N
ajstarsze polskie arboreta (w Kór- niku, Go∏uchowie i Wojs∏awicach) powsta∏y na bazie starych parków, które otacza∏y zamki, zabudowania pa∏acowe czy dworskie. Ich wyglàd niejednokrotnie zmie- nia∏ si´ znacznie, co cz´sto podyktowane by∏o aktualnie obowiàzujàcà modà.Z inicjatywy Dzia∏yƒskich
Arboretum Kórnickie ma d∏ugà i bardzo cieka- wà histori´. Jego poczàtki si´gajà 1826 r., kiedy to rozleg∏e dobra kórnickie obejmuje Tytus hr. Dzia∏yƒski. Rezydencj´ w Kórniku otacza∏
wówczas zaniedbany, pozosta∏y po legendarnej Bia∏ej Damie – Teofili Szo∏drskiej Potulickiej, ogród w stylu francuskim, który nowi w∏aÊciciele postanowili przebudowaç i wzbogaciç o gatunki obcego pochodzenia. Poczàtkowo za∏o˝enia parkowe pe∏ni∏y funkcj´ dekoracyjnà i by∏y spe∏nieniem pasji ogrodniczych, które Tytus Dzia∏yƒski wyniós∏ z rodzinnego Konarzewa
(t´ rezydencj´ otacza∏ ogród urzàdzony w stylu w∏oskim). Du˝à rol´ w kszta∏towaniu ogrodu i jego przebudowie odegra∏a równie˝ ˝ona Tytusa – Gryzelda Celestyna z Zamoyskich Dzia∏yƒska, wnuczka Izabeli El˝biety z Flemin- gów Czartoryskiej, autorki ksià˝ki „MyÊli ró˝ne o sposobie zak∏adania ogrodów” (1805 r.), twór- czyni parku w Pu∏awach. Park w Kórniku zos- ta∏ znacznie poszerzony i nadano mu modny wówczas styl krajobrazowy. Z biegiem czasu kolekcja roÊlin drzewiastych stawa∏a si´ coraz bogatsza, a Tytusowi i jego synowi Janowi hr. Dzia∏yƒskiemu zacz´∏a przyÊwiecaç myÊl o za∏o˝eniu w Kórniku szko∏y leÊnej bàdê
ogrodniczej, dla której ogrody kórnickie mia∏y staç si´ polem obserwacji i nauki. Zamys∏ wy- korzystania ogrodów do celów szerszych ni˝
tylko dekoracyjne sprawi∏, ˝e drzewa i krzewy sadzone w czasach Jana Dzia∏yƒskiego by∏y oznaczane i opisywane na kamieniach i tablicach.
Jan Dzia∏yƒski zamierza∏ równie˝ opracowaç katalog ogrodu, plan ten jednak nie zosta∏
przez niego zrealizowany. Spadkobiercà Jana by∏ jego siostrzeniec W∏adys∏aw hr. Zamoyski, twórca Fundacji „Zak∏ady Kórnickie”, której przed Êmiercià przekaza∏ ca∏y swój majàtek, w tym równie˝ bogaty park. Idea Dzia∏yƒskich i W∏adys∏awa Zamoyskiego, znalaz∏a swój fina∏
w Ustawie o Zak∏adach Kórnickich z 1925 roku.
Dokument ten przekaza∏ dobra kórnickie Na- rodowi Polskiemu, potwierdzajàc zamierzenia Fundatora i formu∏owa∏ podstawowy cel przy- sz∏ej placówki naukowej w Kórniku: „za∏o˝e- nie i utrzymanie Zak∏adu badania, tak na stokach gór, jak i na równinach, wszystkiego,
co wchodzi w zakres hodowli, ˝ycia, ochrony i nale˝ytego wyzyskania wszelkiego rodzaju drzew, tak w kraju istniejàcych, jak zagra- nicznych, mogàcych si´ krajowi zdaç, leÊ- nych, ogrodowych, u˝ytkowych, owocowych i ozdobnych, ich drewna, owoców, liÊci, soków.
Piecza nad ogrodami Kórnickiemi”.
Z myÊlà o nauce
Arboretum Kórnickie nale˝y do Instytutu Den- drologii PAN w Kórniku. Dzi´ki wysi∏kom za∏o-
˝ycieli oraz ich sukcesorów, zebrano tutaj bardzo bogatà kolekcj´ drzew i krzewów, re- prezentujàcych stref´ umiarkowanà pó∏kuli
pó∏nocnej. Liczba taksonów zgromadzonych tu drzew i krzewów wynosi obecnie ok. trzy tysiàce.
Arboretum Kórnickie by∏o niejednokrot- nie przebudowywane a lista gatunków roÊlin drzewiastych uprawianych w parku stale si´
wyd∏u˝a∏a. Tytus Dzia∏yƒski, a tak˝e jego syn Jan, sprowadzali nasiona oraz sadzonki z naj- znamienitszych ówczeÊnie szkó∏ek i zak∏adów ogrodniczych Europy. Jan Dzia∏yƒski w la- tach 1860–80 zgromadzi∏ w Kórniku kolekcj´
liczàcà ok. 1,5 tys. gatunków, która ju˝ wów- czas by∏a uznawana za najwi´kszà kolekcj´
dendrologicznà na ziemiach polskich oraz jed- nà z najwi´kszych w skali Europy. W okresie mi´dzywojennym „Ogrodami Kórnickimi” kie- rowa∏ wybitny dendrolog – dr Antoni Wróblew- ski, który odrestaurowa∏ zniszczony park oraz powi´kszy∏ zgromadzonà tu kolekcj´ roÊlin drzewiastych, rozpoczynajàc jednoczeÊnie sze- roko zakrojone badania dendrologiczne i ho- dowlane. Dr Wróblewski do∏o˝y∏ wielu staraƒ, by w Kórniku powsta∏ oÊrodek naukowy zaj- mujàcy si´ badaniem drzew i krzewów. Zgod- nie z intencjà W∏adys∏awa hr. Zamoyskiego, w 1933 r. utworzono w Kórniku Zak∏ad Bada- nia Drzew i Lasu, kierowany przez dr. Antoniego Wróblewskiego, który po II wojnie Êwiatowej zosta∏ przekazany kierownictwu prof. dr. Ste- fana Bia∏oboka. Od 1950 r. placówka przyj´∏a nazw´ Zak∏adu Dendrologii i Pomologii, a pod- lega∏a Ministerstwu Szkó∏ Wy˝szych i Nauki.
Od 1952 r. Zak∏ad wszed∏ w struktury nowo
powsta∏ej Polskiej Akademii Nauk, przyjmujàc w 1962 r. nazw´ Zak∏ad Dendrologii i Arbore- tum Kórnickie PAN, a w 1975 r. – Instytut Dendrologii PAN. Poza rozwojem kolekcji w samym Arboretum, nowe kolekcje dendro- logiczne zak∏adane sà na terenie Lasu Do- Êwiadczalnego „Zwierzyniec”. Sà one obiektem badawczym Instytutu Dendrologii, w którym realizuje si´ prace g∏ównie z zakresu systema- tyki, genetyki, ekologii i fizjologii.
Ogród statyczny? Niekoniecznie
Arboretum to miejsce, gdzie nie tylko bada- cze zajmujàcy si´ drzewami mogà skorzystaç
Arboretum
Przyrodniczy pomnik historii
Arboretum Kórnickie jest jednym z kilkunastu specjalistycznych obiektów w Polsce, których g∏ównym celem jest prowadzenie kolekcji roÊlin drzewiastych pochodzàcych z ró˝nych rejonów geograficznych w celach naukowych oraz dydaktycznych.
Arboretum Kórnickie
www.laspolski.net.pl nr 12/2012 18
Aleja G∏ówna wiosnà
Fot. Kinga Nowak-Dyjeta
Dni azalii i ró˝aneczników
Fot. Katarzyna Broniewska (2)
Edukacja ekologiczna w Arboretum
z bogatego materia∏u doÊwiadczalnego, ale tak˝e i mi∏oÊnicy ogrodów oraz spragnieni spokoju i szukajàcy wypoczynku turyÊci mogà odkryç zachwycajàcy i tajemniczy Êwiat drzew i krzewów – z pozoru tylko spokojny i statyczny. Arbore- tum jest dost´pne dla zwiedzajàcych przez ca∏y rok, ale najwi´cej mi∏oÊników przyciàga wiosnà – podczas kwitnienia roÊlin, a tak˝e jesienià – w niesamowitej scenerii przebarwiajàcych si´ liÊci i dojrzewajàcych owoców. Ju˝ od 19 lat organizowane sà w Arboretum imprezy przy- rodnicze, poÊwi´cone magnoliom, ró˝anecz- nikom i azaliom, lilakom – gatunkom o szcze- gólnych walorach dekoracyjnych, widocznych wiosnà. Cykl imprez rozpoczyna si´ ju˝ w po-
∏owie kwietnia i trwa do koƒca maja, a urokom kórnickiego ogrodu ulega wtedy oko∏o 40 tys.
zwiedzajàcych. Oprócz spotkaƒ z pracowni- kami Arboretum i Instytutu, spacerów, rozmów na „roÊlinne” tematy, odbywajà si´ równie˝
koncerty i warsztaty tematyczne. Lato w Arbo- retum to czas plenerowych koncertów festi- walu „Muzyka z Kórnika”. Niedzielne koncerty od wielu lat gromadzà entuzjastów muzyki i przyrody, a polana pod sosnà czarnà staje si´ „zielonà salà koncertowà”, w której roz- brzmiewajà dêwi´ki muzyki dworskiej, opero- wej i filmowej. Jesienià, w po∏owie paêdziernika, organizowana jest impreza „Barwy Jesieni”, której towarzyszy wystawa szyszek, nasion i owoców drzew i krzewów rosnàcych w Ar- boretum. To okazja do spaceru wÊród z∏otych liÊci z przewodnikiem i poznawania jesien- nego ˝ycia roÊlin. Arboretum to równie˝ miej- sce, gdzie prowadzone sà zaj´cia edukacyjne.
Blok zielonych lekcji sk∏ada si´ z dziesi´ciu zagadnieƒ tematycznych i jest dostosowany do ró˝nych poziomów kszta∏cenia, od nauczania poczàtkowego do szkó∏ Êrednich. Prowadze- nie lekcji znacznie u∏atwia polana edukacyjna oraz powsta∏a w 2010 r. Êcie˝ka turystyczno- edukacyjna „Drzewa Âwiata”. O naszych planach imprez informujemy na stronie internetowej Instytutu Dendrologii (www.idpan.poznan.pl).
Âwiadomi rozleg∏ych funkcji, jakie pe∏ni Arbore-
tum, otwieramy je tak˝e na potrzeby „m∏odych”
przyrodników – w ubieg∏ym roku, nawiàzujàc do Mi´dzynarodowego Roku Lasów, w Arboretum zorganizowany zosta∏ XIII Turniej Ekologiczny Gminy Kórnik, a w tym roku otwieramy nasze Arboretum dla dzieci b´dàcych wychowankami Domów Dziecka z Wielkopolski, które dzi´ki Wydzia∏owemu Centrum Wolontariatu UAM b´dà uczestniczy∏y w rajdzie turystycznym.
Uczestniczàc w procesie kszta∏cenia wykwali- fikowanych przyrodników, systematycznie goÊ- cimy tak˝e studentów kierunków przyrodni- czych, szczególnie ˝ywo rozwija si´ wspó∏praca ze studentami leÊnictwa Wydzia∏u LeÊnego UP w Poznaniu oraz biologii z Wydzia∏u Biologii UAM w Poznaniu.
Z wielkà dumà mo˝emy powiedzieç, ˝e Arboretum Kórnickie jest pomnikiem historii!
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, rozporzà- dzeniem z 15 czerwca 2011 r., uzna∏ za pomnik historii zespó∏ zamkowo-parkowy wraz z koÊ- cio∏em parafialnym – nekropolià w∏aÊcicieli w Kórniku. Celem ochrony obiektu jest zacho- wanie, ze wzgl´du na wartoÊci historyczne, przestrzenne, architektoniczne i artystyczne, materialne i niematerialne, zespo∏u, który nale˝y do jednych z najlepiej zachowanych i najbardziej rozpoznawalnych rezydencji arystokratycznych w Polsce, a jego nieroz∏à- cznà wartoÊcià jest bezcenny ksi´gozbiór i muzealia stanowiàce skarbnic´ kultury polskiej, park-arboretum oraz nekropolia zas∏u˝onych dla historii i kultury Polski w∏aÊci- cieli Kórnika. Do uznanego za pomnik historii zespo∏u nale˝à: zamek, oficyny, powozownia, zabudowania gospodarcze, arboretum oraz koÊció∏ parafialny. Realizowane przez nas zada- nia sà spo∏ecznie doceniane. Nasz projekt, realizowany w partnerstwie z Gminà Kórnik w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Pro- gramu Operacyjnego pt. „Zwi´kszenie atrakcyj- noÊci turystycznej Kórnika poprzez budow´
promenady nad Jez. Kórnickim i Êcie˝ki tury- styczno-edukacyjnej Drzewa Âwiata w Arbore- tum” zosta∏ wyró˝niony w konkursie Aktywny Europejczyk 2011, zorganizowanym przez Urzàd Marsza∏kowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu.
Historia Arboretum Kórnickiego i jego bo- gactwo budzi szacunek. Po blisko 200 latach istnienia Arboretum nadal dynamicznie si´
rozwija, spe∏niajàc nowe funkcje, s∏u˝àc nauce oraz otwierajàc swoje podwoje przed wszyst- kimi, którzy dostrzegajà pi´kno i wyjàtkowoÊç tego miejsca. Dzie∏o za∏o˝ycieli Arboretum pozostaje wcià˝ ˝ywe. Warto wspó∏tworzyç histori´ tego unikalnego w skali Polski i Eu-
ropy obiektu.
n
Andrzej M. Jagodziƒski, Kinga Nowak-Dyjeta Instytut Dendrologii PAN w Kórniku
reklama
Powierzchnie doÊwiadczalne daglezji zielonej w Lesie DoÊwiadczalnym „Zwie- rzyniec” (doÊwiadczenie IUFRO)
Fot. Kinga Nowak-Dyjeta
nr 12/2012 www.laspolski.net.pl
