1 Ą ¥ >
■ fl ■
P r z e m y / ł
n a f t o w y
DWUTYGODNIK
r p .
a / m j
R O C Z N I K XII
1 9 3 7
O R Q A N K R A J O W E G O T O W A R Z Y S T W A N A F T O W E G O W E L W O W I E
T re ê C :
1. Inż. J. L ang: „Przyczynki do badań laboratoryjnych smarów
stałych“ . . . ... Str. 17?
2. Dr inż. St. Rachfał: „Piana jako środek do zwalczanie pożarów
naftowych“ (c. d . ) ... „ 181
3. Prof. inż. Z. Bielski i inż. T. Bielski: „Niemieckie kopalnictwo naf towe“ (c. d . ) ... „ 185
4. Śp. inż. Ludwik W ło c z e w s k i... „ 189
5. „Działalność rafinerii w Belgii“ ... „ 190
6. „Wzrost kousumcji olejów mineralnych w A nglii“ ... „ 191
7. Przegląd prasy ... „ 1 9 2 8. Przegląd bieżącej literatury naftowej angielskiej i ameryk. XXX . „ 193 9. Dział prawny ' ... „ 197
10 Wiadomości b i e ż ą c e ... „ 198
11. Przegląd zagraniczny ... „ 199
T a b le d e s m a tiè re s:
1. Ing. J. Lang: „Observations laboratoires en matières de graissage“ Page 177 2. Dr Ing. St. Rachfał: „Utilisation des m ousses pour combattre les incendies du petroie“ ... ... „ 1813. Prof. Ing. Z. Bielski et Ing. T. Bielski: „L’industrie minière du pé trole en Allemagne“ ... „ 185
4. Feu M. l’Ing. Ludwik W ło c z e w s k i... „ 189
5. „Activité des raffineries en Belgique“ ... . . . „ 190
6. „Développement de la consommation des huiles minérales en Angle terre“ ... • ... » 1 9 1 7. Revue de la p r e s s e ... ... „ 192
8. Revue de la littérature pétrolière anglaise et américaine XXX . . ,. 193
9. Questions j u r id iq u e s ... ... « 197
10. Chx-onique cou ra n te... „ 198
11. Revue é t r a n g è r e ... ... » 189
Inhalt:
1. Ing. J. Lang: „Beitrag zu laboratorischen Untersuchungen von Schmierölen“ . . ■ • • . . . Seite 177 2. Dr Ing. St. Rachfał: „Verwendung von Schaum bei Naphtabränden“ „ 181 3. Prof. Ing. Z. Bielski u. Ing. T. Bielski: „Deutschlands Erdölbergbau“ „ 185 4. Tng. Ludwik W łoczewski f ... . ... ... „ 1895. „Tätigkeit den Naphta-Raffinerien in Belgien“ ... . „ 190
6. „Steigerung des Mineralölverbrauches in Grossbritanien . . . . „ 1 9 1 7. P r e sse stim m e n ... ... „ 192
8. Uebersicht der englischen und amerikanischen Fachliteratur XXX „ 193 9. Neue Gesetze und Verordnungen . . . . 1&7 10. Kleine N a c h r ic h te n ... ... 198
11. Ausländische Chronik . . . . ... „ 199
O d R ed a k cji.
RĘKOPISY przeznaczone dla Redakcji wykonywać należy zawsze na jednej stronie arkusza zwykłego papieru, z odstępem między wierszami szerokości około 15 mm, pismem wyraźnym , możliwie maszynowym.
Rękopisów Redakcja nie zwraca.
RYSUNKI techniczne sporządzone być winny czarnym tuszem na kalce lub białym papierze rysunkowym . Opisywanie rysunków wykonywać należy zawsze zwyczajnym ołówkiem, a nie tuszem.
FOTOGRAFIE wykonane być winny w odbitkach czarnych na błyszczącym papierze. W razie braku odbitek nadsyłać można klisze lub filmy.
PRACE ORYGINALNE, REFERATY I ARTYKUŁY obejmować winny wraz z rysunkam i 4 do 5 stron druku (1 strona druku obejmuje około 6 000 liter).
Tematy obszerniejsze dzielić zatem należy, o ile możności, na dwa lub więcej artykułów mniejszych rozmiarów.
Na końcu każdego artykułu umieścić należy krótkie zestawienie treści w języku polskim, a o ile możności także w języku francuskim, niemieckim lub angielskim.
ODBITEK z artykułów dostarczamy autorom bezpłatnie w ilości 25 egzem plarzy, ilości większych po cenie kosztów własnych. Odbitek żądać należy zao
patrując rękopis'odpowiednią uwagą.
PRZEDRUK dozwolony z podaniem źródła.
„P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “
RĘCZNE POMPKI SKRZYDEŁKOWE o poczw órnym działaniu, do wody, benzyny, nafty i t. p. cieczy • Oferty na żądanie
„ W I E P O F A N A “
W ielkopolska o d lew nia . F ab ry k a n a rzęd zi i m aszyn Spółka Akcyjna
POZNAŃ, Dąbrowskiego 81, Tel. 61*56
INŻ. ST. NEHRING, P. JASIŃSKI i B. DOMORACKI
S-KA Z OGR. ODPOW.
WARSZAWA . SMOLNA 26/28 • Tel- 586 93
S P E C J A L N A F A B R Y K A
HAMULCÓW KOLEJOWYCH
Hamulce do cystern systemu W E S T I N G H O U S E Lu
D O S T A W A H A M U L C Ó W KOSZTORYSY • PROJEKTY
G a ś n i c e r ę c z n e
do p o ż aró w zwykłych, b en zy n o wych i elektrycznych
G e n e r a t o r y p i a n o w e
p rz e n o śn e i do stałych instalacji
Impregnaty ogniochronne
o praktycznie u dow odnionej sk u teczności
M l-R A
ZJEDNOCZONE WYTWÓRNIE GAŚNICZE e WARSZAWA e WSPÓLNA 3 a
„P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “
wysokiego ciśnienia mierzy gazomierz„ClM "o obudo
wie żeliwnej
POLSKA FABRYKA WODOMIERZY 1 GAZOMIERZY W TORUNIU
PRĄDOWNICE
P Y S Z C Z K I
stałe
I N S T A L A C J E G A Ś N I C Z E
d o w y t w a r z a n i a
PIANY POWIETRZNEJ, I
u n i w e r s a l n e
„ O M E G A“
do g aszen ia p o żaró w olejów ciężkich wodą,
wszelkich wielkości, g aszące p ia n ą p o w ie
trzn ą , d w u t l e n k i e m w ę g l a , u ru ch am ian e ręcznie lub autom at.
oraz
G A Ś N I C E
w s z e lk ic h r o d z a j ó w i wielkości p o l e c a
SPECJALNA FABRYKA GAŚNIC I INSTALACYJ PRZECIWPOŻAROWYCH
O M E G A “
I »
WARSZAWA • ZIELNA 30 • TEL. 653-62
PETROLEUM
Zeitschrift für die gesamten Interessen der Erdöl-Industrie und des Mineralöl-Handels
Herausgegehen von Techn. Rat Ing. Robert Schwarz ö. S. 90. - jährlich
Tägliche Berichte
über die Petroleum industrie
ö. S. 220.— jährlich
P E T R O L E U M - V A D E M E C U M
JA FELN für die Erdölindustrie und den Mineralölhandel ö. S. 50. -
VERLAG FÜR FACHLITERATUR GES.
m. b. H.
BERLIN S.W. 68, Wilhelmstr. 147 • Wien XIX/I i Vegag.4
K S I Ę G A R N I A T E C H N I C Z N A
„PRZEGLĄDU TECHNICZNEGO"
WARSZAWA, CZACKIEGO 3/5 P.K .O . 16144 Tel. 601-47
P R Z Y J M U J E
zgłoszenia na p re n u m e ra tę czasopism polskich i zag ra
nicznych na ro k 1936 • wszelkie zlecenia wchodzą
ce w zakres księgarstw a
P O A D A
na składzie b ogaty w ybór wydawnictw polskich i za
granicznych z zak resu tech
niki i dziedzin pokrewnych
Z A M Ó W I E N I A Z A M I E J S C O W E
z a ł a t w i a o d w r o t n ą p o c z t ą
PRZEMYSŁ NAFTOWY
D W U T Y G O D N I K
O R G A N K R A J O W E G O T O W A R Z Y S T W A N A F T O W E G O W E L W O W I E
Rok XII 25 k w ietn ia 1937 r. Z e sz y t 8
Komitet Redakcyjny: J. ARNICKI, Prof. Inż. Z. B IE L SK I, Inż. W. GROSSMAN, K. KOWALEWSKI, Dr T. MIKUCKI, Inż. Dr St. O LSZEW SK I, Inż. St. PARASZCZAK, Prof. Dr St. PIŁAT, Inż. W. J.
PIOTROW SKI, Dr St. SCHAETZEL, Dr St. UNGER, Dr I. WYGARD, Dr O. V. W Y SZY Ń SK I, Cz. ZAŁUSKI oraz STOW ARZYSZENIE POLSKICH INŻYNIERÓW PRZEM. NAFT. W BORYSŁAWIU
REDAKTOR ODPOWIEDZIALNY: Dr St. SCHAETZEL
In ż. Jan L A N G
Lublin
P r z y c z y n k i do b a d a ń la b o ra to ryjn ych s m a ró w s ta ły c h
L i t e r a t u r a fachow a, w a r u n k i te ch n iczn e i n o r m y n a fto w e r ó ż n y c h k ra jó w , o g ra n ic z a ją b a d a nia l a b o ra to ry jn e s m a r ó w s ta ł y c h do ustalen ia n a s tę p u ją c y c h d a n y c h :
t e m p e r a t u r y m ięk n ien ia i topliw ości m e to d ą Ubbelohdego,
t e m p e r a t u r y topliw ości m e to d ą K r a m e r - S a r n o - w a (d!a n ie k tó ry c h g a t u n k ó w s m a ró w ), p e n e tra c ji s to żk iem n o rm a ln y m w ozn aczo n ej
t e m p e ra tu rz e ,
a w chem iczn ej części b a d a ń do s tw i e r d z e n i a : z a w a r t o ś c i w o d y ,
ilości popiołu,
c z a s e m z a w a r to ś c i w o ln y c h alkalii,
z a w a r t o ś c i części z m y d la ją c y c h się, lub w p r o s t m y d e ł,
i ilości części n ie z m y d la ją c y ch się
z o zn a c z en ie m dla ty c h d w u o statn ich p u n k tó w ich c h a r a k t e r y s t y k , jak t e m p e r a t u r y topliwości w o ln y c h k w a s ó w t ł u s z c z o w y c h , liczby n e u tra li
zacji, b a r d z o c h a r a k t e r y s t y c z n e j liczby jodow ej o ra z w i s k o z y oleju m ineralnego.
B a d a n ia te nie s tr e s z c z a ją jed n a k w s z y s tk ic h możliw ości, ani ty m mniej są w y k ła d n ik a m i w ł a ś c iw y c h z a d a ń s m a r u w technice.
W szkicu ty m c h c ia łb y m stre ś c ić niektóre s p o s tr z e ż e n ia — c z ę s to k r o ć luźne, — k tó r e b y ć m o że d o p o m o g ą do pchnięcia n a p rz ó d nieco z a niedbanej techniki l a b o r a to r y jn e j b a d a n ia s m a ró w sta ły c h .
$
T e m p e r a t u r a topliw ości m e to d ą U bbelohdego, jak o s t a n d a r d o w a i p o w s z e c h n ie p r z y j ę t a m e to d a o k re śla n ia topliw ości sm a ru , jest, o ile c h o dzi o m e to d ę p o d rę c z n ą , a p rz e d e w s z y s tk im
odb io rczą, m ożliw ie najlepszą, ze w z g lę d u n a m a łą ilość w p ł y w ó w u b o c z n y c h n a p r z e b i e g o z n aczen ia. Nie daje ona jed n a k z b y t wielu w a r to ści te c h n ic z n y ch i p o z a o k re śle n ie m p u nktu topliw ości pod n o rm a ln e m ciśnieniem, nie n a le ż y jej u w a ż a ć za nic innego, jak tylko z a m e to d ę c z y s to la b o ra to ry jn a , k o n w e n c jo n a ln ą .
R o z p a tr u ją c je d n a k p ra c ę s m a r u w t e c i n i c e n a tr a f ia się n a c a ł y s z e r e g p a r a m e t r ó w . W z i ą w s z y ty lk o je d e n z nich, n a jw a ż n ie js z y , pod u w a g ę , tj. ciśnienie w y w i e r a n e na s m a r podczas;
jego p r a c y p rz e z p ł a s z c z y z n y n o śn e ło ż y s k , d o chodzi się do w niosku, że o k reślen ie sa m e j w a r tości t e m p e r a t u r y topliw ości sm a ru pod z w y k ły m ciśnieniem, jak to się dzieje w m e to d z ie U bbelohdego, nie jest a k tu a ln e i raczej m oże n a le ż a ło b y w ię k s z ą u w a g ę z w r ó c ić na o z n a c z e nia t e m e p r a t u r zm ięknienia. T e m p e r a t u r a topli
w o śc i s m a r u je st w p r o s t p ro p o rcjo n aln ie z a le ż na, obok inn y ch p a r a m e t r ó w , od w y w i e r a n e g o 1 ciśnienia. Z a leżn o ść tę d a ło b y się m a t e m a t y c z n i e w y r a z i ć w z o r e m :
1) t = f f P ' m ’ W’ e’ tm’
gdzie
t je s t t e m p e r a t u r ą m ięknienia s m a r u (a w sp e c ja ln y m w y p a d k u t e m p e r a t u r ą topliw o
ści sm a ru ),
p z a w a r to ś c ią p r o c e n to w ą m y d e ł w s m a r z e , w z a w a r t o ś c i ą p r o c e n to w ą w o d y w s m a r z e , e b e z w z g lę d n ą w a r to ś c ią ta r c ia w e w n ę t r z
nego,
im te m p e r a tu r ą topliw ości m y d e ł, z a w a r t y c h w sm a rz e ,
P p e n e tr a c ją sm a ru ,
N sy m bolem , w y r a ż a j ą c y m w s z y s t k i e in n e p a r a m e t r y p r a c y sm a ru .
S tr. 178 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ Z e s z y t 8 O kreślenie zależności
2) ¥ ( P )
z a w a r to ś c i w o d y , m ydeł, o r a z t e m p e r a t u r y to p liwości m ydeł, ja k i o z n a c z en ie w i s k o z y w jed
n o s tk a c h b e z w z g lę d n y c h jest ł a t w e do p r z e p r o w a d z e n ia w laboratorium , p o z o s ta łe za ś c z y n niki n a le ż y o z n a c z y ć d o św ia d c z a ln ie (N i p ).
„ N “ z a w a r t e w w y ż e j pod an ej zależn o ści jest, j a k już w spom niałem , sy m b o le m w s z y s tk ic h in
n y ch p a r a m e t r ó w p r a c y , i b ęd zie dla ło ż y s k kul
k o w y c h inne, niż np. „N" dla ciężkich ło ż y sk p a p ie rn ic z y ch w y s o k o g r z a n y c h . W ła ś n ie sym bol
„N" m ó g łb y o z n a c z a ć c y fro w o z d a tn o ś ć s m a r u dla danej m aszy riy . L a b o r a to r y jn ie w y z n a c z e nie J V " b ędzie m ożliw e p r z y b a d a n iu s m a r u o o k re ś lo n y m z g ó r y z a s to so w a n iu . O zn aczen ie m a t e m a t y c z n e z a ś p ro w a d z ić będzie do r o z w ią zania d y m e n sjo n a ln e g o funkcji 1.
t = f ^ p , m , w , e, t m,
gdzie
3) d —
7ipq . r \ , t v 8 v l w k t ó r y m to w z o r z e
p q o z n a c z a ciśnienie w y p ły w u r p ro m ień d y s z y
/ dłu g o ść d y s z y Av c zas w y p ł y w u v objętość cieczy
czyli, a b s tr a h u ją c od s ta łe g o w s p ó ł c z y n n i k a - gn
4) czyli 5)
■ c = N ( M * L !
\ c m 2 g r g
k g g r g r k g . c m 4 . s e k . I
N : cm 3
g r c m 2 c m 3 c m cm
c m 2 cm
°C
k g . s e k k g s e k p r z y c z y m te n ostatn i w z ó r o z n acza, że
p r ę d k o ś ć
6) N =
ciśnienie
i da się w takiej formie d o św ia d c z a ln ie w y z n a c z y ć.
M ając w y z n a c z o n ą tę w a r t o ś ć dla jed n eg o o z n a c z o n eg o w y p a d k u , m o ż n a ją p r z y ją ć dla o p ty m a ln y c h w a r u n k ó w p r a c y s m a r u jako s ta łą w funkcji /. W z ó r ten p r z e d s ta w i się w obec teg o n a stę p u ją c o :
7) t = N , m , w , t m, e, , f (p ) jeżeli z a ś p rz y jm ie się, że
8) N , m , iv, t m, e, — = Al
Jeżeli „t“ t r a k t o w a ć się b ę d z ie n ie ty lk o jako t e m p e r a t u r ę topliw ości sm a ru , ale jako te m p e r a t u r ę m ięk n ien ia z ty m , że te m p e r a tu r ę topli
w o ś c i u z n a się jako s k r a j n y w y p a d e k , i za ło ż y się, że w a r t o ś ć p e n etracji na m a ł y m p r z y n a j mniej o d cin k u zależn o ści je st s tała, w ó w c z a s m o ż n a z e s ta w ić funkcję:
10) t = f (p ) ^ \_ = co n st.
e
p r z y c z y m 0 o z n a c z a s t a ł y p rz e k ró j ru rk i a p a ratu.
Dla teg o z a ło ż e n ia z e s ta w iłe m zupełnie p r y m i ty w n y , l a b o r a to r y jn y a p a r a t. A p a ra t te n s k ł a d a się z s z e re g u ru r e k s z k la n y c h o s t a ł y m p r z e kroju, o b u stro n n ie o t w a r t y c h , z z a z n a c z o n y m d o ln y m poziom em na w y s o k o ś c i jed n eg o c e n t y m e t r a od dolnego w y lo tu rurki i u s ta w io n y c h pio now o w łaźni o le jo w o -p o w ie trz n ej. R urki te n a p ełn ia się do z a z n a c z o n e g o poziom u dolnego sm a re m . Do r u r e k ty c h w l e w a się kolejno p o n a d s m a r c o ra z to w ię k s z e ilości rtęci m etalicz
nej tak, że np. dla r u r e k o ś r e d n ic y ró w n e j 5 mm o t r z y m a się ciśnienia 25,5, 51, 76,5, 102 g / c m 2 itd. P o d c z a s o g r z e w a n i a o z n a c z a się kolejne te m p e r a t u r y m ięknienia sm a ru , podobnie jak to się czy n i w m eto d zie K r a m e r - S a r n o w a .
N iektóre z o t r z y m a n y c h w ten sp o só b w y n i k ó w podaję w tabeli I, a w y k r e s o w o w r y s u n kach 1 i 2.
i.p. S m a r
T a b e la I.
Tem peratura miękniouia w <>C przy p g!cm-=
102 70,5 51 25,5 0 (Ubbe-
lohdo)
1. P e tr o la tu m 1 20,0 23,2 27,5 34,2 41,1 (41) 2. P e tr o la tu m 11 4,0 9,6 14,6 20,0 36,4 (36) 3. S m a r na m y d le
g lin o w y m 7,1 10,2 24,0 44,7 92,4 (93)
4. S m a r z a g ra n ic z n y na m y d ła c h s o d o
w y c h i m etalicz. - - 1,8 0,0 9,0 33,4 137,0(138) 5. T o w o t k ra j. 1 30,0 37,4 46,6 59,6 98,0 (98) 6. T o w o t k ra j. 11 ■5,4 16,0 29,6 52,6 96,0 (96) 7. T o w o t k ra j. Ill 4,5 9,6 26,0 81,8 96,0 (96) 8. T o w o t k ra j. IV 0,0 7,2 20,4 56,8 95,0 (95) 9. T o w o t z a g r. I 0,9 25,8 69,6 71,4 98,0 (98) 10. T o w o t z a g r. II 17,0 19,8 27,4 90,4 98,0 (98) 11. T o w o t z d o d a tk ie m
s te a ry n ia n u glinu 0,0 12,4 29,6 59,6 95,0 (95)
T e m p e r a t u r a topnienia dla w ielu s m a r ó w , s p e cjalnie p r z y m n ie jsz y c h p r z e k ro ja c h rurki, jest zbliżo n a do t e m p e r a t u r y topnienia w e d ł u g U bbe- lohdego.
R o z p a tru ją c p o d a n e w y k r e s y , zale ż n o ść 10 m o ż n a b y ująć w p e w ie n w y r a z m a t e m a t y c z n y , a m ianow icie
11) L — A
w z ó r (7) będzie d a w a ł zale ż n o ść funkcjonalną:
9) t — A f (p )
a określenie tej w a rto ś c i nie je s t już tru d n e na d r o d z e do św iad czaln ej. ? D 4 G 2>/ G
JP x P i -^1
dp
k t ó r y to w z ó r m o ż e o z n a c z a ć p r a c ę sm a ru . Istnieją jesz c z e inne s p o s o b y o z n a c z a n ia p a r a m e t r ó w p r a c y sm a ru . N iek tó re z ty c h p a r a m e - p t r ó w m o ż n a o z n a c z y ć m ię d z y sobą.
Z e s z y t 8 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ S tr. 179 Naprzykłacl z n a n y jest z lite r a tu r y fachow ej
„ w i s k o z y m e t r do s m a r ó w “. M a on b y ć la b o r a t o r y jn y m o d p o w ied n ik iem s m a ro w n ic z k i Stauf-
Temp. °C
R y s . l.
Temp °C R y s . 2.
fera. Daje m o ż n o ść d o ś w ia d c z a ln e g o o t r z y m a nia n a stę p u ją c y c h z a leżn o ści:
12) m g r a r n 5w w y ciśn ię te g o s m a r u =
= f ( 0 d y s z y ) p r z y p = const.
t — const.
13) rn g r a m ó w w y ciśn ię te g o s m a r u =
= f ( t ° C ) p r z y p = const.
0 = const.
14) m g r a m ów w y c iśn ię te g o s m a r u =
= f (p k g /c m 2) p r z y t = const.
0 = const.
Z ty c h trz e c h ró w n a ń m o ż n a o t r z y m a ć w y - k re so w o z ależn o ść
15) m g r a m ó w w y c iś n ię te g o s m a r u =
— f ( t, P, 0 )
g d zie t je s t t e m p e r a t u r ą sm aru.
Jeśli n a to m ia s t u z n a m y „ m “ z a w p r o s t p r o p o rcjo n aln e do k o n sy tse n c ji sm a ru , czyli u z n a m y zależność
16) m — q. P.
z a le ż n o ść p o p rz e d n ia określi nam w a r t o ś ć fun
k cjonalną k o n sy ste n c ji s m a r u p o d w p ł y w e m d z ia ła ją cy c h ró w n o c z e ś n ie trz e c h c z y n n ik ó w (p a ra m e tró w ).
O z n a c z en ie p e n e tra c ji s to ż k ie m z n o r m a liz o w a nym , p r z e p r o w a d z o n e w ten sposób, ja k to z w y kle polecają n o r m y i p odręczniki a n a lity c z n e, nie je st p e łn y m w y r a z e m tej w a rto ś c i. O z n a c z an ie i p o d a w a n ie tej w a r to ś c i w o zn a c z o n ej t e m p e r a tu rze, p o d c z a s g d y sm ar, specjalnie jeśli chodzi o s m a r y lotnicze i s a m o c h o d o w e , p ra c u je w z m ie n n y c h w a r u n k a c h t e m p e r a tu r y , jest nie
realne. O z n a c z an ie k o n sy ste n c ji w in n y sposób, b ard ziej p r z y s t o s o w a n y do p ra k ty k i, u ła tw i c z ę s to k r o ć orien tację w tej dziedzinie.
D la p r z y k ła d u p o d a m d w a s m a r y : p etro latu m , 0 p u n k c ie topliw ości w e d ł u g U bbelohdego 36° C 1 s m a r ty p u T o v o t t a o punkcie topliwości w e dłu g U bb elo h d eg o 96° C. O z n a c z o n e p e n e tra c je w te m p e r a t u r z e 25° C w y n o s z ą : dla p e tro la tu m 27 1 ° — zaś dla s m a r u T o v o t t a 248°. G d y b y te w y n ik i o t r z y m a ł do r o z p a trz e n ia ktoś nie
z b y t o b e z n a n y z ty m i p ro d u k tam i, n a p e w n o tw ie rd z iłb y , że s m a r o punkcie topliwości 36" C i p e n e tra c ji 271 0 b ęd zie miał ró w n ież w y ż s z ą p e n e tra c ję w niskich te m p e r a tu r a c h . T y m c z a s e m p r a k t y k a daje inne w y n ik i.
D lateg o m ojem z d an iem c e lo w y m b y ł o b y in n e oz n a c z en ie , k tó r e b ę d ę w d a ls z y m ciągu n a z y w a ł in d e k se m p e n e tr a c y jn y m (w sk ró cie IP) — a w y r a ż a j ą c e się rów naniem
17) I P = 10Q T e m p - to p l- w//g Obbelohd. _ 100
P\i5<> C — P j — 15 °C
W z ó r ten w y r a ż a ć b ęd zie z w ią z e k m ię d z y t e m p e r a t u r ą topliw ości s m a r u a z a c h o w a n ie m się jego w niskich te m p e r a tu r a c h . W w y n ik u d a w a ć b ęd zie do p e w n e g o s to p n ia liczby k o n w e n c y jn e , p ro p o rc jo n a ln e je d n a k do rea ln y c h w a r t o ś c i sm aru .
P r z y k ł a d o w o w y r a z i ć m o ż n a to n a s tę p u ją c o : p e tro la tu m , k tó re jest ze w z g lę d u na w ła s n o ś c i k r z e p n ą c e nao g ó ł nieo d p o w ied n im s m a r e m dla m a s z y n p r a c u ją c y c h w r ó ż n y c h (zm iennych) te m p e r a tu r a c h , m a t e m p e r a tu r ę topliwości 36° C, a p e n e tra c ję p r z y 25° C = 271 °, zaś p r z y — 15°C 136°, da w w y n ik u
IP — — 73,4°
zaś s m a r T o v o tta , k t ó r y daje d o b re r e z u lta ty w p ra k ty c e , m a w ła s n o ś c i te m p e r a tu r ę to p liw o ści 95° C, p e n e tra c ję p r z y + 25° C = 324°, z a ś p r z y — 15° C = 260°, da w w y n ik u
IP = + 48,0
inny, pośledniego g a tu n k u s m a r T o v o tta , d a je IP — + 9,0
T a b lic a II podaje kilka w y n i k ó w dla s m a r ó w k ra jo w e j i z a g ra n ic zn e j pro dukcji.
S tr. 180 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ Z e s z y t 8 T a b e la II.
J,p. S m a r Tem peratura
topliwości wg 11 bb
J°l+2&c P i 15"C I P 1. P e tr o la tu m l 41° C 170" l i 0 — 74,2 1. P e tr o la tu m 11 36° C 271" 133" — 72,9 3. T o w o t k ra jo w y A 96° C 248° 160° + 9,0 4. T o w o t k ra jo w y 1 98" C 2 2 0 °
cO
+ 11,0 5. T o w o t k ra jo w y 11 96" C 240" 160“ + 19,0 6. T o w o t k ra jo w y III 96° C 252° 172° + 2 0 ,0
7. T o w o t k r a jo w y IV 95" C 324" 259° + 46,0 8. T o w o t z a g ra ń . I 98° C 343° 280° + 54,0 9.
10.
T o w o t z a g ra ń . 11 S m a r z a g ra ń , na m y d ła c h so d o w y c h
100" C 238" 172" + 50,0
i m e ta lic z n y c h 138° C 2 2 6 ° 1 2 2 " + 33,0
Z p r a k ty k i s tw ie r d z ić m o żn a, że w a r t o ś ć IP w z r a s t a j ą c a , je st z w y k l e w y r a z e m w z r a s ta ją c e j w a r t o ś c i u ż y te c z n e j s m a r ó w s ta ły c h , specjalnie jeśli chodzi o s m a r y p o ło żo n e w y ż e j linii z e r o w e j — a już c a łk ie m realnie od d aje w a r t o ś c i s m a r o w a n i a w niskich te m p e r a tu r a c h .
❖
O z n a c z en ia ch e m ic z n e s k ła d u s m a r ó w s ta ł y c h są w y c z e r p u j ą c o o p ra c o w a n e , o ile chodzi o z u pełn ie n o rm a ln ą p ra c ę l a b o r a to r y jn ą . Nie jest n a to m ia s t o p r a c o w a n a c z ę ś ć fiz y k o -c h e m icz n a — a raczej s t r u k t u r a s m a r ó w . Z a z w y c z a j nie z a s t a n a w i a się n a d b u d o w ą d o d a n y c h tłu s z c z ó w i m y d e ł m e ta lic z n y c h , c z y te ż k w a s ó w t ł u s z c z o w y c h
i nad w p ł y w e m ty c h d o d a tk ó w na „ w a r t o ś ć s m a r o w a n i a “. Istnieją n a tu raln ie w y c z e r p u ją c e p ra c e z tej dziedziny, p r z e w a ż n ie a m e r y k a ń s k ie , nie mniej jed n a k w lab o ra to riu m ru c h o w y m , c z y te ż n a w e t b a d a w c z y m , t a s t r o n a b a d a n ia sm a ru nie jest zupełnie r o z p a t r y w a n a .
O z n a c z e n ie w ię c popiołu, choć w s k ła d z ie s w y m c h a r a k t e r y s t y c z n e ze w z g lę d u n a możli
w o ś ć w y k r y c i a in nych m etali, w c h o d z ą c y c h w s k ł a d m y d e ł, niż s ó d i w a p ń , — oz n a c z en ie w o ln y c h alkalij i w o d y — nie z a słu g u ją na s p e cjaln ą u w a g ę .
Na m a rg in e s ie o z n a c z en ia w o d y w s m a r a c h m e t o d ą d y sty la c ji z ksylolem m o ż n a b y c h y b a d o d a ć , że tak p r z y k r e pienienie się s m a r u p rz y d y s ty la c ji ła tw iej jest z a z w y c z a j u su n ą ć p rz e z d o d an ie paru c e n t y m e t r ó w s z e ś c ie n n y c h k w a s u
*) M ożna w ty m w y p a d k u u ż y ć z d o b ry m s k u t
k iem „A cidum o leinicum re d is tila tu m “ — p ro d u k c ji je d n e j z w ielk ich k ra jo w y c h firm p rz e m y s łu tłu s z c z o w ego.
olejow ego *), niż p rz e z w ielo k ro tn ie z a le c a n y d o d a te k su sz o n e g o p u m e k su w k a w a łk a c h .
B a rd z ie j in te re su ją c e jest n a to m ia s t o z n a c z e nie części z m y d la ją c y c h się i n ie z m y d la ją c y ch . S p o s o b ó w o z n a c z a n ia jest wiele, n ajczęściej jed
n a k u ż y w a n y m s p o so b e m jest m e to d a S p itz- Hoeniga, m im o że jest o n a c z a s e m d ość p r z y k r a w w y k o n a n iu . W ła ś n ie na te n te m a t chcę z a ł ą c z y ć p a r ę u w ag .
Z p r a k t y k i la b o ra to ry jn e j w ia d o m o , że w y k o nanie o z n a c z e n ia S p itz -H o e n ig a dla sm a ru , z e s ta w io n e g o na m y d ła c h s o d o w y c h , nie n a s t r ę c z a ż a d n y c h tru d n o ś c i; r o z t w o r y o d s ta ją się d o b rz e i s z y b k o rozdzielają w d w u w a r s t w a c h — nie m a zaw iesin, ani emulsji, Jeśli n a to m ia s t chodzi o to sa m o o z n a c z en ie dla t o w o tó w , a co go rz e j dla s m a r ó w z e s ta w io n y c h na m y d ła c h m e ta lic z n y c h , m e t o d a t a w p r a k t y c e n a s u w a m n ó s tw o niedogodności i p o w o d u je b łę d n e o z n a czenia. W y n i k a stąd, że p rz e m ia n a m y d e ł w a p n io w y c h — a co w a ż n ie js z e g lin o w y c h — na m y d ł a s o d o w e p r z e b ie g a opornie lub też w y dzielają się n ie ro z p u sz c za ln e z w ią z k i w m ie s z a ninie benzolu i alkoholu, lub w alk a lic z n y m 5 0 % - o w y m alkoholu. Nie m a w ó w c z a s n a le ż y tego i o s tre g o o ddzielania się d w u w a r s t w , w o d nej i ben zo lo w o -lig ro in o w ej, p o w s ta ją u p a r te emulsje, tru d n e do rozbicia i nie r z a d k o w y s t ę puje o s a d na g r a n ic y d w u w a r s t w .
N ie dogodnościom ty m m o ż n a zap o b iec p rzez p e w n ą m o d y fik ację m e to d y . J a k w y ż e j p o d ałem , analiza s m a r ó w na m y d ła c h s o d o w y c h nie n a s t r ę c z a ty c h tru d n o ści. W o b e c teg o n a le ż a ło b y o z n a c z en ie to w y k o n a ć w ten sposób, a b y o p e ro w a ć m y d łe m s o d o w y m .
M yśl p r z e w o d n ia z m o d y fik o w a n e j m e t o d y b ę dzie w ię c n a s tę p u ją c a : s m a r n a le ż y rozpuścić w benzolu, po c a łk o w ity m r o z p u sz c z en iu się z a d a ć m a ł y m n a d m ia r e m k w a s u so ln e g o ; w ó w c z a s m y d ł a z a w a r t e w s m a r z e p rz e jd ą na w o ln e k w a s y t ł u s z c z o w e (lub z w ią z k i d a jące się d o b rz e z m y d la ć łu giem s o d o w y m ) ro z p u s z c z a ln e w b e n - lu — a k a tio n y m y d e ł p rz e jd ą jako chlorki do r o z tw o r u w o d n e g o . M o żn a je w y e k s t r a h o w a ć m a łą ilością w o d y . R o z t w ó r z a ś k w a s ó w tłu s z c z o w y c h i części n ie z m y d la ją c y ch się (olej m i
n e raln y ) w benzolu tra k tu je się w d a ls z y m ciągu tak, jak w m eto d z ie Spitz-H o en ig a, tj. z o b o ję t
nia ługiem s o d o w y m , dodaje p ew ie n n a d m ia r alk o h o lo w eg o ługu dla z m y d le n ia tłu s z c z ó w i e k stra h u je e t e r e m n a f to w y m (ligroiną) i a lk o holem. Unika się w ten sp o só b w szelk ich tr u d ności, k tó re n a s u w a n ie z m o d y fik o w a n e o z n a c z e nie Spitz-H oeniga.
Z e s z y t 8 „P R Z E M Y S Ł N A FT O W Y S tr. 181
D r in ż. S ta n isła w R A C H F A Ł
Borysław „Petrolea“
P ia n a jako ś r o d e k do z w a lc z a n ia p o ż a ró w n a fto w y ch
Ciąg dalszy.
O d A u to ra a rty k u łu , p. D r a S ta n is ła w a R a c h f a ła o t r z y m a liś m y n o ta tk ę n a s tę p u jącej treści, z p r o ś b ą o u m ie sz c z e n ie:
„ W opisie r y s u n k u 1 u stę p 2 na str. 155 w s k u te k p rze o c ze n ia nie z a z n a c z y łe m p o c h o d zen ia g a śn ic y . P o n ie w a ż m o g ło b y to w y w o ła ć w ra żen ie, ż e w sp o m n ia n a g a śn i
ca je s t w y ro b e m ró w n o c ze śn ie o p isa n ej g a śn ic y „ M ira“, s tw ie r d z a m , ż e gaśnica ta w y o b ra ża z a s tr z e ż o n ą z g ło s z e n ie m p a te n to w y m k o n s tr u k c je g a ś n ic y p ia n o w ej ty p u „C ontra“ T o w a r z y s tw a E ksp lo a ta c ji P r z y r z ą d ó w P o ż a r n ic z y c h C ontra tv W a r sza w ie , w y ro b u K oncernu M o d rze jó w - H a n tk e , Z je d n o c zo n e Z a k ła d y G órn iczo - H u tn ic ze S . A. w S o s n o w c u “.
R E D A K C J A .
N iek tó re n o w s z e m odele g e n e r a t o r ó w z a o p a t r z o n e są p o n a d to w w e n ty l w s t e c z n y , s p o r z ą d z o n y z k o rk o w e j w u lk a n iz o w a n e j kulki, urnic-
R y s . 3. G en era to r p ia n o w y „ F o a m ite". M o d el 25.
s zczo n ej w p rz e w o d z ie sp łu k u ją c y m . T w o r z y o n a a s e k u ra c ję, z a b e z p ie c z a ją c ą lej p r z e d p r z e rzu cen iem p ia n y w w y p a d k u z a tk a n ia się d y s z y lub p r z e w o d u o d p ły w o w e g o .
R y s . 3 p r z e d s t a w i a g e n e r a t o r p ia n o w y „ F o a m i t e “ o w y d a jn o ś c i 4 000 l/m in . W y d a j n o ś ć g e
n e r a t o r ó w sięga do 7 500 l/m in .
P r z y g a sz e n iu p ian ą o b o w ią z u ją n astę p u ją c e r e g u ł y : P i a n a gasi p ł o n ą c y olej n a jp ie rw p rz e z oziębienie, a n a stę p n ie p rz e z odcięcie z a a t a k o w a n e j p o w ie rz c h n i od wolnej, n iew y p e łn io n e j p ły n e m p r z e s tr z e n i zbiornika. W y t w o r z o n a p o w ł o k a p ia n o w a s ta n o w i r ó w n o c z e śn ie w a r s t w ę izolującą p r z e d p ro m ien io w an iem ciepła od z e w n ą t r z .
P r z e z p o k r y c ie p o w ie rz c h n i oleju w a r s t w ą piany, w s t r z y m a n e z o staje w p r a w d z i e u la tn ia nie się p a ln y c h g a z ó w , je d n a k w o b e c m o ż liw o ści d a ls z e g o ich p rz e n ik a n ia p rz e z p ia n o w ą p o w ł o k ę i p o n o w n e g o zapalenia, n a le ż y stłum ić ogień w najbliższym s ą s ie d z tw ie p r z e d d o p ro w a d z e n ie m piany.
D o p ł y w a j ą c a p ian a ulega pod w p ł y w e m w y sokiej t e m p e r a t u r y ta k długo ro z k ła d o w i, aż nie oziębi i nie p o k ry je całej pow ierzchni. Z tego w y n i k a w y s o k a zale ż n o ść s k u teczn ej akcji od s z y b k o ś c i d o p ro w a d z e n ia piany, p r z y c z y m ilość p ia n y d o p ły w a ją c e j w je d n o stc e c z a su musi p r z e w y ż s z a ć z n a c z n ie ilość pian y zanikającej.
N ałożenie pow łoki pianow ej o d b y w a ć się m u si od s t r o n y z e w n ę tr z n e j og n isk a i w sposób ła
g o d n y , bez w s t r z ą s ó w i ro z p r y s k iw a n ia p ia n y o ra z oleju, z w ł a s z c z a p r z y jej o p ad an iu z dużej w y s o k o ś c i.
P r z y g aszen iu w s k a z a n e je st p o k ry c ie po
w ie rz c h n i w a r s t w ą p ia n y o g ru b o ści co najmniej 5— 10 cm, p r z y c z y m g r u b s z a w a r s t w a odnosi się do w ię k s z y c h p o w ierzch n i. W e d ł u g p rz e p i
s ó w niem ieckich z a k ł a d ó w u b e z p ie c ze n io w y c h ') n a le ż y p o k r y ć p ło n ą c ą p o w ie rz c h n ię w a r s t w a g rubości conajm niej 15 cm, p r z y c z y m o c h ro n a p ia n o w a p o w in n a b y ć w ten sp o só b z o rg a n iz o w a n a , b y is tn iała m o żliw o ść w y t w o r z e n i a p o w ło k i g ru b o ści 30 cm w ciągu 10 minut na k a ż d y
1 m 2 g a sz o n e j pow ierzchni.
Dla o z n a c z e n ia s p r a w n o ś c i instalacji p ia n o w e j m ia ro d a jn a je st p o w ie rz c h n ia p ły n u n a jw ię k s z e go z b io rn ik a, w z g lę d n ie łą c z n a p o w ie rz c h n ia g r u p y blisko siebie u s ta w io n y c h z biorników , k tó r e m u s z ą b y ć p o k r y te pianą. M inimalna, b r a n a w ra c h u b ę p o w ie rz c h n ia och ro n n a, nie m o że b y ć m n iejszą niż 30% w s z y s tk ic h o b ję ty c h instalacją p o w ierzchni.
U sta lo n e d o św iad czaln ie, w r a m a c h ty c h w y ty c z n y c h , c z a s y p o k r y w a n i a p o w ie rz c h n i p ł y n ó w w y n o s z ą :
*) „R ich tlin ien fü r die E in ric h tu n g und den B e trie b o r ts f e s te r S c h a u m lö sc h a n la g e n “ , w y d a n e p rz e z A r
b e itsg e m e in sc h a ft p r iv a te r F e u e r-V e rs ic h e ru n g s -G e se ll- sch aften .
S tr. 182 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y ’ Z e s z y t 8 do 16 n r w ciągu 1,2 min.
70 19
i ) 1 ^ f t ł ł »> A i - ' ł ł
„ 190 „ „ „ 2,6 „
» 400 „ „ „ 3,4 „
,, 5o0 ,, ,, ,, 3,9 „ ,, / 50 ,, ,, ,, 4,7 ,,
A m e ry k a ń s k ie instytucje ub ezp ieczen io w e, p rz y o k re śla n iu w ielkości u rz ą d z e ń p r z e c i w p o ż a r o w y c h , p r z y j ę ł y jako z a s a d ę d o p ro w a d z e n ie w o -
R y s . 5. U rzą d ze n ie p rz e c iw p o ż a r o w e zb io rn ik ó w p r z y z a s to so w a n iu su c h e j m e to d y d w u r o z tw o r o w e j. — A — h y d r a n t, B — m ie s z a ln ik , C — w ę ż o w n ic a na r o z tw ó r „ B ", D — w ę żo w n ic a na r o z tw ó r „A", C i C ’ — p r z e w o d y r u r o w e s ta le na r o z tw o r y „B " i „A“, F — k o m o ra e k s p a n z y jn a , G — g ło w ic a p ia
n o w a , H — zb io rn ik . d o o bliczenia ustalo n o p r z y ją ć r o z tw ó r, s k ł a d a
j ą c y się z 120 k g p r o s z k u i 1 1 w o d y r ó w n y 1 1 p łynu.
O k a z a ło się, że w y t w o r z o n a piana, tłoczona długim i ru ro ciąg am i, o z b y t m a ły m p rzekroju, p o d w p ł y w e m z n a c z n e g o ta r c ia p o w ie rz c h n io w e g o , u le g a ro z k ła d o w i. W y d z ie lo n y z p ia n y r o z t w ó r w o d n y , jako z b y t lekki i ro z rz e d z o n y , nie dochodzi do p ło n ącej p o w ierzch n i, lub z o s ta je z d m u c h a n y p r z e z ro z g r z a n e m a s y u ch o d z ą c y c h g a z ó w . P ia n a , k tó re j g łó w n y m s k ła d n i
kiem jest b e z w o d n ik w ę g lo w y , zajm uje z b y t
w m e c h a n ic zn e p r z ą d z e n ia do d o p ro w a d z a n ia s u b stan cji p i a n o tw ó r c z e j w m ia rę jej z u ż y c i a 3).
-) „ P e tr o le u m “, 23, 1932.
:‘) S p o só b u rz ą d z e n ia in s ta la c ji do o c h ro n y p rz e c iw p o ż a ro w e j z b io rn ik ó w z o lejam i m in e ra ln y m i, p rz y u w z g lę d n ie n iu w ie lk o śc i z b io rn ik ó w o ś r e d n ic y od 10 do 115 stó p , o p ra c o w a n y z o s ta ł p rz e z F o a m ite F ire - foam L td . 55—57, G t. M a rlb o ro u g h S tr e e t, L ondon W 1.
i o p is a n y w p r o s p e k ta c h „T h e F o a m ite C o n tin u o u s F o am G e n e ra to r“ o ra z „ T h e F o a m ite T -w o S o lu tio n In s ta lla tio n “ .
R y s . I. M ie sza ln ik p o d w ó jn y (D u o m ix e r).
d y w s to su n k u 2 l /m in k a ż d e g o o d c zy n n ik a, czyli najm niej 4 litry w o d y n a k a ż d y m e t r k w a d r a t o w y chronionej pow ierzchni. Za p o d s ta w ę
w ie lk ą objętość, b y m o g ła b y ć w k ró tk im c z a sie i w dużej ilości d o p r o w a d z o n a do ognia.
W s z y s t k i e te tru d n o śc i u s u w a w takich w y p a d k a c h m eto d a, p o słu g u ją c a się d w o m a odd ziel
nie p r z e c h o w y w a n y m i su b stan cjam i, o z n a c z a n y mi literam i „A “ i „ B “.
P r z y r z ą d o c h a r a k t e r z e c ią g ły m do r o z p u s z c z a n ia s p r o s z k o w a n e g o m a te ria łu , p r z e d s t a w i o n y je st n a r y s u n k u 4. K o n stru k c ja a p a ra tu , o p a r ta na z a s a d z ie o p isan eg o p o p rzed n io p r z y r z ą d u , s k ł a d a się z d w ó c h bliźniaczych p r z e t r y s k i w a - czy, ze w s p ó ln y m d o p ły w e m w o d y i d w o m a p r z e w o d a m i do o d p r o w a d z e n ia r o z p u s z c z o n y c h substancji. A p a ra ta m i tym i u z y sk u je się do 17 900 l/min piany.
R y s. 5 p r z e d s t a w i a instalację p r z e c i w p o ż a r o w ą , o p a r t ą n a s y s te m ie d w u r o z t w o r o w y m , w z a s to s o w a n iu do w ię k s z y c h z a m k n ię ty c h zb io rn i
k ó w . W o d a , d o p r o w a d z o n a z h y d r a n t u w p u n kcie A , d o s ta je się do m ieszaln ik a B , p o c z y m w d w óch ro z tw o ra c h p r z e p ł y w a o d rę b n y m i r u ro ciąg am i do s to ja k a r u r o w e g o ( k o m o ry e k s p a n - zyjnej) F. W y m i e s z a n a i spien io n a su b sta n c ja p r z e p ł y w a n a stę p n ie g ło w ic ą do z b i o r n i k a 2).
U k ła d u r z ą d z e n ia u m o ż liw ia u s ta w ie n ie a p a r a t u r y zasilającej p o z a o b w a ło w a n ie m , w miej
sc a c h ła tw o d o s tę p n y c h i z a b e z p ie c z o n y c h p rz e d ogniem i d y m am i. M ieszalnik w b u d o w u je się t r w a le w in stalację lub też, jako a p a r a t lekki, d o łą c z a się w ra z ie p o t r z e b y do h y r a n t ó w w z g lę d n ie pomp. P r z e t w o r n i c e p ia n o w e o w y sokich w y d a jn o ś c ia c h z a o p a tr z o n e są p o n a d to
Z e s z y t 8 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ S tr. 183 4. Piana pow ietrzna.
O pisane w p o p rz e d n ic h u s tę p a c h s p o s o b y z w a lc z a n ia p o ż a r ó w p o słu g u ją sic pianą, której z a s a d n i c z y m sk ła d n ik ie m jest b e z w o d n ik w ę g lo w y , do w y t w o r z e n i a k tó re g o p o tr z e b n e są z n a c z n iejs ze ilości ś r o d k ó w c h e m ic z n y ch . Z a s to s o w a n ie p ia n y , w y t w o r z o n e j p r z y p o m o c y s ta b iliz a to ra z d w ó c h n a jd o s tę p n ie js z y c h ele
m e n t ó w i n a jb ard ziej w p r z y r o d z ie ro z p o w s z e c h nionych, n a le ż y u w a ż a ć z a p o w a ż n y k r o k n a p rz ó d w k ie ru n k u u d o sk o n a le n ia ś r o d k ó w i m e to d z w a lc z a n ia p o ż a r ó w .
S t o s o w a n y do w y t w o r z e n i a p ia n y p r e p a r a t, jako p ro d u k t w y r a b i a n y s y n t e t y c z n i e p rz e z I. G.
F a rb e n in d u s trie , F r a n k f u r t a. M., pojaw ił się w handlu pod n a z w ą „ T u to g e n u “ w z g lę d n ie „To- ta le n u “ ( w P o lsc e „ P ia n o l“) i z o s ta ł w r. 1934 po raz p i e r w s z y u ż y t y p r z y g a sz e n iu p o ż a ru w y t w ó r n i lakierniczej w o b ręb ie w s p o m n ia n e j fa bryki, po c z y m w ty m s a m y m roku u ż y to go s k u te c z n ie do g a s z e n ia w ielkiego p o ż a ru nafto
w e g o w N ienhagen koło H a n n o w e ru .
P r e p a r a t jest p ły n n y , w w o d z ie ła tw o r o z p u sz c z a ln y , o obojętnej reakcji i jako taki nie a t a kuje n ac z y ń , ani też nie p o z o s ta w ia po sobie t r w a ł y c h plam. Nie z a w ie r a ż a d n y c h tru ją c y c h s k ła d n ik ó w . W stan ie n ie ro z w o d n io n y m w y t r z y muje ła tw o t e m p e r a tu r ę do — 6" C. O ziębiony poniżej — 10° C tężeje b ez zm ętnienia. P r z e c h o w y w a n y w szczelnie z a m y k a n y c h n a c z y n ia ch p o s ia d a n ieo g ra n ic z o n ą trw a ło ś ć .
N ależycie w y t w o r z o n a piana nie ustępuje w niczy m pianie w ę g lo w e j pod w z g lę d e m w ł a ściw o ści o c h ro n n y c h , pod w z g lę d e m z a ś t r w a łości p r z e w y ż s z a ć m a pianę w ę g lo w ą . T ł u m a c z y się to ła tw ie js z ą ro z p u sz c z aln o ś cią w p ł y nach b e z w o d n ik a w ę g lo w e g o , p r z e n ik a ją ce g o w c z a s ie 4 do 5 r a z y k r ó t s z y m niż p o w ie trz e p rz e z p ę c h e r z y k o w ą p o w ło k ę .
S k ła d piany, z a le ż n y od ilości u ż y te g o p r e p a ra tu i w y t w o r z o n e g o ciśnienia, jest ró żn y . Na ogół p r z y ją ć n a le ż y s k ła d około 90% p o w ie trz a , 9,8% w o d y i 0,2'% obj. substancji p ia n o tw ó rc z e j jako n o rm aln y . P r e p a r a t ulega ro zw o d n ien iu b e z p o śre d n io p r z e d uży ciem , lub też p rz e c h o w u je się go w g o to w y m do u ż y tk u r o z c z y n ie o s t ę żeniu 1% lub 8% .
P i e r w s z y , p rz e z duńskich w y n a l a z c ó w o p r a c o w a n y , sposób w y t w a r z a n i a p ia n y p o w ietrzn ej, ta k z w a n a m e t o d a e k s p a n s y jn a , polega na w y m ieszan iu rozcieńczonej w o d ą substancji z p o w ie trz e m , p r z y u dziale c z y n n ik a m ech an iczn eg o ,
p o w o d u ją c e g o w b ijan ie p o w ie trz a . Sp o só b ten p osługuje się s p r z ę ż o n y m a g r e g a te m , s k ła d a ją c y m się z p o m p y o d ś r o d k o w e j do tło czen ia w o d y pod ciśnieniem i p o m p y w iro w e j, s k r z y d e ł kow ej, tło czącej w o d ę z p o w ie tr z e m p rz e z z a sila n y p i a n o t w ó r c z y m p ły n e m m ieszalnik i w ę - ż o w n ic ę do p rą d o w n ic y .
M e to d a e k s p a n s y jn a , d o s t a r c z a j ą c a n ie w ą tp li
w ie p ia n y p i e r w s z o r z ę d n e j jakości, p o sia d a uje
m ne cechy, z p o ś ró d k tó r y c h n a jp o w a ż n ie js z ą jest m a ła w y d a jn o ś ć a g r e g a tó w , p r z y z n a c z n y m z a p o tr z e b o w a n iu siły n a p ę d o w e j. W y t w o r z o n ą p ianę p r z e t ł a c z a się na p o ż ą d a n e miejsce w ę -
żow nicam i, z a k o ń c z o n y m i z w y c z a j n y m i p r ą d o w n ic a m i w o d n y m i.
O k a z a ło się, że k s z t a ł t p rą d o w n ic w p ł y w a w w y s o k im sto pniu na z a s ię g i skupienie piany.
Najlepsze w y n ik i o t r z y m a n o p r z y długości p r ą d o w n ic y , o d p o w iad ającej conajm niej 12-krottiej ś r e d n ic y o tw o r u w y lo to w e g o i sto s u n k u ś r e d n icy o tw o r u w y lo to w e g o do ś r e d n ic y p r z e w o d u d o p ły w o w e g o jak 1 : 0,55, p r z y ciśnieniu nie niż
s z y m jak 3 a tm i c ię ż a rz e w ł a ś c i w y m pian y 0,18. S zczeg ó ln ie w a d liw y m i o k a z a ł y się p r ą d o w n ice o z a o k r ą g lo n y m b rz e g u o t w o r u w y l o to w ego. W y r z u c a n a p ia n a nie dochodzi w t a kim w y p a d k u z w a r t ą s tr u g ą na miejsce p r z e z n aczen ia, ale ulega już p r z y w y lo cie r o z s z c z e pieniu.
U p ro szczen ie sposobu w y t w a r z a n i a piany, p rz e z w p r o w a d z e n ie specjalnie s k o n s tr u o w a n e j p r ą d o w n ic y , p r z y c z y n iło się w dużej m ie rz e do s z y b k ie g o s p o p u la r y z o w a n ia i r o z p o w s z e c h n ie nia teg o n ajbardziej n o w o c z e s n e g o ś r o d k a p r z e ciw p o ż a ro w e g o .
R y s . 6. P rą d o w n ica p ia n o w a z w b u d o w a n y m s m o c z kie m . 1. P rą d o w n ica . 2. D y s z e . 3. D o p ły w w o d y . 4. K u rek z a m y k a ją c y . 5. Ł ą c zn ik . 6. S itk o . 7. S m o c z e k w o d n y . 8. W e n ty l re g u lu ją c y . 9. D o p ły w „Pia-
nolu". 10. P ierścien ie w zm a cn ia ją ce.
P r ą d o w n i c e do p ia n y p o w ie trz n e j w y r a b i a n e są w d w ó c h typach. P i e r w s z y ty p (rys. 6), z w b u d o w a n y m w e w n ą t r z sm o c z k ie m w o d n y m posługuje się c z y s t ą w o d ą , k tó r ą d o p r o w a d z a się do p r z y r z ą d u p r z y p o m o c y p o m p y w iro w e j, p r z y r ó w n o c z e s n y m d o p ły w ie substancji pian o tw ó r c z e j ze zb io rn ic z k a p le c a k o w e g o (ry s. 7), lub też ssa n e j z niżej u sta w io n e g o zbiornika.
D rugi r o d z a j p r ą d o w n ic y , bez sm o c z k a , u ż y w a się p r z y d o p ro w a d z e n iu do p r z y r z ą d u w o d y z ro z p u s z c z o n y m już p r e p a ra te m .
Na r y s u n k u 6 p r z e d s t a w i o n y jest p ie rw s z y , o p a t e n t o w a n y model p r z y r z ą d u . K onstrukcja a p a r a t u s k ła d a się z m e ta lo w e j r u r y (1), na obu k o ń c a c h o tw a rte j, p r z e w o d u z pó łłączn ik liem do
S tr. 184 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ Z e s z y t S d o p r o w a d z e n ia w o d y (3), s łu ż ą c e g o r ó w n o c z e
śnie do p r z y t r z y m y w a n i a p r ą d o w n ic y , o ra z w b u d o w a n e g o w e w n ą t r z s m o c z k a w o d n e g o (7).
Dolny, s t o ż k o w y koniec p r z y r z ą d u z a o p a tr z o n y je s t w w y d r ą ż o n y pierścień i d y s z e (2), p r z e nik ające p r z e z n a w ie rc o n e w ru r z e o t w o r y do w n ę t r z a p r z y r z ą d u . D y s z e o s a d z o n e s ą pod t a kim k ą te m n achylenia, a b y w y d o b y w a j ą c e się s tr u g i w o d y z d e r z a ł y się ukośnie ze sobą, w je d n y m punkcie k u lm in a c y jn y m (rys. 8) i uleg ały p rz e z to rozpyleniu. U m ieszczo n e p o w y ż e j k u r k a (4) o d g a łęzien ie s łu ż y do ró w n o c z e s n e g o d o p r o w a d z e n ia w o d y do s m o c z k a (7). D rugi p r z e w ó d , d o łą c z o n y do s m o c z k a za p o ś re d n ic tw e m tro ja k a , p r z e z n a c z o n y je st do d o p r o w a d z e n ia
„ P ia n o lu “ ze z b io rn iczk a p le c a k o w e g o lub in
nego naczynia. P r z e w ó d z a o p a t r z o n y jest w k u rek, re g u lu jący d o p ły w substancji (8) i p ó łłą c z - nik n a s a d o w y (9) do łą c z e n ia z w ę ż e m , d o p ro w a d z a j ą c y m p ia n o tw ó r c z y płyn.
P o d w p ł y w e m ssania, w y t w o r z o n e g o p rz e z sm o c z e k , ro z c ie ń c z o n y w o d ą p ły n w y r z u c o n y z o s ta je do p u n k tu z d e r z e n ia się s t r u g w o d y , gdzie w y m i e s z a n y z ro zp y lo n y m i c z ą s te c z k a m i w o d y o r a z z d o p ły w a ją c y m od dołu p o w ie trz e m , w y t w a r z a pianę.
P r z e b i e g d z iałan ia p r z y r z ą d u t r w a j ą c y u ła m e k se k u n d y , o k a z a ł się w y s t a r c z a j ą c y do naj
d o k ła d n ie jsz e g o w y m ie s z a n ia e le m e n tó w w c h o d z ą c y c h w s k ła d p ia n y i do spienienia m ie szanki.
P r z e z zu p ełn e zam knięcie k u rk a , re g u lu ją c e go d o p ł y w „ P ia n o lu “, m o ż n a p r z y r z ą d e m ty m p o s łu g iw a ć się jak z w y c z a jn ą p rą d o w n ic ą w o d n ą .
O p is a n y p r z y r z ą d uległ już w k ró tk im s to s u n k o w o czasie p e w n y m k o n s tr u k c y jn y m m o d y fi
kacjom , jak to w y n i k a z rys. 7.
C elem z a p e w n ie n ia p rą d o w n ik o w i w ię k s z e j s w o b o d y ruchu, d o p r o w a d z a się p ły n ze z b io r
nika p le c a k o w e g o (to rn istra), o pojem ności 15 do 20 litrów , k t ó r y to z a p a s w m ia rę w y c z e r p y w a n i a m oże b y ć u zu p ełn ian y . P r z y w ię k s z y c h w y m i a r a c h i w ię k s z e j w y d a jn o ś c i p r z y r z ą d u d o p r o w a d z a się su b sta n c ję p ia n o tw ó rc z ą z niżej u s ta w io n e g o zbiorniczka. P r z y d u ż y m ciśnieniu s m o c z e k ciągnie „ P ia n o l“ n a w e t z n a c z y n ia u s ta w io n e g o do 6 m poniżej poziom u p r ą d o w n ic y . U w z g lę d n ia ją c p o d a n y na w s tę p ie s k ła d pia
ny, n a le ż y do p r ą d o w n i c y d o p r o w a d z ić na k a
ż d y m 3 p ia n y i m inutę 775 do 100 1 w o d y . Z m a łego z u ż y c ia w o d y w y n ik a , że p r z y p o s iłk o w a niu się n a w e t n ie z b y t d u ż ą pom pą, m o ż n a r ó w nocześnie w ł ą c z y ć kilka p rą d o w n ic . N o rm a ln y
R y s . / . P rą d o w n icą pia n o w a z e zb io rn ik ie m p le c a k o w y m .
(W e d łu g p r o s p e k tu K o m et-L u ftsclia u rn verfa liren s tr . 3, r y c . 1).
g a r n itu r s k ł a d a się z w y k l e z p o m p y m o to ro w e j i t r z e c h p r ą d o w n ic , w z m o c n io n y — z sz e śc iu p r ą d o w n ic .
P r z e p r o w a d z o n e z o p is a n y m p r z y r z ą d e m d o ś w ia d c z e n ia w y k a z a ł y n a s tę p u ją c ą z a le ż n o ść z a sięgu w y t r y s k u od ciśnienia d o p ro w a d z o n e j w o d y 4) :
P r z y 4 a tm rz u t w dal w y ,, 6 ,, ,, ,, ,,
10 12
6 in, w g ó r ę 4 in 12 „ „ „ to „ 16 „ „ „ 14 „ O0-1 „ „ 17 „
22 ., „ „ 18 „ D ok. nast.
4) K. A nklam , L ö sch en v on T a n k b rä n d e n . „ P e tr o leu m “ 25, 1934.
Z e s z y t 8 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ S tr. 185
Prof . In ż. Z. B I E L S K I , K ra k ó w In ż. T . B I E L S K I , B o r y s ła w
N ie m ie c k ie k o p a ln ictw o naftow e
(S zkic p o r ó w n a w c z y w polskim kopalnictw em )
r. R e fe r a t w y g ło s z o n y u’ T o w a r z y s tw ie P o lite c h n ic z n y m w e L w o w ie.
C ią e d alszy .
III.
P i e r w s z ą , k tó rą z w ied ziliśm y b y f a s t a r a k o palnia w W ietze. Na p i e r w s z y r z u t oka w y g l ą d a o n a zupełnie podobnie jak n a sz e s ta r e kopalnie:
d o s y ć g ę s to r o z s ta w io n e czw ó rn o g i, k tó re z a stęp u ją w ie ż e w ie rtn ic z e , są ro z m ie sz c zo n e na o bszernej, zupełnie p łaskiej rów ninie, n a k tó rej ch ło p i-w łaściciele w y k o r z y s t u j ą b a rd z o s k r z ę t nie, z w ł a ś c i w ą chłopu w y t r w a ł o ś c i ą , k a ż d y m e t r k w a d r a t ó w p ow ierzchni, b y go u p r a w ić i obsiać, nie z a w s z e w celu u z y s k a n ia zb o ż a lecz ta k ż e dla s tw o r z e n ia p o d s t a w y do n ig d y nie k o ń c z ą c y c h się p r e te n s y j do z a r z ą d ó w k o palń. P o d ty m w z g lę d e m w s z y s c y chłopi są je d n a c y , g d y ż i u n a s dzieje się to samo, a k a ż d y ew e n tu a ln ie u s z k o d z o n y m e tr k w a d r a t o w y o k a z u je się z a w s z e najb ard ziej w a r t o ś c i o w y m z c a łe g o pola. Z a m ia r y takie w y ja ś n ia ją nam też w id z ia n e gdzie niegdzie, b a rd z o s ta r a n n ie w y k o n a n e o g ro d z e n ia z żelaznej siatki, k tó re j o b e c n o ść z r e s z t ą nie m a u zasadnienia.
R y s . 12. N a p ęd k o la k ie ra to w e g o je d n y m p o c ią g a c ze m na k o p a ln i W ie tz e . a ) A m p litu d a w a h n ień k o la ,
a r ó w n o c ze ś n ie s k o k p o m p y .
Ruch kopalni, o d k r y te j w ro k u 1885, polega n a p o m p o w an iu . Nie w ie rc i się p r a w ie w cale.
W id z ie liś m y tylko jedno w ie rc e n ie linow e w b u dow ie, z n a p ę d e m silnikiem Diesla. P o m p o w a nie o d b y w a się o c z y w iś c ie za p o m o c ą k ie ra tó w , a je st ich z n a c z n a ilość, k a ż d y in n y i k a ż d y ró ż n ią c y się od u n as u ż y w a n y c h t y p ó w (rys. 12). Do nap ęd u k i e r a t ó w służą w y łą c z n ie
silniki e le k try c z n e . Na p ew n e j części tej k o palni o d b y w a się o d b u d o w a g ó rn ic z a i tam w s t r z y m a n o ruch pom p. N iektóre w s t r z y m a n e o t w o r y w ie rtn ic z e słu ż ą dla c eló w g ó rn iczy ch , do p r z e w ie tr z a n ia albo w p r o w a d z a n i a płynnej p odsadzki.
N a jw a ż n ie jsz ą cz y n n o śc ią w p o m p o w a n e j k o palni je st c z u w a n ie nad n ie n a g a n n y m sta n e m pom p i c z y s z c z e n ie o tw o r ó w . Do tego celu u ż y w a się u nas, jak w iad o m o , tz w . „ g r a n ik ó w “, czyli r o z k ła d a n y c h i p rz e n o ś n y c h m a ły c h w in d b u d o w la n y c h o r ę c z n y m n apędzie, k tó r y c h z a sto s o w a n ie m a rn u je b a rd z o w iele ro b o c iz n y i pieniędzy, p o n ie w a ż w y d o b y c i e p o m p y z g łę bokości 300 m i za p u sz c z en ie jej z p o w r o te m w y m a g a 3— 5 dni p r a c y , p r z y c z y m o c z y w iś c ie p rz e p a d a c ałk o w icie p ro d u k c ja tego o tw o r u w ty m cza so k re sie .
Na kopalni W ie tz e w id z ie liśm y e l e k t r y c z n e w in d y , z m o n to w a n e na w ó z k a c h , p r z e c ią g a n y c h k ońm i od jednego o tw o r u do drugiego. I u n as istnieją tak ie u r z ą d z e n ia n a kopalni W a ń k o w a - B relik ó w , z tą jed n ak różnicą, że k o n s tru k c je n a sz e w y d a j ą się cięższe. W id z ie liśm y tam n a d to m alu tk ą w in d ę e le k try c z n ą , ułożoną na d w u niskich i b a r d z o s zero k ich kołach, k tó r ą d w ó c h ludzi m oże z ła tw o ś c ią p rz e c ią g n ą ć z m iejsca na m iejsce. T a n a d z w y c z a j p r a k t y c z n a w in d a n a z y w a się tam c h a r a k t e r y s t y c z n i e „ buldog“
i b y w a u ż y w a n a do p r z e c ią g an ia t ł o k ó w od pom p czyli, jak to się u nas mówi, „ d r u t ó w p o m p o w y c h “ .
O p ró c z tych p r z e n o ś n y c h w ind, w id zieliśm y w W ie tz e b a r d z o o ry g in a ln e s ta łe w in d y o b ro to w e, k tó r e m o ż n a o b r a c a ć ko ło ich osi pio n o wej, tak, a b y się z w r a c a ł y w p r o s t do o ta c z a ją cych je pobliskich o tw o r ó w . P r z e c i w w a g ę s t a now i silnik w y b u c h o w y , s łu ż ą c y do n ap ę d u ty ch w ind. U rz ą d z e n ie to, dzięki p ro sto c ie sw o jej b u d o w y jak i p rą k ty c z n o ś c i, z a słu g u je n a n a ś l a d o w n ictw o .
G órniczej o d b u d o w y z łó ż ro p o n o śn y c h nie pok azu je się ta m nikomu. W o ln o nam by ło t y l k o - p o b ie ż n ie o b e jrz e ć u r z ą d z e n ia p o w ie rz c h n io w e , s łu ż ą c e do p r z e p łu k iw a n ia w y d o b y t e g o pia
sku ropnego, k tó re g o sposobu ek sp lo atacji nie m o g liśm y p o znać. Nie m o g liśm y te ż d o w ied zieć się, jaki je st s to s u n e k ilości ro p y u z y s k a n e j z p rz e p łu k iw a n ia , do ilości w y d o b y t y c h z p o d zie m n y c h cho d n ik ó w , o r a z ile r o p y p o zo staje w złożu. D a n e te p o u c z y ł y b y nas, ile r o p y w o - góle w z ło żu się znajduje, ile w y d o b y t o p o m p o w a n ie m , a ile m e to d ą górniczą. S to s u n e k ty c h c y fr nie m ó g ł b y ć d o tą d inaczej o k re śla n y , jak
S tr. 186 „P R Z E M Y S Ł N A F T O W Y “ Z e s z y t S tylko hipotetycznie, a z a te m w wielkim p r z y
bliżeniu.
D. P. A. G. (D eu tsch e P e tr o le u m A. G.), k tó rej w ła s n o ś c ią jest kopalnia w W ie tz e , p o siad a w tej m iejsco w o ści d y re k c ję kopalń, a o b o k niej b a r d z o pięknie u r z ą d z o n e w a r s z t a t y m e c h a n ic z ne, k tó re w y k o n u ją nietylko n a p r a w y w sz e lk ic h u r z ą d z e ń k o p aln ian y ch , ale i w s z y s t k i e p o t r z e b ne n a r z ę d z ia w ie rtn ic z e do w ie rc e ń u d a r o w y c h i r o t a r y . Duże, b a rd z o n o w o c z e s n e o brabiarki, m ają in d y w id u a ln e n a p ę d y e le k try c z n e . W a r s z t a t y m ie sz c z ą się w o b s z e r n y c h i w id n y c h b u d y n k a c h i obejmują ró w n ie ż pięknie u r z ą d zone sale jadalne, jako też g a r d e r o b y i u m y w aln ie dla r o b o tn ik ó w z p ł y n ą c ą ciepłą i zim ną w o d ą i in d y w id u a ln y m i ż e lazn y m i szafk am i na odzienie ro botników .
P r z y z w ie d z a n iu z a k ł a d ó w D. P . A. G. w s p ó ł działali w n a js y m p a ty c z n ie js z y sposób, opró cz już w y m ie n io n e g o inż. dypl. H. H u b rig a, — d y r inż. Grose, B e r g g a s s e s s o r inż. Schlicht, dypl.
inż. T e u t e r i Dr inż. Hoffmann. T y m o statn im podlegają kopalnie ropy, z w y ją tk ie m górniczej o d b u d o w y , k tó r ą kieruje inż. Hubrig,
N a s tę p n ą b y ł a kopalnia T - w a „ P r e u s s a g “ w B e rk h ö p e n , na której o d b y w a się e k s p lo a ta cja za p o m o c ą b e z lin o w eg o t ło k o w a n ia s y s t e m e m inż. S c h w e ig e ra . M eto d a ta d a ła u n as lepsze w y n ik i niż w Niemczech, z a p e w n e z teg o p o w odu, iż ta m u siło w an o ruch z a u t o m a t y z o w a ć , co u n as u zn an o z a mniej w a ż n e .
S t a m t ą d u d a liśm y się do kopalni O b erg , gdzie o p ro w a d z a li nas b a rd z o up rzejm ie s t a r s z y inż.
S c h eib e i d r inż. R e u te n k ra n z , o b y d w a j z T - w a
„ E b a g “ . P r z y tej sp o so b n o śc i s t w i e r d z a m y , że j e s t to je d y n e to w a r z y s t w o , p ra c u ją c e w spólnie z a m e r y k a ń s k ą g ru p ą „V acuum Oil C o m p .“, k tó rej niemiecki oddział m a siedzibę w H am b u rg u . W s z y s t k i e inne niem ieckie p rz e d s ię b io r s tw a n afto w e są c z y s to niemieckie.
U d e r z y ł n as w tej kopalni z u p e łn y b r a k p a ry . S iły m o to r y c z n e j d o s ta rc z a ją tu w y łą c z n ie sil
niki Diesla, o b u d o w ie n ajczęściej pionow ej i b a r d z o n o w o c z e sn e j. P r ą d e le k t r y c z n y s łu ż y w tej kopalni tylko do ośw ietlenia. W ie ż e są w y ł ą c z n i e żelaznej konstrukcji, p o k r y t e — na a m e r y k a ń s k ą m o d łę — ty lk o na w y s o k o ś c i o k o ło 3 m obiciem z b la c h y falistej. B u d y dla żó- r a w i a w ie rtn ic z e g o , pom p i silników są r ó w n ie ż żelazne, ro z b ie ra ln e i p o k r y t e b lach ą falistą (rys. 13). D a c h y n a to m ia s t są n ajczęściej k r y te d e s k a m i i p ap ą. Z w r a c a u w a g ę , że w ie ż e są z a w s z e u s ta w io n e n a b e to n o w y c h fundam entach, a p o d ło g i p r z y w ie r c e n ia c h r o t a r y u m ieszczo n e są około 2 m nad p o w ie rz c h n ią gru n tu , co m a n a celu u m ie sz c z e n ie pod p o d ło g ą g ło w ic y p r z e c i w w y b u c h o w e j (b lo w -o u t p r e v e n te r ) , a b y z a m y k a n ie jej b y ł o m o ż liw e z ziemi i z p o z a w i e ż y w sp o só b dog o d n y .
Silniki i p o m p y u s ta w ia się najczęściej nie n a betonie, lecz na fu n d a m e n ta c h z d r e w n ia n y c h belek, p o n ie w a ż są one e la s ty c z n e i p r z y n a stępnej eksploatacji o t w o r ó w zb ędne. S łu sz n o ść te g o z w y c z a ju jest, u d e rz a ją ca .
W ie ż e , u ż y w a n e do w ie rc e n ia , m ają p o d s ta w ę o p o w ie rz c h n i n ajczęściej 36 n r a w y s o
kość 37— 39 m. Do ich b u d o w y z u ż y w a się o koło 37 ton m a te ria łu . Na p o d s ta w ę w y c h o d z i o koło 1,8 ton żelaza. Do p o m p o w a n ia słu ż ą inne, lżejsze w ieże, o w y s o k o ś c i ty lk o 26 m, k tó r e u s ta w ia się n a ty c h s a m y c h fundam entach, na k tó r y c h s t a ł y w ie ż e w ie rtn ic z e . W ie ż e te b y w a ją z re g u ły p rz e s u w a n e w całości z jednego o t w o r u n a drugi. B a rd z o d o g o d n y ten sposób p o s tę p o w a n ia jest m o ż liw y ty lk o na ta k p łask im terenie, jaki tu się znajduje. W ie ż e z e s u w a się
R y s . 13. Ż e la z n e w ie że tv n iem iec kich ko p a ln ia ch n a fty . z f u n d a m e n tó w na rolki, k tó ry m i są k a w a łk i r u r w ie rtn ic z y c h o długości 3— 4 m, a ś r e d n ic y o k o ło 200 mm, w y p e łn io n e szczelnie d rz e w e m . Rolki p o ru s z a ją się na p o d k ła d a n y c h e w e n tu a l
nie d re w n ia n y c h bru sach . Siłę p o c ią g o w ą s t a n o w ią ludzie, p r a c u ją c y p r z y p o m o c y rę c z n y c h w in d , a p rz e s u w a n ie w i e ż y z jed n eg o o tw o ru n a drugi, tj. na odleg ło ść 100— 120 m, w y m a g a je d n e g o dnia p r a c y p r z y ta m te js z y m idealnie p ła sk im terenie. P o d ło g i w e w ie ż a c h o r a z koło silników i po m p robią ta m z b e to n o w y c h płyt, u k ła d a n y c h n a w a r s t w i e piasku, podobnie jak chodniki w m ia sta c h . P o d ło g i te m ają m ię d z y innym i i tę k o rz y ś ć , że m o g ą b y ć bez trudności p r z e w o ż o n e z m iejsca n a miejsce.
W ie r c e n ia o d b y w a ją się w O b e r g p ra w ie w y łącznie m e to d ą r o t a r y . M ó w im y „ p r a w i e “, po
n ie w a ż z a s ta liś m y je sz c z e jedno ( z a p e w n e o s t a tnie) w ie rc e n ie s z y b k o u d a r o w e ż ó ra w ie m Peine, o p io n o w y m , 140 KM silniku J u n k e r s a . P r z e niesienie energii n a p ę d o w e j o d b y w a się tu z a p o ś re d n ic tw e m p a só w , n a k tó r y c h w e w n ę t r z n e j p o w ie rz c h n i nak leja się w ą s k ie paski c h r o m o w e j s k ó r y , celem p o w ię k s z e n ia adhezji do kół
