BAROMETR ZAWODÓW 2020

Raport podsumowujący badanie w województwie śląskim

Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie plac Na Stawach 1, 30-107 Kraków

tel. 12 42 87 870, faks 12 42 29 785 e-mail: kancelaria@wup-krakow.pl www.wup-krakow.pl

ISBN: 978-83-66080-61-4

BAROMETR ZAWODÓW 2020

2019

pracy we współpracy z prywatnymi agencjami zatrudnienia. Badanie w poszczególnych regionach koordynują wojewódzkie urzędy pracy. Koordynatorem krajowym jest Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie.

Barometr zawodów to jednoroczna prognoza zapotrzebowania na pracowników w powiatach.

Badanie pokazuje, w jakich zawodach będą mniejsze, a w jakich większe szanse na pracę w nadchodzącym roku. Eksperci klasyfikują zawody w trzy grupy:

„

„ zawody deficytowe, w których nie powinno być trudności ze znalezieniem pracy w najbliższym czasie;

„

„ zawody zrównoważone, czyli takie, w których liczba ofert pracy będzie zbliżona do liczby osób zdolnych i chętnych do podjęcia zatrudnienia;

„

„ zawody nadwyżkowe, w których znalezienie pracy może być trudniejsze ze względu na nadmiar pracowników spełniających wymagania pracodawców.

Badanie pochodzi ze Szwecji. Jego metodologia została wypracowana w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku jako element szerszego systemu prognozowania zmian na rynku pracy. W 2007 roku Barometr zawodów został zaadaptowany przez pracowników publicznych służb zatrudnienia w południowo-zachodniej Finlandii, a obecnie prowadzony jest w całym kraju. Małopolska jako pierwsze województwo w Polsce rozpoczęło realizację badania w 2009 roku Badanie było prowadzone przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, w ramach projektu „Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji”.

Więcej informacji na temat Barometru zawodów oraz jego wyniki dostępne są w serwisie internetowym www.barometrzawodow.pl.

Badanie jest finansowane ze środków Funduszu Pracy

przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Barometr zawodów 2020

Raport podsumowujący badanie w województwie śląskim

w ramach ogólnopolskiego badania Barometr zawodów realizowanego na zlecenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Autorzy (Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach):

Izabela Sommer, Natalia Krasnodębska, Katarzyna Jakubczyk Autorzy (Urząd Statystyczny w Katowicach):

Jan Fryc, Iwona Pudo, Ilona Żurek

Zespół redakcyjny (Urząd Statystyczny w Katowicach):

Piotr Porwisz

Zespół redakcyjny (Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie):

Adam Biernat, Olga Mosurek, Monika Panecka-Niepsuj, Paulina Sas, Teresa Ścisłowicz

Copyright by Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie

Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonywane z podaniem źródła.

ISBN 978-83-66080-61-4

Wydawca:

Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie pl. Na Stawach 1

30 -107 Kraków tel.: 12 428 78 70 faks: 12 422 97 85

kancelaria@wup -krakow.pl www.wup -krakow.pl

Korekta językowa, skład i druk publikacji:

Agencja Reklamowa TOP

ul. Toruńska 148, 87-800 Włocławek agencja.top@agencjatop.pl

www.agencjatop.pl

Nakład: 594 egzemplarze

Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie.

Kraków 2019

SPIS TREŚCI

I. Regionalny rynek pracy 7

1.1. Sytuacja w 2019 roku 7

1.2. Czynniki wpływające na sytuację na rynku pracy województwa śląskiego 10

II. Zapotrzebowanie na zawody – wyniki Barometru 15

2.1. Zawody deficytowe w regionie 16

2.2. Sytuacja w powiatach 23

III. Geneza i metodologia badania 27

3.1. Uzasadnienie realizacji badania 27

3.2. Metodologia i cel badania 27

3.3. Lista zawodów do badania 29

IV. Aneks 31

serdecznie zapraszam do zapoznania się z raportem podsumowującym wyniki piątej edycji badania „Barometr zawodów w województwie śląskim – prognoza na 2020 rok”.

Po czterech latach z satysfakcją mogę zauważyć, że raport z naszego badania cieszy się dużą popularnością na rynku i jest wykorzystywany przez szkoły jako inspiracja do otwierania kierunków kształcenia, przez instytucje zajmujące się tematyką rynku pracy, a także przez osoby, które planują swoją przyszłość zawodową.

Współczesny rynek pracy podlega ciągłym i dynamicznym przeobrażeniom, na które ma wpływ coraz szybszy postęp technologiczny wkraczający praktycznie we wszystkie branże oraz

zwiększona mobilność przedsiębiorstw i pracowników (migracja zarobkowa). W tym kontekście przystosowanie się do zachodzących zmian społeczno-gospodarczych, zwłaszcza w zakresie potrzeb zatrudnieniowych i zapotrzebowania na kwalifikacje staje się koniecznością.

Jednym z narzędzi pomagających precyzyjniej określić deficyty i potrzeby kadrowe rynku jest Barometr zawodów. Efektem przeprowadzonego badania jest prognoza i ocena zasobów siły roboczej dokonana przez ekspertów, przedstawicieli instytucji mających obszerną wiedzę zarówno o lokalnych rynkach pracy jak i sytuacji w regionie. Dlatego chciałbym serdecznie podziękować wszystkim partnerom za zaangażowanie w realizację tego badania. Doświadczenie pokazało, że wszelkie uwagi oraz komentarze przy ocenie poszczególnych zawodów stanowią najcenniejszy wkład w wynik Barometru zawodów i pozwalają na wytłumaczenie wielu zjawisk zachodzących na lokalnych rynkach pracy.

Oddaję w Państwa ręce raport, w którym zawarta jest charakterystyka śląskiego rynku pracy oparta o analizę danych statystycznych oraz omówienie wyników przeprowadzonego badania. W opracowaniu wskazano zawody, w których prognozowane jest zwiększone zapotrzebowanie na pracowników oraz te, w których znalezienie pracy będzie trudniejsze.

Pełne wyniki badania Barometr zawodów dostępne są w serwisie internetowym barometrzawodow.pl

Zachęcam do korzystania z raportu i serwisu internetowego

Grzegorz Sikorski

Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach

I. Regionalny rynek pracy

1.1. Sytuacja w 2019 roku

Liczba i charakterystyka pracujących na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)

Według danych BAEL w II kwartale 2019 roku w województwie śląskim liczba ludności w wieku 15 lat i więcej wyniosła 3 620 tys. Liczba aktywnych zawodowo wyniosła 1 925 tys.

i zmniejszyła się o 1,8% w odniesieniu do II kwartału 2018 roku.

Tabela 1. Aktywność zawodowa ludności województwa śląskiego w wieku powyżej 15 lat według płci w II kwartale 2019 roku

Wyszczególnienie Ogółem Aktywni zawodowo Bierni

zawodowo razem pracujący bezrobotni

w tysiącach

Ogółem 3 620 1 925 1 890 35 1 694

Mężczyźni 1 724 1 058 1 040 19 666

Kobiety 1 896 867 850 17 1 029

Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego

W zbiorowości aktywnych zawodowo pracujący liczyli 1 890 tys. osób, tj. mniej o 0,3%

niż w II kwartale ubiegłego roku. W województwie śląskim w pełnym wymiarze czasu pracy pracowało 1 735 tys. osób, natomiast w niepełnym wymiarze – 154 tys. osób.

W porównaniu do II kwartału ubiegłego roku odnotowano spadek liczby pracujących

w pełnym wymiarze czasu pracy o 0,6%, natomiast wzrost liczby pracujących w niepełnym wymiarze godzin o 3,4%.

Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie

W końcu września 2019 roku stopa bezrobocia wyniosła 3,7% (kraj 5,1%) i ukształtowała się na niższym poziomie niż przed rokiem (o 0,7 p. proc). Województwo śląskie

charakteryzowało się jedną z najniższych stóp bezrobocia, zajmując drugie miejsce

po województwie wielkopolskim (2,8%). Biorąc pod uwagę przekrój terytorialny według

powiatów, odnotowuje się znaczne zróżnicowanie stopy bezrobocia, co przedstawiono na

mapie 1.

Mapa 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego według podregionów i powiatów.

Stan w dniu 30 września 2019 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Zróżnicowanie sytuacji w powiatach

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w końcu września 2019 roku wyniosła 67 940 osób. W ujęciu rocznym stan bezrobocia obniżył się o 13,0 tys.

osób (tj. o 16,0%). W populacji bezrobotnych województwa śląskiego przeważają kobiety.

W końcu września bieżącego roku liczba bezrobotnych kobiet wyniosła 39 726 osób, tj. 58,5% ogółu zarejestrowanych (przed rokiem 59,1%).

Wykres 1. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych i stopa bezrobocia w województwie śląskim (stan w końcu miesiąca)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki

Społecznej

Od stycznia do września 2019 roku do powiatowych urzędów pracy zgłoszono 124 499 informacji o wolnych miejscach pracy i miejscach aktywizacji zawodowej (I-IX 2018 roku – 156 464 ofert). W opisywanym okresie zgłoszone zostały 16 904 oferty pracy subsydiowanej, co stanowiło 13,6% wszystkich ofert (przed rokiem 13,7%).

Wykres 2. Bezrobotni zarejestrowani według podregionów i powiatów w 2019 r. Stan w dniu 30 września

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki

Społecznej

Wykres 3. Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych w 2019 r. Stan w dniu 30 września

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

1.2. Czynniki wpływające na sytuację na rynku pracy województwa śląskiego

Sytuacja demograficzna

Na koniec 2018 roku liczba ludności w województwie śląskim wynosiła 4 533,6 tys.

osób, w tym 2 348,1 tys. kobiet, tj. 51,8%. W stosunku do 2017 roku liczba mieszkańców zmniejszyła się o 14,6 tys. osób, tj. o 0,3%, a według prognoz do 2030 roku populacja zmniejszy się o 288,4 tys. osób, tj. o 6,4%, przy czym nieznacznie zwiększy się udział kobiet (o 0,1 p. proc.; do 51,9%).

Sytuacja demograficzna w województwie śląskim pokazuje, iż od wielu lat maleje liczba

ludności i jednocześnie zmieniają się proporcje osób w wieku przedprodukcyjnym,

produkcyjnym i poprodukcyjnym. Rośnie udział osób w wieku nieprodukcyjnym, a spada

odsetek osób w wieku produkcyjnym. Zgodnie z prognozami demograficznymi ta tendencja

będzie się utrzymywać w przyszłości.

Wykres 4. Liczba mieszkańców województwa śląskiego w latach 2015 – 2030 (dane w tys.). Stan w dniu 31 grudnia

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

Dane w latach 2015 - 2018 dane rzeczywiste; 2030 rok – prognoza

Wśród mieszkańców województwa kobiety stanowią nieco ponad połowę populacji, a ich udział do 2030 roku będzie utrzymywał się na podobnym poziomie – około 52,0%. Przewaga kobiet w ogólnej liczbie mieszkańców województwa śląskiego wynika z ich większego udziału wśród osób w wieku poprodukcyjnym, gdzie kobiety stanowią 67,0% (2030 r. – 63,8%).

Wykres 5. Udział kobiet w ekonomicznych grupach wieku ludności województwa śląskiego w latach 2015 – 2030. Stan w dniu 31 grudnia

%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

Dane w latach 2015 - 2018 dane rzeczywiste; 2030 rok – prognoza

Migracje międzywojewódzkie i zagraniczne na pobyt stały

W 2018 roku w województwie śląskim saldo migracji międzywojewódzkich na pobyt stały

według ekonomicznych grup wieku wynosiło dla osób w wieku przedprodukcyjnym minus

520 (wobec minus 395 w 2017 r.), w wieku produkcyjnym minus 3 055 (wobec minus

2 359 w 2017 r.) i w wieku poprodukcyjnym minus 656 (wobec minus 506 w 2017 r.). Dane

odnoszące się do struktury migracji według ekonomicznych grup wieku w województwie

śląskim wskazują, iż najwięcej wymeldowanych osób 8 606, (tj. 72,1% ogółu wymeldowań)

W 2018 roku odnotowano ujemne saldo migracji zagranicznych na pobyt stały wśród osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym (odpowiednio: minus 1 153; minus 59), natomiast wśród osób w wieku przedprodukcyjnym odnotowano saldo dodatnie (415). Współczynnik salda migracji (saldo migracji ludności na 10 tys. osób) w grupie osób w wieku

produkcyjnym był ujemny (2017 r. minus 4,5; 2018 r. minus 4,2), podobnie jak w grupie osób w wieku poprodukcyjnym (2017 r. minus 0,9; 2018 r. minus 0,6). Wśród osób w wieku przedprodukcyjnym wskaźnik ten był dodatni i wynosił 5,4 (2017 r. – 4,6).

Podmioty gospodarki narodowej w województwie śląskim

Według miesięcznej informacji o podmiotach gospodarki narodowej w rejestrze REGON na koniec września 2019 roku w województwie śląskim zarejestrowanych było 484,4 tys.

podmiotów (10,8% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w Polsce), w tym: 87,2 tys.

spółek (10,8% spółek zarejestrowanych w Polsce), 349,6 tys. osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (10,9% osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w Polsce), 0,8 tys. spółdzielni (7,3% spółdzielni w Polsce) oraz 4 przedsiębiorstwa

państwowe (7,1% przedsiębiorstw państwowych w Polsce).

Tabela 2. Podmioty gospodarki narodowej (bez osób fizycznych prowadzących wyłącznie indywidualne gospodarstwa rolne)

Wyszczególnienie Ogółem

W tym przed-

siębior- stwa pań- stwowe

spółki

spół- dzielnie

osoby fi- zyczne pro-

wadzące działalność

gospodar- czą razem

w tym handlowe

cywilne

razem w tym

akcyjne z o.o.

Polska

30.09.2019 r. 4505001 56 806775 513548 9986 422589 290677 11527 3218628 województwo śląskie

30.09.2018 r. 468560 4 84647 48965 1109 39525 35517 859 336993

30.09.2019 r. 484380 4 87248 51524 1107 41690 35557 842 349602

Przyrost 15820 0 2601 2559 -2 2165 40 -17 12609

30.09.2018 r.=100 103,4 100,0 103,1 105,2 99,8 105,5 100,1 99,8 103,7

W % ogółem 100,0 0,0 18,0 10,6 0,2 8,6 7,3 0,2 72,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Wykres 6. Podmioty gospodarki narodowej według podregionów i powiatów na 10 tys. ludności w 2019 r. Stan w dniu 30 września

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

Do przeliczeń przyjęto ludność według stanu na koniec czerwca 2019 r.

Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw niefinansowych (o liczbie pracujących 50 i więcej osób) na nowe obiekty majątkowe oraz ulepszenie istniejących w okresie styczeń –

czerwiec 2019 r. wyniosły 7 235,0 mln zł i w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku

wzrosły o 9,0%. Najwięcej nakładów poniesiono na maszyny i urządzenia techniczne,

tj. 3 710,5 mln zł (51,3%). Nakłady na budynki i budowle wyniosły 2 244,0 mln zł (31,0%),

a na środki transportu – 780,5 mln zł (10,8%).

II. Zapotrzebowanie na zawody – wyniki barometru

W 2019 roku w ramach badania Barometr zawodów w województwie śląskim

przeprowadzone zostały 32 panele eksperckie w dniach od 28 sierpnia do 3 października.

Podobnie jak w latach poprzednich, w badanie zaangażowanych było wielu lokalnych specjalistów oraz praktyków rynku pracy mających bezpośredni kontakt zarówno z pracodawcami jak i z osobami poszukującymi pracy. W piątej edycji badania, oprócz pracowników powiatowych urzędów pracy, w realizację badania zaangażowali się

przedstawiciele około czterdziestu różnych instytucji tj. Urząd Statystyczny, Cechy Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości, Izby Rzemieślnicze i Przedsiębiorczości, Ochotnicze Hufce Pracy, Izba Przemysłowo-Handlowa, Specjalna Strefa Ekonomiczna, Urzędy Miast, Centra Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, Inkubatory Przedsiębiorczości, Centra Integracji Społecznej, Szkolne Ośrodki Kariery, Regionalne Ośrodki Wspierania Ekonomi Społecznej, Śląska Izba Pracodawców, Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne, Centra Edukacji

Zawodowej, Zakład Doskonalenia Zawodowego oraz agencje zatrudnienia i zespoły szkół.

Warto zwrócić uwagę, iż lista zawodów barometrowych obowiązujących do oceny w 2019 roku, na prośbę niektórych ekspertów biorących udział w dotychczasowych edycjach badania, została nieznacznie zmodyfikowana. Spośród dużej grupy: pracownicy ruchu szynowego, została wyodrębniona nowa grupa zawodowa: maszyniści. W związku z tym podczas każdego tegorocznego panelu eksperckiego ocenianych było 168 zawodów.

Wyniki badania Barometr zawodów 2020 w województwie śląskim potwierdzają trudną sytuację pracodawców na rynku pracy, na którą wskazują przede wszystkim mikro, mali i średni przedsiębiorcy. Zwiększa się grupa firm, które obawiają się pogorszenia swojej sytuacji z powodu braku wystarczającej liczby pracowników. Wyniki prognozy na rok 2020 wskazują na dalsze pogłębianie się niedoborów, występujących na rynku pracy już w latach poprzednich. Deficyt w skali całego województwa prognozowany jest w 41 zawodach

barometrowych, po raz pierwszy od początku realizacji badania na poziomie województwa nie wystąpił żaden zawód nadwyżkowy.

Ilość zawodów zakwalifikowanych do poszczególnych kategorii w kolejnych latach realizacji

badania w województwie śląskim obrazuje wykres 7.

Wykres 7. Liczba zawodów prognozowanych w poszczególnych kategoriach w województwie śląskim w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony barometrzawodow.pl

W 2019 roku najrzadziej ocenianymi zawodami w poszczególnych powiatach województwa śląskiego, spośród wszystkich 168 zawodów barometrowych było 6 profesji: ceramicy przemysłowi; rybacy; operatorzy maszyn włókienniczych; marynarze, pracownicy obsługi statków i portów; pracownicy obsługi ruchu lotniczego oraz specjaliści rolnictwa i leśnictwa.

W związku z czym wskazane zawody nie występują na plakacie wojewódzkim.

2.1. Zawody deficytowe w regionie

W opinii ekspertów oceniających sytuację na rynku pracy w województwie śląskim w 2020 roku duże problemy z rekrutacją pracowników mogą wystąpić w 41 ocenianych profesjach barometrowych. Zawody deficytowe to te, w których brakuje wykwalifikowanych pracowników i zmniejsza się liczba osób chętnych do podjęcia zatrudnienia. Głównymi problemami

z którymi borykają się pracodawcy to: niewielka liczba dostępnych wykwalifikowanych

kandydatów, brak doświadczenia zawodowego oraz wygasające uprawnienia. Czasami wpływ na deficytowość danego zawodu ma oferowane nieatrakcyjne wynagrodzenie w stosunku do wykonywanej pracy lub konieczność świadczenia pracy poza miejscem zamieszkania.

W prognozie na 2020 rok po raz kolejny w grupie zawodów deficytowych znalazły się zawody medyczne, takie jak: lekarze, pielęgniarki i położne, fizjoterapeuci i masażyści oraz opiekunowie osoby starszej lub niepełnosprawnej. Dodatkowo w piątej edycji badania do zawodów deficytowych w branży medycznej zakwalifikowani zostali ratownicy medyczni.

Niezmienny wzrost zapotrzebowania na lekarzy, głównie specjalistów oraz pielęgniarki i położne spowodowany jest między innymi starzeniem się i większą świadomością

zdrowotną społeczeństwa. Zdaniem ekspertów rynku pracy zauważalny jest wzrost wolnych miejsc pracy zgłaszanych przez Izbę Lekarską. Częstym problemem jest oferowane zbyt niskie wynagrodzenie w stosunku do wykonywanej trudnej, bardzo odpowiedzialnej pracy.

Zdarza się, iż specjaliści podejmują pracę w kilku placówkach równocześnie. W przypadku

mniejszych miejscowości decydują się podjąć zatrudnienie poza lokalnym rynkiem pracy,

w większych miastach posiadających lepsze zaplecze w zakresie sprzętu medycznego

oraz dających możliwość rozwoju zawodowego. Ponadto ze względu na lepsze warunki

pracy i płacy osoby wykształcone w omawianych zawodach, podejmują pracę za granicą.

Natomiast zapotrzebowanie na fizjoterapeutów i masażystów oraz opiekunów osób starszych wynika z niskiej dostępności tego typu usług w publicznej służbie zdrowia i związanym z tym powstawaniem prywatnych placówek rehabilitacyjnych. Praca jest uznawana za ciężką, odpowiedzialną i wymagającą dyspozycyjności, predyspozycji psychofizycznych, a także empatii. Poszukiwane są osoby wykwalifikowane, skłonne do podnoszenia swoich kwalifikacji.

Od kandydatów oczekuje się przeważnie wyższego wykształcenia i specjalistycznych szkoleń, bardzo cenione jest także doświadczenie zawodowe. Przy tak wysokich wymaganiach

często oferowane jest zbyt niskie wynagrodzenie, dlatego osoby z tej branży decydują się na prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Z kolei zdaniem ekspertów deficyt ratowników medycznych spowodowany jest między innymi zmianowym systemem pracy, dużymi

obciążeniami oraz brakiem poszanowania wśród pacjentów i pracodawców, a także niskimi zarobkami. Osoby młode nie są zainteresowane pracą w zawodzie, który jest obarczony dużą odpowiedzialnością, a jednocześnie jest mało atrakcyjny finansowo. Pracodawcy przeważnie oferują umowy cywilnoprawne lub samozatrudnienie, natomiast w zgłaszanych ofertach pracy występuje łączenie zawodów kierowca-ratownik. Zdarza się, iż osoby już zatrudnione w zawodzie pracują w kilku placówkach równocześnie.

Mapa 2. Prognoza województwo śląskie – zapotrzebowanie na ratowników medycznych w latach 2016 i 2020

Źródło: barometrzawodow.pl

Według prognozy na poziomie województwa, nadal poszukiwani będą różnorodni fachowcy z sektora budowlanego. Pracodawcy chętnie zatrudnią: betoniarzy i zbrojarzy, brukarzy, cieśli i stolarzy budowlanych, dekarzy i blacharzy budowlanych, monterów instalacji budowlanych, murarzy i tynkarzy, a także operatorów i mechaników sprzętu do robót

ziemnych, pracowników ds. budownictwa drogowego, pracowników robót wykończeniowych w budownictwie oraz robotników budowlanych. Na lokalnych rynkach brakuje młodej

wykwalifikowanej kadry z wymaganym doświadczeniem oraz praktyką zawodową.

Pracodawcy składając ofertę na pracownika budowlanego oczekują posiadania przez

poszukujących pracy szerokiego wachlarza umiejętności takich jak: murowanie, tynkowanie, układanie kafelek, ocieplanie budynków, dekarstwo i wykańczanie wnętrz. Duży deficyt pracowników spowodowany jest rotacją na tych stanowiskach pracy oraz sezonowością zatrudnienia. Wykonywanie zawodu związane jest z częstymi wyjazdami służbowymi, jest to ciężka fizyczna praca przy jednoczesnej niskiej stawce godzinowej i częstym zatrudnieniu w ramach umów cywilnoprawnych. W zawodzie pracuje dużo cudzoziemców, którzy godzą się na mało atrakcyjne warunki pracy. Widoczne jest również zjawisko pracy w tzw. szarej strefie.

Od początku realizacji badania do zawodów deficytowych zakwalifikowani są kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych oraz kierowcy autobusów. Również w 2020 roku eksperci przewidują duże problemy ze znalezieniem pracowników w branży transportowej. Braki kadrowe dotyczą nie tylko śląskiego rynku pracy, ale również

całego kraju. Pracodawcy składający oferty pracy na stanowisko kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych, sygnalizują brak wykwalifikowanych i doświadczonych pracowników. Do wykonywania zawodu potrzebne są drogie i trudne do zdobycia

uprawnienia zawodowe. Występuje brak zainteresowania ofertami pracy (szczególnie osób młodych) przede wszystkim ze względu na długie wyjazdy służbowe, przeważnie za granicę. Wykonywanie pracy na wyżej wymienionym stanowisku, to nie tylko posiadanie uprawnień do prowadzenia pojazdu, ale również odpowiedzialność za sprawny i bezpieczny przebieg transportu, znajomość budowy samochodu którym się kieruje, a w przypadku awarii w miarę możliwości samodzielne jej usunięcie. Wymagana jest również umiejętność podejmowania odpowiednich decyzji wpływających na bezpieczeństwo kierowcy i innych użytkowników drogi. Zawód ten jest wymagający i należy podkreślić fakt, że nie każda osoba posiadająca prawo jazdy i dodatkowe uprawnienia ma odpowiednie predyspozycje do jego wykonywania. Duża część ofert pracy skierowana jest do cudzoziemców, to oni w większości podejmują zatrudnienie na oferowanych przez pracodawców warunkach.

Podjęcie pracy w zawodzie kierowcy autobusów również wymaga uzyskania stosownych uprawnień, które są kosztowne (prawo jazdy kat. D, świadectwo kwalifikacji na przewóz osób, badania psychotechniczne itd.), ponadto praca świadczona jest w systemie

zmianowym. Poziom oferowanych wynagrodzeń w ofertach lokalnych przewoźników nie wydaje się być atrakcyjny dla potencjalnych kandydatów i dlatego w zawodzie coraz częściej na tych stanowiskach zatrudniani są cudzoziemcy.

Zdaniem uczestników badania duży problem z obsadzeniem wolnych miejsc pracy będzie występował również w zawodach: mechanicy pojazdów samochodowych oraz blacharze i lakiernicy samochodowi. Pracodawcy wymagają doświadczenia zawodowego, wykształcenia kierunkowego, umiejętności praktycznych, posiadania prawa jazdy kat. B, umiejętności diagnozowania usterek, kreatywności. Osoby poszukujące pracy posiadające doświadczenie i wykształcenie kierunkowe nie podejmują często pracy w tych zawodach, m. in. z powodu długiej przerwy w zatrudnieniu lub z powodu problemów zdrowotnych.

Z kolei absolwenci szkół branżowych, a zwłaszcza technicznych, - mają niewielkie

doświadczenie i umiejętności praktyczne. Praca w zawodzie mechanika czy blacharza

samochodowego często wiąże się z koniecznością prowadzenia własnej działalności

gospodarczej, współpracy z elektromechanikami czy spawaczami w celu świadczenia

kompleksowych usług dotyczących naprawy samochodów. Ponadto pracodawcy

niejednokrotnie nie zaspakajają oczekiwań płacowych potencjalnych kandydatów.

W 2020 roku w województwie śląskim wysokie zapotrzebowanie prognozowane jest wśród nauczycieli szkół specjalnych i oddziałów integracyjnych oraz nauczycieli praktycznej nauki zawodu. Po raz pierwszy w grupie profesji deficytowych pojawili się również nauczyciele przedmiotów zawodowych. Nauczyciele obecnie pracujący w szkołach zawodowych to często osoby w wieku okołoemerytalnym, nieposiadający aktualnej wiedzy. Natomiast osoby młode często wybierają pracę poza szkolnictwem ze względu na oferowane lepsze warunki pracy i płacy. Z opinii uczestników paneli badawczych wynika, że na lokalnych rynkach pracy występuje deficyt osób o odpowiednich kompetencjach, które mogłyby przekazywać swoją wiedzę i umiejętności praktyczne w konkretnych zawodach. Barierą wśród chętnych do podjęcia zatrudnienia jest często nieposiadanie wymaganych uprawnień pedagogicznych. Na brak kandydatów do wykonywania zawodu ma również wpływ oferowane nieatrakcyjne wynagrodzenie. W związku ze zmianą przepisów prawa oświatowego oraz większą świadomością społeczeństwa w kolejnych latach będzie występować zwiększone zapotrzebowanie na nauczycieli szkół specjalnych i oddziałów integracyjnych. Najczęściej poszukiwani będą nauczyciele z dodatkowymi uprawnieniami i kwalifikacjami w zakresie pracy z dziećmi np. z zespołem Aspergera lub autyzmem. Praca w zawodzie jest

odpowiedzialna i wymaga posiadania odpowiednich cech psychofizycznych oraz wysokich kompetencji społecznych. Niestety oferowane wynagrodzenie nie zawsze jest adekwatne do proponowanych warunków zatrudnienia. Poszukujący pracy niechętnie podejmują pracę w placówkach prywatnych ze względu na brak przywilejów objętych Kartą Nauczyciela.

Część osób pracujących po krótkim czasie rezygnuje z zatrudnienia ze względu na trudną specyfikę pracy. Zdarza się, iż pracujący nauczyciele dokształcają się oraz zdobywają nowe specjalizacje. Mimo wszystko na lokalnych rynkach pracy wciąż brakuje wystarczającej liczby fachowców z takimi specjalizacjami jak np. oligofrenopedagogika czy pedagogika specjalna.

Mapa 3. Prognoza na 2020 rok, województwo śląskie – zapotrzebowanie na

nauczycieli przedmiotów zawodowych oraz nauczycieli praktycznej nauki zawodu

Źródło: barometrzawodow.pl

Podobnie jak w latach ubiegłych, silny deficyt odnotowano w branży spożywczej i gastronomicznej. Nadal poszukiwani będą piekarze, cukiernicy, kucharze, kelnerzy i barmani oraz pomoce kuchenne i masarze. Jak wynika z prognozy, pracodawcom trudno będzie znaleźć odpowiednich kandydatów do pracy. Małe zainteresowanie pracą w zawodzie piekarza i cukiernika wynika często ze specyfiki pracy (nocne godziny pracy, praca w święta oraz weekendy, wysoka temperatura, zapylenie oraz konieczność dojazdów i brak dogodnych połączeń komunikacyjnych). Również oferowane nieatrakcyjne wynagrodzenie jest czynnikiem negatywnie wpływającym na chęć podjęcia zatrudnienia.

W całym województwie widoczny jest brak szkół kształcących nowe kadry do pracy, przy równoczesnym braku kandydatów gotowych do podjęcia nauki w zawodzie.

Osoby zgłaszające swoje kandydatury na stanowisko kucharza często nie posiadają odpowiednich umiejętności oraz doświadczenia zawodowego. Pracodawcy poszukują osób dyspozycyjnych oraz odpowiedzialnych, równocześnie oferując mało atrakcyjne

warunki pracy. Zdarza się również, że osoby z wykształceniem kierunkowym nie podejmują zatrudnienia w zawodzie lub wybierają pracę jako – pomoc kuchenna, ze względu na niższe wymagania i mniejszą odpowiedzialność. W przypadku zawodu szefa kuchni,

po raz pierwszy w okresie trwania pięciu edycji badania został on wskazany wśród profesji zrównoważonych, co wskazuje na poprawę sytuacji w tym zawodzie. Deficyt kelnerów i barmanów w województwie śląskim spowodowany jest przede wszystkim faktem, iż pracodawcy coraz częściej wymagają kierunkowego wykształcenia, a w przypadku barmanów również ukończonego kursu barmańskiego. Istotna jest znajomość języków obcych, dyspozycyjność, a także zdolności interpersonalne. Natomiast niezachęcający do podjęcia zatrudnienia jest sezonowy charakter pracy. Pracodawcy chętnie przyjmują osoby młode – studentów oraz uczniów szkół średnich, którym oferują umowy cywilnoprawne.

Część osób w branży gastronomicznej wykonuje pracę w tzw. szarej strefie.

Zgodnie z wynikami Barometru zawodów w 2020 roku nadal prognozowany jest niedobór pracowników w zawodzie samodzielnego księgowego. Brakuje osób

z odpowiednimi kwalifikacjami oraz doświadczeniem zawodowym. Pracodawcy mają wysokie wymagania wobec samodzielnych księgowych, między innymi preferują osoby z długoletnim doświadczeniem zawodowym, wyższym wykształceniem ekonomicznym, znajomością języków obcych, znajomością przepisów prawnych, umiejętnościami obsługi specjalistycznych oprogramowań finansowo - księgowych oraz otwartych na dokształcanie.

Tylko nieliczni kandydaci odpowiadają wymaganiom pracodawców. Część specjalistów z wysokimi kwalifikacjami wybiera świadczenie usług w ramach działalności na własny rachunek. Niektórzy poszukujący pracy wybierają oferty pracy w charakterze pracownika ds. księgowości, żeby nie podejmować tak dużej odpowiedzialności i ryzyka zawodowego.

Jak wynika z przeprowadzonego badania w 2020 roku zawodami deficytowymi podobnie

jak w latach poprzednich będą zawody branży usługowej. W przypadku zawodu fryzjer

oraz kosmetyczka na rynku pracy pozostają osoby, które ukończyły szkoły w tych

zawodach, jednak nie zawsze spełniają one oczekiwania pracodawców pod względem

umiejętności praktycznych lub znajomości nowych trendów. Pracodawcy często oczekują

również ukończenia dodatkowych kursów i ciągłego podnoszenia oraz uzupełniania wiedzy

z tego zakresu. Niejednokrotnie absolwenci kierunku fryzjerstwa nie są zainteresowani

podjęciem zatrudnienia w wyuczonym zawodzie. W części powiatów pojawia się zjawisko zatrudniania w tzw. szarej strefie. W zawodzie kosmetyczki pracodawcy doceniają osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje i umiejętności oraz doświadczenie zawodowe, takim profesjonalistom często oferowane są samodzielne stanowiska. Wiele osób poszukujących pracy decyduje się także na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej jako

tzw. mobilne kosmetyczki. Niedobór pracowników występować będzie nadal w przypadku sprzedawców i kasjerów. Na trudności z zatrudnianiem nowych pracowników ma wpływ między innymi specyfika pracy (praca w weekendy, zmianowy system pracy, niskie wynagrodzenia, wysokie wymagania pracodawców i klientów). Według opinii ekspertów niewielkie zainteresowanie podjęciem zatrudnienia może wynikać również z niskiego prestiżu zawodu. W zawodzie sprzedawcy występuje bardzo duża rotacja ofert pracy oraz poszukujących pracy. Osoby zainteresowane pracą w zawodzie chętniej podejmują zatrudnienie w sklepach odzieżowych, obuwniczych lub jubilerskich, niż spożywczych (szczególnie w wielkopowierzchniowych obiektach handlowych).

W 2020 roku prognozowany jest deficyt krawców i pracowników produkcji odzieży. Niechęć poszukujących pracy do podejmowania pracy w zawodzie krawca wynika przede wszystkim z nieatrakcyjnych warunków pracy (niskie wynagrodzenia, praca w systemie zmianowym, często uciążliwa i monotonna). Zdarza się, że barierą wśród osób chcących wrócić do zawodu są przeciwwskazania zdrowotne do pracy na wyżej wymienionych stanowiskach, ze względu np. na pracę w wymuszonej pozycji ciała. Dużą trudność w zatrudnieniu osób w tej grupie zawodów stanowi brak odpowiednich kwalifikacji i umiejętności zawodowych oraz nieznajomość nowych technologii. Widoczny jest również brak zainteresowania ze strony osób młodych do podjęcia nauki w zawodzie. Występuje tzw. luka pokoleniowa.

Według prognozy na rok 2020 zawód pracownik służb mundurowych po raz drugi został

zakwalifikowany do profesji deficytowych. Na rynku pracy prowadzony jest ciągły nabór

pracowników. Poszukiwane są osoby z wyższym wykształceniem o odpowiednich

predyspozycjach psychofizycznych. Wybór kandydatów odbywa się w drodze konkursu,

a dużą barierę w podjęciu zatrudnienia stanowią egzaminy sprawnościowe. Ze względu

na charakter wykonywanej pracy pracownicy służb mundurowych niejednokrotnie narażeni

są na duże ryzyko, a warunki zatrudnienia (w tym także oferowane niskie wynagrodzenie)

powodują, że trudno znaleźć odpowiednich kandydatów do pracy. Specjaliści biorący udział

w badaniu zwrócili uwagę, iż malejący prestiż wykonywanego zawodu również może mieć

wpływ na deficyt osób chętnych do podjęcia zatrudnienia.

Mapa 4. Prognoza województwo śląskie – zapotrzebowanie na pracowników służb mundurowych w latach 2016 i 2020

Źródło: barometrzawodow.pl

Jak zadecydowali eksperci biorący udział w V edycji badania, na liście zawodów deficytowych w województwie śląskim znaleźli się także: elektrycy, elektromechanicy i elektromonterzy, robotnicy obróbki drewna i stolarze oraz magazynierzy. Zawody te występowały w deficycie również w 2019 roku. We wszystkich wymienionych profesjach niezbędne są umiejętności zawodowe, pracodawcy chętniej zatrudniają osoby z doświadczeniem, jednak ze względu na małą ilość osób chętnych do podejmowania pracy w wyżej wymienionych zawodach są skłonni zatrudniać osoby niewykwalifikowane i przyuczać do wykonywania danego zawodu oraz finansować specjalistyczne szkolenia. W przypadku elektryków niezbędne jest posiadanie aktualnych uprawnień SEP (powyżej 1kV), zaś operatorzy obrabiarek skrawających

powinni posiadać umiejętność wykonywania złożonych operacji z obróbki skrawaniem z zastosowaniem komputera (obrabiarki CNC). Zdaniem ekspertów duże problemy ze

znalezieniem pracownika obserwowane są również w zawodach: stolarze meblowi i monterzy mebli. Brakuje wykwalifikowanej kadry, chcącej podjąć pracę w wyuczonym zawodzie na oferowanych mało korzystnych warunkach. Młode osoby niechętnie podejmują kształcenie na wskazanych kierunkach. Występuje duża rotacja ofert pracy i pracowników. W przypadku magazynierów wymagane jest posiadanie uprawnień na obsługę wózków widłowych

oraz umiejętność obsługi komputera i programów magazynowych lub ukończony kurs

gospodarki magazynowej. Pracodawcy coraz częściej poszukują magazyniera-handlowca,

w szczególności w centrach logistycznych. Osoby wyspecjalizowane w danym zawodzie

często ze względu na lepsze warunki pracy i płacy decydują się rozpocząć zatrudnienie

za granicą. Natomiast polscy pracodawcy sięgają po obcokrajowców, którzy zazwyczaj zatrudniani są w charakterze: operatorów wózków jezdniowych, robotników magazynowych, monterów mebli i pracowników tartaków.

Już po raz piąty od początku realizacji badania w województwie śląskim prognozowany jest deficyt w zawodzie spawacza, a po raz czwarty ślusarza. Deficyt osób w tych zawodach spowodowany jest przede wszystkim brakiem młodej, wykwalifikowanej kadry, chcącej podjąć naukę i pracę we wskazanych profesjach. Młodzież do nauki zniechęca specyfika pracy i potrzeba zdobywania uprawnień oraz zdawania kolejnych egzaminów. Często osoby z dużym doświadczeniem rezygnują z pracy w zawodzie ze względów zdrowotnych (np. uszkodzenie wzroku). Deficyt osób poszukujących pracy posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie związany jest również z dużą emigracją zarobkową fachowców.

Potrzeby kadrowe polskich pracodawców zaspokajane są często przez pracowników z zagranicy.

Jak podkreślali specjaliści rynku pracy coraz bardziej pogłębia się problem z pozyskaniem pracowników fizycznych w produkcji i pracach prostych. Wprawdzie praca taka nie wymaga posiadania żadnych specyficznych kwalifikacji, ale ze względu na oferowane warunki zatrudnienia tj. dość niskie wynagrodzenie, czasami ciężką pracę fizyczną, zatrudnienie na umowę zlecenie lub za pośrednictwem agencji zatrudnienia, trudno jest znaleźć kandydatów do pracy. Poszukujący pracy zgłaszają również problemy związane z dojazdem na miejsce pracy, zwłaszcza w porach nocnych oraz problemy zdrowotne niepozwalające im podjąć zatrudnienia. W zawodzie

obserwowana jest bardzo duża rotacja, zarówno ofert pracy, jak i pracowników. Wiele firm, aby zapełnić luki kadrowe posiłkuje się zatrudnianiem obcokrajowców, dla pracodawców ważne jest po prostu zaangażowanie i chęć do pracy. Niedobór pracowników fizycznych w produkcji i pracach prostych sygnalizuje o ogólnych problemach pozyskania osób chętnych do pracy.

2.2. Sytuacja w powiatach

Sytuacja na lokalnych rynkach pracy województwa śląskiego jest różnorodna, zarówno pod względem liczby pracujących, osób bezrobotnych oraz liczby i struktury wiekowej mieszkańców poszczególnych powiatów. Zróżnicowana jest również liczba i wielkość zakładów pracy, a także dostępność np. do komunikacji miejskiej. Wszystkie te czynniki mają wpływ na wyniki prognozy barometrowej w poszczególnych powiatach województwa.

Są powiaty, w których występują duże deficyty specjalistów, niejednokrotnie zatrudnienie w nich znajdują pracownicy z innych powiatów i miast ościennych. We wszystkich

powiatach najwięcej zawodów zostało zakwalifikowanych jako zrównoważone. W tym przypadku można mówić o sytuacji optymalnej, gdyż liczba ofert pracy będzie zbliżona do liczby osób poszukujących zatrudnienia. Największy udział prognozowanych zawodów zrównoważonych wystąpił w powiecie lublinieckim (88,1%) oraz w miastach: Mysłowice (73,2%), Świętochłowice (72,6%) i Jaworzno (71,4%). Na rok 2020 najwięcej zawodów deficytowych prognozowano w mieście Gliwice i powiecie gliwickim (74 deficyty, co stanowi 44,0% wszystkich zawodów), w powiecie cieszyńskim (72 tj. 42,9%), w Chorzowie

(69 tj. 41,1%) oraz w mieście Częstochowa i powiecie częstochowskim (68 deficytów,

tj. 40,5%). Natomiast najliczniejsza grupa zawodów prognozowanych jako nadwyżkowe

w 2020 roku występuje w powiecie tarnogórskim oraz w mieście Zabrzu (po 9 zawodów),

a także w mieście Częstochowa i powiecie częstochowskim (8 zawodów). Równocześnie

należy zauważyć, że w porównaniu do poprzedniej edycji badania w 14 powiatach

zmniejszyła się ilość prognozowanych zawodów nadwyżkowych. Największe spadki odnotowano w Jaworznie (5 zawodów) oraz w Dąbrowie Górniczej i Siemianowicach (po 4 zawody). W 16 powiatach eksperci rynku pracy w ogóle nie wskazali zawodów nadwyżkowych.

Należy podkreślić fakt, iż w województwie śląskim występują takie zawody, które ze

względu na specyfikę lokalnych rynków pracy były wykazywane jako deficytowe, przeważnie w większych miastach. Pomimo tego, że zawód projektanci i administratorzy baz danych, programiści nie został zakwalifikowany do deficytów w prognozie wojewódzkiej to, aż na 17 lokalnych rynkach pracy był jedną z najbardziej poszukiwanych profesji. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku specjalistów elektroniki, automatyki i robotyki, gdzie zawód ten został zakwalifikowany do deficytów w 12 przypadkach.

Podobnie jak w poprzednich edycjach badania, we wszystkich powiatach województwa

śląskiego prognozowana jest na 2020 rok zdecydowanie większa liczba zawodów deficytowych niż nadwyżkowych. W 12 powiatach w ogóle nie przewidziano nadwyżek. W piątej edycji

badania tylko elektrycy, elektromechanicy i elektromonterzy zostali zakwalifikowani do deficytów we wszystkich powiatach naszego województwa, co obrazuje pogłębiający się problem ze znalezieniem tego typu fachowców w województwie śląskim. Natomiast na prawie wszystkich lokalnych rynkach pracy zgodnie z wynikami badania poszukiwani będą kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych, pielęgniarki i położne, kucharze oraz mechanicy pojazdów samochodowych. Szczegółowe informacje na ten temat zostały zamieszczone w tabeli 3.

Tabela 3. Zawody najczęściej uznawane za deficytowe w powiatach woj. śląskiego

Nazwa zawodu

Liczba powiatów, w których zawód jest deficytowy

w tym duży deficyt

elektrycy, elektromechanicy i elektromonterzy

kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych

pielęgniarki i położne

kucharze

mechanicy pojazdów samochodowych

spawacze

murarze i tynkarze

pracownicy robót wykończeniowych w budownictwie

robotnicy budowlani

kierowcy autobusów

lekarze

dekarze i blacharze budowlani

piekarze

fryzjerzy

robotnicy obróbki drewna i stolarze

operatorzy obrabiarek skrawających

monterzy instalacji budowlanych

operatorzy i mechanicy sprzętu do robót ziemnych

ślusarze

2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony barometrzawodow.pl. Zawody

Eksperci dokonując oceny poszczególnych profesji barometrowych podkreślali, iż postęp technologiczny zmienia rynek pracy, część zawodów będzie tracić na znaczeniu, części zawodów znaczenie wzrośnie, a jeszcze inne będą zmieniały swój charakter. W większości firm coraz chętniej będzie wprowadzana automatyzacja i wykorzystywane będą nowe technologie, aby zwiększać efektywność. Ważne jest zatem pozyskiwanie przez

pracowników i poszukujących pracy umiejętności potrzebnych w dłuższej perspektywie

czasowej, niezbędne jest uczestniczenie w szkoleniach, podnoszenie kwalifikacji,

a w niektórych przypadkach ich modyfikacja. Ważną rolę odgrywa również współpraca

przedsiębiorców ze szkołami i uczelniami wyższymi.

III. Geneza i metodologia badania

3.1. Uzasadnienie realizacji badania

Na mocy zapisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy w całej Polsce prowadzone jest badanie pod nazwą Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych (MZDiN). Badanie jest realizowane przez

powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Podstawowym źródłem informacji o liczbie zarejestrowanych bezrobotnych i ofert pracy według zawodów i specjalności wykorzystywanym w monitoringu na poziomie kraju są dane pochodzące z systemów informatycznych stosowanych w urzędach pracy. Z uwagi na fakt, że dane te stanowią zaledwie pewną część informacji na temat rynku pracy, w monitoringu wykorzystywane są również dane z prowadzonego przez wojewódzkie urzędy pracy

badania ofert pracy w Internecie, dane z badania kwestionariuszowego przedsiębiorstw przeprowadzanego przez powiatowe urzędy pracy oraz dane implementowane z systemu prognostyczno-informacyjnego www.prognozowaniezatrudnienia.pl.

Analizie poddawane są grupy elementarne zawodów zgodnie z Klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy (KZiS), istotne z punktu widzenia rynku pracy.

Uzupełnieniem MZDiN jest badanie Barometr zawodów. Jego przeprowadzenie na terenie całego kraju pozwala uzyskać krótkookresową prognozę, wypracowywaną metodą

ekspercką i uwzględniającą jakościowe informacje o lokalnych rynkach pracy. Ze względu na specyfikę badania nie stosuje się bezpośrednio nazewnictwa z KZiS, natomiast lista zawodów wypracowana na potrzeby badania zawiera klucze przejścia do KZiS.

3.2. Metodologia i cel badania

Metodologię badania wypracowano w Szwecji w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, w ramach szerszego systemu prognozowania zmian na rynku pracy. W 2007 roku Barometr zawodów zaadaptowali pracownicy publicznych służb zatrudnienia z południowo- zachodniej Finlandii. Obecnie badanie jest prowadzone w całej Finlandii.

Do Polski Barometr trafił za sprawą Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie (WUP

w Krakowie). W 2009 roku pracownicy „Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy

i Edukacji” (projektu badawczego WUP w Krakowie) poznali założenia badania podczas

wizyty studyjnej w Turku w Finlandii. W tym samym roku przeprowadzono pilotaż w sześciu

powiatach Małopolski, a następnie rozszerzono Barometr na cały region. Od 2015 roku

Barometr zawodów jest krótkookresową (jednoroczną) prognozą sytuacji w zawodach.

Badanie ma charakter jakościowy. Powstaje w trakcie dyskusji grupowej (metodą panelu ekspertów), dzięki czemu możliwe jest dzielenie się wiedzą oraz uwzględnianie opinii

uczestników obserwujących rynek pracy z różnych perspektyw: od strony bezrobotnych oraz pracodawców. W panelu bierze udział zazwyczaj od czterech do ośmiu osób:

ƒ

ƒ pracownicy powiatowych urzędów pracy: pośrednicy pracy, doradcy zawodowi, osoby odpowiedzialne za współpracę z przedsiębiorcami, organizację szkoleń, a także asystenci EURES (Europejskich Służb Zatrudnienia) i liderzy klubów pracy,

ƒ

ƒ w większych miastach w przygotowanie prognoz włączają się pracownicy prywatnych agencji zatrudnienia oraz innych instytucji posiadających wiedzę na temat lokalnego rynku pracy (m.in. pracownicy jednostek zarządzających specjalnymi strefami ekonomicznymi, ochotniczych hufców pracy, izb

rzemieślniczych, organizacji pozarządowych, akademickich biur karier).

Eksperci analizują osobno sytuację w każdym zawodzie. Efektem ich rozważań jest odpowiedź na następujące pytania:

ƒ

„ Jak według Pana(-i) zmieni się zapotrzebowanie na pracowników w zawodzie [nazwa]

w nadchodzącym roku? Czy wystąpi:

ƒ

ƒ szybki wzrost

ƒ

ƒ wzrost

ƒ

ƒ równowaga

ƒ

ƒ spadek

ƒ

ƒ szybki spadek zapotrzebowania?

ƒ

„ Jak według Pana(-i) będzie się kształtować relacja między dostępną siłą roboczą a zapotrzebowaniem na pracowników w zawodzie [nazwa] w nadchodzącym roku?

Czy wystąpi:

ƒ

ƒ duży deficyt poszukujących pracy

ƒ

ƒ deficyt poszukujących pracy

ƒ

ƒ równowaga popytu i podaży

ƒ

ƒ nadwyżka poszukujących pracy

ƒ

ƒ duża nadwyżka poszukujących pracy?

Odpowiedzi pozwalają na zaklasyfikowanie profesji do jednej z trzech kategorii:

ƒ

„ zawodów deficytowych, w których nie powinno być trudności ze znalezieniem pracy, gdyż zapotrzebowanie pracodawców będzie duże, a podaż pracowników o odpowiednich kwalifikacjach – niewielka,

ƒ

„ zawodów zrównoważonych, w których liczba ofert pracy będzie zbliżona do liczby osób zdolnych do podjęcia zatrudnienia w danym zawodzie (podaż i popyt zrównoważą się),

ƒ

„ zawodów nadwyżkowych, w których znalezienie pracy może być trudniejsze ze względu na niskie zapotrzebowanie

i/lub nadmierną liczbę kandydatów spełniających wymagania pracodawców.

Podczas oceny eksperci posiłkują się danymi na temat liczby ofert pracy oraz liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotni w konkretnym zawodzie. Należy jednak

pamiętać, że dane te pełnią funkcję wyłącznie pomocniczą (nie są podstawą analizy).

Uczestnicy uwzględniają informacje, których nie ma w statystykach: Czy osoby deklarujące umiejętności w konkretnym zawodzie są w stanie wykonywać pracę na

oczekiwanym poziomie, a jeśli tak, to czy na warunkach oferowanych przez pracodawcę?

Czy pracodawca jest skłonny takie osoby zatrudnić, a jeśli nie, to dlaczego (problem kwalifikacji, doświadczenia zawodowego, oczekiwań płacowych itp.)?

Uczestnicy paneli oceniają tylko te zawody, które występują na lokalnym rynku pracy. Jeśli nie dysponują wiedzą na temat sytuacji w danym zawodzie, powinni go pominąć – dlatego lista profesji, które ostatecznie znajdują się w prognozie powiatowej, może być krótsza niż maksymalna (licząca 168 pozycji). Po przeprowadzeniu paneli eksperckich w każdym z powiatów tworzony jest Barometr zawodów dla województwa. Powstaje on poprzez agregację informacji zebranych w ramach poszczególnych paneli powiatowych

. 3.3. Lista zawodów do badania

Lista zawodów stosowana w Barometrze opiera się na Klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy z 2014 roku (KZiS). Adaptując metodologię Barometru do polskich warunków, kierowano się potrzebą użyteczności dla osób przygotowujących prognozę, jak i dla korzystających z jej wyników. W pierwszej kolejności skompilowano Klasyfikację zawodów i specjalności do 168 grup zawodów (co pozwala ocenić je wszystkie w trakcie jednego kilkugodzinnego spotkania). Skupiono się przy tym na odwzorowaniu grup zawodów funkcjonujących w świadomości pracodawców, osób poszukujących pracy, pośredników pracy i innych osób zainteresowanych rynkiem pracy. Zaproponowana lista zawodów zawiera nazwy grup, które funkcjonują na rynku i są rozpoznawalne dla użytkowników.

Nazwy kategorii klasyfikacyjnych przyjęte dla potrzeb Barometru nie są w pełni zbieżne z nazwami zawodów i grup z KZiS. Lista do Barometru zawodów jest

przygotowana na podstawie KZiS i grupuje nazwy zawodów i specjalności z kodem 4- (grupy elementarne) i 6-cyfrowym (zawody i specjalności) z KZiS. Dokładne sformułowanie nazw grup elementarnych oraz zawodów i specjalności zostało podane w kluczu przejścia, stanowiącym aneks do niniejszej publikacji.

Tworząc listę zawodów ocenianych w Barometrze koncentrowano się na zawodach, które na rynku pracy są licznie reprezentowane przez osoby mogące wykonywać dany zawód i jednocześnie pojawiają się w nich oferty, tzn. prowadzone są w tym zawodzie rekrutacje.

Tym samym pominięto pewną liczbę zawodów wynikających z wyboru lub mianowania:

parlamentarzystów, polityków, wyższych urzędników administracji rządowej i samorządowej, zawodowych działaczy organizacji członkowskich, rektorów itp. Lista nie uwzględnia również zawodów związanych z funkcjami religijnymi (duchownych i osób konsekrowanych, pracowników z zakresu działalności religijnej) oraz praktykujących niekonwencjonalne lub komplementarne metody terapii. Pominięto także część zawodów artystycznych i sportowych – tych, które wiążą się z działalnością artystyczną lub rozwijaniem profesjonalnej kariery sportowej. Natomiast zawody związane z pracą w placówkach kultury, sportu i rekreacji znalazły się w grupach animatorzy kultury i organizatorzy imprez oraz instruktorzy rekreacji i sportu. Ponadto zawody wymagające uzdolnień artystycznych w zakresie sztuk plastycznych zostały dołączone do grup plastycy i dekoratorzy wnętrz, projektanci wzornictwa przemysłowego i odzieży, fotografowie.

1

W wynikach wojewódzkich uwzględniane są tylko zawody, które zostały ocenione

Zastosowana w pracach nad listą zawodów do Barometru zasada grupowania zawodów ze względu na zbliżone treści czy dziedziny pracy zawodowej wynika z doświadczeń krajów skandynawskich, z których zaczerpnięto metodologię. W kompilowaniu zawodów w grupy kierowano się możliwością podjęcia pracy przy posiadaniu częściowych kompetencji lub pracy na pokrewnym stanowisku, ale z wyższym niż wymagany poziomem wykształcenia (np. grupa archiwiści i muzealnicy złożona jest z grup elementarnych KZiS 2621

archiwiści i muzealnicy oraz 4414 technicy archiwiści i pokrewni). Z obserwacji lokalnych i regionalnych rynków pracy wynika właśnie takie – dziedzinowe – dobieranie pracowników do stanowisk. W sytuacjach, gdy posiadanie określonego poziomu wykształcenia stanowi wymóg na konkretnym lokalnym rynku pracy, uczestnicy panelu oceniającego proszeni są o wskazanie go w komentarzu. Umieszczanie komentarzy do prognoz w serwisie

internetowym Barometru daje zainteresowanym odbiorcom (doradcom zawodowym, osobom poszukującym pracy i bardziej biegłym w korzystaniu z informacji) możliwość zapoznania się z uwarunkowaniami lokalnymi.

W Barometrze uwzględniono zawody szkolne (tzn. nauczane w zasadniczych szkołach zawodowych, szkołach branżowych, technikach i szkołach policealnych, a także na kwalifikacyjnych kursach zawodowych), przyporządkowując je do grup związanych z konkretnymi zawodami występującymi dość licznie na rynku. Z kolei spośród zawodów wiążących się z wykształceniem wyższym pominięto wyłącznie te zawody, co do których podczas dyskusji z ekspertami, koordynatorami wojewódzkimi oraz w zespole badawczym nie było możliwe jednoznaczne przyporządkowanie do już istniejących grup zawodów, a jednocześnie nie osiągnięto konsensusu odnośnie utworzenia nowej grupy, ponieważ na większości lokalnych rynków pracy nie są one reprezentowane na tyle licznie, by możliwa była ich ocena. W efekcie w Barometrze nie została uwzględniona grupa fizyków, ponieważ fizyk nie posiadający uprawnień nauczycielskich, ani nie będący pracownikiem naukowym na uczelni czy w instytucie badawczym de facto, w rynkowym sensie, nie wykonuje zawodu fizyka, a jedynie ma takie wykształcenie.

Klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy zawiera również grupy elementarne obejmujące pracowników gdzie indziej niesklasyfikowanych, tj. takie zawody, których nie da się jednoznacznie przyporządkować do żadnej z pozostałych grup.

Połączenie niektórych grup zawodów – podobnych pod względem wymaganych kompetencji

i wykonywanych zadań – pozwoliło na sformowanie takich grup, do których można było

przyporządkować znaczną część zawodów typu gdzie indziej niesklasyfikowani.

IV. Aneks

Klasyfikacja zawodów do badania Barometr Zawodów 2020

LP.  Nazwa zawodu  Barometr Zawodów 2020

Zawody z KZiS

(podkategorie do zawodów ocenianych w Barometrze)

1. administratorzy stron internetowych

351401 administrator stron internetowych 351403 pracownik pozycjonowania stron internetowych 351404 projektant stron internetowych (webmaster) 262202 analityk ruchu na stronach internetowych

2. agenci ubezpieczeniowi

3321 agenci ubezpieczeniowi 431202 pracownik do spraw ubezpieczeń 331502 likwidator szkód

334401 pracownik do spraw ubezpieczeń medycznych 261909 doradca do spraw odszkodowań

3. akustycy i realizatorzy dźwięku

311908 technik akustyk 352120 technik realizacji dźwięku (s) 352122 technik realizacji nagrań i nagłośnień (s)

4. analitycy, testerzy i operatorzy systemów teleinformatycznych

251202 specjalista do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych

251290 pozostali specjaliści do spraw rozwoju systemów informatycznych

251903 tester oprogramowania komputerowego 213109 bioinformatyk

251901 informatyk medyczny 251902 specjalista zastosowań informatyki 251904 tester systemów teleinformatycznych 251990 pozostali analitycy systemów komputerowych i programiści gdzie indziej niesklasyfikowani 2522 administratorzy systemów komputerowych 2523 specjaliści do spraw sieci komputerowych 2529 specjaliści do spraw baz danych i sieci komputerowych gdzie indziej nie sklasyfikowani

351101 operator bezprzewodowych sieci komputerowych 351102 operator komputerowych urządzeń peryferyjnych 3513 operatorzy sieci i systemów komputerowych 351402 administrator systemów poczty elektronicznej

5. animatorzy kultury i organizatorzy imprez

3332 organizatorzy konferencji i imprez 343901 animator kultury (s)

342311 animator rekreacjii organizacji czasu wolnego

6. architekci i urbaniści

216101 architekt 216403 urbanista

214907 inżynier gospodarki przestrzennej 214927 inżynier akustyk

216190 pozostali architekci

7. architekci krajobrazu 2162 architekci krajobrazu

314202 technik architektury krajobrazu (s) 8. archiwiści i muzealnicy 2621 archiwiści i muzealnicy

4414 technicy archiwiści i pokrewni

9. asystenci w edukacji

531201 asystent nauczyciela dziecka cudzoziemca 531203 asystent edukacji romskiej

531204 asystent nauczyciela w szkole 531202 asystent nauczyciela przedszkola 10. betoniarze i zbrojarze 7114 betoniarze, betoniarze zbrojarze i pokrewni

11. bibliotekoznawcy, bibliotekarze i specjaliści informacji naukowej

235904 nauczyciel bibliotekarz

3433 pracownicy bibliotek, galerii, muzeów i informacji naukowej

4411 pomocnicy biblioteczni

262201 analityk informacji i raportów medialnych 262203 bibliotekoznawca

262204 broker informacji (researcher)

262206 specjalista informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej

262207 specjalista zarządzania informacją

262290 pozostali bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją

262208 specjalista zarządzania dokumentacją

12. biolodzy, biotechnolodzy, biochemicy

2272 diagności laboratoryjni specjaliści

2271 diagności laboratoryjni bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji

314102 laborant biochemiczny 311103 technik analityk (s) 213102 biochemik 213103 biofizyk

LP.  Nazwa zawodu  Barometr Zawodów 2020

Zawody z KZiS

(podkategorie do zawodów ocenianych w Barometrze)

biolodzy, biotechnolodzy, biochemicy

213105 biolog 213106 biotechnolog 213107 genetyk 213108 mikrobiolog

213190 pozostali biolodzy i pokrewni

214905 inżynier biocybernetyki i inżynierii biomedycznej 229901 epidemiolog

229902 koordynator badań klinicznych 229908 toksykolog

314101 laborant mikrobiologiczny 314190 pozostali technicy nauk biologicznych 324001 laborant weterynaryjny 532903 preparator medyczny

13. blacharze i lakiernicy

samochodowi  713203 lakiernik samochodowy 721306 blacharz samochodowy (s)

14. brukarze 711205 brukarz

15. ceramicy przemysłowi

311921 technik technologii ceramicznej (s) 311944 technik ceramik (s)

8181 operatorzy urządzeń do produkcji wyrobów szklanych i ceramicznych

731401 ceramik wyrobów ceramiki budowlanej 731403 formowacz ściernic

731404 formowacz wyrobów ceramicznych 731405 garncarz

731406 modelarz odlewnik gipsowych form roboczych 731407 odlewnik wyrobów ceramicznych 731408 sortowacz-brakarz ceramiki 731409 szkliwierz ceramiki 731490 pozostali ceramicy i pokrewni

731601 cechowacz skal i znaków na szkle oraz na wyrobach z metali

16. cieśle i stolarze budowlani

711501 cieśla (s) 711502 cieśla szalunkowy 711503 stolarz budowlany

711590 pozostali cieśle i stolarze budowlani

17. cukiernicy

751201 cukiernik (s)

751202 dekorator wyrobów cukierniczych 751203 karmelarz

932906 pomocnik ciastkarza

18. dekarze i blacharze budowlani

7121 dekarze 721301 blacharz (s) 721302 blacharz budowlany 721303 blacharz izolacji przemysłowych (s)

19. dentyści 2261 lekarze dentyści bez specjalizacji, w trakcie specjalizacji lub ze specjalizacją i stopnia

2262 lekarze dentyści specjaliści

20. diagności samochodowi 311501 diagnosta uprawniony do wykonywania badań technicznych pojazdów

311503 kontroler stanu technicznego pojazdów

21. dziennikarze i redaktorzy

264104 redaktor wydawniczy 2642 dziennikarze

262205 menedżer zawartości serwisów internetowych 265690 pozostali prezenterzy radiowi, telewizyjni i pokrewni 265902 bloger / vloger

22. ekonomiści 2631 ekonomiści

331403 technik ekonomista (s)

23. elektrycy, elektromechanicy i elektromonterzy

7411 elektrycy budowlani i pokrewni 7412 elektromechanicy i elektromonterzy 7413 monterzy linii elektrycznych 3113 technicy elektrycy

3131 operatorzy urządzeń energetycznych

24. farmaceuci

2281 farmaceuci bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji 3213 technicy farmaceutyczni

2282 farmaceuci specjaliści

229904 osoba wykwalifikowana w przemyśle farmaceutycznym

25. filolodzy i tłumacze 2643 filolodzy i tłumacze 441302 korektor tekstu

LP.  Nazwa zawodu  Barometr Zawodów 2020

Zawody z KZiS

(podkategorie do zawodów ocenianych w Barometrze)

26. filozofowie, historycy, politolodzy i kulturoznawcy

2633 filozofowie, historycy i politolodzy

242224 specjalista do spraw stosunków międzynarodowych 263201 archeolog

263202 etnograf 263203 kulturoznawca 263205 antropolog 263207 religioznawca

263290 pozostali archeolodzy, socjolodzy i specjaliści dziedzin pokrewnych

27. fizjoterapeuci i masażyści 2292 fizjoterapeuci

3254 technicy fizjoterapii i masażyści

28. floryści 343203 florysta (s)

524901 bukieciarz

29. fotografowie 3431 fotografowie

30. fryzjerzy 5141 fryzjerzy

31. geodeci i kartografowie

2165 kartografowie i geodeci 311104 technik geodeta (s) 311801 rysownik geodezyjny 311802 rysownik kartograficzny

32. gospodarze obiektów, portierzy, woźni i dozorcy

541306 portier 515301 gospodarz domu 515303 robotnik gospodarczy 515390 pozostali gospodarze budynków 8182 maszyniści kotłów parowych i pokrewni 911202 palacz pieców zwykłych

9629 pracownicy wykonujący prace proste gdzie indziej niesklasyfikowani

33. górnicy i operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych

8112 operatorzy maszyn i urządzeń do przeróbki mechanicznej kopalin

8113 operatorzy urządzeń wiertniczych i wydobywczych ropy, gazu i innych surowców

931101 robotnik górniczy dołowy

132202 kierownik jednostki ratownictwa górniczego 311701 technik górnictwa odkrywkowego (s) 311702 technik górnictwa otworowego (s) 311703 technik górnictwa podziemnego (s) 311706 technik przeróbki kopalin stałych (s) 311707 technik wiertnik (s)

3121 osoby dozoru ruchu w górnictwie 313204 maszynista wentylatorów w kopalni 7542 strzałowi i pokrewni

8111 górnicy podziemnej i odkrywkowej eksploatacji złóż i pokrewni

34. graficy komputerowi

216601 grafik komputerowy dtp 216602 grafik komputerowy multimediów 216604 projektant grafiki

216605 projektant grafiki stron internetowych 216606 specjalista do spraw animacji multimedialnej 216690 pozostali projektanci grafiki i multimediów

35. inspektorzy nadzoru budowlanego

242211 inspektor nadzoru budowlanego 311211 inspektor budowlany 311212 inspektor budowy dróg 311213 inspektor budowy mostów

36. instruktorzy nauki jazdy 5165 instruktorzy nauki jazdy

235903 egzaminator osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdem

37. instruktorzy rekreacji i sportu

3423 instruktorzy fitness i rekreacji ruchowej 235501 instruktor amatorskiego ruchu artystycznego 235502 instruktor tańca

342201 instruktor sportu

342202 instruktor sportu osób niepełnosprawnych 342207 trener sportu

342290 pozostali trenerzy, instruktorzy i działacze sportowi

38. inżynierowie budownictwa 2142 inżynierowie budownictwa 214912 inżynier technologii betonów

39. inżynierowie chemicy i chemicy

214501 inżynier inżynierii chemicznej 214502 inżynier technologii chemicznej 214590 pozostali inżynierowie chemicy i pokrewni 311101 laborant chemiczny

311603 technik technologii chemicznej (s) 2113 chemicy

311102 probierz

311604 technik technologii środków farmaceutycznych 311605 technik technologii środków kosmetycznych 311606 technik zabezpieczeń przeciwkorozyjnych 311690 pozostali technicy chemicy i pokrewni

LP.  Nazwa zawodu  Barometr Zawodów 2020

Zawody z KZiS

(podkategorie do zawodów ocenianych w Barometrze) 40. inżynierowie elektrycy

i energetycy

214906 inżynier energetyki 214933 zarządca energią 2151 inżynierowie elektrycy

41. inżynierowie inżynierii

środowiska 2143 inżynierowie inżynierii środowiska

42. inżynierowie mechanicy 2144 inżynierowie mechanicy 214904 inżynier awionik

43. kamieniarze 7113 robotnicy obróbki kamienia 811408 pilarz kamienia 811409 szlifierz kamienia

44. kelnerzy i barmani 5131 kelnerzy 5132 barmani

45. kierowcy autobusów 833101 kierowca autobusu 833102 kierowca trolejbusu

46.

kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych

832201 kierowca mechanik (s) 8332 kierowcy samochodów ciężarowych

47. kierowcy samochodów osobowych

832203 kierowca samochodu osobowego 832204 przewoźnik osób

832205 taksówkarz 48. kierownicy budowy 132301 kierownik budowy

49. kierownicy ds. logistyki

132401 kierownik działu logistyki 132402 kierownik działu transportu 132403 kierownik działu zakupów 132404 kierownik magazynu

132405 kierownik przedsiębiorstwa spedycyjnego 132406 kierownik przedsiębiorstwa transportowego 132408 kierownik punktu skupu

132490 pozostali kierownicy do spraw logistyki i dziedzin pokrewnych

50. kierownicy ds. produkcji 

1311 kierownicy produkcji w rolnictwie i leśnictwie 1312 kierownicy produkcji w zakładach akwakultury i rybołówstwie

1321 kierownicy do spraw produkcji przemysłowej 132201 kierownik działu ruchu zakładu górniczego lub zakładu 132204 kierownik ruchu zakładu górniczego lub zakładu 132290 pozostali kierownicy w górnictwie

132302 kierownik małego przedsiębiorstwa budowlanego 132390 pozostali kierownicy do spraw budownictwa

51. kierownicy ds. usług 

1330 kierownicy do spraw technologii informatycznych i telekomunikacyjnych

134101 kierownik centrum rozrywki dla dzieci 1346 kierownicy w instytucjach finansowych i ubezpieczeniowych

134903 kierownik agencji ochrony mienia i osób 134904 kierownik firmy audytorskiej 134905 kierownik kancelarii prawnej 134906 kierownik agencji filmowej / telewizyjnej 134909 kierownik galerii sztuki

134990 pozostali kierownicy w instytucjach usług wyspecjalizowanych gdzie indziej niesklasyfikowani 1411 kierownicy w hotelarstwie

1412 kierownicy w gastronomii

143101 kierownik agencji do spraw usług sportowych / turystycznych / kulturalnych

143107 kierownik kasyna 143108 kierownik kina 143109 kierownik klubu fitness 143110 kierownik klubu sportowego 143112 kierownik parku rozrywki / cyrku 143114 kierownik siłowni

143115 kierownik szkółki jeździeckiej 143117 kierownik szkoły tańca

143190 pozostali kierownicy do spraw sportu, rekreacji i kultury 143901 kierownik biura podroży

143902 kierownik biura tłumaczeń 143903 kierownik centrum handlowego 143904 kierownik centrum konferencyjnego

143905 kierownik centrum obsługi telefonicznej (kierownik call center)

143906 kierownik do spraw windykacji 143907 kierownik firmy sprzątającej 143908 kierownik kempingu

143990 pozostali kierownicy do spraw innych typów usług gdzie indziej niesklasyfikowani