Od Redakcji.
Ochrona Zabytków 29/3 (114), 155-156
A R T Y K U Ł Y
OD REDAKCJI
W ażkie m otyw y k ie ru ją nasze zainteresow anie ku działaniom kon ser w atorskim w Czeskiej Republice Socjalistycznej. Czeskie i polskie in w en tarze zabytków zaw ierają niem ało bliskich sobie dzieł, stw orzonych w w y niku zbieżnych procesów społecznych i kulturow ych . Pow ino w actw o dziedzictwa n a d a je w iele cech w spólnych problem om jego ochrony, a rozw iązyw anie ich w jedn akich w aru n k ach ustrojow ych pozwala na p rak tyczne korzystanie z w zajem nych doświadczeń. Budowa rozw iniętego społeczeństw a socjalistycznego w obydw u naszych k raja ch odbyw a się na drodze nasilonych przeobrażeń gospodarczych. N astęp u jące w ich toku procesy uprzem ysłow ienia, urbanizacji, przekształcania s tru k tu ry rolnictw a, i form osadnictw a w iejskiego zm ieniają rów nież w aru n k i, w k tó ry ch egzystują zabytki. P rzed naszym i służbam i konser w atorskim i s ta ją zatem wciąż nowe, złożone problem y do rozw iązania. Ich w spólnym m ianow nikiem je st szukanie w aru n k ó w w spółżycia tkan k i kultu ro w ej z podlegającym przeobrażeniom środow iskiem .
N a obszarze Czech i M oraw istn ieje 30 tysięcy zabytków nieruchom ych i 100 tysięcy ruchom ych. Liczby te podane są w zaokrągleniu, gdyż ścisłe dane dość szybko tracą aktualność. Zm iana postaw y wobec spu ścizny ostatn ich stu lat, nowa k lasyfikacja m iast historycznych, bacz n iejsze zw rócenie uw agi na obiekty techniki, w pływ ają na przysporze nie pozycji inw entarzow i zabytków .
P aństw ow a ochrona dóbr k u ltu ry spraw ow ana je st w Czeskiej R epu blice Socjalistycznej w dwóch pionach: ad m in istracy jn y m i m ery to ry cz nym . P ierw szy z nich um iejscow iony jest w terenow ych rad ach n aro dow ych w szystkich szczebli, oczywiście ze zróżnicow aniem kom petencji. N aczelnym organem fachow ym je s t M inisterstw o K u ltu ry w raz z pod legający m m u Państw ow ym In sty tu te m O pieki nad Z abytkam i i O chro n y P rz y ro d y (S tâtni Û stav P arnatkové P éce a O chran y Prirody). Na szczeblu okręgu, odpow iadającem u naszem u w ojew ództw u, z n a jd u je się O kręgow y O środek O pieki nad Z abytkam i i O chrony P rz y ro d y (K rajskó Stredisko S tâ tn i Pam âtkové Péce a O chrany Prirody). Stolica posiada w łasn y ośrodek praski (Prażske Stredisko...). Są to in sty tu cje o podw ój n ym podporządkow aniu: Państw ow em u In sty tu to w i w P rad ze oraz o k rę gowej radzie narodow ej. Na niższych szczeblach adm in istracji pań stw o w ej nie m a już w zasadzie fachow ych pracow ników konserw atorskich, choć są stanow iska p racy do sp raw ochrony zabytków . D latego też ośrodki okręgow e stanow ią kluczow e ogniwa w system ie ochrony dóbr k u ltu ry w Czechach i na M oraw ach. One w d rażają d y rek ty w y P a ń stw ow ego In sty tu tu oraz w yk o nu ją czynności zw iązane z ew idencją, dokum entow aniem , badaniam i, organizacją robót ze środków k o nserw a torskich oraz obowiązki wchodzące w zakres nadzoru nad użytkow aniem i u trzy m an iem zabytków . Posiadają też pracow ników poza sw ą siedzibą tam , gdzie prow adzone są odpow iedzialne prace konserw atorskie tak, ja k to m iało m iejsce np. w Chebie, a obecnie w Czeskim K rum low ie. Trzeba podkreślić, że ośrodki okręgow e są dużym i jednostkam i organi zacyjnym i, liczącym i (poza stanow iskam i do spraw ochrony przyrody) 40— 70 pracow ników : arch itek tów , historyków sztuki, techników , foto grafów , dokum entalistów , bibliotekarzy (ośrodki sp ra w u ją nadzór nad zabytkow ym i księgozbioram i zam kow ym i i klasztornym i). O środki dys p o nu ją też w łasnym i środkam i tran sp o rtu . Dochodzą do tego jeszcze g ru p y w ykonaw cze p rac konserw atorskich.
Czeski a p a ra t ochrony zabytków , podobnie ja k nasz, odczuwa niedosta tek potencjału w ykonaw czego w stosunku do potrzeb i możliwości fin a n sowych. Część zapotrzebow ania zaspokajana je s t oczywiście przez p rzed siębiorstw a pozakonserw atorskie. W śród organizacji specjalistycznych na czoło w ysuw a się P aństw ow y Z akład R ekonstrukcji Z abytkow ych M iast
i O biektów (S tâ tn i Ü stav pro R ekonstrukce P am âtk o v y ch M ëst a O bjek- tû), k tó ry podlega w praw dzie Radzie N arodow ej stołecznego m iasta P rag i, lecz z a jm u je się odpow iedzialnym i tem atam i z całego k ra ju . Ta zasłużona in sty tu cja, o przeszło dw udziestoletniej trad y cji, w ykonuje d o k u m en tacje techniczne dla p rac b ud ow lano-konserw atorskich jak i p lan y rew alo ry zacji m iast h istorycznych oraz badania naukow e. O krę gow e ośrodki m a ją p raw o tw orzenia w łasnych g ru p w ykonaw czych. Te, k tó re ju ż zostały pow ołane do życia, z a jm u ją się przede w szystkim zabiegam i p rzy zaby tk ach ruchom ych oraz pracam i rzem ieślniczo-kon- serw ato rskim i.
W iele efektów czeska służba k o n serw ato rska uzyskuje dzięki pom yśl n e m u w spółdziałaniu z o rganizacjam i gospodarczym i. Złota Uliczka na H radczanach je s t ilu stra c ją elastycznego dostosow ania się w spółczesnych p aństw ow ych placów ek h andlow ych do niew ielkich, dalece odbiegają cych od n o rm aty w ó w izdebek w dom kach poddanych k onserw acji z po szanow aniem dla każdej sta re j ra m y okiennej i każdego starego okucia ślusarskiego. Cenne re z u lta ty d aje u m iejętn e stym ulow anie zain tereso w ań społeczeństw a. Coraz pow szechniejsze dążenie ludności m iast do posiadania w iejskiego dom u letniskow ego w y k o rzy sty w an e jest na rzecz ochrony budow nictw a ludowego. Z ręczne k ształtow an ie upodobań przy pom ocy odpow iednich w y d aw n ictw w połączeniu z u łatw ieniam i n a tu ry fo rm aln o -p raw n ej w ychodzi na korzyść zabytkom i krajobrazow i. P rz y kładem sy stem atycznej p racy w ychow aw czej z m łodzieżą są urządzane przez P ra sk i O środek coroczne k o n k u rsy o zróżnicow anym stopniu trudności.
Nie je st obcy czeskim ko nserw atorom d y lem at traw iący rów nież i nas, będący starciem dwóch uśw iadam ianych sobie konieczności. Je d n a w y nika z przekonania, że opiekę nad zab y tk am i należy pojm ow ać ja k n a j szerzej, że nie w olno ograniczać jej do ochrony określonej liczby obiek tów i zespołów choćby n aw et w y b ó r ten rep rezen to w ał w szystkie istotne zjaw iska h istoryczne i ku ltu ro w e, D ruga — w ypływ a ze świadomości, że nie je s t m ożliw e zachow anie w szystkiego, czem u chcielibyśm y za pew nić trw anie.
W poszukiw aniu skutecznych rozw iązań na pierw szy p lan w ysuw a się pojm ow anie z a b y tk u jako skład n ik a środow iska. K onsekw encją takiej postaw y je st przekonanie, że poczynania k o n serw ato rsk ie mogą p rzy nieść pom yślne re z u lta ty tylko w tedy, gdy są podejm ow ane ze zn ajo m ością a k tu a ln y c h ten d en cji rozw ojow ych środow iska, do którego za
b y tek należy.
R acjonalistyczna ocena m iejsca ochrony zabytków w hierarch ii cało k sz ta łtu sp ra w krajow ych, rozum ienie p rzem ian społeczno-gospodar czych jako procesu zapew niającego zabytkom dalszą egzystencję i u m ie ję tn e sp latan ie działań z ry tm e m ty ch przeobrażeń — oto obok rz e te l nego w a rszta tu naukow ego i technicznego isto tn e źródła sukcesów cze
skich konserw atorów .
W tym m iejscu chcielibyśm y podziękow ać czeskim kolegom z red ak cji czasopism a „P am âtk o v â peće” za u d a n ą w ym ianę a rty k u łó w — polskie ukazały się w n um erze 5 z 1975 r. p erio d y k u czeskiego, a w bieżącym zeszycie „O chrony Z ab ytk ó w ” p rez e n tu je m y kom plet m ateriałó w p rzed staw iający ch a k tu a ln e zagadnienia badaw cze i k onserw ato rskie czeskiej
służby ochrony zabytków .
FRO M THE EDITO R
In tro d u c tio n deals w ith o rganization of h isto rical m o n u m en ts p ro tection in th e Socialist R epublic of Czechoslovakia. It p re se n ts th e w ay of conducting re s to ra tio n and do cu m en tatio n w o rk as w ell as those connected w ith records. I t m e n tions th e p ro b lem of g rea t im portance, i.e. w ays an d m ethods of m ak in g people in te re ste d in p ro b lem involved in h isto ric a l m o n u m en ts p rotection. It also dis cusses re g u la r ed u catio n al w ork w ith th e young people. A t th e end of th e In tro d u c tio n th e E ditors of th e „P ro tectio n of H isto rical M onum ents”, a q u a rte rly , e x p re ss th e ir th a n k s to th e E ditors of th e q u a rte rly „ P am âtk o v â pécè”, issued in C zechoslovakia, fo r successful exchange of articles. P olish article s ap p eared in th e 5th Issu e of „ P am âtk o v â P é ë e ” fro m 1975.
