Zabezpieczenie techniczne polichromii w kamienicy Rynek St. Miasta 17

St. Żaryn

Zabezpieczenie techniczne

polichromii w kamienicy Rynek St.

Miasta 17

Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 169-171

T e n a jw c z e śn ie jsz e m u r y o b ro n n e o t a c z a ły n a j­ p r a w d o p o d o b n ie j m iasto w p r z e w a ż a ją c e j części d r e w n ia n e . W śr ó d w y c z e r p u ją c o b a d a n e j z a b u ­ d o w y c e g la n e j ty lk o w k ilk u m ie jsca ch z n a le z io n o r e lik ty śc ia n b u d o w a n y c h z c e g ły X I V - w i e c z n e j (ry c . 2 0 9 ). C o c ie k a w s ze , w n a jw c z e śn ie jsz y c h w a r s tw a c h o s a d n ic z y c h b r a k z u p e łn ie u ła m k ó w g r u z u c e g la n e g o , p o ja w ia ją c y c h się w e w sz y stk ic h w a r s tw a c h z okresu b a r d zie j o ż y w io n e j d z i a ł a l ­ n o ści b u d o w la n o -m u r a r s k ie j. T r a fio n o ta k ż e k ilk a k r o tn ie w r ó ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta n a n a ­ w a r s tw ie n ia s p a lo n y c h c z y z b u t w ia ły c h k o n str u k cji d r e w n ia n y c h , się g a ją c e ca lc a . W d w ó c h w y p a d k a c h z b a d a n o j e s z c z e g ó ło w o — n a posesji R y n e k 8 (trze ci trak t) b y ła to n a j p r a w ­ d o p o d o b n ie j p o zo sta ło ść d o m u m ie sz k a ln e g o z i p o ł. X I V w ie k u , p r z y R y n k u 14 — p o c h o d z ą c e z te g o sa m e g o cz a su d r e w n ia n e w y m o s z c z e n ie p o d w ó r k a g o s p o d a r c z e g o (ryc. 2 1 5 ) . J e s t r z e czą o c z y w is tą , ż e z a b u d o w a d r e w n ia n a części g o s p o ­ d a r sk ic h d z ia łk i u t r z y m y w a ła się m ie jsca m i b a r d z o d łu g o , m u r o w a n e b u d y n k i m ie sz k a ln e w y s ta w io n o j e d n a k w c ią g u X V i X V I w . p r a w ie n a 7 0 % d z i a ­ łe k m ie jsk ich . W cza sie p r a c z e sz ło r o c z n y c h p r z e ­ p r o w a d z o n o b a d a n ia n a d ty p o lo g ią k a m ie n ic y i n a d e le m e n ta m i z a b u d o w y d z ia łk i m iejskiej. W y n ik i ty c h p r a c z o sta n ą n ie b a w e m o p u b lik o w a n e o so b n o . W c ią g u w ie k u X V , w o b e c n o w y c h p o tr z e b m ilita r n y c h w z m o c n io n o system o b r o n n y od s tro n y te r e n ó w o tw a r ty c h — w p e w n e j o d le g ło śc i p r z e d n a jsta r s z y m w z n ie s io n o m u r n o w y , b r o n io n y je s z c z e fosą. W y k o p p r z e p r o w a d z o n y p r z y b a sz cie R y c e r s k ie j p r ze z teren m ię d z y m u r a m i i w ie r c e ­ n ia n a z e w n ą tr z m u ru X V -w i e c z n e g o (ku u l. P o d ­ w a le ) p o z w o liły n a stw ie rd ze n ie , ż e n a m ię d z y - m u r z u fo sy n ie b y ło — istn iał ty lk o lekk i sp a d e k te r e n u , k tó r y w y r ó w n a n o w z w ią z k u z e z d w o je ­ n ie m lin ii m u r ó w ; w w ie r c e n ia c h z a r y s o w a ł się n a to m ia s t profil fo sy z e w n ę tr z n e j, k tó ra , z g o d n ie zre sztą z re k o n stru k cją p r z e d w o je n n ą p r z y B a r ­ b a k a n ie , m ia ła p r ze k r ó j tr ó jk ą tn y , o b e jm o w a ła je d n a k c a łą szerokość ul. P o d w a le . Z e sp ó l d w ó c h m u r ó w o b r o n n y c h i fo sy b ie g ł d o P la c u Z a m k o w e g o . U d a ł o się stw ie r d z ić, że m u r z e w n ę tr z n y p r z e c ią g n ię to p r ze z P la c d o b a s z ty w p łd .-z a c h . n a r o żn ik u Z a m k u 1, lin ia w e ­ w n ę tr z n a g in ie tu je d n a k — w y śle d z e n ie je j d a l ­ sz e g o k ie r u n k u p r z e w id y w a n e je st w p r o g r a m ie p r a c te g o r o c z n y c h .

Z n a c z n y w y siłe k fin a n s o w y , j a k i m b y ło n ie ­ w ą tp liw ie o to cz e n ie m ia s ta m u r a m i o b r o n n y m i w p o c z ą tk o w e j fa z ie je g o ro z w o ju , z d a w a ł b y się św ia d c z y ć o z a m o ż n o śc i m ie sz k a ń c ó w . N ie p r z e ­ m a w ia je d n a k z a ty m ch a r a k te r m a te r ia łu z a ­ b y tk o w e g o , z n a jd o w a n e g o w w a r stw a c h z X I V ' i X V w ie k u . B a d a m a w r ó ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta , z a m ie s z k iw a n y c h p r ze z z r ó ż n ic o w a n ą k la so w o lu d n o ść , d o s ta r c z a ły te g o sa m e g o m a te r ia łu c e r a ­ m ic z n e g o — g a r n k ó w o b t a c z a n y c h , c z e r n io n y c h , o s k ą p y m o r n a m e n c ie o ra z z w y k ły c h k a fli g a r n ­

* O d k ry tej w 1950 r. w ram ach p rac B adaw czych P . M . A. n a Z a m k u W arszaw skim .

169

k o w y c h (rye . 2 1 6 ) . R ó w n ie ż fr a g m e n ty o b u w ia b e z e le m e n tó w d e k o r a c y jn y c h p r z e d s ta w ia ją fo r m y d o ść p roste (r y c . 2 1 1 ) . N ie u d a ło się d o ty c h c z a s z n a ­ le ź ć n a r z ę d z i p r o d u k c ji. J e d y n ie często w y s tę p u ją c e w a r s tw y w ió r ó w d r z e w n y c h i śc in k ó w sk ó ry ś w ia d c z y ć m o g ą o istn ien iu w X I V i X V w ie k u m ie js c o w y c h w a r s z ta tó w z w ią z a n y c h z o b r ó b k ą d r z e w a i w y tw ó r c z o ś c ią szew sk ą c z y r y m a r s k ą . J e s t r z e c z ą m o ż liw ą , ż e k u ltu r a m a te r ia ln a m ie sz ­ k a ń c ó w d a w n e j W a r s z a w y z n a jd z ie n o w e o św ie ­ tlen ie w te g o r o c z n y c h p r a c a c h K o m is ji. A . Świechowska i Z- Tomaszewski

R Ó Ż N E

P o z n isz c z e n ia c h w 19 4 4 ro k u , g d y p r z y s tę p o w a ­ n o d o o d b u d o w y ścian s z c z y to w y c h m ię d z y k a m ie ­ n ic a m i, z ja w is k ie m b a r d z o c z ę s ty m b y ło p io n o w e « ro zw a rstw ie n ie się» ty c h ścian . Z n a ją c te ch n ik ę m u r ó w g o ty c k ic h i o p is a n y sp osób z a k ła d a n ia R y c . 2 16 . D z b a n z X I V w . z n a le z io n y w p iw n ic y gospo d arsk iej p r z y ul W ąsk i D u n a j 14.

R y c . 2 1 7 . W y g l ą d m a lo w id ła z a r a z p o o d sło n ię ciu .

p ó ź n ie jsz y ch sk lep ień , n ie tr u d n o je st d o lic z y ć się p ię c iu «w arstw » ta k ie g o m u r u . P o d cz a s r o zb ió rk i śc ia n y s z c z y to w e j m ię d z y k a m ie n ic a m i r y n k o w y m i nr 15 i 1 7 p r z y s a m y m n a r o ż n ik u o d stro n y p o d ­ w ó r z a , w e w n ę tr z u k a m ie n ic y nr 1 7 p o d X V I I - o w ie c z n ą ś c ia n k ą n a tr a fio n o n a ś la d y p o lich r o m ii. T a k j a k w sz y stk ie in n e p o lic h r o m ie sta ro m iejskie, tak i ta w y k o n a n a b y ła te ch n ik ą te m p e r o w ą , a w ię c b a r d z o tr u d n ą d o k o n s e r w a c ji w w a r u n k a c h z e w n ę tr z n y c h , ta k b a r d z o n ie s p r z y ja ją c y c h p r a c o m k o n se rw ato rsk im . I d ą c z a r a d ą prof. В. M a r c o ­ n ie g o , p o s ta n o w iliś m y w y j ą ć m a lo w id ło w r a z z m u r e m i p r z e w ie ź ć j e d o p r a c o w n i k o n se rw a ­ torskiej, m ie sz cz ą c e j się w Z a c h ę c ie . W sa m y m ro g u , n a ś c ia n ie sz c zy to w e j k a m ie n ic y z n a jd o w a ło się m a lo w id ło z p o s ta c ią M a t k i Boskiej z D z ie c ią tk ie m w p o z y c ji s ie d z ą c e j, p o n iże j d e k o ­ r a c y jn y pas p o z io m y ; g ó r ę d e k o r a cji o g r a n ic z a ł z a r y s p ó łk o lis ty lu n e ty sk le p ie n n ej. M a lo w id ło p r z e b ie g a ło d a le j n a śc ia n ę e le w a c y jn ą o d p o d ­ w ó r z a , w y p e łn ia ją c g l i f o k n a , k tó re m u sia ło tu ta j istn ieć. T u ż z a p o s ta c ią M a d o n n y , le cz n ie w sa­ m y m ro g u , szło p io n o w o p ę k n ię c ie , sz p a r a n a k ilk a c e n ty m e tr ó w . C a ło ś ć k o m p o z y c ji, s ą d z ą c p o lin e a r n y m tr a k to w a n iu r y su n k u i d e k o r a cji d o l­ nej p a rtii, d a to w a ć m o ż n a z a p e w n e n a la ta o k o ło 1 500. P io n o w e p ę k n ię c ie z a d e c y d o w a ło o sp o so b ie w y ­ ję c ia m a lo w id ła . R o z d z ie lo n o ro b o tę n a d w a e t a p y , in a c z e j p o d c h o d z ą c d o k a ż d e g o z z a d a ń . C z ę ś ć z M a d o n n ą u ję to p ła sk o w n ik ie m ż e la z n y m , o p a su ją c lic ó w k ę g o t y c k ą g r u b o śc i

1/2

-R y c . 2 18 . U ję c ie części m a lo w id ła w o b r ę c z z p ła sk o w n ik a .

R y c . 2 1 9 . Blok i z a c z e p a .

n e g o m u sia ł b y ć p r ze w ie z io n y . S z c zę ś liw ie o b a fr a g m e n ty z a b e z p ie c z o n o , z o sta ły on e p o d d a n e k o n s e r w a c ji i c z e k a ją p r a w ie j u ż trzy la ta n a o s ta te c z n ą lo k a liz a c ję (od w rze śn ia 1950 r. k ie d y m a lo w id ło z o sta ło o d k r y te ). N a jd o g o d n ie js z y m m ie jsce m o k a z a ł się n a r o żn ik w sieni k a m ie n ic y R y n e k S t. M . 40 , w k a m ie n ic y M u z e u m H i ­ s to r y c z n e g o w W a r s z a w ie . Z a r ó w n o m u z e a ln y c h a r a k te r k a m ie n ic y , g o ty c k i ch a r a k te r w n ę tr z a j e j sien i, j a k i a n a lo g ic z n a s y tu a c ja d o tej z k a ­ m ie n ic y R y n e k 1 7 z a d e c y d o w a ły o u m ie s z c z e n iu m a lo w id ła w ła śn ie tu ta j. N a s tą p i to w ro k u b ie ż ą c y m po p r z e p r o w a d z e n iu k o n s e r w a c ji m a lo w id ła . St. £aryn. A K T E R E K C Y J N Y S P R Z E D S T U L A T W cza sie p r z e p r o w a d z a n y c h w io sn ą 19 5 2 r. r o b ó t b u d o w la n y c h n a S ta r y m M ie ś c ie p r z y u l. P iw n e j 13 (nr h ip o t. 1 1 2 ) n a tra fio n o p r z y r o b o ta c h z ie m n y c h n a b u te lk ę z a k te m e r e k c y j­ n y m k a m ie n ic y . W e d łu g d a n y c h z a w a r ty c h w a k ­ cie , z o sta ł on z ło ż o n y w fu n d a m e n ta c h d o m u d n ia 16. V I . 1848 r. p o d c z a s p r z e b u d o w y .

A k t p is a n y je s t r ę c zn ie n a p e r g a m in ie . Z a w ie r a d w ie k a r ty o w y m ia r a c h : 19 ,5 n a 16 cm i 1 9 ,5 n a 19 cm . S ta n o b u k art p o z o s ta w ia ł w ie le d o ż y c z e ­ n ia z p o w o d u z n isz c z e ń w y w o ła n y c h d o p ły w e m w ilg o c i, a ta k ż e p la m p o w s ta ły c h w sk u tek w y ­ d z ie la n ia się s z k o d liw y c h d la p e r g a m in u a lk a lii z e sz k ła . G w a łt o w n e z e tk n ię cie się sto lat p r z e b y ­ w a j ą c e g o w z ie m i p e r g a m in u z e św ia tłe m i p o ­ w ie tr z e m , w c h w ili w y d o b y c ia g o , r ó w n ie ż n ie p o s łu ż y ło m u n a z d r o w ie . O b e c n ie d o k u m e n t sta ­ r a n ie m M u z e u m H is to r y c z n e g o m . W a r s z a w y z o sta ł o d c z y s z c z o n y i p o d d a n y k o n se rw a c ji w P r a ­ c o w n i K o n s e r w a c ji G r a fik i pod k ie ru n k ie m prof. B o n a w e n tu r y L e n a r ta . C e le m u w y p u k le n ia treści a k tu w sp o m n ie ć tr z e b a o ty m , co z n a n e je s t z h istorii posesji n r 1 1 2 w ś w ie tle d o t y c h c z a s o w y c h b a d a ń . D o k u m e n t p o d a je b o w ie m w ia d o m o ś c i o k o le ja c h d o m u , w k tó r y m d a w n y m i la t y m ieścił się sz p ita l św . D u ­ c h a , in fo rm u je o sta n ie b u d y n k u i je g o p r z e b u ­ d o w ie w 1848 r. — w sz y stk o w g r e la c ji ó w cz e sn e g o r z ą d c y k a m ie n ic y . S z p it a l w okresie fe u d a liz m u m ia ł o d m ie n n e z n a c z e n ie od z n a n e g o n a m d zisia j. Z a ło ż e n ie i u tr z y m y w a n ie s z p ita la b y ło w ó w c z a s je d n ą z u lu ­ b io n y c h p o s ta ci j a łm u ż n y u d z ie la n e j b ie d o c ie p r ze z ty c h , k tó r z y litu ją c się n a d n ę d z ą s ta r a li się je j p o m ó c — z w ła s z c z a p o d w z g lę d e m r e lig ijn y m . S t ą d r e lig ijn y c h a r a k te r t y c h in sty tu cji, b ę d ą c y c h o sto ją n ie ty lk o c h o r y c h , a le ró w n ie ż k a le k ic h , z n ie d o łę ż n ia ły c h , b e z d o m n y c h i b ie d n y c h . O b o

-R y c . 220. T r a n s p o r t d ru gie j części m u ru z m a ­ lo w id łe m .