczykow e zu
pełnie pozbaw ione skaleni są dość rzadko spo
ty k an e. Stanow ią one najczęściej cienkie prze- ław icenia w w arstw ach słabiej lub silnie sfelds- patyzow anych.
Do łupków łyszczykow ych należą skały o w y
raźn ej lam in acji i foliacji, barw ie jasn o- i ciem noszarej, w y k azu jące najczęściej oddzielność liściastą. Z asadniczym i m in erałam i są łyszczyki oraz kw arc. M inerałom ty m tow arzyszy często g ran a t, w m niejszy ch ilościach spotyka się sta u ro lit, chloryt, tu rm a lin , plagioklazy, rzadko sylim anit.
Stosunek ilościow y w yżej w ym ienionych m i
n erałó w w aha się w szerokich granicach. Ł upki łyszczykow e za w iera ją najczęściej zarów no bio- ty t. jak i m uskow it, lecz często spotyka się od
m iany, w k tó ry ch d o m in u je jed en z ty c h łysz- czyków. G ra n a ty w y stę p u ją w w iększości łu p ków łyszczykow ych. N ajczęściej w idoczne są one dopiero pod m ikroskopem , lokalnie jed n ak osiągają w ym iary m egaskopow e o śred nicy 2— 3 m m. W g ra n a ta c h ob serw u je się pospolicie d robne w ro stk i u k ład ające się w form ie lite ry S (stru k tu ry helicytow e), w skazu jące na p a ra k i- nem aty czny w zrost kryształów , na co zwrócił uw agę K. Sm ulikow ski (1952).
Skały n ajbogatsze w g ra n a ty o w y m iarach m egaskopow ych o b serw u je się w paśm ie łu p ków łyszczykow ych na w schodnim zboczu góry M łyńsko oraz w licznych sk ałkach g ru p u jący ch się w dolinie B iałej Lądeckiej (na północ od
Postaw nej). N a południe od góry Solec obser
wować m ożna łupki łyszczykow e zaw ierające liczne g ra n a ty do 12 m m średnicy.
Na południow ym odcinku doliny B iałej L ą deckiej stw ierdzono łu p ki łyszczykow e z d u ż y mi gran atam i, zaw ierające rów nież stau ro lit.
S ta u ro lit m a przew ażnie rozm iary m ikroskopo
we i ty lk o lokalnie w zrasta do k ilk u m ilim e
tró w średnicy. J e s t on w ykształcony w postaci autom orficznych, często krzyżow o zbliźniaczo- nych kryształów , p o p rzerastan y ch zw ykle kw arcem . W om aw ianych skałach spotyka się też tu rm a lin .
N ajb ard ziej niestały m pod w zględem ilościo
w ym składn ikiem m in eraln y m są skalenie.
F eldsp atyzacja łupków łyszczykow ych jest z ja w iskiem bardzo rozpow szechnionym na całym terenie. Polega ona najczęściej na w tó rn y m wzroście plagioklazów (albit, oligoklaz) rzadziej skalenia potasow ego (m ikroklin). Nie m ożna w yłączyć obecności plagioklazów d e try ty cz n y c h w pierw o tn y ch osadach m ułkow o-piaszczystych (szarogłazowych), lecz rozróżnienie ich od s ta r szej gen eracji pow stałej w tó rn ie je s t z góry skazane na niepow odzenie wobec zjaw isk re k ry stalizacji.
F eldsp aty zacja plagioklazow a odbyła się w e
dług K. Sm ulikow skiego (1960 a) w dw u e ta pach. P ierw sza g en eracja składa się zasadniczo z kw aśnych oligoklazów (11— 20% An), p r z e chodzących m iejscam i w a lb it (5— 10% An).
D ruga g en e ra c ja jest czysto albitow a (0— 5%
An). S tosunek ilościowy plagioklazów obu ge
neracji jest bardzo zm ienny, często przew agę stanow ią plagioklazy g en eracji starszej, czasam i natom iast przew aża g en eracja m łodsza — a lb i
towa.
P óźniejszą fazą feld sp atyzacji o c h a ra k te rz e rów nież regionaln y m je s t feldsp aty zacja m ik ro - klinow a. P ow stałe w tej fazie m ik ro k lin y w y raźnie u stę p u ją pod w zględem ilościow ym p la- gioklazom, a bardzo często b rak je s t ich zupeł
nie (K. S m ulikow ski 1960 a). W ielkość k ry sta - loblastów skaleniow ych może w zrastać od w y m iarów m ikroskopow ych do k ilk u lub k ilk u n astu m ilim etró w średnicy.
P rzejście m iędzy łupk am i łyszczykow ym i i p arag n ejsam i w sk u tek feld spaty zacji jest stopniow e i tru d n o postaw ić granicę pom iędzy tym i u tw oram i. P ośrednią odm ianę określić m ożna nazw ą sfeldspatyzow anych łu p kó w łysz
czykow ych. M ają one znaczną ilość skaleni, za
chow ały je d n a k w yraźną lam inację i foliację w przeciw ieństw ie do zw a rty c h lu b w y k a z u ją cych oddzielność pły tow ą paragnejsów .
S feldspatyzow ane łu pki łyszczykow e stan o w ią jed n ą z głów nych odm ian serii łupkow ej.
K lasyczny ich p rzy k ła d stanow ią łup ki w y stę pujące na w schodnim zboczu góry M łyńsko. Są
to skały w y b itn ie biotytow e, d elik atn ie lam ino
w ane. Z aw arte w nich plagioklazy tw orzą od
dzielne b lasty lub zespoły blastów o śred n icy 2— 3 mm. W yjątkow o spotyka się skalenie w iększe dochodzące do średnicy ponad 10 mm.
Ja sn e skalenie o dcinają się od ciem nego tła, n ad ając skale c h a ra k te ry sty c z n y p lam isty w y gląd. Podobnie w ykształcone skały sp o ty ka się rów nież w odsłonięciach p rzy drodze biegnącej grzbietem górskim m iędzy R ykow iskiem a Za
w adą.
In n ą odm ianę sfeldsp aty zow an ych łupków łyszczykow ych sp o ty k a się w stre fa c h p a ra - gnejsow o-łupkow ych w okolicach położonych na południe od B olesław ow a i na zachód od Bielic. Ł upki ty c h okolic różnią się od w yżej opisanych tym , że skalenie tw orzą znacznie drobniejsze, dość rów nom iernie rozproszone ziarna, często tru d n e do rozpoznania gołym okiem . P rz y znacznej zaw artości skaleni b arw a skal jest jed n ak jaśniejsza. W okolicach źró- dlisk Białej L ądeckiej sfeldspatyzow ane łu p k i łyszczykow e licznie w y stę p u ją w paśm ie p rze biegającym na południow y w schód od g ran i- toidów i am fibolitów iniekow anych. S k ały te obserw ow ać m ożna w licznych odsłonięciach przy drodze w dolinie B iałej L ądeckiej. Pod m ikroskopem w idoczny jest kw arc, plagioklazy zbliźniaczone w edług p raw a albitow ego lub pe- ryklinow ego oraz m ik ro k lin , k tó ry w y stę p u je w ilościach znacznie m niejszych i jest lepiej zachow any. B io ty t oraz podrzędnie w y stę p u jący m uskow it pod k reśla zawsze k ieru n k o w ą te k stu rę skały. Grana’t w y stę p u je najczęściej w postaci dużych autom o rficzny ch kryształów . Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą om aw ianych skał jest dość duża zaw artość sy lim anitu. S poradycznie stw ierdzono n iew ielkie ilości c h lo ry tu i tlen k ów żelaza.
D om inujące w y raźn ie n ad łu p k am i łyszczy- kow ym i p a ra g n e jsy są to skały ciem noszare lub szare o oddzielności płytow ej, k tó re w m iarę w zrostu ilości skalen ia s ta ją się jaśniejsze, za
tra c a ją lam inację i u zy sk u ją s tru k tu rę z ia rn i
stą. B iotyt rozpływ a się w m asie skaleniow o- kw arcow ej, nie tw o rzy ciągłych lam in, n a d a je jed n a k skale słabo w idoczną te k s tu rę k ie ru n kow ą. Skały te, b ardziej od łupków łyszczyko
w ych odporne na w ietrzenie, tw orzą większość n a tu ra ln y c h odsłonięć serii łu p k o w o -p arag n ej- sowych. Skład m in e raln y parag n ejsó w zbliżony je s t do skład u w yżej opisanych łupków , z tym że zw iększa się zasadniczo ilość skaleni.
Ł u p k i k w a r c y t o w e . N ajw iększe w y stąp ien ia łu pk ów k w arcy to w y ch obserw ow ać m ożna w południow o-w schodniej części te re n u w zdłuż granicy państw a. W y stęp u ją one w p a r
tia c h szczytow ych w zniesień Sm rek, B rusek, P o staw n a i Pałasz, tw orząc re g u la rn e pasm o o przeb ieg u SW— NE. W obrębie łup k ów k w a r
cytow ych sp oty ka się cienkie w k ład k i łupków łyszczykow ych, c h a ra k te ry z u ją c y c h się bardzo re g u la rn ą i gęstą foliacją, oraz ław ice k w a rc y tów jasn y ch i k w arcy tó w g rafito w y ch . Ł upki kw arcytow e od łup k ów łyszczykow ych różnią się ty lko w iększą zaw artością kw arcu , przez co u zy sk u ją p łyto w ą oddzielność i m niej w y raźn ą foliację. M akroskopow o w składzie m in eraln y m m ożna w yróżnić kw arc, b io ty t oraz m uskow it lub serycyt. Część om aw ianych łupków k w a r
cytow ych m a barw ę ciem noszarą, zw iązaną z p igm entem grafitow ym . Ł up ki kw arcy tow e stanow ią ogniwo przejściow e pom iędzy w y stę pującym i tu k w arcy tam i a łu pk am i łyszczyko- wym i.
K w a r c y t y. Ja sn e k w a rc y ty obserw ow ać m ożna w licznych n a tu ra ln y c h odsłonięciach w różnych częściach om aw ianego te re n u . N a j
w iększe w y stąp ien ia ty ch skał z n a jd u ją się na północno-w schodnich zboczach w zniesienia R udka, na g ran icy łupków łyszczykow ych i p a ragnejsó w sy n k lin o riu m S tro n ia oraz g n e j
sów jed no stki Śnieżnika. Poza ty m dw a pasm a kw arcytów ’ w y stę p u ją we w schodniej części stre fy łu pk ów i parag n ejsó w K letn a, na za
chodnich zboczach Śnieżnika i S trom ej. Są to skały drobnoziarniste, o b arw ie szarobiałej, łu piące się płytow o. Obok k w a rc u w y stę p u ją skalenie oraz łyszczyk jasny. Z aw artość skaleni i łyszczyków w k w a rc y ta c h zm ienia się w sze
rokich granicach.
K w arc tw o rzy najczęściej k ierun k ow o uło
żone ziarna o falisty m w ygaszaniu św iatła.
Ł upkow ą te k s tu rę p odkreśla ponadto k ie ru n kow e ułożenie długich blaszek sery cy tu . W śród skaleni obok plagioklazu sp oty ka się rów nież m ikroklin. W m iarę zbliżania się do k o n ta k tu z gnejsam i ilość łyszczyków i skaleni w zrasta do tego stopnia, że k w a rc y ty przechodzą stop niowo w gnejsy kw arcytow e.
D rugą okolicą stosunkow o o b fitu jącą w k w a r
cyty jest obszar położony na w schód od Nowej M oraw y. K w a rc y ty w y stę p u ją tu w form ie cienkich soczew ek w zdłuż g rzb ietu góry Solec (967,7 m n. p. m.). Pod m ikroskopem oprócz m ozaiki kw arcow ej, rzadko rozproszonego ja snego łyszczyku i drob nych pyłków tlen kó w żelaza, stw ierdzić m ożna plagioklazy oraz m i
kroklin. S k ra jn ie w zbogacone w sk aleń k w a r
cyty przechodzą w gnejsy, k tó re u po d ab n iają się zupełnie do niek tó ry ch odm ian gnejsów gierałtow skich.
Nieco odm iennie w ykształcone są k w a rc y ty w południow o-w schodniej części te re n u , w y stęp u jące w zdłuż szczytów Sm rek, B rusek, P o staw na i Pałasz. N ajlep iej są one odsłonięte na górze B rusek, gdzie tw orzą dużą skałkę oraz blokowisko. O bserw ow ana m iąższość k w arcytów w ynosi tu ponad 15 m. Są to skały drobnoziarniste, m asyw ne, w y raźn ie w arstw o -
w ane. W arstew ki 2— 20 m m białe, jasnopopie- latoszare, ciem noszare lub praw ie czarne. B a r
w a zw iązana jest z nierów n o m iern ym roz
m ieszczeniem g ra fitu w m asie kw arcow ej. Po
szczególne w a rste w k i k o n ta k tu ją ze sobą n a j
częściej nie ostro, a ich zabarw ienie zm ienia się stopniow o. N iektóre z nich bogatsze w g rafit odcinają się od tla w y raźn ie i są zaburzone, tw orząc różne n iere g u la rn e drobne fałdki.
Jasne k w arcy ty stan o w iły dla E. V. Y ange- rova i G. Fischera w ażny poziom stra ty g ra fic z n y i o kreślane były jako k w a rc y ty podstaw ow e stanow iące spąg serii stroń sk iej. Z ro zp rze
strzen ien ia ty ch skał w ynika jednak, że kon
cepcja ta była błędna. Stanow ią one nie jeden, a n ajp raw dopodobniej kilk a poziomów w obrę
bie serii łupkow o-paragnejsow ej.
K w a r c y t y i ł u p k i g r a f i t o w e . K w arcy ty i łu p ki grafito w e obserw ow ać m ożna ty lk o w postaci luźnych bloków w zw ietrzeli- nie lub w odsłonięciach sztucznych. Są to skały m atow oczarne, dro bnokrystaliczne, o w y raźnej iam inacji i pły tow ej oddzielności. C h a ra k te ry styczne dla nich są cienkie, często niezgodnie p rzebiegające żyłki m lecznego kw arcu, docho
dzące do k ilk u m ilim etró w grubości. Miąższość ław ic k w arcytó w g rafito w y ch nie przekracza k ilk u m etrów . N ajczęściej spotykane są one w łupkach łyszczykow ych i p arag n ejsach stre fy K le tn a i sy n k lin o riu m S tronia. W m niejszej ilości w y stę p u ją w stre fie Bielic, bardzo rzadko n ato m iast spotyka się k w a rc y ty grafitow e w łupkach i p arag n ejsach a n ty k lin y B olesła- wow a i sy n k lin y Pustosza.
K w arcy ty i łu p ki g rafitow e w strefie K letn a stw ierdzono w ielokrotnie. Tw orzą one ław ice o miąższości od k ilk u n a stu cen ty m etró w do około 3 m. Skały grafito w e zaobserw ow ane w w yrobiskach górniczych K letn a w y stę p u ją w płaszczyźnie istniejącego tu nasunięcia.
P rzew ażnie jest to jednorodny, p lasty czny ił grafitow y. Miąższość ty ch u tw orów dochodzi do k ilk u m etrów . O plastyczności iłów może św iadczyć fak t, że w cisk ają się one szczelinam i w otaczające je skały na p rzestrzen i do 30 m.
K w arcy ty g rafito w e w strefie Bielic w y stę p u ją głów nie w zdłuż granicy łupków i p a ra gnejsów oraz gnejsów gierałto w sk ich położo
nych dalej ku zachodowi. D robne w y stąpien ia łupków i k w arcytów grafitow ych stw ierdzono rów nież w okolicach szczytu oznaczonego kotą 1088 m n. p. m. (G óry Żłote), na północno- w schodnim zboczu R udaw ca oraz w okolicach P ostaw n ej i B ruska. W trącenia k w arcy tó w g ra fitow ych zaobserw ow ano ponadto w okolicach przełęczy Płoszczyna, Płoski oraz na południe od Czartow ca w obrębie łupków stanow iących w k ład kę w g n ejsach gierałtow skich. W y stęp u ją w ięc one w skałach zaliczanych przez geologów niem ieckich do kom pleksu starszego, w k tó ry c h
nie były dotychczas znane. Po raz pierw szy zo
stały stw ierdzone tam przez autora.
M a r m u r y . M arm u ry tw orzą w serii łu p kow ej soczewki i w arstw y o m iąższości w a h a jącej się od k ilk u cen ty m etró w do k ilk u se t m e
trów . Są one najczęściej drobno- lub śred nio - krystaliczne, przew ażnie gruboław icow e. Do
m in u ją ty p y o kolorze białym , spotyka się je d nak m a rm u ry o zab arw ieniu zielonkaw ym , ró żowym lub popielatoszarym . Skały te tw orzą m iejscam i w a rstw y przedzielone w k ład k am i lub sm użkam i łupków . W śród m arm u ró w spo
tyk a się odm iany przejściow e do skał w ap ien- no-krzem ianow ych, am fibolitów lub łupków .
M arm u ry ob serw u je się we w szystkich w y stąpieniach łupków i paragnejsów , z tym je d nak że zróżnicow ana jest bardzo w ielkość sk u pień m arm u ru . N ajw iększe m asy w apieni k ry stalicznych stw ierdzono w zachodniej części stre fy łupków i parag nejsów K letn a. W ystę
p ują one w stre fa c h jąd ro w ych d ru go rzęd ny ch an ty k lin . W ychodnie m arm u ró w w dolinie K leśnicy m ają około 2 km długości i 400 m szerokości.
N ajw ięcej m ate ria łu obserw acyjnego d o ty czącego m arm u ró w oraz ich zw iązku ze ska
łam i otaczającym i zebrano jed n a k w w y ro b i
skach górniczych kopalni w K letn ie i Jano w ej Górze. W w yro b isk ach ty ch o b serw uje się b a r
dzo w y raźn e zazębianie się m arm u ró w oraz łupków i paragnejsów . Stosunkow o ostro od
graniczone są od łupków w apienie krystaliczne, c h a ra k te ry z u ją c e się dużą m iąższością. M aksy
m alna m iąższość jednolitego w y stąpien ia stw ierdzona na tere n ie kopalni nie przekracza 100 m. Nie jest to jed n a k liczba m iaro dajna dla o kreślen ia p ierw otn ej ich miąższości, po
niew aż obserw u je się w nich in ten sy w n e w tó r
ne fałdy oraz zjaw iska dysharm onijnego fa ł
dow ania w stosun k u do skał otaczających.
Z in te rp re ta c ji tekto nicznej profilów sztolni w ynika, że w a rstw y m arm u ró w zostały w n ie
k tó ry ch m iejscach rozczłonkow ane, a ich części poprzesuw ały się w zględem siebie.
Ław ice w apieni k ry staliczn y ch c h a ra k te ry z u jące się w iększą m iąższością re p re z e n tu ją z za
sady odm iany białe, gruboław icow e, drobno- lub średnioziarn iste. Nie obserw uje się w śród nich żadnych w kładek łupkow ych ani naw et drobnych zanieczyszczeń. P o tw ierd zają to ró w nież badania m ikroskopow e. Pod m ikroskopem stw ierdzono ty lk o d robno- lu b śred nio ziarn iste agregaty kalcytow e, bardzo nieliczne strzępki m uskow itu oraz pojedyncze drobne czarne nie- oznaczalne m in erały .
W strop ie m arm u ró w na tere n ie kopalni w y stęp u je seria sk alna zbudow ana z przeław ica- jących się naw zajem m arm urów , erlanó w oraz łupków łyszczykow ych i p aragnejsów . Pod w zględem ilościow ym skały te w y stę p u ją
w jed nak ow y ch stosunkach. Łączna miąższość tej serii w ynosi około 200 m. Ław ice w apieni k ry staliczn y ch nie przekraczające k ilk u m etrów miąższości łączą się z otaczającym i je skałam i stopniow ym i przejściam i.
Znacznie m niejsze w trąc e n ia w ap ien i k r y stalicznych zanotow ano w łupk ach i p a ra g n e j- sach Bielic. Dwa w y stąp ien ia na południow ych zboczach C zernicy i Płoski są identyczne p e tro graficznie oraz pod w zględem stosunku do skał otaczających. Są to m a rm u ry d ro b n o ziarniste gruboław icow e. G raniczą one nieostro z am fi- boiitam i, u zy sk ując w strefie kon tak tow ej ciem niejszą zielonkaw ą barw ę.
Trzecie w y stąp ien ia m arm u ró w z n a jd u je się na południow o-w schodnim zboczu Bielskiej Kopy. Stanow ią one odm ianę grub o ziarn istą, cienko uław iconą, w y raźn ie zsylifikow aną. W a
pienie k ry staliczn e tw orzą jed en poziom, k tó ry uległ tektonicznem u rozczłonkow aniu.
Inne w trąc e n ia m arm u ró w stw ierdzono na w schód od wsi Nowa M oraw a. P ierw sze z nich zn a jd u je się na północnym zboczu góry Solec.
Z aobserw ow ano je w zw ietrzelinie, a z ro zp rze
strzen ien ia bloków w ynika, że stanow ią cienką w kładkę. R e p re ze n tu ją one odm ianę g ru b o k ry - staliczną o barw ie ciem noszarej. W ystąpienie zn ajd u jące się na granicy pań stw a na południe od góry Solec jest praw dopodobnie jeszcze m niejsze. Z arejestro w an o je na podstaw ie n ie
licznych drob ny ch bloków . M arm u ry tu w y stęp u jące są dro b n o k ry staliczn e i m ają zielon
kaw e zabarw ienie. W apień k ry staliczn y s tw ie r
dzono ponadto w dolinie B iałej L ądeckiej na północ od szczytu P o staw na. W ty m m iejscu w y stę p u je on w form ie ław icy o m iąższości 60 cm w obrębie serii paragnejso w o -am fib o lito- w ej. W w apieniu o b serw u je się sm ugi i w a r
stew ki p araam fib o litu , przez co skała u z y sk u je c h a ra k te ry sty c z n y p asiasty w ygląd.
Z opisu powyższego w ynika, że w apienie k r y staliczne w y stę p u ją c e w strefie łup k ów łysz
czykow ych i p arag n ejsó w Bielic tw o rzą w większości w yp ad ków m ałe soczew ki lub cienkie ław ice, w zw iązku z czym należy p rz y puszczać, że tego ro d zaju w y stąp ien ia są w tej stre fie znacznie częstsze. T rudno jed n a k s k a r
tow ać te w kładki i soczewki, k tó ry ch rozm iary są zbyt m ałe.
W apienie k ry staliczn e w y stę p u ją rów nież w łu pk ach łyszczykow ych i p arag n ejsach sy n- k lin y K am ienicy. Je d n a z w iększych soczew ek z n a jd u je się na południow o-w schodnim zboczu góry M łyńsko. D om inują tu odm iany gru bo- i śred n io k ry staliczn e o barw ie białej, m iejscam i zielonkaw ej lub różow ej. Nie stanow ią one jed n o litej w arstw y , lecz przeław icają się z pa- rag n ejsam i lub erlan am i, podobnie jak w stre fie łupków łyszczykow ych K letn a. W odm ianach różow oszarych oprócz k a lc y tu w y stę p u je bio-
ty t oraz nieliczny kw arc i plagioklazy. Zielone odm iany m arm u ró w stanow iące p rzejścia do erlan ów z a w ierają oprócz k w arcu i p lagiokla- zów epidot i diopsyd.
M arm ury sp o tyka się rów nież w paśm ie ska
łek p rzy drodze prow adzącej z K am ienicy w k ie ru n k u południow ym (w pobliżu koty 737,7). W ystęp u ją one w form ie ław icy o m iąż
szości około 15 m w śród erlanó w i p a ra g n e j
sów.
P raw ie zupełnie pozbaw ione m arm u ró w są przeław icenia łup kó w łyszczykow ych i p a ra gnejsów w y stęp u jące w śród gnejsów g ierałto w - skich. W apień k ry sta lic zn y stw ierdzono tu ty lko w jed n y m punkcie, przy drodze w No
w ym G ierałtow ie. W y stępuje on w skałce zbu
dow anej z parag n ejsó w oraz n ietypo w ych skał erlanow o-am fibolitow ych, tw orząc m ałe n ie
reg u la rn e skupienia.
E r 1 a n y. E rlan y , podobnie jak to w a rz y szące im często w apienie k rystaliczn e, w y stę p ują w serii łupków i p aragn ejsów w postaci cienkich przeław iceń. Są to m asyw ne tw a rd e skały, najczęściej bardzo d ro b n o ziarniste o za
b arw ieniu zielonkaw ym . S potyka się jed n ak odm iany grubiej k ry staliczn e w yraźn ie w a rs
tw ow ane. R ozpow szechnienie erlan ó w na ba
danym obszarze jest bardzo nierów nom ierne.
S k up iają się one w okolicy K letn a, Jano w ej G óry oraz w dolinie K am ienicy.
W K le tn ie i Jan o w ej Górze poznano je głów nie dzięki w yrobiskom górniczym . W y stępują tu one w form ie ław ic o miąższości n iep rzek ra- czającej k ilk u m etrów . E rla n y p o jaw iają się w ielokrotn ie obok m arm u ró w i paragnejsów . K o n ta k tu ją z nim i w zdłuż o stry ch granic lub łączą się stopniow ym i przejściam i. M iejscam i w obrębie ław ic zbudow anych z czystych w a pieni k ry staliczn y ch e rla n y tw orzą zupełnie izolowane soczew ki i gniazda. Dowodzi to, że decydującym czynnikiem w a ru n k u ją c y m p o w stanie erlan ó w — oprócz m etam o rfizm u r e gionalnego — był pierw o tn y chem izm osadów.
W okolicy K am ienicy najw iększe odsłonięcie erlanów m ożna obserw ow ać w dużym n ieczyn nym łom ie przy drodze prow adzącej z K a m ie nicy w k ie ru n k u południow ym . In n e, w iększe w ystąpien ie erlan ó w z n a jd u je się na południo
w o-w schodnim zboczu góry M łyńsko. N a jb a r
dziej c h a ra k te ry sty c z n e dla badanego obszaru są jed n a k liczne, d robne przeław icenia, k tó ry ch obecność stw ierdzono najczęściej na podstaw ie obserw acji zw ietrzeliny.
Badania p etro graficzne skał w ap ien n o -k rze- m ianow ych w y stęp u jący ch w okolicy K am ieni
cy, K le tn a i Jano w ej G óry przep row ad ził J. T eisseyre (1959). W ydzielił on trz y zasadn i
cze ty p y skalne.
Erlany epidotowe. Są to skały szarozielone, o s tru k tu rz e afan itow ej i te k stu rz e bezkieru n -
kow ej. S k ład ają się głów nie z m in erałów g ru p y ep id o tu (epidot, zoizyt, klinozoizyt, akcesorycz- nie allanit) oraz znacznej ilości diopsydu. Za
w ie ra ją zm ienne ilości skalen i i kw arcu . N ie
k tó re odm iany bogate w łyszczyki, skalenie i kw arc stanow ią przejście do paragnejsów .
Erlany hornblendowe. Skały o barw ie zielo
nej do praw ie czarnej, o stru k tu rz e afan ito w ej lub w yraźn ie ziarn istej. D ają ciągły szereg przejść od erlanów nieznacznie w zbogaconych w am fibol aż do łupków hornblendow o-epido- tow ych. O dm iany silnie sfeldspatyzow ane p rze chodzą w am fib olity i p ara g n e jsy am fibolow e, k tó ry c h genetyczne p okrew ieństw o z e rla n am i w yraża się jedy n ie u działem m inerałów epido- tow ych oraz diopsydu w skale.
M a rm ury oraz t y p y przejściowe p o m ięd zy erlanami a m arm ura m i. Skały o zab arw ien iu bardzo różnorodnym , białe, zielonkaw e, różowe, czerw one lub n aw et czarne. K ierunkow ość w y k azu ją tylko odm iany o drob ny ch przelaw ice- niach erlanow ych lu b łupkow ych. O b serw u je się odm iany przejściow e do erlanó w epidoto- w ych i am fibolow ych oraz odm iany silnie w zbogacone w łyszczyk (flogopit) (J. T eisseyre 1959).
Zróżnicow anie om aw ianych skał jest w edług J. T eissey re’a w yn ikiem pierw otnego zróżnico
w ania litologicznego oraz późniejszych proce
sów m etasom atycznych.
K olejnym obszarem , na k tó ry m stw ierdzono drobne w y stąpienia erlanów , jest obszar łu p ków łyszczykow ych i p arag n ejsó w Bielic. E rla n y w y stęp u jące na zboczu góry R udaw iec są w yraźn ie w arstw ow ane, zaw ierają dużo łysz- czyku i przechodzą stopniow o w otaczające je p aragn ejsy . E rla n y zaobserw ow ane w szczyto
w ej części góry B rusinki i na jej północnych zboczach stanow ią odm iany przejściow e do w a pieni k ry stalicznych . D robne w k ład k i erlanow e spo tykane n a południow ych zboczach góry S kalna zaw ierają w sw ym składzie m in eraln y m sk apolity (A nsilew ski 1956). Pozostałe bardzo m ałe w trąc e n ia erlan ó w stw ierdzono w okoli
cach źródlisk B iałej L ądeckiej i w okolicach Bielic.
A m f i b o l i t y i ł u p k i a m f i b o l o w e . Zdecydow ana większość am fibolitów i łupków am fibolow ych g ru p u je się w południow o- w schodniej części te re n u w okolicy źródlisk B iałej Lądeckiej. Tw orzą one przelaw icenia w łu p k ach łyszczykow ych i p arag n ejsach o miąższości od k ilk u cen ty m etró w do około
100 m.
Typow ą odm ianę w śró d łupków am fibolo
w ych stanow ią sk ały bardzo d ro bn o ziarn iste o zab arw ieniu zielonkaw ym , czarnozielonym , lub szarozielonym . W yraźna lam in acja ty ch skał określona jest często n ap rzem ian legły m i
w arstew kam i o ciem niejszym lu b jaśniejszy m zabarw ieniu. W arstew ki te różnią się zdaniem F. Szum lasa (1954) składem m in eraln y m . Z b u
dow ane są z hornb lend y, h o rn b len d y z plagio- klazem i kw arcem , h o rn b len d y z epidotem i kw arcem , epido tu bądź diopsydu i k alcy tu itp.
Ł upki am fibolow e obserw ow ać m ożna w b a r
dzo licznych odsłonięciach n a tu ra ln y c h w zdłuż doliny górnego biegu Białej L ądeckiej. Potok płynący doliną pom iędzy góram i B rusek (1110,8 m n. p. m.) i P o staw n ą (1118,0 m n. p. m.) odsłania praw ie ciągły profil w y stę p u ją c y ch tu skał. Są to typow o d robnoziarniste, w a rste w - kow ane łup k i am fibolow e, k tó re w całym om a
w ianym p ro filu w y kazu ją jed no lite w y k sz tał
cenie.
Bezpośrednio na północny zachód od w spo
m nianych łupków am fibolow ych rów nolegle przebiega pasm o skał zbudow ane z łupków am fibolow ych, łu pk ów łyszczykow ych i p a ra g n e j
sów. Ł upki am fibolow e tw orzą bardzo liczne cienkie ław ice, w y stęp u jące na przem ian z pa- rag n ejsam i i łu p k am i łyszczykow ym i. O m aw ia
ne skały w y k azu ją dość re g u la rn y przebieg 0 k ie ru n k u SW —ŃE, zm ienia się jed n a k szero
kość ich w ychodni, i w aha się w granicach 100— 500 m. O bserw ow ać je m ożna n ajlep iej w zdłuż górnego biegu B iałej L ądeckiej w k ie ru n k u w schodnim od rozw idlenia dróg oznaczo
nego kotą 923,3 m n. p. m. W p ro filu ty m w i
doczne jest n aprzem ian ległe w ystępow anie łu p ków łyszczykow ych, p arag n ejsó w i am fiboli
tów. G rubość poszczególnych ław ic am fibolitów w aha się w granicach od k ilk u cen ty m etró w do kilku m etrów , miąższość łupków łyszczykow ych 1 parag nejsów dochodzi n ato m iast do k ilk u n a stu m etrów . S y tu acja ta spow odow ała łączne w ydzielenie w yżej w ym ienionych skał na m a
pie, podczas gdy na pozostałym tere n ie zostały one rozdzielone. K ilka m niejszych soczewek łu p ków am fibolow ych stw ierdzono w łu p kach i p a rag n ejsach sąsiadu jących z w yżej w spom nianą stre fą od północy. Z m apy geologicznej w ynika, że re p re z e n tu ją one jed en poziom (tabi. I).
Ł up ki am fibolow e w y stę p u ją rów nież w łu p kach i p arag n ejsach w okolicach Bielic, na pół
nocno-w schodnim zboczu w zgórza K ow adło, na południow ym zboczu gór Płoska i Czernica oraz na północno-w schodnim zboczu Rudaw ca. N a j
lepiej odsłonięte są łup k i am fibolow e na po
łudniow ym zboczu Czernicy. P o ja w iają się one w to w arzy stw ie w apieni k ry stalicznych , z k tó rym i w zajem nie się przeław icają.
D robne w y stąp ien ia am fibolitów istn ieją rów nież w okolicy przełęczy góry S kalna (923,7 m n. p. m.), na zachodnim zboczu Gie- rałto w skiej K opy w dolinie K obylnicy oraz na w schodnim zboczu Śnieżnika. A m fibolity
z przełęczy góry S k aln a w y stę p u ją w cienkim paśm ie łupków łyszczykow ych i paragn ejsó w w śró d gnejsów g ierałtow skich. A m fibołity na zboczach G ierałtow skiej Kopy i Ś nieżnika stw ierdzono n atom iast w gnejsach śnieżnickich.
S e r i a a m f i b o l i t ó w i n i e k o w a - n y c h i g n e j s ó w . Skały te w y stę p u ją w południow o-w schodniej części tere n u , tw o rząc bezpośrednią osłonę granitoidów . W skład om aw ianego w ydzielenia wchodzą bardzo ró ż
n oro dn ie w ykształcone am fibo łity oraz gnejsy.
S kały te p rzeław icają się w zajem nie i pow ią
zane są często stopniow ym i przejściam i oraz szeregiem pośrednich odm ian skalnych. U nie
m ożliw iło to w ydzielenie poszczególnych typów skaln ych na m apie. Zróżnicow anie skał tej serii zw iązane jest z p ierw o tn y m zróżnicow aniem serii osadowej oraz z różnym stopniem i spo
sobem g ranityzacji, k tó re j ta seria uległa.
Zdecydow aną przew agę am fibolitów nad gnejsam i o b serw uje się w śród skał są sia d u ją cych z granitoidam i od północnego zachodu.
Pasm o przebiegające na południow y w schód od granitoidów Gór Z łotych i B ialskich (tonality) w y k a z u je znacznie szerszą w ychodnię om aw ia
nego zespołu i c h a ra k te ry z u je się przew agą gnejsów nad am fibolitam i.
A m fibołity są to skały ciem nozielone lub zie- lonkaw oszare, najczęściej drobno-, rzadziej śred n io - lub g ru bo ziarniste, w y k azujące m niej lub bardziej w y ra ź n ą te k stu rę k ieru n ko w ą.
S potyka się rów nież odm iany sm użyste, typow e dla obszarów źródlisk B iałej L ądeckiej. W szyst
k ie am fib o łity im pregnow ane są w m niejszy m lub w iększym stop n iu m ateriałem leu k o k ra- ty czn ym . Sposób w y k ształcen ia agregatów ska- leniow o-kw arcow ych w am fibolitach może byc dw ojaki.
W jed n y m p rz y p a d k u składniki leu k o k ra- ty czn e tw orzą żyłki i w arstew k i o grubości 1— 10 m m sk ładające się z k w arcu , kw aśn y ch plagioklazów i m ik ro k lin u , k tó re są zgodne z foliacją i często w y k a z u ją in ten sy w n e pofał
dow anie. Skała m a w ów czas c h a ra k te ry sty c z n y p asiasty w ygląd. D otychczas w arstew k i sk ale- niow o-kw arcow e by ły in te rp re to w a n e jako in iek cje zw iązane z in tru z ją granitoidów , d la
tego am fib o łity te określano jako am fibołity iniekow ane (K vetoń 1951).
W dru g im p rzy p a d k u skalenie w ykształcone są w form ie sam odzielnych dużych porfirob las- tów lu b tw orzą ag re g a ty o soczew kow atych k ształtach . A m fibołity te u zy sk u ją w ygląd z ia r
n isty , a w m iarę zw iększania się ilości jasn y ch sk ładn ik ó w up od ob niają się zupełnie do g ra nitoidów .
L e u k o k raty czn e w arstew k i, k tó re am fiboli- tom n a d a ją c h a ra k te r arte ry tó w , zdają się za
w ierać m ate ria ł heterogeniczny. W iążą się one
praw dopodobnie z reg ion alną g ran ity zacją, k tó rej w edług K. Sm ulikow skiego zaw dzięczają swą genezę g n ejsy reg ion u L ąd ka — Śnieżnika.
W arstew kom ty m tow arzyszą, lu b w y stę p u ją sam odzielnie duże, św ieże b lasty plagiokłazo- we, k tó re praw dopodobnie łączyć należy z g ra nitoidam i (tonalitam i) om aw ianej stre fy . Szcze
gółowe badania p etro graficzn e w ykażą n ie w ą t
pliw ie, czy pow yższe tłum aczenie je s t słuszne.
W iększość am fibolitów w y stęp u jący ch w osło
nie granitoidów pochodzi z przeo b rażenia serii osadowej. Św iadczą o ty m w y stę p u ją c e tu sm u
żyste łu p k i am fibolow e oraz w trąc e n ia erlanów . W śród am fibolitów zn a jd u ją się jed n a k ró w nież odm iany pochodzenia m agm ow ego, za czym przem aw ia obecność w ydzielonych w tej serii am fibolitów gabrow ych.
G nejsy w y stę p u ją c e w spólnie z am fibo litam i pod w zględem s tr u k tu ry i te k s tu ry odpow ia
d ają w w iększości gnejsom ty p u g ierałto w - skiego. W iększa rozm aitość ty ch skał pod w zględem w y gląd u i składu m in eraln ego jest najpraw dopod obn iej zw iązana z bardziej zróż
nicow anym m ate ria łe m pierw otn ym , k tó ry uległ g ran ity zacji. O prócz odm ian rów no- i drob no ziarn istych , od jasn o - do ciem nosza
rych, o te k stu rz e k ierun k ow ej, spotyka się od
m iany w yraźn ie w arstw ow an e lub Enigmatycz
ne. Dość częste są gn ejsy aplitow e, pow iązane stopniow ym i przejściam i z k w arcy tam i. Z n a j
d u je się rów nież odm iany drobno- i rów no- oczkowe, p erliste, oraz gnejsy am fibolow e.
Ż adna z w yżej w ym ienionych odm ian nie tw o rzy zw artych g ru b y ch kom pleksów , lecz prze- ław icana je st skałam i przejściow ym i do am fi- bolitu lub am fibolitam i.
G nejsy sp o ty k ane są najczęściej w stre fie S tarego M iasta po stro n ie czeskiej, gdzie w y stę p u ją na pow ierzchni na d użych obszarach dzięki płaskiem u ułożeniu w arstw . Sposób ich w ystępow ania i w yk ształcen ia su g eru je, że od
pow iadają one w iekow o i genetycznie g ran ito - gnejsom regio nu L ądka — Śnieżnika. Pogląd te n należy je d n a k spraw dzić w yczerp u jący m i badaniam i p etrog raficzny m i, k tó ry c h w odnie
sieniu do gnejsów stre fy Nowego M iasta do tej pory brak.
O gólny przebieg serii am fibolitow o-gnejso- w ej jest w zasadzie zgodny z k ieru n k a m i p a n u jącym i w skałach z nią sąsiadujących. Z obser
w acji odsłonięć w y nik a jednak, że seria ta jest m iejscam i znacznie silniej zaburzona tek to n icz
nie. W idzim y bardzo często sk ra jn ie zm ienia
jące się w ielkości k ą ta biegu i u p a d u w a rstw oraz n iere g u la rn e, łagodne lub in ten sy w n e sfał- dow anie ław ic. O dm ienny nieco obraz te k to niczny serii am fibolitow o-gnejsow ej w yw odzi się zapew ne stąd, że w pew nym okresie była ona bardziej plastyczna.
