Jerzy Ciabach
Właściwości i zastosowanie
polioctanu winylu
Ochrona Zabytków 40/3, 201-203
JERZY CIABACH
WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE POLIOCTANU WINYLU
P o lio c ta n w in y lu je s t je d n ym i najstarszych i je d n o cześnie je d n ym z n a jd łu ż e j stosow anych w konserw a c ji za b ytkó w p o lim e ró w syntetycznych. U żywano go już w 1928 r. przy przenoszeniu m a lo w id e ł ściennych, a w la ta c h p ię ćd zie sią tych sta ł się je d n ym z najczęściej używ anych m a te ria łó w 1. P o lio cta n w in ylu je s t n a d a l c h ę tn ie stosow any, a le je g o znaczenie — w skutek p o ja w ie n ia się żywic akrylow ych, epoksydow ych i krze-
m o o rg a niczn ych — znacznie się zm niejszyło.
Tę d a w n ą , znaczącą pozycję odzyskującą kopolim ery o c ta n u w in y lu z innym i m onom eram i, przede wszystkim z e s tra m i akrylow ym i i etylenem . P olioctan w inylu o trzym yw any je s t zazwyczaj w w yniku p o lim e ryza cji ro d n ik o w e j o c ta n u w in ylu p ro w a d zo n e j w e m u lsji, roz tw orze, za w ie sin ie lu b blo ku . W h a n d lu spotyka się n a jc z ę ś c ie j dyspersje w odne, a le ła tw o d o stę p n e są ta kże żywice 100% oraz ich roztw ory w cieczach o r g a n iczn ych . Jest to p o lim e r bezbarw ny, przezroczysty d la św ia tła d zie n n e g o b a rd z ie j niż szkło o kie n n e , m ięk ki i elastyczny. Elastycznością i m iękkością d o ró w n u je p o lim e ta k ry la n o w i b utylu i p o d o b n ie ja k on nie może być stosow any do w yrobu p rze d m io tó w o stałych w y m ia ra ch . Rozpuszcza się w w ie lu p o p u la rn y c h rozpusz c z a ln ik a c h , ta kic h ja k m e ta n o l, a ce to n , o cta n etylu, benzen itp . R ozpuszczalność w e ta n o lu , p ro p a n o lu i b u ta n o lu je s t ściśle zw iązana z za w a rto ścią w ody w tych cieczach. Etanol 99,9% nie rozpuszcza p o lio c ta n u w in y lu , a 9 8 % w o ln o i nie zawsze ca łko w ic ie . D o b rą rozpuszczalność uzyskuje się d o p ie ro wtedy, gdy e ta nol za w ie ra od 4 do 8 % w ody. Są to je d n a k roztwory m ętne, których klarow ność uzyskuje się d o p ie ro po d o d a n iu kilku p ro c e n t o cta n u etylu lu b benzenu. U n ik a to w ą cechą p o lio c ta n u w in ylu je s t p o w o ln e roz puszczanie się w roztw orach m y d e ł2. Do typow ych nie- rozpuszczalników należą w ę g lo w o d o ry a lifatyczne, o le je k terpentynow y, e te r oraz o le je ro ślin n e i m ineralne.
P o lio cta n w in ylu miesza się z typow ym i zm iękczaczam i, ta k im i ja k estry kwasu fta lo w e g o , fo sfo ro w e g o lu b cytrynow ego. W p ro w a d za się je g łó w n ie do w yrobów em ulsyjnych w celu zw iększenia kleistości, ta k aby n a w e t w te m p e ra tu ra ch niższych od te m p e ra tu ry p o k o jo w ej tworzyły się cią g łe , je d n o ro d n e błony.
W b re w potocznem u m n ie m a n iu , p o lio c ta n w inylu nie miesza się z w iększością żywic sztucznych i n a tu ra l nych. Do w yją tkó w należą n ie m o d yfik o w a n e żywice fe- n o lo w o fo rm a ld e h yd o w e oraz n itro c e lu lo z a , z którym i p o lio c ta n w in ylu d a je m ieszaniny trw a łe , o dobrych w ła ściw o ścia ch u ż ytk o w y c h 3. Z p o lio c ta n u w in ylu o małym sto p n iu p o lim e ryz a cji i n itro c e lu lo z y p ro d u k o w a n e są la kie ry ko lo d io n o w e zw ane c a p o n a m i. D a ją o n e pow łoki m n ie j w o d o c h ło n n e niż la kie ry z p o lio c ta n u w in ylu i b a rd zie j o d p o rn e na d z ia ła n ie św ia tła niż la kie ry z n itro ce lu lo zy. P o lio cta n w in ylu u w a żany je s t za p o lim e r o d p o rn y na d z ia ła n ie ś w ia tła . Pod w pływ em p ro m ie n io w a n ia n a d fio le to w e g o ule g a s to p n io w e j d e g ra d a c ji, a le nie ż ó łk n ie 4. N ie dotyczy to je d n a k złych g a tu n kó w h a n d lo w ych , z a w ie ra ją cych n ie o d p o w ie d n ie su b sta n cje p o m ocnicze (k o lo id y o ch ro n n e , zm iękczacze) lu b zbyt dużą ilość zanieczyszczeń. S zczególnie n ie p o żą d a n a je s t o b e cn o ść n ie p rze re a g o - w a n e g o m onom eru.
Do n a jisto tn ie jszych w ad p o lio c ta n u w in ylu zalicza się m ałą o d p o rn o ść cie p ln ą , ch e m iczn ą i m ik ro b io lo g ic z
ną. M aksym alna te m p e ra tu ra użytkow ania te j żywicy nie przekracza 100°C. Powyżej 100-120°C n a stę p u je u p la styczn ie n ie się, a powyżej 1 3 0 -1 50°C zaczyna się rozkład z w ydzie la n ie m różnych s u b sta n cji m ałocząste- czkowych, między innym i kwasu o ctow ego. P olioctan w in ylu je s t n ie o d p o rn y na d z ia ła n ie czynników hydro- litycznych, zwłaszcza zasadowych. W ze tkn ię ciu z za czynem w ap ie n n ym lu b cem entow ym p ow staje o cta n w a p n io w y i tzw. solw ar (częściowo zhydrolizow any p o li mer) 5. Czysty p o lio c ta n w in ylu c h ło n ie z a le d w ie ok. 3 % wody, ale w w ypadku błon zaw ie ra ją cych p o lia lk o hol w inylow y lu b hydroksycelulozę (ko lo id y o ch ro n n e używane często do p ro d u k c ji dyspersji w odnych p o li m erów) c h ło n n o ść w ody c ie k łe j może d o ch o d zić do 5 0 % w agow ych, a ch ło n n o ść w ilg o c i z pow ietrza do 3 0 % w agow ych. Stwarza to d o g o d n e w a ru n k i d la roz w o ju d ro b n o u s tro jó w , szczególnie zaś grzybów niż szych, ta kich ja k Fusarium s o la n i lu b P é n icilliu m va-
ria b ile . Pod ich wpływem zachodzi d e g ra d a c ja ła ń c u
chów, w wyniku której p o ga rsza ją się w łaściw ości me chaniczne 6.
Z a b e zp ie cza n iu p o lio c ta n u w inylu przed d zia ła n ie m m ik ro o rg a n izm ó w pośw ięcono w ie le uw agi. Producenci p o le c a ją często stosow anie o rg a n iczn ych soli rtęci lu b cyny oraz c h lo ro p o c h o d n e krezoli. Z a le c e n ia te nie zawsze są m ożliwe do u w zg lę d n ie n ia przez konserw a to ró w d zie ł sztuki. Błony z a w ie ra ją c e o cta n fe n ylo rtę - ciow y lu b p -ch lo ro -m -kre zo l żółkną s iln ie pod w p ły wem ś w ia tła . W a d tych nie ma tle n e k b is /tró j-n -b u ty lo / /cyny oraz brom ek d w u m e ty lo la u ry lo b e n z y lo a m o n io - w y 7. Jak już w sp o m n ia n o , najszersze stosow anie p o li o cta n u w inylu m iało m iejsce w la ta c h pięćdziesiątych. Jego roztw o ra m i im p re g n o w a n o m a te ria ły p o ro w a te (kam ień, d re w n o )8, u trw a la n o p o lic h ro m ie 9 i k le jo
1 Bogaty wykaz publikacji dotyczących historii stosowania polioctanu winylu w konserwacji zabytków zawiera praca doktorska R. J. B i l i ń s k i e g o , Wykorzystanie polioctanu
winylu jako środka zabezpieczającego budowle zabytkowe.
Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Lądowej, W ar szawa 1975. Patrz także: R. J. B i l i ń s k i , B. P e n k a l a
Polyvinyl acetates for protective treatment and conservation of historical objects of stone and other materials (research work and examples of application). ICOM Committee for
Conservation 1978 z. 10 s. 4.
2 S. N. U s z a к о V, Poliwinilowyj spirt i jewo proizwodnyje.
Moskwa 1960 T. 2 s. 588.
3 Chodzi tutaj o tworzenie układów jednorodnych w stanie skondensowanym, a nie mniej lub bardziej przypadkowych, termodynamicznie nietrwałych mieszanin.
4 R. L. F e l l e r , Recent advances in conservation. Londyn 1963 s. 171.
s'T. H o p , Betony modyfikowane polimerami. Warszawa 1976 s. 30.
6 Uchwała nr 326 Rady Ministrów z dnia 22.XII.1972, nie opublikowana.
7 P. K o n e c z n y , A. S t r z e l c z y k , Zabezpieczanie p o li
octanu winylu przed atakiem drobnoustrojów. Acta Univer-
sitatis Nicolai Copernici 1983 nr 10 s. 67.
8 R. J. B i l i ń s k i , Wykorzystanie polioctanu... op. cit.; R. K o z ł o w s k i , Badanie i konserwacja groteski w kaplicy
Zygmuntowskiej na Wawelu. Warszawa 1967, BMiOZ nr XIX
s. 135; J. C. B e e c h , Building research establishment cur
rent papers. 1977 nr 1, s. 78.
9 D. J. V y n d y к e-L e e, The conservation of some carved
wooden war shields from the Tifalmin Valley, Papua New Guinea. „Museum Journal” 1977 nr 2 s. 77.
no tk a n in y 10, a w USA używano ich powszechnie ja k o ta n ic h w e rn iksó w końcowych 11. D yspersji w o d nych, o kre śla n ych często m ianem „ b ia łe g o k le ju ” , uży w a n o do k le je n ia d rew na, tk a n in 12 i p a p ie ru 13, do p o d k le ja n ia tynków , a także (w dużym rozcieńczeniu) do u trw a la n ia m a lo w id e ł ściennych 14. Roztwory i dys p e rsje były też często używane ja k o spoiw a kitów do u z u p e łn ia n ia u b ytkó w w d rew nie, ka m ie n iu i ceram ice. Ze w zg lę d u na niską te m p e ra tu rę m ię kn ie n ia wykorzy styw ano p o lio c ta n w inylu ja k o klej to p liw y do s k le ja n ia w łó k ie n , d u b lo w a n ia o b ra zó w na tk a n in ie 15, do u z u p e łn ia n ia ubytków w szkle itp. A rch e o lo d zy używali dyspersji w odnych p o lio c ta n u w inylu do w zm a cn ia n ia osypujących się wykopów, w zm a cn ia n ia kości przed ich w ydobyciem i d o zabezpieczania na czas tra n s p o rtu 1ó. Jeśli p o m in ą ć sto so w a n ie roztw orów p o lio c ta n u w inylu ja k o końcow ych w e rn iksó w m alarskich, n a jw ię c e j za strzeżeń budzi o b e c n ie je g o zastosow anie do konser w a c ji tk a n in oraz do u trw a la n ia m a lo w id e ł ściennych. W w yp a d ku ko n se rw a cji tk a n in zw raca się uw agę na to, że ich w zm a cn ia n ie tą żywicą d a je zazwyczaj złe rezultaty. G a tu n k i o małym stopniu polim eryzacji zm ie n ia ją w zauw ażalnym stopniu połysk i kolorystykę tk a nin, n a to m ia s t g a tu n k i o dużym sto p n iu polim eryzacji u sztyw n ia ją tk a n in ę 17. Stw ierdzono też, że tk a n in y d u b lo w a n e przy użyciu dyspersji w odnych p o lio cta n u w i nylu ła tw o się brudzą, ich pow ierzchnia staje się kle ista, a sam a żywica je s t — ze w zględu na duży stopień p o lim e ryza cji — bardzo tru d n a do usunięcia naw et przy użyciu mocnych rozpuszczalników 18.
D e c y d u ją c się na użycie p o lio c ta n u w inylu należy zw ró cić u w a g ę nie tylko na je g o postać h a n d lo w ą (g ra n u lki, roztw ór, dyspersja), a le także na zasadnicze prze zn a cze n ie w skazane przez p ro d u c e n ta . Prawie każdy p ro d u c e n t o fe ru je , od kilku do k ilku n a stu g a tu n k ó w p o lio c ta n u w in ylu o różnych w ła ściw o ścia ch i co za tym id zie o różnym przeznaczeniu. W w ypadku żywic do sta rcza n ych w postaci g ra n u le k n a jisto tn ie jszy je st sto p ie ń p o lim e ry z a c ji (m asa cząsteczkow a). D ecyduje on o w ła ściw o ścia ch fizycznych i m echanicznych, takich ja k te m p e ra tu ra m ię kn ie n ia , te m p e ra tu ra p łyn ię cia , lepkość roztw orów , w ytrzym ałość na ro z c ią g a n ie i w y d łu ż e n ie przy z e rw a n iu . Dyspersje w o d n e p o lio c ta n u w in y lu różnią się przede wszystkim w ie lkością cząstek zdyspergow anych (dyspersje g ru b o - i c ie n ko zia rn i- ste) oraz rod za je m ko lo id u o ch ro n n e g o . Istotne je s t też to, czy d ysp e rsja je s t zm iękczona i czy zaw iera w y p e łn ia cz . D yspersje z a w ie ra ją ce p o sp o lite ko lo id y o c h ro n n e (p o lia lk o h o l w inylow y, m e tylo ce lu lo za ) lu b p o s p o lite zm iękczanie (fta la n dw ubutylow ^, fo sfo ra n tró j- krezylowy) są ta n ie i ła tw o dostępne, ale w konserw a c ji za b ytkó w m ało pożądane.
W iększość wyżej w sp o m n ia n ych zastosow ań p o lio c ta n u w in y lu je s t a k tu a ln a do ch w ili o b e cn e j, a le w ynika to nie tyle z cech fizycznych, chem icznych i m echanicz nych p o lio c ta n u w in ylu, co z fa k tu je g o ła tw e j d o stę p ności i p o p u la rn o ś c i. O b o k h o m o p o lim e ró w o cta n u w in y lu w h a n d lu spotyka się także dużą ilość je g o ko p o lim e ró w . Do ko p o lim e ryza cji używa się etylenu, m o n o m e ró w w inylow ych, akrylow ych i innych. Przy użyciu etylenu p ro d u ko w a n e są kopolim ery tw a rd e (do 2 5 % o cta n u w in ylu ), elastom ery (2 5 -7 0 % o ctanu w in y lu ) oraz dyspersje w o d n e (6 0 -9 5 % o cta n u w inylu). Ko p o lim e ry z a w ie ra ją c e w ięcej niż 7 0 % o cta n u w inylu z b li żone są pod w zględem w łaściw ości do p o lio c ta n u w i nylu. M a ją je d n a k w p o ró w n a n iu z nim mniejszą c h ło n n o ś ć w ody, a w p o ró w n a n iu z p o lie tyle n e m w ię k
szą elastyczność. Twarde kopolim ery są to p liw e , rozpu szczalne w w ę g lo w o d o ra c h a lifa tyczn ych i a rom atycz nych, m ieszają się dobrze z w oskam i, p a ra fin ą i ży w ica m i n a tu ra ln y m i. W konserw acji zabytków znalazły za sto so w a n ie ja k o s k ła d n ik kom pozycji przeznaczonych do d u b lo w a n ia i im p re g n a c ji p łó cie n . Przykładem mo gą być kom pozycje o nazw ie BEVA o p ra c o w a n e przez G. A. B ergera 19. Z pow odzeniem stosow ano je rów nież do k o n se rw a cji p e rg a m in ó w 20. Podwyższoną o d porność na d z ia ła n ie w ody m ają także ko p o lim e ry o c ta n u w in ylu z m onom eram i akrylow ym i, ta k im i ja k a k rylan butylu, m etakrylan butylu, akrylan 2-etyloheksy— Iowy. Jeśli za m ia st estru akrylo w e g o użyje się w oln e g o kwasu (np. kwasu a krylo w e g o ) ob e cn e w m akrocząste czce p o lim e ru w o ln e g ru p y karboksylow e p o w o du ją b ardzo znaczny w zrost a d h e zji do m e ta li, szkła, m ate ria łó w kam iennych i ceram icznych. K onsekw encją te go je s t je d n a k o b n iż e n ie o d p o rn o ści na d z ia ła n ie w o dy. Z te g o w zg lę d u o b o k b ip o lim e ró w (zw iązków w ie l kocząsteczkow ych otrzym yw anych z dw óch różnych mo nom erów ) p o ja w iły się w h a n d lu te rp o lim e ry. O trzy m uje się je w w yniku w s p ó ln e j p o lim e ryza cji o cta n u w inylu, estru a krylo w e g o oraz w o ln e g o kwasu. Pozwala to na o s ią g n ię c ie o p ty m a ln e j elastyczności, a d h e zji i o d p o rn o ś c i na d z ia ła n ie w ody przy za ch o w a n iu m ożli w ie n iskie g o kosztu p ro d u k c ji. Przykładem p o lim e ru te go typu je s t p ro d u k o w a n y w Polsce O sa kryl К (dys persja w o d n a , w p o łą cze n iu z w ype łn ia cze m zn a n a ja ko klej osakrylow y). Z m onom erów w inylow ych do ko p o lim e ryza cji używa się ch lo rku w inylu, styrenu oraz w erse n ia n u w inylu. K opolim ery z chlorkiem w inylu i sty renem są b a rd zie j o d p o rn e na d z ia ła n ie w ody niż p o li o cta n w inylu, a le ich o d p o rn o ść na d z ia ła n ie ś w ia tła je st b ardzo m ała. Z te g o w zględu ich p rzydatność do kon se rw a cji zabytków je s t bardzo o g ra n ic z o n a . K opolim ery 10 J. L o d e w i j к s, The use of synthetic resins for conserva
tion old ancient textiles. ICOM Committee for Museum La
boratories. Washington 1965.
11 H. J. P I e n d e r I e i g h t, A. E. W e r n e r , The conserva
tion of antiquities and works of art, wyd. 2. London 1974
s. 183.
12 J. E. L e e n e, Flexibility of fabrics III: Ageing of adhesi
ves used in textile conservation. ICOM Committee for Con
servation. Madrid 1972.
13 H. В a n s a, Weissleim in der Papierrestaurierung. „M al- technik-Restauro" 1977 nr 3 s. 179; N. S. B a e r , N. I n d i с t o r, W. H. P h e l a n , An evaluation of poly/vinyl ace
tate/ adhesives for use in papqr conservation. „Restaurator”
1975 nr 2 s. 121.
14 N. D a v e y , Treatment of Romano — British wallpaintings, W : The conservation of wallpaintings in U.K. including ar
chaeological aspects. IIC-UKG Group, March 1976.
15 P. H i m m e l s t e i n , В. A p p l e b a u m , The use of sprayed polyvinyl acetate resin mixtures in the mounting of textiles. JAIC („Journal of the American Institute for Conser
vation” ) 1977 nr 1 s. 37.
16 P. E. P u r v i s , R. S. J. M a r t i n , Application of synthe
tic resins. „Museum Journal” 1950 nr 49 s. 293.
17 Patrz przypis 10.
18 G. M. L e w i s , N. M u i r , N. S. Y a t e s , The link between
the teratments for paintings and painted textiles. IVth In
ternational Restorer Seminar. Veszprem 1983 vol. 2 s. 169; E. C. W e l s h , A consolidation treatment for powdery matte
paint. W : Preprint of the American Institute for Conserva tion. May 1980 s. 141.
19 G. A. B e r g e r , Formulating adhesives for the conserva
tion of paintings. W : Conservation and Restoration of Picto rial Art. London 1976 s. 169. Patrz także: A. R ó ż a ń s k i , Zastosowanie „Beva 371" do dublowania obrazów. „O chro
na Zabytków” 1981 nr 3— 4 s. 210.
20 M. W. J u s u p o w a, A. V. I w a n o w a , Ispolzowanije
sintieticzieskich polimierow dlja riestawracji piergamiena.
„Cudożiestwiennoje nasliedstwo” 1979 vol. 5 s. 97.
Tabela 1. Orientacyjne właściwości polioctanu winylu Właściwości Temperatura zeszklenia, °C Temperatura mięknienia, °C - Temperatura płynięcia, °C Temperatura rozkładu, °C
Wytrzymałość na rozciąganie, MPA Wydłużenie przy zerwaniu, % __
Tabela 2. Wpływ średniej masy cząsteczkowej polioctanu wi nylu na jego temperaturę mięknienia i lepkość 20% roz tworów w octanie etylu (według Mowilith Handbook, Hoechst AG 1972, s. 214).___________________________________ ____ ________________ Średnia masa cząsteczkowa tysiące 35 100 110 130 260 380 1000
Tabela 3. Rozpuszczalność polioctanu winylu w cieczach or ganicznych (10% roztwory Mowilith’u 50, według Mowilith Handbook, Hoechst AG , s. 216).
Ciecz organiczna Lepkość w temp. 20°C mPas
Aceton 8,0 Metanol 9,8 Toluen/Ksylen 4:1 12,4 Octan etylu 15,0 Octan metylu 16,0 Octan butylu 19,5 Benzen 19,6 Octan amylu 20,2 Etanol/toluen 1 :1 24,6 Glikol etylenowy 55,2 Glikol metylenowy 62,5 Cykloheksanon 82,5 Chloroform 122,0 Temperatura mięknienia °C Lepkość mPas 90 5 95 16 115 26 125 35 150 130 165 210 rozkład 2750 28 45-85 120 140-150 29-45 10-20
Tabela 4. Nazwy handlowe i producenci polioctanu winylu
Nazwy handlów* Producenci Afcolac Ciba Geigy, Szwajcaria Akronex Rohoplast, CSSR
Ca pa roi Deutsche Amphin Werke, RFN Cascores Leicester, W. Brytania
Duvilax В Duslo Sala, CSSR Galatac ICI, USA
Gelva Shawinigan Product Co., Ka nada
Mowilith Hoechst AG, RFN Plyamul Reichhold, USA
Rhodopas Rhone — Poluenc, Francja Texicote Scott Bader Co., W. Brytania Vestolet Huls, RFN
Vinnapas Wacker Chemie, RFN Vinavil Montecatini, Włochy
Winacet Zakłady Chemiczne „Oświęcim”
Tabela 5. Nazwy handlowe producenci kopolimerów octanu winylu z etylenem lub estrami akrylowymi.
Nazwy handlowe Kopolimery Producenci AC - Copolymer etylen Allied Chemical,
Co., USA Disapol S-10 akrylan butylu Synthesia Kolin,
CSSR
Duvilax KA-1 akrylan butylu Duslo Sala, CSSR Duvilax KA-2 akrylan
2-e*ylo-heksylu Duslo Sala, CSSR Eva pat etylen Montedison, W ło
chy, Miravithen D
47XA etylen NRD Mowilith estry akrylowe
lub etylen Hoechst AG, RFN Osakryl К estry akrylowe Zakłady Chemi
czne „Oświęcim” Sokrat estry akrylowe CHZ Sokolov,
CSSR Vinacryl estry akrylowe Vinyl Product Vinavil EVA etylen Montedison, W ło
chy
o cta n u w inylu z w e rse n ia n e m w in ylu w yróżnia m n ie j sza ch ło n n o ść w ody i w iększa o d p o rn o ś ć na a lk a lia . Sq to żywice m iękkie, elastyczne, nie w y m a g a ją c e stoso w a n ia zmiękczaczy. Poza w ym ie n io n ym i m onom eram i używa się do ko p o lim e ryza cji także m a le in ia n u dw u- b u tylo w e g o oraz kwasu kro to n o w e g o . K opolim ery z ma- le in ia n e m butylu d a ją p ow łoki tw ardsze od p o w ło k z p o lio c ta n u w inylu, b a rd z ie j o d p o rn e na b ru d ze n ie się. W te sta ch o d p o rn o ści te rm icz n e j p a p ie ró w im p re g n o w anych różnymi p o lim e ra m i w y p a d ły le p ie j niż p o li o cta n w in y lu 21. U żyw ając ja k o kom onom eru kwasu kro to n o w e g o uzyskuje się po lim e ry o dużej liczbie kw a sow ej, tw orzące z a lk a lia m i o d p o w ie d n ie sole. Jako d o
d a tkó w do fa rb (w zrost zw ilżalności p ig m e n tó w ) i kle jó w (podw yższenie a d h e z ji do m e ta li) używa się soli am onow ych tych kopo lim e ró w , rozpuszczalnych w w o dzie i m ieszaninach w ody z niższymi a lk o h o la m i (m e ta n o l, e ta n o l, p ro p a n o l). dr Jerzy Ciabach Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa . UMK w Toruniu 21 N. S. B a e r , N. I n d i c t o r , T. J.‘ S c h w a r t z - m a n, J. L. R o s e n b e r g , Chemical and physical proper
ties of poly/vinyl acetatel copolymer emulsions. ICOM Com
mittee for Conservation 1975 nr 22/5.
PROPERTIES AND USE O F POLYVINYL ACETATE
The article specifies physical, chemical and mechanical pro perties of polyvinyl acetate such as the temperature of vi trification, softening and thermal decomposition, solubility, resistance to chemicals and ageing under the effect of atmospheric and biological factors. Various forms of this
polymer (solid substances, solutions and water dispersions) have been discussed and major trade and manufactures’ names listed. In a similar way copolymers of polyvinyl ace tate and ethylene, acrylic esters and other monomers have been described.
