280 -
Klapy Inajoh nieoo typów, jak np. 3*&enar&ł a,
** - są obecnie p r z e s t a r z a ł e i wypadają z użycia.
LBMROffB.
Obmyślona były i zbudowane po raz pierwszy Włocha Gregotti*ego pod nasswrą "Syphoni an~
t i l i v e l l a t o r iw.
Lewar w postaci wygiętej rury posiada w góra© dwa rozgałęzienia, komunikują- od się s&pomooą otworu •£ . Wylot górnego kolana ^ znajduje aię na wysokości normalnego zwieroiadła wo~
dyj wylot dolny -<2> leży niżej, pogrążony w wodssie. Gdy zwierciadło rzeki
Bię podnoai, woda przelewa się prsaz krawędź w głowie syfonu, i porywając se aobą oaąstki powie- trza, wytwarza w głowie zmniejszone olśnienie po- wietrasa, przez', oo' wywołuje dopływ coraz to więk- szych ilości wody, które porywając resztę powie- traa w końcu, wypełniają całą rurę tak, iż powsta- je lewar. Działanie lewaru trwa tak długo, a£ po~
. Z71
- 281 -
aiom wody nie spaćbaie do poziomu noriaalnego. - ildisczaa przez ruikę powiat raną ^ dostaje się do głowy lewara powietrze i działanie jego się przerywa. Działanie lewara można przerwać także od ręki, otwierając aatyoakę i dopusaoa&jąo po-
\srietrz© do głowy. Lewary łączą si$ raaem w bater- j&, prayozem poziomy w poszefceg&Layoh Iswaraoh powinny leiec" co parę on, w rdi&syab. wysokościach, Przoz to uzyskuje się to, i t ni® oała baterja
rówjLooześni© woh,odai w ruoh, less w miar^ podno*»
s a e ^ a się poziomu wody zaossynają działać jedea lewar po drugift» i tak samo po kolei działanie ich się preerywa* 1 toa sposóls unika się powata- ziia raptownej fali wody poni&e;) lewardw.
1 Iloi«S wody pra8oh.odsąoej praes lewar; Q *&*•&*
^dzie F* prsekrój popraacajay lewara, zaś 2/^ pręd- koóó pr»epłjmi wody. Prędkość ta na.; ^mło-J długo- ści lewara Jest j}ednoat&Jn&v o ile 6pmd łf j e s t oniejsay niż 10,33 m, t . j . wysokość słupa wody równego olśnieniu 1 atmosfery ^
'H » róanioa poziomów, -^ - jest to wyaoko.44 stracona na opory taroia na dtsgości l«waru» opór na krzywiźnie i atratę prasy wejściu do lawaru. -^
ledług dotyonowaewjfca doźwiado*ea ifi^OiGo ?2jrff, buduję sia. najecęsoiej jako rury betonowe,
- ZBZ -
lub żelasobetonowas ustaliane obok siebie w ba- terjfc.
sobie wyobraźid obydwa i gtiżm/ ftwlprdladła wody, podniesione
wr górę o 10,33 m.
Praepływ wody na oałej długości rury & t odbywa
pod ciśnienie*
//', a więc i ,
— —
40-33
• »r
- — — ja
Jr
40,33
pominiesy opory taroia i straty na wlooio/. Pr»y H> 10,33
prędkość stała przepływu saozyna s i ę dopiero od punktu & i trwa do końoa lewaru w & . K& dro- dae ^ ^ prędkość jest smiinna; na wlooi©
i osie tii «^ z/Ąty/JF-ĄJ gdsi®
^ // .• j#st ró&nioą
.•s
'- -
.« strifcta prsy wlocsi©, w* - a traty na aa długośoi l««aru "^ , przy straoie
*> nn.l K.b. E4ffnftni« po«yżss« da jodynie
- 283 -
Zastosowanie.
1/ Ścianki zakładane ~ stąaaowrią prow^zorycsne zamknięcie na ozas naprawy właśoiwego objektu, jak jazy służą komorom i t.d. f
2/ Kozły Poiroe^o - używane aą do kanalizacji raak w oelaoh żeglugi, w miejscach gdzie jaz prz«z pewien dłuższy okres czasu w roku musi być supeł-*
nie otwarty. Koały Poiree'go budowane mogą byd na rzekach, niosących mało rumowiska,, Dawniej stosowa- ny odstęp kosłćw 1,25 m. obecnie kwiększa aią do 3, nawet 6 ra. Ciężki chodnik na takich josach sdejmo- wać można albo z galarów, podpływając pod j&ss, albo też za pomocą kolejek linowychf przerzuconych praess reekc. 3)o amiejszyoh piętraefi używa s i ę i g l i o , do więksayoh zastawek Boulego. Iglice pi^tr2ą wod<3 naj- wyżej 4 n., stanowią ścianką niezupełnie szczelną, łatwo dającą się usuwać*, leos są trudne do założe- nia. Zastawki są szczelniejsss© od i g l i c , pozwalają uzyskać wyższe plętrse&ia, leos wymagają s i l n i e j - szych kozłów, Zasłony zwijane na kosłach są naogół niepraktyczne i kosztowne.
3/ Odrzwia ruchome - używane są też przy kanali- zacji rzek. Z powoda potrzeby budowy mostu, o który się odrewia opierają, są konstrukcją bardao kosatow
- 284 -
ną i uzasadnione są jedynie tam, gdaie prżes rze- kę przechodzi droga £ isost drogowy można użyó* jako mostu jasowego, óoiaalcą piętrsąoą mogą być ssństaw- ki lub sasłony awij&n©,
#/ Zasuwy Stoaey*a - budowaae są pruj ssakładaoh praoująoyoh s i ł ą wodną. Bają wysokość piętrzenia do 12 i więcej metrów, samykad aogą wielkie otwory /rozpiętość zasuw dc ^C iu/» Obojętaem jest pray-
to«i» oay reeka prowadzi więcej lub mniej rumowiska.
5/.Jazy aegmentowa ~* uapiisisoKan® lub podnoszone - służą do odprowadzania nadmiaru wody w oaiasie sresbrani&j równie ^ uśywane są do samy kani a przepus- tów dla tratew. Piętrseiue 4 « 6 ?n» Rozpiętość do 20 m, ,,,
6/ Jaay klapowa - stosowaae są pray kaaali«a- oj i reek i aakladach wodny OIŁ. B&ją się łatwo pod- noaić i opu&Eceaó, mogą isamyład duża otwory - są
jednak nies8o««ln«f prsy Eieumiejęiueni zamykaniu wytwarstiją fala na reeot, kanały jasowe łatwo u l e -
gają Kftpiassoseniu,
7/ Sektory ~ Kastosoganie, s a ł a t y i wady jak
8/ Jasy waloows. StnoowasM do wsitlakiob. o«łdw.
z a l e t ioh należą: jsoaitoś*S zamykania wielkich.
- 285 -
otworów /do 60 m. rozpiętości/, Jednym waloefa,
łatwy dostęp do wszystkich csgśoi konstrukcyjnych, łatwość usuwania rumowiska praea podniesieni® wal- oa.
lady: niezbyt du£e piętr«e».i© /Z do 3 m,/1 duży ciężar, znmc&ne kosztj budowy.
9/ Kl&py automatyaiaie - używane są do automa- tyoanego usuwania nadmiaru wody w oaaeie wielkioh w<5d, Bnajdują wi^o saatoaowanie w t.«w. "pr2elo- waoh bura owych.". Stanowią ono ozęńó ruchomą jaaów stałych. Wysokość piętr&enia do 6 m., rozpiętość otworón - 10 m.
10/ Lawary stoaowane od niadawna, mają jednak przyszłość przód sobą zo wftględu na; V prostotę budowy, brak ouęśoi ruohomyofe^ 2/ wielkie i l o ś c i prseprowadaanej wody, a to deięki znacznej prędkoś- oi preepływu wody praj«z rurę lewaru. Prędkość ta.
V odpowiada na csałej długości lewaru, oałej, snaosnej'zwykle rdinioy międey poEiomaiai wody po- wyżej i poniżej jazu.
PrBejrayay tera* podsiał jac^w podług oolów, dla ktdryoh' eą zbudowane.
1/ Koąły PóireeVgo.
Z/ Odrawia.
~ 286 -
3/ Rzadsioj klapy i waleo.
B, ZAKŁAD!
1/ Jaay stało.
Z/ Zasuwy 3toney'a.
3/ Zastawy na kozłaoh składanych.
4/ wyjątkowo klapy i walce.
C. PRZELEgl BPUZOWE /do spuszczania nadmiaru wód w ozasie wezbrania/.
1/ Klapy.
2/ Segmenty.
B, FHZEPUSTI DŁA TRATEW.
1/ Segmenty /zapuszczano/.
2/ Klapy.
3/ raadeiej sasuwy podnoszone.
B. ZAPASOWE ZAMKNIĘCIA.
1/ Solanki zakładane.
Pozostają nam do rozpatrzenia:
J tTrgądgenia porno oni oze pray
jako to; 1/ preapusty dla trato*, Z/ praepławki dla. ryb> 3/ óluzy wpuatowe.
- 28? -
I, Prgepustj dla tratew.
Tratwy są to płyty posbijass a kloców drewnia- nych, długi© do £0 m., szerokie 8 - 10 - 12 a.
Ja«y wytwarzają stopieź w rsece
suniomożliwiają- oy spław tratew m dół raski* fobeo tego jazy budo wane na rzekach, po któryoh chodasą tratwy, muszą mieć t.zw. przepusty dla tratew, t » j . do pewnej swej części ruchom® zankni^cie, a poniiej równię pochyłą o nx<s*?ielkiem pochyleniu.
Równia stanowi łagodne praejśoic pomiędzy gór- nym i dolnym poziomem raeki.
Wysokość warstwy wodnej na równi po-
klooe nie t a r - ły się o dno. lyso- kość wody nad Btałą
częaoią
2.73
i
kość wody na równi^ ^ ^5$ ^ ^ . . - s t r a t a wy~
j potraebna na wytwarstnĄe śzybkoóoi if .
na górny* poziomi o r*eki przyjmuje się
za równą 0/. Długo&ć równi S trudno obliczyć
odrazu, a dokonywa sie tego *apomocą kolejnych
prób* Kp, niaoh £* <%ff?<, szerokość przepustu / * ^ * « , ; prayjęty spad -+*Q,O9K pnokyój pras pustu JP* 4,£* 48*/Z2*S Vroml*& przekroju
~ polo
- obwód awiUony
WBpółoaynnik ^ /* t a U i o / - Ą * * ^ ; r--*
Objętość pYiapływu Q-20,6 *%
w są b&rdso anacsno i ko8«t biadowy wypada' odpowiednio duży. Pray
soboli dłu^ośd pr*«pustn wypada ym wypadku, o il« to aożliwo, ' s i ę epław draowa aa rg«oo, a je&Li go si(- ausi utrayiaAiS8 stosuje'1 s i ę luna środki do
pr*eprowadaenia drsowa. I tak możaa założyć koryto o Knacznyza spadku /np, 2:3/, lao« otoli^
oton* na prsepuszpseni*'tylko 3©da«go klooa.
Tratwy wyżej jaau, rozbija ai^ na posao*6- gćlne kloo# i spławia jo tą T6^nią,t chwyta po- za ja&am i zbija na nowo.
Taki praepast jest urasądsony na Aare« w
Kalnaca przy ja&ie $toaey'owskia. Sdsie jest przy Jasie Iluaa koabrowa, no&na statki
jak statki.
1 małyoh jasaoh przepusty umieasosa s i ę po środka. - w większych saś obok jednego JE bra«g<5w rz«ki. Od strony ra«ki prsapmet posiada mur, oh.ro*
tratwy od'upadku w rsakę. Mur ten siąga na p«wną odlctgłość pofta konino rdwni, aż do miejsoa, gdsi« saybkoźć wody staje s i ę n i e - snaoiną, Jratwy, spływając po równi, nabierają
anaosnej. pręd- kości i przy
dojściu do niżsjiego poslo
mu wody s i ł ą rospędu 2anu«
rzają s i ę w wo- dę, uderzająć prsodeo awya w dno. I o®lu ochrony prsed roabi- oiea tratwy Stosuje s i ę /po ras pierwszy w C«e~
ohaoh/ tratwy praywią&ane na łataouohąji do n e k i , tui po&iżej konoa przepustu. ?-ar*twj
a-a jsanuraon© są na 0,3 ii. pod wo<ią. Tr&twj idące % górj rzeki uderaa^ą praodefa w tfatąy u
się p® nióa praybierają Kr.163. Arkuss
Ryć-
- 290
iiyjr.ii -'
Przy dużyoli
niaoŁ przenosi się tr&twę meołiaiiineni s górnego possiosau
2, Prgępławki dla ryb.
Pewne gatxmki ryb składają ikrę w aupełale innych punktaoh tjoh wdd# niż t e , w kttfryoh
iyją. Tak więo np. łoao4 udaje się w tym oelu Od ujść rzeki w kierunku ^ej &r6telf węgpne saiS na l a t o wędrują do morza. Jazy prseszfca&aąją rybon
•H'
w tyoh wędrdwkaołi, frzm jassj niewyaokie łoeoź mołe pneskooayd, węgora prserflizgnąó się. Prsy więksatyoh jednak różnioaołi poasiomów ^ j e s t to
Rys. 2 76
- 291 -
niemożliwe - należy więo oałą tę różniog ^ roxło- żyo* aa mniejste stopnie na pewnej długości.
Uraądsa sie, więc poaa prayoaółkami jasu saereg stopni w postaci komór stopniowo obniżających się.
Ró&nioa poiiomów wody Bąsiednioh komo; jest bardso mała.
Wymiary przepławek.
Dla łososia Dla oniej asyoh ryb.
Szerokość Głębokość
Długość /posaoae- góln.basenów/
Otwory
do
X,8 -2,5 0,3 - 0,7
2,1 - 3,5 0,4 x 0,4 0,45 x 0,45
0,4 - 0,8 0,3 - 0,4
0,2 x
r
Komory ^® komunikują w gt$xs© lub w dole
A/. Hieki©dy wyeięoia Idą preegrdd, a amwsse bija
CisftBen obok otworu daj® się wany przeoiw prądowi. W satokaołi / jakie ai^ w ten sposób fcworssąs p ktdre idzie assęść prędkośal wody.
0if koleją© /rys.B/..
ero , C i W,
prędkości ułatwia rybom podroż pod prąd. Cala praepływka tworay rd&ai^ poekjflą o ftn&oeaej gośoi i spadli*, wynos^ąoym 1:7 do 1 J 1 3 .
J e ś l i się uraądi^ pyaepławkg jako kanał, obahoctaąo| pr*y- osółftk jaffi\Ł4 to nejśoio do
przepławki powinno się snajdo- taó R pobliiu jasu.
Są te& przepławki» uraądea- w post Sito 1 filimakd®, ktdryoh
* £93
wylot i&ajdiaje si$ pod spodem wlotu. •
' fa R«nie wmiejsaowofoi fylilon urasądsony j a s t ' borasny kanał idący od rseki i stanowiący przepław- kę dla ryb* Bao «ryiośoEO blokami k&jni©nne»i, przez
oo SK>&& ma d?łuśsśąj bo krętą drogę do prsebycia,
sp«uł« a arięo I prędkość Boleją, oo ułatwia rybom posuwanie ®£ę sr gtfrę, pod prąd. Kanał taki nosi aaswę "daikiego potakun. Filary jaaow© ażyt© być 9iogą jako prsepłas?.ki w spoedb wskas&ny na rysunku.
Sftt«rftlnie filary aussą byd doatatecanie grube, fAby wydrążenie na prs«płairkę abytaio iofci xde biło.
Ryj. 2*0
odesiakad m prądowi woda prae«5 j
tak ursądsone, aby ryba do nich* Ryba i miejaoa,
ZaalazłBsy ten prseskoesyó,
- 294 -
się nie uda, przeszukuje jaz na oałej jego dłu- gości. Przepławka powinna być tak umieszczona, aby prąd wody wypływająoej z przepławki zwrócił uwagę ryby na siebie. Złe umieszczenie wylotu przepławki spowoduje ia z najlepiej urządzonej nawet ryba nie będzie korzystać*
Zauważono, ze ryby ohętniej przechodzą przez prsepławki odsłonięte od góry, se swobodnym do-
stępem światła, a przepławek przykrytych unikają, Przepławka HUB! być tak umieszczona, aby był do niej trudny dostęp, gdyż na przepławce oczywiście najłatwiej rybę wykradać.
Od niedawna istnieją przepławki innego typu, oparte na pomyśle Denil'a. Składają ślę one E równi pochyłej o spadku znacznym, zwykle 1 ; 1,5, zaopatrzonej w szereg ostróg —- żelaznych lub drewnianych, tał o żony on tak w dnie, jak i z bo- ków, a skierowanych przeciwko prądowi. Ostrza te wywołują wiry, na które idzie duża część energji wody tak, ze prędkość przepływu maleje i rybom łatwiej płynąć.
I przepławce Bevila o wymiarach przekroju 0,6 i 0,4 prsy spadku 1 j 1 | , prędkość woły
V~ 2>Q8 a/8ek., objętość saś przepływu
s 500 litr,/sek, Urządzenie oałe jeert bardzo praktyczne, bo nawet prsy wysokich piętrzeniach da się aaatoaowac* prse/^awka małej długości. Te- go typu prsi^faffki, jako rynny drewniane ruchome dadzą się także uiyó przy jazach zdejmowanych, więc sp. dają się zakładać na jazy iglicowe o koz- łaoh skł&dAnyoh.
.3. ślazy wpustowe.
Są głową i początkiem kanałów, doprowadsają- ojoh. wodę spiętrzoną jatseai do zakładów praoującycfe eiłą wodną lub kanałów meljoracyjnyoh. Wlot do ólu&y znajduj© się zawsas tui powyżej śluzy płu- czącej jazu. Qś kanału i &1MZJ wpustowej tworzy z osią rsseki pewien kąt <=*£ od 60 do 90°. Priy ką- oie <=*£ bardzo ostrym, rumowisko miałoby za duią temtemoję do przedostawania się do ślusy wpusto- wej.
Wlot śluzy wpustowej leży zawsze na pewn«j wy- Bokośoi ^y poaad daem rzeki i prcgisai śluzy płu- oząoaj, a to w oelu zabezpieczenia prze<^ dosta- niem się rumowiska do kanału. Fartuch pionowy, się gająoy około 0,3 i , poniżej aormalnego piętrzenia wody w rseo«, chro&i śluaę od wdarcia »ią kry oey
- 296 -
też fc&i drzewnych, płynących na powierzchni wody.
Tuż za wlotem anajduje się krata rzadka, zlek- ka pochyło ustawiona, a składająca się z prętów lub rur ielaunycŁ, okrągłych* o średnicy 50 mm. * wspartych na belkach żelaznych. Rury ułożone są w odstępach 0*25 do 0*35. Krata aa na oelu satrsy*
manie tych drobniejas^ch jBanieozyszozeń, jak gałę- zi lub t . p#, które 8ię popod fartuch mogą do ślu- zy przedostać. Za kratą ustawione są aasuwy. Q6-
- 297 - rą przechodzi pomost.
Poza kratami i zasuwami, dno śluzy otmiśa się, wskutek czego przekrój zwiększa, prędkość maleją i osadzają się uniesione prądem wody piasek i żwi- ry. Zagłębienie dna zamknięte jest nowym progiem, poza który rozpoczyna aię właściwy już kanał, ewen- tualnie zamknięty jeszcze drugim szeregiem ESSU*
w tak powstałym osadniku. Osadzone rumowisko wy- płukuje się kanałem bocznym, uchodzącym do rzeki poniżej śluzy płuczącej i posiadającym swe odręWe
zamknięcie. Bła ułatwiania odpływu rumowiska, prdg eię zakłada w łuku, i&k !.fc po otwarciu śluzy powsta- ły prąd wody łatwo porwie i uniesie osady. Hiekiedy pomiędzy óluzą płueatąoą jasu a ńluftą płuoiąoą B
osadnika roalkłada się jesso£# przelew w poiiómie
- Z9B -
piętrzenia jazu. Przelew tett chroni kanał od
wtargnięcia wody w poziomie wyźśżym niz normalny Rozmiary poszczególnych uraądaejlS śluzy wpustowej muszą by6 tak dobrane, aby prędkodci wody ni©
przekraczały następujących granica na kracie , , w osadniku 0,2 - G,3 m/sek,
BUDOWA KASAŁÓS 1 FRZMODÓf.
Kanały służą do przeprowadzania wody z punktu wy£8zagc( do miejsca położonego niżej, gdzie woda ta ma byó odpowiednio zużytkowana. Jeżeli chodzi o trasę i spad kanału, to zawr&śyisy, źe trasa sa- leży przedewssystkiea od miejsca, dokąd mamy daną wodę doprowadzić i od oolu do jakiego ma ten kanał
służy6 /inne warunki będziemy stawiali kanałom, mającym służyć dla żeglugi, Inne snów kanałom, do- prowadzającym tylko wodę n& zakład i t . d . A
, Zwykle mamy'ustalony punkt, dołąd mamy daną wo- dę doprowadzić, natomiast miejsce skąd mamy oser- pąó wodę /jaz/ nie j3st określone. Wybieramy sobie
zatem odpowiednie miejsce dla jazu, awraoająo prsy- te* baozną uwagę, abyśffij międsy tymi dwoma punk tani /jazem i miejscem dokąd masy wodę doprowadzić/ -
mogli uzyskać odpowie&ri
