Rejent * rok 16 * nr 2(178) luty 2006 r.
Witold Kurowski
Stosunki miêdzy wspó³spadkobiercami przed dzia³em spadku – uwagi de lege ferenda
I. Uwagi ogólne
Z chwil¹ œmierci spadkodawcy nastêpuje otwarcie spadku. W tym samym momencie spadkobiercy nabywaj¹ maj¹tek spadkowy w drodze sukcesji uniwersalnej. Niezmiernie rzadko przypada on jednej osobie.
Najczêœciej do spadku powo³anych jest kilku spadkobierców, a wówczas prawa maj¹tkowe, które dotychczas przys³ugiwa³y spadkodawcy jako jedynemu podmiotowi, przechodz¹ na kilka osób. Powszechnoœæ zary- sowanego scenariusza nak³ada na ustawodawcê koniecznoœæ uregulowa- nia sytuacji spadkobierców staj¹cych siê wspó³uprawnionymi w zakresie praw nale¿¹cych do spadku.
Nale¿y tak¿e pamiêtaæ, ¿e w sk³ad spadku oprócz aktywów wchodz¹ równie¿ d³ugi. Ich istnienie wp³ywa na wzajemne stosunki miêdzy spad- kobiercami.
W niniejszym opracowaniu zostan¹ omówione propozycje de lege ferenda nowego unormowania w prawie polskim niektórych kwestii wchodz¹cych w powy¿szy zakres zagadnieñ. Na wstêpie zasadnym wydaje siê jednak przedstawienie mo¿liwych, z teoretycznego punktu widzenia, modeli regulacji stosunków maj¹tkowych miêdzy wspó³spadkobiercami przed dzia³em spadku.
II. Sposoby normowania stosunków miêdzy spadkobiercami Wed³ug pierwszej koncepcji, wywodz¹cej siê z prawa rzymskiego, wspólnoœæ maj¹tku spadkowego mo¿e opieraæ siê na zasadach przyjêtych dla wspó³w³asnoœci rzeczy w czêœciach u³amkowych1. Zakres uprawnieñ poszczególnego spadkobiercy zarówno do maj¹tku spadkowego jako ca³oœci, jak i do poszczególnych przedmiotów nale¿¹cych do spadku wyznaczany jest u³amkiem okreœlonym zgodnie z regu³ami dziedziczenia ustawowego lub te¿ wynikaj¹cym z testamentu. Innymi s³owy, spadko- biercy nabywaj¹ poszczególne przedmioty we wspólnoœci z innymi spad- kobiercami w czêœciach, w jakich zostali powo³ani do spadku. W od- niesieniu do rzeczy wchodz¹cych do masy spadkowej znajduj¹ wprost zastosowanie regulacje dotycz¹ce wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amko- wych. Jeœli chodzi o wierzytelnoœci, to w zale¿noœci od ich charakteru wchodz¹ w grê dwa rozwi¹zania. Wierzytelnoœci o œwiadczenia podzielne z mocy prawa ulegaj¹ podzia³owi pomiêdzy poszczególnymi spadkobier- cami, odpowiednio do przys³uguj¹cego im udzia³u, natomiast w wypadku wierzytelnoœci o œwiadczenia niepodzielne, pomiêdzy spadkobiercami po- wstaje stosunek wspó³uprawnienia regulowany przepisami prawa zobo- wi¹zañ.
Konsekwencj¹ przyjêtego rozwi¹zania jest relatywnie luŸny zwi¹zek pomiêdzy poszczególnymi spadkobiercami, co, z jednej strony, u³atwia uprawnionym obrót udzia³ami w przedmiotach nale¿¹cych do spadku (jedynie rozporz¹dzenie ca³ym przedmiotem spadkowym wymaga akcep- tacji pozosta³ych wspó³spadkobierców), z drugiej natomiast, sprzyja par- celacji tych udzia³ów pomiêdzy ró¿nymi osobami, czêsto sobie obcymi.
Spadkobiercy maj¹ bowiem mo¿liwoœæ, nie bacz¹c na stanowisko po- zosta³ych uprawnionych, swobodnego dysponowania udzia³ami w przed- miotach nale¿¹cych do spadku, i to przed dokonaniem dzia³u spadku.
Wskazana powy¿ej swoboda umo¿liwia zatem rozproszenie spadku na wiele osób (na wiêcej ni¿ pierwotna liczba spadkobierców). Prowadzi czêsto tak¿e do rozbicia jednoœci maj¹tku spadkowego zarówno ze szkod¹
1 E. D r o z d, [w:] System prawa cywilnego. Prawo spadkowe, red. J.S. Pi¹towski, Wroc³aw-Warszawa-Kraków-Gdañsk-£ódŸ 1986, s. 412-413; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 2003, s. 185; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku spad- kowego, Warszawa 2004, s. 11-13.
dla tego maj¹tku, jak i spadkobierców. Rozporz¹dzenie udzia³em w po- jedynczym przedmiocie spadkowym przez jednego ze spadkobierców mo¿e jednoczeœnie zak³óciæ jego rozliczenia z pozosta³ymi wspó³spadko- biercami.
Opisana koncepcja opiera siê na za³o¿eniu, ¿e spadek nie stanowi maj¹tku odrêbnego w stosunku do maj¹tków poszczególnych spadko- bierców2. Konsekwencj¹ powy¿szego jest wy³¹czenie mo¿liwoœci rozpo- rz¹dzania przez spadkobiercê udzia³em w spadku (taka kategoria po prostu wówczas nie wystêpuje). Zbêdne staje siê szczegó³owe unormowanie sytuacji prawnej wspó³spadkobierców, gdy¿ re¿im prawny wspólnoœci wy- znaczany jest przez przepisy odnosz¹ce siê do poszczególnego rodzaju wspó³uprawnienia. Za³o¿enia wskazanego powy¿ej modelu rzutuj¹ tak¿e na rolê i znaczenie dzia³u spadku, który odgrywa tutaj niepomiernie mniejsz¹ rolê.
Drugim skrajnym sposobem ukszta³towania stosunków pomiêdzy wspó³spadkobiercami jest oparcie go na zasadach przyjêtych dla wspó³- w³asnoœci (wspólnoœci) ³¹cznej3, tak m.in. w prawodawstwach opartych na systemie germañskim. Z za³o¿enia spadek traktowany jest jako maj¹tek odrêbny w stosunku do maj¹tków poszczególnych spadkobierców4. Z kolei u³amkiem okreœlony jest udzia³ spadkobiercy w ca³oœci maj¹tku spadko- wego, a nie w poszczególnych przedmiotach nale¿¹cych do spadku.
W konsekwencji spadkobierca nie mo¿e rozporz¹dzaæ uprawnieniami do tych pojedynczych przedmiotów maj¹tkowych, a jedynie udzia³em w spad- ku jako odrêbnej masie maj¹tkowej. Wspó³uprawnienie odnosi siê zarów- no do rzeczy, jak i wierzytelnoœci spadkowych (o œwiadczenia niepodziel- ne, ale tak¿e i podzielne, które mog¹ byæ dochodzone jedynie ³¹cznie dla wszystkich wspó³spadkobierców).
To rozwi¹zanie sprzyja „pasywnym” spadkobiercom, którzy nie de- cyduj¹ siê na szybki dzia³ spadku. Przez ten czas ich interesy w zakresie mo¿liwoœci uzyskania samodzielnego uprawnienia do danego sk³adnika maj¹tkowego s¹ bowiem zabezpieczone. Koncepcja zak³adaj¹ca ukszta³-
2 E. D r o z d, [w:] System..., s. 413; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 185.
3 E. D r o z d, [w:] System..., s. 413-414; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 185- 186; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 13-15.
4 J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 186; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 14.
towanie relacji miêdzy wspó³spadkobiercami w oparciu o regu³y w³aœciwe dla wspó³w³asnoœci ³¹cznej, przy przyjêciu zakazu dysponowania udzia-
³ami w przedmiotach spadkowych, praktycznie parali¿uje mo¿liwoœæ rozporz¹dzania tymi udzia³ami a¿ do dzia³u spadku. Sprzyja to jednoœci maj¹tku spadkowego, którego wartoœæ bywa czêsto wiêksza jako ca³oœæ ni¿ jako suma poszczególnych sk³adników do niego nale¿¹cych. Brak mo¿liwoœci dysponowania udzia³ami w przedmiotach spadkowych mobi- lizuje spadkobierców, przynajmniej teoretycznie, do szybkiego przeprowa- dzenia dzia³u spadku, a z drugiej strony, u³atwia dokonanie dzia³u spadku.
W odniesieniu do odpowiedzialnoœci spadkobierców za d³ugi spadko- we, opisywany model kszta³towania stosunków prawnych miêdzy wspó³- spadkobiercami zak³ada solidarn¹ ich odpowiedzialnoœæ za ka¿dy rodzaj d³ugów5.
Rozwi¹zaniem kompromisowym ukszta³towania relacji pomiêdzy wspó³spadkobiercami jest przyjêta przez polskiego ustawodawcê kon- strukcja bazuj¹ca na regu³ach wspó³w³asnoœci (wspólnoœci) w czêœciach u³amkowych, z ograniczeniem dopuszczalnoœci dysponowania udzia³em w przedmiotach maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad spadku (art. 1035 i nast. k.c.)6. Ograniczenie to polega na bezskutecznoœci rozporz¹dzenia wzglêdem spadkobiercy niewyra¿aj¹cego na nie zgody, o ile narusza³oby ono uprawnienia przys³uguj¹ce temu spadkobiercy (niewyra¿aj¹cemu zgody) w postêpowaniu o dzia³ spadku (art. 1036 k.c.).
Koncepcja ta, z jednej strony, pozwala na utrzymanie jednoœci maj¹tku spadkowego do chwili dzia³u spadku, z drugiej zaœ, umo¿liwia dysponowa- nie udzia³ami w poszczególnych przedmiotach spadkowych nawet bez zgody pozosta³ych wspó³spadkobierców, z zastrze¿eniem sankcji bezskutecznoœci wzglêdnej takiego rozporz¹dzenia wobec pozosta³ych uprawnionych.
Kompromisowe polskie rozwi¹zanie problematyki wzajemnych sto- sunków miêdzy wspó³spadkobiercami eksponuje niektóre zalety i usuwa czêœæ wad obu omówionych powy¿ej koncepcji. Ograniczony zakres dopuszczalnoœci dysponowania udzia³ami w przedmiotach nale¿¹cych do
5 E. D r o z d, [w:] System..., s. 414.
6 Por. J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1985, s. 188- 193; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe, Warszawa 2000, s. 160-161;
J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 186-188; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 17- 65; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2004, s. 938-944.
spadku umo¿liwia bowiem zachowanie jego jednoœci (bêd¹cego czêsto zorganizowanym zbiorem sk³adników maj¹tkowych wzajemnie powi¹za- nych ze sob¹). Dokonywanie wskazanych rozporz¹dzeñ jest natomiast zawsze mo¿liwe za zgod¹ pozosta³ych wspó³spadkobierców. W braku zgody skutecznoœæ takich czynnoœci wzglêdem pozosta³ych uprawnio- nych jest uzale¿niona od nienaruszenia uprawnieñ spadkobiercy niewy- ra¿aj¹cego zgody na rozporz¹dzenie w ramach dzia³u spadku.
Koncepcja przyjêta przez polskiego ustawodawcê opiera siê na obu przedstawionych powy¿ej modelach ukszta³towania stosunków praw- nych miêdzy wspó³spadkobiercami. Nale¿a³o siê zatem spodziewaæ szcze- gó³owej regulacji prawnej w tym zakresie, tak by mo¿na by³o rozwiaæ w¹tpliwoœci nasuwaj¹ce siê w zwi¹zku z tworzeniem systemu w oparciu o dwa skrajne rozwi¹zania. Tymczasem ustawodawca polski ograniczy³ siê jedynie do zarysowania za³o¿eñ koncepcji w dwóch artyku³ach kodek- su cywilnego. Czterdzieœci lat obowi¹zywania tej ustawy (a wczeœniej dekretu o prawie spadkowym z 1946 r.7, który w art. 57-59 przewidywa³ zbli¿on¹ konstrukcjê8) ujawni³o w¹tpliwoœci przy stosowaniu przepisów odnosz¹- cych siê do stosunków prawnych miêdzy wspó³spadkobiercami. Jakie najwiêksze trudnoœci sprawia zatem obecnie obowi¹zuj¹ce unormowanie?
III. Zastrze¿enia wobec obecnie obowi¹zuj¹cego unormowania Wskazany powy¿ej przepis art. 1035 k.c. stanowi, ¿e do wspólnoœci maj¹tku spadkowego stosuje siê odpowiednio przepisy o wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych (z zachowaniem postanowieñ tytu³u VIII ksiêgi czwartej kodeksu cywilnego). W literaturze przedmiotu zarzuca siê pol- skiemu unormowaniu przede wszystkim lakonicznoœæ regulacji, rodz¹c¹ trudnoœci zarówno teoretyczne, jak i praktyczne9. W pierwszym rzêdzie zastrze¿enia budzi zastosowana w tym przepisie metoda odes³ania.
7 Dekret o prawie spadkowym z dnia 8 paŸdziernika 1946 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 328).
8 Por. C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego w oznaczonej rzeczy (nieruchomo- œci), Przegl¹d Notarialny 1948, z. I, s. 35-42; S. B r e y e r, Sprzeda¿ udzia³u w nierucho- moœci spadkowej, Przegl¹d Notarialny 1948, z. II-III, s. 158-164; J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe, Warszawa 1959, s. 213-218.
9 J. G w i a z d o m o r s k i, Dwa problemy z zakresu wspólnoœci spadkowej, Pañstwo i Prawo 1977, z. 3, s. 137-138; E. D r o z d, [w:] System..., s. 415; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 186.
Wskazana powy¿ej wstrzemiêŸliwoœæ ustawodawcy w zakresie re- gulacji wzajemnych stosunków miêdzy spadkobiercami rodzi kolejne w¹tpliwoœci. Nale¿y bowiem pamiêtaæ, ¿e w sk³ad spadku wchodz¹ tak¿e prawa inne ni¿ w³asnoœæ. Nasuwa siê zatem pytanie, jakiemu re¿imowi prawnemu poddaæ wierzytelnoœci. Czy do wierzytelnoœci objêtych, zgod- nie z zasad¹ wyra¿on¹ w art. 1035 k.c., wspólnoœci¹ stosowaæ powinno siê w zwi¹zku z odes³aniem w nim przewidzianym przepisy o wspó³w³a- snoœci w czêœciach u³amkowych, czy te¿ zawarty we wskazanej normie nakaz „odpowiedniego” stosowania tych przepisów uprawnia do siêgniê- cia w tym zakresie do regulacji prawa zobowi¹zañ (w szczególnoœci do unormowania odnosz¹cego siê do wieloœci wierzycieli jako najbli¿szego pozycji wspó³spadkobierców wierzytelnoœci)? Z kolei, je¿eli zasadne jest odpowiednie stosowanie przepisów prawa zobowi¹zañ, to czy wierzy- telnoœæ o œwiadczenie podzielne dzieli siê na tyle niezale¿nych czêœci ilu jest spadkobierców, czy te¿ zachowuje pierwotny kszta³t i nale¿y do niej stosowaæ przepisy odnosz¹ce siê do wierzytelnoœci o œwiadczenie nie- podzielne10?
Kolejn¹ kwesti¹ wymagaj¹c¹, jak siê wydaje, wyraŸnej regulacji jest zagadnienie surogacji. Od chwili otwarcia spadku, a przed dniem dzia³u spadku mog¹ zachodziæ zmiany w sk³adzie masy spadkowej. Ich przy- czyn¹ s¹ ró¿norodne zdarzenia prawne, tak zale¿ne, jak i niezale¿ne od woli spadkobierców. Nale¿y zatem odpowiedzieæ na pytanie, czy prawa uzyskane w zamian za przedmioty utracone (zbyte, zniszczone) wchodz¹ do maj¹tku spadkowego, czy te¿ ich byt jest niezale¿ny od spadku11. Polski ustawodawca zasadê surogacji w prawie spadkowym wyrazi³ wprost jedynie w wypadku zbycia spadku (udzia³u w spadku); por. art. 1054 k.c.
10 Por. E. D r o z d, [w:] System..., s. 416-419; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Pra- wo..., s. 162; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga czwarta: Spadki, Warszawa 2001, s. 231-232; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 187- 188; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 942; por. tak¿e orzeczenie SN z dnia 7 listopada 1967 r. I CZP 97/67, OSN 1968, nr 8-9, poz. 145.
11 Por. E. D r o z d, [w:] System..., s. 419-422; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komen- tarz..., s. 231; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 66-78; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cy- wilny..., s. 938; por. tak¿e uchwa³ê SN z dnia 29 wrzeœnia 1969 r. III CZP 48/69, OSN 1970, nr 4, poz. 58; postanowienie SN z dnia 12 czerwca 1974 r. III CRN 83/74, niepubl.;
wyrok SN z dnia 14 lipca 1998 r. III CKN 578/97, OSN 1999, nr 3, poz. 49.
Czy w zwi¹zku z tym, poza opisan¹ sytuacj¹, przedmioty uzyskane w miejsce nale¿¹cych do spadku maj¹ byt niezale¿ny od tej masy maj¹tkowej?
Podobny problem, wymagaj¹cy wyraŸnej interwencji ustawodawcy, powstaje w zakresie po¿ytków i innych przychodów z przedmiotów nale¿¹cych do spadku. W doktrynie i orzecznictwie pojawi³y siê rozbie¿ne zapatrywania co do losu takich aktywów12. Zgodnie bowiem z art. 207 k.c., przychody i inne po¿ytki z rzeczy wspólnej przypadaj¹ wspó³w³a- œcicielom w stosunku do wielkoœci udzia³ów. Stosuj¹c zatem odpowied- nio przepisy o wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych, w myœl po- stanowienia art. 1035 k.c., przychody z przedmiotów nale¿¹cych do spadku nie powinny wchodziæ do masy spadkowej, a tym samym winny przypadaæ ka¿demu wspó³spadkobiercy, stosownie do jego udzia³u. Pogl¹d ten ma jednak¿e przeciwników. Niektórzy przedstawiciele doktryny optuj¹ bowiem za stanowiskiem, zgodnie z którym dochody z przedmiotów nale¿¹cych do spadku powiêkszaj¹ ten maj¹tek13.
W doktrynie i judykaturze du¿e w¹tpliwoœci wzbudza unormowanie zawarte w art. 1036 k.c. Krytyce poddaje siê zarówno konstrukcjê prawn¹ wprowadzon¹ t¹ regulacj¹, jak i stronê redakcyjn¹ przepisu. Zgodnie z postanowieniem art. 198 k.c. (dotycz¹cym wspó³w³asnoœci w czê- œciach u³amkowych), ka¿dy ze wspó³w³aœcicieli mo¿e rozporz¹dzaæ swoim udzia³em w rzeczy wspólnej bez zgody pozosta³ych uprawnionych. Tym- czasem ustawodawca w art. 1036 k.c. przyj¹³ regu³ê przeciwn¹. Spad- kobierca mo¿e rozporz¹dziæ udzia³em w przedmiocie nale¿¹cym do spadku za zgod¹ pozosta³ych spadkobierców. Chodzi w tym wypadku o rozpo- rz¹dzenie udzia³em w danym przedmiocie maj¹tkowym, a nie w ca³ym spadku (przy tej czynnoœci akceptacja wspó³spadkobierców nie jest konieczna, por. art. 1051 k.c.). W braku zgody pozosta³ych spadkobier- ców ustawodawca wprowadzi³ szczególn¹ sankcjê – bezskutecznoœæ
12 Por. E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komentarz..., s. 230; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 79-96; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 940; por. tak¿e orzeczenie SN z dnia 7 czerwca 1960 r. 2 CR 113/59, OSN 1961, nr 3, poz. 80; uchwa³ê SN z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNC 1970, nr 3, poz. 39; uchwa³ê SN z dnia 20 listopada 1992 r. III CZP 140/92, OSNC 1993, nr 4, poz. 64; postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r. I CKU 30/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 149.
13 Por. M. K ³ o s, Glosa do postanowienia SN z dnia 15 kwietnia 1997 r. I CKU 30/
97, Przegl¹d S¹dowy 1998, nr 9, s. 106-116; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 87-93.
wzglêdn¹. Rozporz¹dzenie to jest bowiem bezskuteczne o tyle, o ile narusza³oby uprawnienia przys³uguj¹ce spadkobiercy niewyra¿aj¹cemu na nie zgody na podstawie przepisów o dziale spadku14. To lakoniczne sformu³owanie jest w doktrynie interpretowane jako przyzwolenie na do- konanie dzia³u spadku w sposób, jakby rozporz¹dzenia nie by³o15. Kon- strukcja ta ma przeciwdzia³aæ nieograniczonemu dysponowaniu udzia³ami w przedmiotach nale¿¹cych do spadku wbrew woli pozosta³ych wspó³- spadkobierców. Negatywn¹ stronê wskazanego przepisu upatruje siê we wprowadzaniu dla nabywcy takiego udzia³u stanu niepewnoœci co do skutecznoœci transakcji do czasu dzia³u spadku, który mo¿e zostaæ prze- prowadzony w odleg³ym od rozporz¹dzenia terminie.
Prowadzone w ostatnim okresie prace nad now¹ regulacj¹ problema- tyki spadkowej w polskim prawie cywilnym stanowi¹ okazjê do wpro- wadzenia modyfikacji tak¿e w zakresie wzajemnych stosunków miêdzy wspó³spadkobiercami przed dzia³em spadku. W jakim zatem kierunku winny pójœæ zmiany prawa spadkowego w zarysowanych powy¿ej kwe- stiach?
IV. Proporcje de lege ferenda
1. Ogólne za³o¿enia, na których opiera siê polskie prawo spadkowe w zakresie wzajemnych stosunków miedzy spadkobiercami, wydaj¹ siê s³uszne. Nale¿a³oby jednak postulowaæ zmiany redakcyjne obecnie obo- wi¹zuj¹cych przepisów. Jak siê wydaje, zbyt daleko id¹cym uproszcze-
14 Por. J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe..., s. 192-193; E. D r o z d, [w:] Sys- tem..., s. 440-442; M. K ³ o s, Rozporz¹dzenie udzia³em w przedmiocie nale¿¹cym do spadku, dokonane bez zgody pozosta³ych spadkobierców, Przegl¹d S¹dowy 1999, nr 11- 12, s. 64-71; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe..., s. 163; E. S k o w r o ñ - s k a - B o c i a n, Komentarz..., s. 232-233; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 189- 190; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 943-944; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 110-122; por. tak¿e na tle dekretu o prawie spadkowym z 1946 r. C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego..., s. 35-36; J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe, Warszawa 1959, s. 217-218.
15 J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe w zarysie..., s. 194; E. D r o z d, [w:] Sys- tem..., s. 441; M. K ³ o s, Rozporz¹dzenie..., s. 66-67; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe..., s. 163; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komentarz..., s. 233; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 944; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 115; por. tak¿e J. G w i a z - d o m o r s k i, Prawo spadkowe..., s. 217.
niem jest odwo³anie siê w przepisie art. 1035 k.c. do regulacji wspó³w³a- snoœci w czêœciach u³amkowych, z nakazem ich odpowiedniego stosowa- nia do kszta³towania wzajemnych stosunków miêdzy wspó³spadkobierca- mi. Lepszym rozwi¹zaniem by³oby odrêbne pe³ne unormowanie tej problematyki w ksiêdze kodeksu cywilnego poœwiêconej spadkom16. Regulacja powinna by uwzglêdniaæ fakt, ¿e pomiêdzy spadkobiercami w zwi¹zku z dziedziczeniem powstaje nie tylko stosunek wspó³w³asnoœci, ale równie¿ i inne postaci wspó³uprawnienia. Odwo³ywanie siê w takich wypadkach do przepisów o wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych nastrêcza stosuj¹cym prawo wielu trudnoœci. Mo¿na je pokonaæ, doko- nuj¹c szczegó³owego unormowania wszelkich spornych, budz¹cych w¹t- pliwoœci, kwestii.
2. W zwi¹zku z przedstawionym powy¿ej postulatem nale¿y zasta- nowiæ siê, jak ukszta³towaæ sytuacjê spadkobierców, gdy w sk³ad spadku wchodzi wierzytelnoœæ, w szczególnoœci wierzytelnoœæ o œwiadczenie podzielne. Zgodnie z art. 379 § 1 k.c., w wypadku wieloœci wierzycieli dzieli siê ona na tyle niezale¿nych czêœci, ilu ich jest. Przenosz¹c tê zasadê na grunt prawa spadkowego, je¿eli do spadku powo³anych by³oby kilku spadkobierców, wierzytelnoœæ uleg³aby podzia³owi z mocy samego pra- wa, a ka¿dy spadkobierca sta³by siê samodzielnym wierzycielem d³u¿nika, od którego móg³by, niezale¿nie od pozosta³ych, ¿¹daæ spe³nienia swej czêœci œwiadczenia. Mimo ¿e zaprezentowany tok myœlenia znajduje, zdaniem niektórych autorów oraz S¹du Najwy¿szego17, akceptacjê na tle obecnie obowi¹zuj¹cego prawa, nale¿y opowiedzieæ siê przeciwko do- puszczalnoœci prostego odwo³ania siê do przepisów o zobowi¹zaniach podzielnych w zakresie regulacji pozycji prawnej spadkobierców, w sytuacji gdy w sk³ad spadku wchodzi wierzytelnoœæ o œwiadczenie podzielne18. Na przeszkodzie stoj¹ w tym zakresie przepisy o ochronie dziedziczenia,
16 Tak m. in. J. G w i a z d o m o r s k i, Dwa problemy..., s. 138.
17 Por. m.in. orzeczenie SN z dnia 7 listopada 1967 r. I CZP 97/67, OSN 1968, nr 8- 9, poz. 145; uchwa³ê SN z dnia 2 stycznia 1975 r. III CZP 82/74, OSN 1976, nr 1, poz. 5.
18 Tak J. G w i a z d o m o r s k i, Dwa problemy..., s. 138; E. D r o z d, [w:] System..., s. 417-419; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe..., s. 162; E. S k o w r o ñ - s k a - B o c i a n, Komentarz..., s. 231-232; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 188;
M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 942.
o zarz¹dzie spadkiem, a przede wszystkim o odpowiedzialnoœci za d³ugi spadkowe oraz o dziale spadku19.
Dzia³ spadku powoduje wy³¹czenie solidarnej odpowiedzialnoœci spad- kobierców za d³ugi spadkowe. Do tej pory, w zwi¹zku ze wspólnoœci¹ maj¹tku spadkowego, ponosili oni solidarn¹ odpowiedzialnoœæ za nie. Je¿eli w sk³ad masy spadkowej wchodzi³yby jedynie wierzytelnoœci o œwiad- czenia podzielne, dzia³ spadku dokonywany by³by w chwili jego otwarcia ipso iure. O ile rozwi¹zanie to skróci³oby procedury spadkowe, o tyle negatywn¹ jego konsekwencj¹ by³oby niczym nieuzasadnione uprzywi- lejowanie spadkobierców. Nie ponosiliby oni solidarnej odpowiedzialnoœci wobec wierzycieli spadkowych20.
Nie mo¿na równie¿ traciæ z pola widzenia faktu, ¿e wierzytelnoœci wchodz¹ce w sk³ad spadku s¹ czêsto powi¹zane (wynikaj¹) z prowa- dzonym przez spadkodawcê przedsiêbiorstwem (stanowi¹cym równie¿
maj¹tek spadkowy). Stworzenie odrêbnego re¿imu dla wierzytelnoœci podzielnych mog³oby prowadziæ do rozerwania swoistej wiêzi pomiêdzy tymi sk³adnikami maj¹tkowymi, co skutkowa³oby utrat¹ mo¿liwoœci lub utrudnieniem dalszego funkcjonowania przedsiêbiorstwa. W konsekwen- cji dochodzenie wierzytelnoœci przez poszczególnych spadkobierców sa- modzielnie powodowa³oby zmniejszenie wartoœci innego sk³adnika spadku.
3. Kolejn¹ instytucj¹ wymagaj¹c¹ wyraŸnego unormowania w nowej polskiej regulacji stosunków miêdzy spadkobiercami jest surogacja. Obecnie rodz¹ siê bowiem w¹tpliwoœci, czy w sk³ad spadku wchodz¹ równie¿ przed- mioty maj¹tkowe uzyskane w zamian za sk³adniki zbyte (utracone, znisz- czone). Zgodnie z ogólnymi zasadami, konstrukcja surogacji ma na celu nieuszczuplanie jednej masy maj¹tkowej kosztem innej. Innymi s³owy, odgrywa rolê wówczas, gdy wystêpuj¹ obok siebie dwa lub wiêcej maj¹tki odrêbne. Konsekwencj¹ powy¿szego jest przyjêcie zasady surogacji w sys- temach prawnych, uznaj¹cych spadek za maj¹tek odrêbny, natomiast tam, gdzie stosunki miêdzy spadkobiercami oparte s¹ na regu³ach wypraco- wanych dla wspólnoœci w czêœciach u³amkowych, w zasadzie surogacja nie wystêpuje. W doktrynie prawa cywilnego podnosi siê jednak, ¿e wspó³-
19 Por. J. G w i a z d o m o r s k i, Dwa problemy..., s. 138-140; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe..., s. 162.
20 Por. E. D r o z d, [w:] System..., s. 417-418.
istnienie oddzielnych mas maj¹tkowych nie jest konieczne do przyjêcia zasady surogacji21. Niezbêdne okazuje siê natomiast wystêpowanie szcze- gólnego stosunku prawnego w odniesieniu do danego przedmiotu (co do którego miano by zastosowaæ surogacjê), zale¿nego od tego, czy dojdzie do jego zast¹pienia w wypadku zbycia (zniszczenia, utracenia) przez inny.
Uzasadniony interes w utrzymaniu takiego stosunku prawnego, uzale¿- nionego od przyjêcia zasady surogacji, stanowi dodatkow¹ przes³ankê dla jej przyjêcia. W odniesieniu do przedmiotu nale¿¹cego do spadku uzasad- nieniem celowoœciowym jest niew¹tpliwie d¹¿enie do ochrony wierzycieli spadkowych.
Na tle obecnie obowi¹zuj¹cego prawa dominuje pogl¹d przyjmuj¹cy zasadê surogacji co do przedmiotów sk³adaj¹cych siê na spadek22, jed- nak¿e unormowaniu wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych opisywa- na powy¿ej konstrukcja nie jest znana. Jeœli zatem dojdzie do uszkodzenia lub utraty rzeczy wspólnej na skutek czynu niedozwolonego, ka¿dy ze wspó³w³aœcicieli uzyskuje samodzielne roszczenie odszkodowawcze. Nie jest ono objête wspólnoœci¹ dotychczasowych wspó³w³aœcicieli. W celu rozwiania pojawiaj¹cych siê w tym zakresie w¹tpliwoœci warto rozwa¿yæ mo¿liwoœæ wyraŸnego unormowania konstrukcji surogacji w odniesieniu do przedmiotów nale¿¹cych do spadku. Za³o¿eniem, które powinno przyœwiecaæ przy kszta³towaniu regulacji prawnej wskazanego zagadnie- nia, jest bowiem zapewnienie nieuszczuplania maj¹tku spadkowego na skutek zdarzeñ prawnych odnosz¹cych siê do sk³adników spadku, maj¹cych miejsce po dniu otwarcia spadku. Nale¿y zatem postulowaæ wprowadze- nie odrêbnego unormowania, zgodnie z którym w sk³ad maj¹tku spad- kowego wchodz¹ prawa maj¹tkowe uzyskane w miejsce tych, które z masy spadkowej wysz³y.
4. Przedstawiony powy¿ej postulat d¹¿enia do nieuszczuplania maj¹tku spadkowego winien byæ brany pod uwagê przy kszta³towaniu przepisów
21 Por. E. K i t ³ o w s k i, Surogacja rzeczowa w prawie cywilnym, Warszawa 1969, s. 24-42.
22 Por. E. D r o z d, [w:] System..., s. 421-422; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komen- tarz..., s. 231; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 938; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹t- ku..., s. 72-78; por. tak¿e uchwa³ê SN z dnia 29 wrzeœnia 1969 r. III CZP 48/69, OSN 1970, nr 4, poz. 58; postanowienie SN z dnia 12 czerwca 1974 r. III CRN 83/74, niepubl.;
odmiennie wyrok SN z dnia 14 lipca 1998 r. III CKN 578/97, OSN 1999, nr 3, poz. 49.
reguluj¹cych sytuacjê prawn¹ po¿ytków i innych przychodów z przed- miotów nale¿¹cych do spadku. Ta materia równie¿ powinna zostaæ objêta wyraŸn¹ i pe³n¹ regulacj¹ ustawow¹ przy okazji przygotowywanej no- welizacji kodeksu cywilnego. W doktrynie i orzecznictwie s¹dów brak bowiem w tym zakresie jednolitoœci pogl¹dów23. Zgodnie z pierwszym, po¿ytki i inne przychody z przedmiotów nale¿¹cych do spadku nie s¹ objête wspólnoœci¹ maj¹tku spadkowego24. Przypadaj¹ ka¿demu wspó³- spadkobiercy stosownie do jego udzia³u. Uzasadnienie dla powy¿szej tezy zwolennicy prezentowanego pogl¹du wyprowadzaj¹ z treœci art. 207 k.c., znajduj¹cego do tej sytuacji odpowiednie zastosowanie. Zgodnie z cyto- wanym przepisem, po¿ytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadaj¹ wspó³w³aœcicielom w stosunku do wielkoœci udzia³ów. Przenosz¹c to postanowienie na grunt stosunków miêdzy spadkobiercami, po¿ytki i przy- chody z przedmiotu nale¿¹cego do spadku nie powinny wchodziæ do maj¹tku spadkowego. Zgodnie z drugim zapatrywaniem, korzyœci p³yn¹ce z przedmiotów nale¿¹cych do spadku winny zasilaæ masê maj¹tkow¹, jak¹ stanowi spadek25. Przyjêcie wskazanej zasady usunê³oby przede wszyst- kim trudnoœci zwi¹zane z dzieleniem dochodów przypadaj¹cych z kilku przedmiotów maj¹tkowych oraz uniemo¿liwia³oby wierzycielom zaspoko- jenie siê z dochodów spadkowych, bez koniecznoœci uzyskiwania tytu³u egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom26.
Przedstawione powy¿ej argumenty, przemawiaj¹ce za przyjêciem drugiego z rozpatrywanych stanowisk, nie mog¹ jednak przes³aniaæ pod-
23 Por. m.in. E. D r o z d, [w:] System..., s. 419; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Ko- mentarz..., s. 230; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 79-96; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 940; por. tak¿e orzeczenie SN z dnia 7 czerwca 1960 r. 2 CR 113/59, OSN 1961, nr 3, poz. 80; uchwa³ê SN z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNC 1970, nr 3, poz. 39; uchwa³ê SN z dnia 20 listopada 1992 r. III CZP 140/92, OSNC 1993, nr 4, poz. 64; postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r. I CKU 30/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 149 z krytyczn¹ glos¹ M. K³osa, Przegl¹d S¹dowy 1998, nr 9, s. 106-116.
24 Tak E. D r o z d, [w:] System..., s. 419; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komentarz..., s. 230; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 940; por. tak¿e uchwa³ê SN z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNC 1970, nr 3, poz. 39; uchwa³ê SN z dnia 20 listopada 1992 r.
III CZP 140/92, OSNC 1993, nr 4, poz. 64; postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r.
I CKU 30/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 149.
25 Tak M. K ³ o s, w krytycznej glosie, Przegl¹d S¹dowy 1998, nr 9, s. 106-116; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 87-93.
26 M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 85-86.
stawowego, bo wyp³ywaj¹cego z za³o¿eñ polskiego prawa spadkowego, motywu, nakazuj¹cego opowiedzieæ siê za pierwsz¹ koncepcj¹. Przy analizie wskazanego zagadnienia nie mo¿na zapominaæ, ¿e spadkobiercy nabywaj¹ spadek w stanie istniej¹cym w chwili jego otwarcia27. Ka¿dy natomiast przychód (po¿ytek) z przedmiotów nale¿¹cych do spadku, przyjmuj¹c drugie z prezentowanych stanowisk, powodowa³by powiêkszenie maj¹t- ku spadkowego.
W celu unikniêcia w¹tpliwoœci interpretacyjnych nale¿a³oby, jak siê wydaje, wprowadziæ wyraŸn¹ regulacjê dotycz¹c¹ po¿ytków i innych przy- chodów z przedmiotów nale¿¹cych do spadku. Zgodnie z ni¹, nie po- winny byæ one objête wspólnoœci¹ maj¹tku spadkowego, tylko przypadaæ ka¿demu wspó³spadkobiercy stosownie do jego udzia³u.
5. Jedn¹ z najbardziej charakterystycznych cech wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych jest dopuszczalnoœæ rozporz¹dzania przez wspó³- w³aœciciela swoim udzia³em w rzeczy, bez zgody pozosta³ych wspó³w³a- œcicieli. Polski ustawodawca, opieraj¹c wzajemne stosunki pomiêdzy spad- kobiercami na zasadach przyjêtych dla wspó³w³asnoœci w czêœciach u³amkowych, w tej kwestii dokona³ jednak¿e wy³omu, przyjmuj¹c zasadê odwrotn¹. Rozporz¹dzenie udzia³em w przedmiocie nale¿¹cym do spadku wymaga akceptacji ze strony pozosta³ych spadkobierców. Sankcj¹ za naruszenie nakazu uzyskania tej zgody nie jest jednak niewa¿noœæ (bez- skutecznoœæ zawieszona) czynnoœci dokonanej przez spadkobiercê z na- bywc¹ udzia³u w przedmiocie nale¿¹cym do spadku, a jedynie dzia³aj¹ca z mocy prawa bezskutecznoœæ wzglêdna tej czynnoœci (wzglêdem spad- kobierców niewyra¿aj¹cych na rozporz¹dzenie zgody), o ile rozporz¹dze- nie narusza³oby uprawnienia przys³uguj¹ce spadkobiercy niewyra¿aj¹ce- mu zgody na podstawie przepisów o dziale spadku28.
27 Por. postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r. I CKU 30/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 149 z krytyczn¹ glos¹ M. K³osa, Przegl¹d S¹dowy 1998, nr 9, s. 106-116.
28 E. D r o z d, [w:] System..., s. 440-442; M. K ³ o s, Rozporz¹dzenie udzia³em..., s. 64- 71; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Prawo spadkowe..., s. 163; E. S k o w r o ñ s k a - B o - c i a n, Komentarz..., s. 232-233; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe..., s. 189-190;
M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny..., s. 943-944; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku..., s. 114- 122; por. tak¿e na tle dekretu o prawie spadkowym z 1946 r. C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego..., s. 35-36; S. B r e y e r, Sprzeda¿ udzia³u..., s. 161; J. G w i a z d o - m o r s k i, Prawo spadkowe, Warszawa 1959, s. 214-218.
W praktyce szczególne trudnoœci wi¹¿¹ siê z wyk³adni¹ tej ostatniej prze- s³anki29. O ile bowiem doktryna powszechnie przyjmuje, ¿e ta niezbyt jasna formu³a oznacza, i¿ dzia³ spadku powinien byæ przeprowadzany tak, jakby rozporz¹dzenia nie by³o (ujêcie formalne), o tyle w konkretnym wypadku wskazówka ta nie zawsze bywa wystarczaj¹ca. Mo¿na zatem przy okazji no- wej regulacji podj¹æ próbê odmiennego unormowania wskazanej przes³anki.
W doktrynie pojawiaj¹ siê tak¿e postulaty generalnego odejœcia od konstrukcji wprowadzonej postanowieniem art. 1036 k.c. Zarzuca siê jej,
¿e powoduje dla nabywcy udzia³u w przedmiocie spadkowym szczególnie niekorzystn¹ sytuacjê, gdy¿ do chwili dzia³u spadku, który mo¿e nast¹piæ w odleg³ym czasie, nie ma on pewnoœci co do losu swojego uprawnienia30. Podnosi siê ponadto, ¿e sk¹poœæ regulacji ustawowej nie sprzyja jednolitej wyk³adni przes³anek i skutków przewidzianych w ramach konstrukcji przyjêtej w art. 1036 k.c.31 Proponuje siê zamiast niej wprowadzenie dla pozosta³ych wspó³spadkobierców, w wypadku zbycia przez spadkobiercê udzia³u w przedmiocie nale¿¹cym do spadku, prawa pierwokupu32 lub odkupu tego udzia³u.
Przedstawione powy¿ej argumenty, przemawiaj¹ce przeciwko opisa- nej konstrukcji, nie do koñca s¹ przekonywuj¹ce. Nabywca udzia³u w przed- miocie nale¿¹cym do spadku, nawet wówczas gdy nabycie nast¹pi³o bez zgody pozosta³ych spadkobierców, staje siê wspó³uprawnionym. Przy- s³uguj¹ mu zatem uprawnienia p³yn¹ce ze wspó³w³asnoœci (innej postaci wspó³uprawnienia). Co wiêcej, jego pozycja prawna nie jest gorsza od sytuacji zbywcy danego udzia³u, gdyby do jego zbycia nie dosz³o. Nale¿y bowiem pamiêtaæ, ¿e ¿aden ze spadkobierców nie mo¿e byæ pewien
29 Por. J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe w zarysie..., s. 193-196; M. K ³ o s, Rozporz¹dzenie udzia³em…, s. 65-66; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku…, s. 111-114; por.
tak¿e postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 1990 r. III CRN 68/90, OSNC 1991, nr 8-9, poz. 109; postanowienie SN z dnia 16 lutego 2001 r. IV CKN 1212/00, OSNC 2001, nr 9, poz. 140.
30 J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe w zarysie..., Warszawa 1985, s. 196;
J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe…, s. 190.
31 Por. na tle dekretu o prawie spadkowym z 1946 r. J. G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe, Warszawa 1959, s. 217.
32 Por. na tle dekretu o prawie spadkowym z 1946 r. C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego…, s. 36.
nabycia danego przedmiotu wchodz¹cego w sk³ad spadku33. Konstrukcja przewidziana w art. 1036 k.c. nie tyle wiêc pogarsza pozycjê nabywcy udzia³u, co jej nie polepsza w stosunku do sytuacji, w jakiej znajdowa³ siê zbywca. Trzeba tak¿e wspomnieæ, ¿e na zbywcy udzia³u w danym przedmiocie ci¹¿y zazwyczaj odpowiedzialnoœæ kontraktowa za jego wady prawne wzglêdem nabywcy34. Poza tym dokonuj¹cy czynnoœci prawnej ze zbywc¹ udzia³u najczêœciej zna sytuacjê prawn¹ przedmiotu transakcji i wie (a przynajmniej powinien wiedzieæ), jakie konsekwencje wi¹¿¹ siê z dokonaniem czynnoœci ze zbywc¹ udzia³u w przedmiocie spadkowym, bez uzyskania zgody pozosta³ych spadkobierców.
Celem konstrukcji przewidzianej w art. 1036 k.c. jest zachowanie spadku jako ca³oœci gospodarczej, jeœli jest to zgodne z wol¹ spadkobier- ców, przynajmniej do chwili dzia³u spadku35. Ujemn¹ jej stron¹ jest jednak wprowadzenie po stronie nabywcy udzia³u stanu niepewnoœci, mog¹cego trwaæ przez d³u¿szy czas36. Sytuacja ta nie wynika jednak z d¹¿enia usta- wodawcy do utrudnienia obrotu udzia³ami w przedmiotach nale¿¹cych do spadku, lecz z woli podtrzymania mo¿liwoœci uzyskania danego przed- miotu przez pozosta³ych wspó³spadkobierców, mimo dokonania rozpo- rz¹dzenia udzia³em w tym sk³adniku maj¹tkowym. Innymi s³owy, pra- wodawca przyznaje pierwszeñstwo swobodzie decyzji spadkobierców co do losu przedmiotów spadkowych przed, s³usznym sk¹din¹d, d¹¿eniem do zapewnienia jednoœci spadku.
Je¿eli zatem cel ten znajdzie odzwierciedlenie przy konstruowaniu no- wych przepisów dotycz¹cych stosunków miêdzy spadkobiercami przed dzia³em spadku, a tego nale¿a³oby oczekiwaæ, wskazane mo¿e okazaæ siê pozostawienie sankcji przewidzianej w przepisie art. 1036 k.c. w zakresie rozporz¹dzenia udzia³em w przedmiocie nale¿¹cym do spadku w braku zgody pozosta³ych spadkobierców. Zasadne by³oby jednak doprecyzowa-
33 J.G w i a z d o m o r s k i, Prawo spadkowe w zarysie..., s. 195; E. D r o z d, [w:] Sys- tem…, s. 441.
34 C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego…, s. 38, 42; E. S k o w r o ñ s k a - B o - c i a n, Prawo spadkowe…, s. 164; E. S k o w r o ñ s k a - B o c i a n, Komentarz…, s. 234;
M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku…, s. 115, 126-127.
35 J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe…, s. 190.
36 C. T a b ê c k i, Nabycie udzia³u spadkowego…, s. 42; J.S. P i ¹ t o w s k i, Prawo spadkowe…, s. 190.
nie konsekwencji z niej wynikaj¹cych zarówno dla spadkobierców, jak i nabywcy udzia³u. Po¿¹danym wydaje siê tak¿e przyznanie temu ostat- niemu wyraŸnego uprawnienia do ¿¹dania dzia³u spadku37.
V. Uwagi koñcowe
Podsumowuj¹c powy¿sze rozwa¿ania, nale¿y stwierdziæ, ¿e w przy- sz³ej polskiej regulacji prawa spadkowego niezbêdne staje siê wprowa- dzenie wyraŸnej, wyczerpuj¹cej regulacji wzajemnych stosunków miêdzy spadkobiercami przed dzia³em spadku. Uwagi poczynione w niniejszym opracowaniu maj¹ stanowiæ przyczynek do dalszej dyskusji na temat poruszonych kwestii, która nie mo¿e siê, niew¹tpliwie, odbywaæ w ode- rwaniu od pozosta³ych instytucji prawa spadkowego, zw³aszcza proble- matyki odpowiedzialnoœci za d³ugi spadkowe oraz roli i sposobu doko- nywania dzia³u spadku.
Udzielenie odpowiedzi na postawione w niniejszym artykule pytania musi jednak, jak siê wydaje, poprzedziæ wyraŸne zdefiniowanie za³o¿eñ, na których ma siê opieraæ nowe polskie prawo spadkowe.
37 Obecnie uprawnienie nabywcy udzia³u do wystêpowania o dzia³ spadku jest kwestio- nowane; por. m.in. E. D r o z d, [w:] System…, s. 442; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywil- ny…, s. 944; M. K ³ o s, Wspólnoœæ maj¹tku…, s. 102-106; A. S t e m p n i a k, Spadko- biercy i nabywcy spadku jako uczestnicy konieczni postêpowania o dzia³ spadku, Przegl¹d S¹dowy 2004, nr 6, s. 28-29; por. tak¿e S. B r e y e r, Sprzeda¿ udzia³u…, s. 164; tak te¿
SN w uchwale z dnia 10 grudnia 1969 r. III CZP 91/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 107 z glos¹ B. Dobrzañskiego, OSP 1971, z. 3, poz. 54.
