Walka redakcji "Mazura" z hitleryzmem

Cieślak, Tadeusz

Walka redakcji "Mazura" z

hitleryzmem

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 441-445

K ietlice,m iędzy S zty n o rte m a w sią Ł ab ab — m iędzy S taw isk am i a R a d z ie ja m i n a północnym cy p lu jeziora n a głębokości 1 — 2 m 22). P ok ład y te b a d a ł G agel.

K re d a sen o ń sk a w y stę p u je p o n ad to w okolicy P asłęk a, pod B iskupcem , B ran iew em , R e s z le m 2S), Iław ą. K redę kolorow ą w ydobyw ano w O gonkach, S o rk w ita c h , pod N idzicą, W ęgorzew em , w okolicach S ztynortu. W edług B ocka w e w si O gonki w y dobyw ano żółtą kredę, k tó ra n a ty m te re n ie była rza d k o ścią .

W podłożu d y lu w ia ln y m w y stę p u je k re d a n a północno-w schód od Ełku* gdzie odw iercono ją na głębokości 45 m poniżej poziom u m o rz a 24). Pod O stró d ą i F ro m b o rk ie m sp o ty k an o często dw ie w a rstw y k red y jedną n ad d ru g ą. P o d M orągiem je d n ą w a rstw ę n a głębokości 28,8 — 30,4 m, d ru g ą n a 57,50 — 61,8 m o ra z trze cią n a głębokości 71,5 m.

TA D EU SZ C IE ŚL A K

WALKA REDAKCJI „MAZURA” Z HITLERYZMEM

P o w strzą sie , w yw ołanym zd ra d ą inż. R o b e rta M achta 4) i o ddaniem p rze z niego czasopism a „M azurski P rz y ja c ie l L u d u ” w ręce niem ieckie, re sty tu o w a n o w y d aw n ic tw o „M azu r”. N aw iązano do czasopism a, k tó re re d a k to r K az im ie rz Ja ro sz y k 2) w la ta c h 1908 do 1920 w a rc y tru d n y c h w a ru n k a c h w y d a w a ł z p o ­ ży tk iem d la u św iad o m ien ia narodow ego lu dności m azu rsk iej. O ddany szow i­ n isto m n iem ieck im przez inż. M achta „M azu rsk i P rz y jac iel L u d u ” ział n ie n a ­ w iśc ią do w szystkiego co polskie i działacze m azurscy nie sk ą p ili tr u d u , by stw orzyć pism o, k tó re by jego k am p an ii przeciw działało. P ow ierzone z a d a n ie w y p ełn ił „M azu r” bez z a r z u tu 3). Jego a rty k u ły sp araliżo w ały gadzinow ą d z ia ­ ła ln o ść M ach ta i uniem ożliw iły skuteczność dy w ersji. S prężyście red a g o w a n e czasopism o, n a jp ie rw przez A u g u sta S c h a rk o w sk ie g o 4), później przez S e w e ry n a Pieniężnego, n ie p o m ijało żadnego za g ad n ien ia in te resu ją ce g o ludność p o lsk ą n a M azurach. Je d n y m z w ażnych asp ek tó w działalności re d a k c ji „ M a z u ra ” b y ła obrona lu dności p olskiej p rzed niebezpieczeństw em faszyzm u. W ydobycie p ię k n y ch k a r t oporu przeciw te rro ro w i h itlero w sk iem u je s t szczególnie w aż n e z u w agi n a w y su w an ą w N iem czech Z achodnich tezę o ów czesnej d o b re j sy tu a c ji lu d n o ści polsk iej w Niem czech 5). N iedo stateczn a tro sk a o ogłoszenie d o k u m e n tó w n a te n te m a t stw orzyła m ylne w yobrażenie, jakoby d o p iero p o ­ ło w a 1939 ro k u p rzy n io sła pogorszenie sy tu a c ji i prześlad o w an ia. N ależy p r z y ­ pom nieć opinii p u b lic zn e j długie la ta ucisk u m niejszości polskiej w re p u b lic e 22) C. G agel, m. F. K aunhow en, U ber ein V orkom m en von S enoner K re id e in O stp re u sse n (odbit. Ja h rb u c h der Königl. P re u ss. G eologischen L a n d ta fe l, 1899/1900 s. 1.

23) B ludau, s. 68.

24) D. S pu lsk i, Die K re id e fo rm atio n ; T o rn q u ist, Geologie von P re u sse n , s. 51 — 69.

4) Zob. w 'stęp W ładysław a C hojnackiego do „S p raw y M azur i W arm ii w k o ­ re sp o n d e n c ji W ojciecha K ętrzy ń sk ieg o ”, W rocław (1952), s. XXVI.

2) Zob. W ład y sław C hojnacki, P olska ak c ja n a ro d o w o -u św iad a m iając a n a M a zu rac h p rzed I w ojną św iatow ą, Z apiski TNT, tom X X I, zesz. 3 — 4, s. 251 i n ast.

3) Na te m a t „D ziejów czasopism pod n azw ą „M azur” ukaże się m ój o b sz e r­ n ie jsz y a rty k u ł w tom ie d ru g im „R ocznika O lsztyńskiego”, zap o w ied zian y m n a p o cz ątek 1960 r.

4) K azim ierz P iw arsk i, D zieje P ru s W schodnich w czasach now ożytnych. G d ań sk — Bydgoszcz 1946, s. 319.

5) R ic h a rd B reyer, Das D eutsche R eich u n d P olen 1932 — 1937. A u sse n - p o litik un d V olk sg ru p p en frag en , W ürzburg 1955, s. 282.

w eim arsk ie j i rów nież w la ta c h d e k la ra c ji pojednaw czych H itle ra pod a d re ­ sem P olski. D ek laracjo m n ie tow arzyszyła zm ian a p ra k ty k i w ład z te re n o ­ wych, k tó re k o n ty n u o w ały m etody z okresu te rr o r u poplebiscytow ego. P o ­ k azan ie rzeczyw istej sy tu a c ji ludności polskiej w N iem czech i zrew id o w an ie niepraw d ziw y ch „upiększeń” h isto rii m niejszości p o lsk iej w N iem czech — to je d n a stro n a u z a sa d n iają ca konieczność szczegółow ych b a d a ń n a ty m odcinku. D ruga stro n a u za sa d n ien ia dotyczy sp raw y w a lk i z hitlery zm em . P olacy w Niem czech hitlero w sk ich p o tra fili w ielo k ro tn ie w yrazić sw ój n eg a ty w n y stosunek do ru c h u hitlerow skiego. Je d n y m z w y ra zicie li sto su n k u m niejszości p o lsk iej do h itlery zm u było czasopism o „M azur”. W a rto przypom nieć odw ażny głos w la ta c h p o n u rej d y k ta tu ry hitlero w sk iej, nie co fający się p rz e d n a z w a ­ niem rzeczy po im ieniu i zesta w iają cy d e k la ra c je w ład z h itlero w sk ich z p r a k ­ ty k ą terenow ą.

W zrost liczebny p a rtii h itlero w sk iej w la ta c h k ry zy su 1929 — 1932 ob jął rów nież okręg P ru s W schodnich. T en w łaśn ie okręg, w ra z z P om orzem Z achod­ nim , w y b ija ł się n a czoło g w ałtow nym w zrostem liczby członków p a r tii h itle ­ row skiej. Z daniem re d a k c ji „M azura” pozyskanie siln ej pozycji przez h itlery zm n a ziem iach zam ieszkałych przez różne narodow ości p rzy p isać należy w części niedostatecznem u poznaniu jego pro g ram u . „M azur” stw ierdził, że n a c jo n a li­ styczny p rogram h itlery zm u chce przekształcić n aró d niem iecki w „naród p an ó w ”, a innym narodom p rzyznać „ p rz y w ilej” służenia w y b ra n e m u n a ro ­ dowi. P ro g ram h itlero w sk i w y ra źn ie ok reślał przyszłość innych narodow ości pod sw oim i rząd am i. N iebezpieczeństw a p ro g ra m u hitlero w sk ieg o d la ludności m a zu rsk ie j były, ja k p isa ł „M azu r”, nie dostrzegane przez część lu d n o ści m a ­ zursk iej. P ro p a g an d a h itle ro w sk a doprow adziła do w ciągnięcia n iek tó ry ch M azurów do p a rtii h itlero w sk iej. O ta k ich M azurach p isa ła re d a k c ja .M azura”, że „tylko głu p i w ół idzie za sw ym rzeźn ik iem ” 6). N a łam ach „ M az u ra” pisano, że hitlery zm przynieść może jedynie d y sk ry m in a cję ludności m a zu rsk ie j i d la ­ tego należy go zw alczać. F a k t przynależności części M azurów do ru c h u h itle ­ row skiego i rozpow szechnianie h itlery zm u w łaśn ie n a te re n ie pro w in cji, za­ m ieszkałej w pow ażnej części przez ludność m a zu rsk ą, k la sy fik o w a ł „M azur” jako objaw nie ty lk o śm ieszny, ale i b o le s n y 7). In n ą drogą zw alczania h itle ­ ryzm u przez „M azura” było jego ośm ieszanie. U dow ad n ian ie szow inistycznem u kierunkow i, pow ołującem u się n a sw oją „p ran iem ieck o ść”, że zapożyczył sw ój p ro g ra m od pogardzanych niższych narodów , było n ie w ą tp liw ie doskonałym arg u m en tem atn ty h itlero w sk im . Z daniem „M azu ra” h itlery zm czerp ał sw oje sform ułow ania p rogram ow e z tez F ry d e ry k a N ietzschego, co do którego istn ia ła supozycja w yw odzenia się z polsk iej rodziny N ickich 8). A w ięc H itle r — z d a ­ niem „M azura” — głosił cudze tezy, nie zdobył się n a w e t n a oryg in aln e sfo r­ m ułow ania, lecz w ziął od innych i to w d o d a tk u od filozofa pochodzenia p o l­ skiego. D zisiaj podw ażana jest teza o bliskości n ietzscheanizm u i h itlery zm u . W zachodnich N iem czech p o ja w iły się p u b lik a c je p rzy p isu jąc e siostrze Nietzschego fałszow anie rękopisów i dopisyw anie sform ułow ań, k tó re zapew niły je j korzyści m a te ria ln e ze stro n y rz ą d u hitlerow skiego. N a te n te m a t toczy się neszcze d yskusja i m usim y czekać na jej zakończenie, ale ironiczne w skazanie w ro k u 1932 na m ożliw ość rodow odu n iek tó ry ch sfo rm u ło w ań h itlero w sk ich z dorobku N ietzschego i dodanie do tego w e rsji o jego pochodzeniu z p olskiej rodziny N ickich było w y ra źn y m ośm ieszeniem „ p ra g erm ań sk ich u ję ć ” h itle ­ ryzm u.

6) „M azur”, n u m e r 32 z d n ia 20 k w ie tn ia 1932 r. 7) „M azur”, n u m e r 23 z d n ia 19 m a rc a 1932 r. 8) „M azur”, n u m e r 16 z d n ia 24 lutego 1932 r.

W alcząc o w ładzą h itlero w cy zastosow ali b ez przykładny te rr o r w sto su n k u do sw oich przeciw ników , nie cofając się przed zbrodnią. M ożna dzisiaj w lite ­ ra tu rz e zach o d n io -n iem ieck iej spotkać tw ie rd z en ia o nieznajom ości h itlery zm u w szerszym społeczeństw ie w m om encie przejęcia w ładzy przez A dolfa H itle ra *), ale le k tu ra roczników „M azu ra” sk ła n ia do innych w niosków . Cóż pisze „M azur” w ro k u 1932, a w ięc jeszcze przed objęciem w ładzy przez H itle ra . Z n ajd u jem y ta k ie ty tu ły , jak: „ P ru sy W schodnie w okow ach b a n d y ­ ty z m u ” 10), „ J a k w y g ląd a ją w p ra k ty c e obiecanki hitlerow ców 1” 11), „ Ja k h itle ­ row cy m ordow ali ro b o tn ik a P ie c u c h a 12). P rzytoczone ty tu ły o k reśla ją p o staw ę re d a k c ji w bbec hitlery zm u . „M azur” jasno dostrzega niebezpieczeń­ stw o, ja k ie grozi ze stro n y hitlery zm u . Nie zabezpiecza sobie drogi do ew en ­ tu a ln eg o w sp ó łd ziałan ia z hitleryzm em , lecz n azyw a jego zbrodnie po im ieniu. W połow ie stycznia 1933 ro k u ogłasza „M azur” m a te ria ły pt. „M ordy h itle ro w ­ skie n a p e łn ia ją p rze ra żen iem N iem cy” 13). W rogość w obec h itlery zm u p rz e ja ­ w iała się rów nież w to n ie n o ta te k o cofaniu się ich w pływ ów , co, n iestety, okazało się przejściow e. O ta rc ia c h w ew n ętrzn y ch w obrębie p a rtii h itle ro w ­ sk ie j i w y co fan iu się z niej w ielu w ybitn y ch działaczy donosi „M azur” w n o ­ ta tc e pod o b iecującym ty tu łem : „H itleryzm u p a d a ” 14) i nie u k ry w a sw ojej rad o ści z tego pow odu.

P o 30 stycznia 1933 r. i objęciu w ładzy w Niem czech pierw szy a ta k k ie ru je h itlery zm przeciw ko p olitycznem u ruchow i p ro le ta ria tu . Z apełnia obozy k o n ­ c e n tra c y jn e d ziałaczam i p a rtii kom unistycznej, zw iązków klasow ych, dużej

części socjaldem okracji. Nie zapom ina h itlery zm o innych p rzeciw n ik ach . R e­ d a k c ja „M az u ra” nie sk ła d a bro n i i jeszcze w d n iu 11 lutego 1933 r. zam ieszcza n o ta tk ę pod ty tu łe m : „G azetom w N iem czech w zięto w olność słow a” 15). S po­ ty k a go za to k a r a w postaci zakazu w y d aw an ia czasopism a przez okres czte­ rec h tygodni, od 3 do 30 m arca. N ad p rez y d en t pro w in cji P ru s W schodnich p o ­ w o łu je się n a rozporządzenie z dn. 4 lutego 1933 r . 16). O strzeżenie w postaci zakazu w y d a w a n ia nie przyniosło zm iany sta n o w isk a pism a. W dalszym ciągu odw ażnie zam ieszcza n o ta tk i pt. „A resztow ania bez koń ca”, „S am obójstw a bez k o ń c a ” ł7). A lbo w innym m iejscu k pi z nadziei opraw ców hitlero w sk ich , że p alen ie m k siążek m ogą stw orzyć now ą k u ltu r ę . 1 D osłow nie „M azu r” p isał: „K siążki, choć to tylko p a p ie r — palących księgi zaw sze p rz e trw a ją . Tym b a r ­ dziej gdy chodzi o książki żydow skie” 1S). D la k o n ty n u o w an ia p racy w dzie­ dzinie obrony p ra w ludności polskiej stosuje „M azu r” zręczną ta k ty k ę cy to ­ w a n ia w ypow iedzi przyw ódców hitlero w sk ich na te m aty narodow ościow e. P rzytoczyw szy w ypow iedź H itle ra o czystości g erm a ń sk ie j i jej obronie, dodaje k o m en tarz, by M azurzy zrozum ieli, że od zaprzańców narodow ych odcin ają się rów n ież h itlero w cy i wobec tego nie m a drogi do po zy sk an ia ich p o p arcia przez p o m ia ta n ie narodem , z którego w yw odzim y się. Z daniem „M azura” z a p rz a ń ­ cam i gard zą w szędzie i h itlery zm nie jest pod ty m w zględem w y ją tk ie m 19). 9) H ans Roos, P o le n und E uropa. S tu d ien z u r polnischen A u ssenpolitik 1931 — 1.939, T übingen 1957, stro n a 59. 10) „M azu r”, n u m e r 65 z dn ia 13 sie rp n ia 1932 r. n ) Tam że. 12) „M azu r”, n u m e r 70 z dn ia 31 sierp n ia 1932 r. 13) „M az u r”, n u m e r 4 z d n ia 14 stycznia 1933 r. 14) „M az u r”, n u m e r 80 z d n ia 5 p aźd ziern ik a 1932 r. 15) „M azu r”, n u m e r 12 z d n ia 11 lutego 1933 r.

1(!) „M azu r”, n u m e r 19 z dn ia 8 m a rc a 1933 r., za w ierając y tylko ogłosze­ n ie zakazu.

17) Np. „M azu r”, n u m e r 32 z d n ia 13 m a ja 1933 r. 18) „M azu r”, n u m e r 36 z dnia 27 m a ja 1933 r.

19) „M azu r”, n u m e r 101 z d n ia 17 g ru d n ia 1938 r. art. pt. „Nie chcą za­ p rz a ń c ó w ”.

S ta łą ta k ty k ą re d a k c ji stało się pilne p rzy p o m in an ie d e k la ra c ji w ład z h itle ­ row skich w sto su n k u do m niejszości narodow ych i p rzy ta cz an ie p ra k ty k i w ład z ' lokalnych, k tó ra była z nim i w ja sk ra w e j sprzeczności. P rzed e w szystkim ogłasza o strą d e k la ra c ję N aczelnej R ady Z w iązk u P olaków w Niem czech, p rze d sta w ia ją c ą rozpaczliw e położenie ludności p o lsk ie j i stosow ane w obec n ie j s z y k a n y 20). P rz y ta c z a ją c zapow iedzi n ie p ro w a d zen ia p o lity k i g e rm a n iz a ­ cyjnej, o p a tru je ją re d a k c ja w ym ow nym ty tu łe m : „C zekam y n a sk u tk i” 21), a w innym w y p a d k u znow u „Żyw im y n a d z ie ję” 22). W w a ru n k a c h w zm a g ają­ cego się te rro ru hitlero w sk ieg o była to ta k ty k a odw ażna i jed y n ie m ożliw a. O w zroście te rro ru m ożem y w nioskow ać z le k tu ry roczników „M azu ra”. N a jego lam ach coraz częściej um ieszczane są m a te ria ły pochodzące n ie w ą tp liw ie z urzędów p ro p ag a n d y hitlero w sk iej. P oznać je ła tw o z uw agi n a treść i na form ę. T reścią ich jest n ajczęściej sp raw a żydow ska lu b p o lity k a zag ran iczn a. F orm a ich jest o tyle szczególna, że pozbaw ione określenia źródła (w łasna korespondencja?) dato w an e są z B erlina. W a rty k u ła c h tych, pozbaw ionych najd ro b n iejszeg o k o m e n tarza redakcyjnego, u ję c ia te m a tu i lan so w an e fezÿ pochodziły w p ro st z goebbelsow skiego w a rsz ta tu i sta ły w ja sk ra w e j sprzecz­ ności z dotychczasow ą lin ią pism a. Do jakiego sto p n ia re d a k c ja b y ła w sy tu a cji przym usow ej, św iadczy zam ieszczanie n a w e t zdjęć z życia p a rtii h itlero w sk iej. N iekiedy u daw ało się re d a k c ji pokazać ku lisy n a c isk u ze stro n y w ład z h itle ­ row skich, np. zam ieszczając pism o F e ic h sp ro p a g a n d a a m t o obow iązku pod an ia obok S zczytna n iem ieckiej nazw y O rtelsb u rg , p rzy czym pow oływ ano się n a ta k iż obow iązek pism niem ieckich w Polsce, r e d a k c ja dodała ciek aw y k o m en ­ tarz. M ianow icie w y ra ża zdziw ienie z p rzenoszenia zasad i zarządzeń z jednego p ań stw a do drugiego, a ponad to w y ra ża obawę, że gazety n iem ieckie w Polsce nie byłyby zadow olone z p rze n iesien ia niem ieckich z a rz ą d z e ń 23). Czyż m ożna było ironiczniej w skazać na różnicę sy tu acji? W obec in sp iro w an e j ak c ji p ra so ­ w ej na te m a t prześlad o w ań ludności n iem ieckiej w P olsce re d a k c ja zajęła się poró w n an iem sy tu a cji. P rzytoczyła cy fry z życia m niejszości niem ieck iej w Polsce i za p y ta ła o odpow iedniki z życia m niejszości p olskiej w Niem czech. Z tego p o ró w n a n ia sy tu a cji w yciągnęła re d a k c ja w niosek, że „je d n a k M azurom tru d n ie j żyć aniżeli N iem com w P o lsce” 24).

W alczac o p ra w a ludności polskiej w N iem czech, pop ełn iał „M azur” po ­ w ażn y błąd id ealizow ania stosunków w Polsce m iędzyw ojennej. U legał p ro p a ­ gandzie m ocarstw ow ej rzą d u sanacyjnego i p rze cen iał m ożliw ości obronne ów czesnej Polski. W jego rela c ja c h o sto su n k ach w P olsce dużo było w łasnych życzeń. P o p ro stu red a k cja , szukając ochrony p rzed b ezp raw iem i szvkanam i h itlerov/skim i, idealizow ała ów czesną sy tu a cję w e w n ę trz n ą P o lsk i i n ad a w ała je j treść, o d pow iadaiaca w łasn y m w yobrażeniom , czyli po prostu, ja k pow inno być. W dodatk u dużą role o d gryw ała na new no zależność od źró d ła dotacji z Polski, p o d trzy m u jąc ej b y t pism a. To stw ie rd z en ie fałszyw ości w yobrażeń o Polsce okresu m iędzyw ojennego należy koniecznie przypom nieć p rzy an a liz o ­ w a n iu dorobku „M azura” i k la sy fik o w a n iu je^o oozycji.

Środkiem zw alczania p ro p ag a n d y h itlero w sk iej bvło rów nież przy p o m in an ie dorobku n aro d u polskiego, w skazyw anie na w ielkość M rongow iusza, G izew iu- sza, K ętrzyńskiego i w ielu, w ielu innych. Z teeo a k c en to w a n ia w k ła d u P o la ­ ków do k u ltu ry ogólnej w ynikało, że b ezp o d staw n ą je st teza hitlerow ców o niższości k u ltu ra ln e j naszego n aro d u . W obec sta ły c h p rze ch w ałe k o

szczegól-201 ..M azur”, n u m e r 4 z d m a U styczm a 1P?R r. 21 i „M azur” , n u m e r 4 z ^ n ia ~\2, stycznia ł°38 r. 221 „M azur”, n u m e r 7 z d n ia 22 stycznia 1938 r. 23) „M azur”, n u m e r 84 z dm a 20 p aź d ziern ik a 1937 r.

*nej pozycji N iem ców i w y n ik ając y ch podobno stą d ich p r a w do w yjątkow ego u p rzy w ile jo w an ia d a w a ła le k tu ra „M az u ra” a rg u m e n ty , k tó re biły w tezy h itlero w sk ie. P rz y p o m in a ł „M azur” w ielkość k o n sty tu c ji Trzeciego M a ja 25). Ś w ięcił piórem E m ilii S u k erto w e j-B ie d ra w in y c z te re ch se tn ą rocznicę założenia d r u k a r n i p olskiej n a M a z u ra c h 26). K ru szy ł kopie w obronie p ię k n a języka p o l­

skiego, p rzy ta cz ają c p rzy ty m zachw yty m. in. N iem có w 27). W coraz tr u d n ie j­ szych w aru n k ac h p a ń s tw a h itlerow skiego niezm ordow anie k o n ty n u o w ał „M a­ z u r” sw oją służbę narodow ą. T a k czynił aż do trag iczn y ch d n i w rześnia 1939 roku. Za tę służbę narodow ą zapłacił jego w yd aw ca i red a k to r, S ew eryn P ieniężny, swoim życiem . Z chw ilą w y b u ch u w ojny w e w rześniu 1939 r. S ew e­ r y n P ieniężny jako jeden z pierw szych zostaje aresztow any, w y słan y do obozu w H ohenbruch, ro z strz ela n y 24 lutego 1940 r . 28).

Z rozw ażań o w alc e re d a k c ji „M azura” z h itlery zm em w y n ik a, że re d a k c ja czasopism a w ielo k ro tn ie p rze p ro w ad z ała o strą k ry ty k ę p ro g ra m u h itle ro w ­ skiego. K ry ty k a m ia ła c h a ra k te r b ard z iej zasadniczy w p ierw szym okresie w zro stu siły hitlerow ców . W ówczas p ię tn o w ała ich m ordy na przeciw n ik ach politycznych, ograniczanie w olności słowa, ich b arb a rz y ń stw o p alen ia książek. W późniejszych la ta c h k ry ty k a ogranicza się do pro w ad zen ia p o lity k i g erm a n i- zacy jn ej, n ied o trzy m y w an ia przyrzeczeń danych przed staw icielo m innych n a ­ rodów żyjących w obręłpie Rzeszy N iem ieckiej. Za sw oją an ty h itle ro w sk ą p o ­ sta w ę był „M azur” p o d d aw a n y szykanom (zakaz w y d aw an ia przez pew ien okres czasu, n arz u can ie niem ieckich nad ru k ó w , zm uszanie do um ieszczania m a te ria ­ łów, nadsy łan y ch przez urzędy p ro p ag a n d y hitlero w sk iej). S zykany nie zm ie­ niły p o staw y re d a k cji, k tó ra w y trw a ła na p o ste ru n k u aż do trag iczn y ch dni w rz eśn ia i zapłaciła w łasnym życiem za służbę n arodow ą.

JA N K AW ECKI

PRZYCZYNEK DO POLSKOŚCI WSI OLSZEWO POW. EŁCKIEGO

W ŚWIETLE DOKUMENTÓW HITLEROWSKICH

P odczas poszu k iw an ia przeze m nie różnego ro d za ju dow odów ucisku g erm a - nizacyjnego na M azurach w padły m i pew nego ra z u w ręce w orki z m a k u la tu rą . N a tra fiłe m w nich n a bardzo pobrudzone i poniszczone p ism a w ó jta niem iec­ kiego w S tary ch Juchach, „A m tsv o rsteh e r in F lie ssd o rf” (tak p rzezw ali N iem cy w 1938 ro k u w ieś S ta re Juchy) oraz na p ism a „O rtsg ru p p e n le ite ra NSDAP in F ra u e n flie ss (Olszewie), k tó ry m b y ł tenże w ójt, członek p a r tii h itlero w sk iej, G eydan.

M iędzy różnym i podaniam i, prośbam i, p la n a m i zabudow ań, re je s tra m i k a r od ro k u 1922 poczynając, zestaw ieniam i zbiórek n a n iem iecki C zerw ony K rzyż z o statn ich la t II w o jn y św iatow ej, w ykazam i poległych w te j w o jn ie m iesz­ kań có w gm iny, zn ajdow ały się a k ta poufne do „ K re isle ite ra NSDA P in L y ck ”, w Ełku.

W jednym z ta k ich poufnych pism , k tórego doszukałem się tylko czterech stro n m aszynopisu, dotyczącego sp raw o zd an ia z dochodzeń w sp raw ie n ie jak iej

25) „M azur”, n u m e r 29 z d n ia 3 m a ja 1933 r. 26) „M azu r”, n u m e r 18 z d n ia 29 lu teg o 1938 r. 27) „M azur”, n u m e r 19 z d n ia 2 m a rc a 1935 r.

-8) Em ilia S u k erto w a-B ie d ra w in a, B ojow nicy o w olność i polskość M azur i W arm ii na p rze strzen i siedm iu w ieków , O lsztyn (1954), s. 48.