Zabytki sztuki, rzemiosła artystycznego i techniki

(1)

Cezary Ostas

Zabytki sztuki, rzemiosła

artystycznego i techniki

Ochrona Zabytków 54/2 (213), 194-224

(2)

ZABYTKI SZTUKI, RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO I TECHNIKI

ELEMENTY ARCHITEKTONICZNO-RZEŹBIARSKIE

MIŃSK MAZOWIECKI Pałac

A utor elem en tó w sztukator- skich wystroju elewacji i klatki schodowej oraz kom inka niezna ny, elementy sztukatorskie gipso we, 1 poł. XIX w., kom inek z pia skowca, 2 poł. XVIII w. Prace konserw atorskie przeprow adzo no w 1. 1983-1987.

Wystrój sztukatorski

Powierzchnie oczyszczono m e chanicznie z przem alowań. Podk lejono i uzupełniono ubytki w za prawie gipsowej z dodatkiem p o lioctanu winylu. Dorobiono i wkle jono brakujące elementy z częścio wym wyciągnięciem profili przy pom ocy szablonu. W ypełniono spoiny i wyretuszowano drobne ubytki. Całość scalono faktural- nie gruntem Gesso.

Kominek

Z dem ontow ano wszystkie ele menty. W ykonano odkrywki son dażowe. Usunięto przem alow ania olejne przy pomocy pasty Remo- sol AM, warstwy klejowe usunię

to mechanicznie, warstwę poko stu uszczelniającego przypowierz chniową warstwę kam ienia zmyd- lono w odorotlenkiem sodu. D o czyszczono powierzchnie 5% kwa sem fluorow odorow ym Przepro w adzono zabiegi odsalające. Uzu pełniono ubytki kitem na bazie żywicy epoksydowej EP-5 i k ru szywa z piaskowca. Całość zaim pregnowano powierzchniowo roz tw orem Silaku M - l l w toluenie. Wmurowano w pierwotne miejsce.

Wykonawca: PP PKZ O/Lublin — kier. zespołu R. Konkolewski.

Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków, Wydział Kultu ry i Sztuki UM w M ińsku M azo wieckim.

W ĘGRÓW

Kościół (poreformacki)

parafialny p.w. św. św. Antoniego z Padwy i Piotra z Alkantary

Wystrój rzeźbiarski fasady

Posągi: Chrystus Serafin, św.

A nto ni z Padwy, św. Piotr z A lkan  tary.

Portal wejścia głównego.

Tablica erekcyjna nad wejściem głównym.

Dwa wazony.

Wystrój rzeźbiarski fasady wy konany został praw dopodobnie przez warsztat Andrzeja Schlüte- ra ok. 1706 r., szary piaskowiec.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Elementy rzeźbiarskie oczyszczono w stępnie i um yto detergen tem ulegającym biod e gradacji z zastosowaniem agrega tu Stihl. Oczyszczono m echanicz nie silnie szczerniałe pow ierzch nie, a w przypadku wazonów i ta blicy erekcyjnej wielokrotne w ar stwy farb olejnych. Zniszczono glony i przebarw ienia kilkakrot nym wytrawianiem kwasem fluo row odorow ym . Przeprow adzono zabiegi o d so le n ia a n a stę p n ie hydrofobizacji Ahydrosilem Z su per. Uzupełniono ubytki oraz bra kujące elementy, a w przypadku jednego w azonu d o k o n an o re konstrukcji w 70%. W zm ocnio no posadowienie obiektów.

Wykonawca: A. G ołębiew ska- -Patejuk, K. Patejuk.

Inwestor: Generalny Konserwa tor Zabytków, Wojewoda Siedlecki.

CEGŁÓ W

Kościół parafialny

p.w. św. św. Jana Chrzciciela i Andrzeja

Belka tęczowa z rzeźbami

D rew niane rzeźby, p o lic h ro mowane. Krucyfiks poł. XVII w.,

M atka Boska Bolesna ok. 1510 r., Św. Jan ok. 1510 r.,

Rzeźby oczyszczono m echani cznie oraz roztworem „Lunapeksu” neutralizując go benzyną lakową. Łuszczące się partie polichrom ii podklejono 6% żelatyną. Ubytki warstwy malarskiej uzupełniono kitem kredow o-klejow ym i w y pu n k to w an o farbą tem perow ą, zabezpieczono pastą woskową.

Belkę tęczową nasycono Anto- xem, a potem w ielokrotnie

roz-RZEŹBA

tw orem osolanu w toulenie w ce lu utw ardzenia drew na. Ubytki farby uzupełniono farbami olej nymi, a całość powierzchni belki pokryto pastą woskową. Pod bel ką, na jej zakończenie z obu stron podłożono stalowe, zabezpieczo ne antykorozyjnie płaskowniki, któ re wsunięto w mur. N a zewnątrz połączono płaskow niki z belką obejmami za pom ocą śrub.

Wykonawca: Krzysztof Miller. Inwestor: Parafia.

DOBRE

Muzeum Konstantego Laszczki

Rzeźba Wiosna

Gipsowa figura z 1 ćw. XX w. autorstw a Konstantego Laszczki, postać dziewczęca.

Konserwację przeprow adzono w 1975 r. Figurę oczyszczono m echanicznie, odtw orzono p ra wą rękę z girlandą kwiatów, wy m odelow ano i uzupełniono bra kujące fragm enty szaty oraz sze reg licznych drobnych ubytków na całej powierzchni. W ykonano drew nianą podstaw ę i w zm ocnio no sposób osadzenia ruchom ego popiersia. Całą pow ierzchnię p o kryto warstwą wosku.

Inw estor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków w Siedlcach.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (Józef M urgrab ia, Z ofia Zarkadas).

(3)

Dawny szpital z kaplicą p.w. św. Józefa, obecnie Dom Pomocy Społecznej

Figura Chrystusa Frasobliwego

1 poł. XVI w., autor nieznany, drew no polichrom ow ane.

K onserw ację p rzerow adzono w 1995 r. D okonano dezynsekcji obiektu i usunięto kilka kolejnych warstw przem alow ań farbą olej ną. Podklejono warstwy oryginalnej polichromii głęboko penetrującym p re p ara te m L ucaide. U sunięto wszystkie kity gipsowe oraz m ate riał zabezpieczający dół cokołu. Utwardzono drewno paraloidem В 72 rozpu szczonym w toluenie. Uzupełniono ubytki drewna w iór kami z paraloidem В 72 w tolue nie i z tej samej masy zrekonstuo- w ano brakujące fragmenty stóp

M IEN IA (gm. Mrozy) oraz cokołu. Położono kity kredow o-klejow e oraz warstwę w er niksu. Punktow ano tem perą a na stępnie w ykończono farbami olej nymi firmy M aim eri. Położono werniks końcowy.

Wykonawca: E. Marcinkowska. R zeczo zn aw cy : E. L in n e rt, M. Banasz.

Inwestor: Dom Pomocy Społe cznej św. Józefa w M ieni.

M OKOBODY Kościół parafialny p.w. św. Jadwigi

Figury ewangelistów Sw. Jana i 5w. Łukasza z ołtarza głównego

2 poł. XVIII w., Maciej Pole- jowski, rzeźby pełne w drewnie, malowane.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Z rzeźb zdjęto dwie warstwy farby olejnej przy użyciu

N iw iski — figura M atki Boskiej z zam knięcia osi głów nej założenia dworskiego: a — przed konserwacją; b — po konserwacji. Fot. R. Gazda, 1996 r.

Skansolu. Zarów no warstwy far by jak i grunt nie były oryginalne, 0 czym świadczyły sztancowane gwoździe znajdujące się pod grun tem. Po zdjęciu polichrom ii p o d klejono brzegi ubytków klejem ko stn ym . N i e k t ó r e e le m e n ty przyklejono na klej Wikol zmiesza ny z pyłem drewnianym . Drobne ubytki kończyn postaci w ykona no z żywicy poliestrowej. Uzupeł niono ubytki gruntu szpachlówką akrylow ą S tu cco lin i p ro d u k c ji greckiej. Pomalowano figury far bą akrylową. N a elem entach atry butów położono szlakmetal. Po wierzchnie nie m alowane zabez pieczono Antoxem В.

Wykonawca: J. Suchwałko. Iwestor: Generalny Konserwa to r Zabytków.

NIWISKI (gm. Mokobody) Założenie dworskie — rzeźba usytuowana na zamknięciu osi widokowej

Figura Matki Boskiej

Niepokalanie Poczętej

Autor nieznany, XVIII w., rzeź ba z wapienia.

Konserwację wykonano w 1996 r. Usunięto nawarstwienia farby wa piennej oraz szlichty cementowej z powierzchni. Zdezynfekow ano 1 usunięto naw arstwienia organi czne preparatem Neodesogen. Od- solono budulec kamienny m etodą ko m p resó w to po w an ych w odą destylowaną. Sklejono zachowa ne luzem fragmenty figury. Z asto sowano konstrukcje stabilizujące z drutu miedzianego i użyto masy klejącej epoksynowej z wypełnia czem z wapienia. Z rek o n stru o w ano niezachowane elementy fi gury. Drobne ubytki uzupełniono w sztucznym kamieniu na bazie preparatu Adhezil K l-S u p e r po zabiegu wzmacniającym strukturę budulca kam iennego preparatem k rz e m o o rg a n ic z n y m F u n k o sil 300 firmy Remmers. Zahydrofo- bizo w an o stru k tu ra ln ie rzeźbę preparatem krzem oorganicznym SNL z dodatkiem powstrzym ują cym rozw ój m ikroo rg anizm ów firmy Remmers.

Wykonawca: R. Gazda. Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

(4)

Figura przydrożna Trójca Sw.

A utor nieznany, XVII w., rzeź ba drew niana, polichrom owana.

Konserwację przeprow adzono w 1998 r. Oczyszczono rzeźbę i zdjęto przem alowania używając dw um etyloform am idu oraz alko holu, neutralizując terpentyną bal samiczną. Strukturę drewna utw ar dzono Paraloidem В 72 w ksyle nie. Sklejono pęknięcia drewna oraz w staw iono fleki używając kleju Ponal-Super 3. D orobiono brakujące elementy snycerki. Po lichrom ię uzupełniono farbami firmy M aim eri ze spoiwem Para loidem В 72 w toluenie. Pozłoco no postać ukrzyżowanego C hry stusa umieszczonego na piersi Bo ga Ojca. Całą powierzchnię rzeź by zabezpieczono Paraloidem В 72 w toluenie.

W ykonawca: K. Kudelski. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inw estor: W ójt Gminy Sienni ca, Parafia w Siennicy, Wojewó dzki K onserw ator Zabytków.

SIEDLCE Kuria Biskupia

Figura M atki Boskiej

z Dzieciątkiem

XV w., rzeźba drew niana, poli chrom ow ana.

Konserwację przeprow adzono w latach 1977-1979. Oczyszczo no z nawarstwień brudu, wykona no dezynsekcję w kom orze próż niowej gazem „R otanex” i im pre gnację roztw orem paraloidu. Łu szczącą polichrom ię zabezpieczo no przez podklejenie jej do p o d łoża emulsją polioctanu winylu. W ykonano próby usuwania prze- m alow ań i w ierzchnią warstwę zdjęto chemicznie stosując dim e tyloform am id oraz stężony am o niak, spodnie warstwy usunięto m echanicznie. O tw ory po ow a dach wypełniono drewnianymi ko łeczkami, a większe masą troci- n ow o-paraloidow ą, uzupełniono większe fragmenty ubytków drew nem lipowym. W ykonano zapra wy gruntem kredow o-klejow ym , zapunktow ano w technice akwa- relow o-żywicznej i zapastowano.

P O G O R Z E L (gm. Siennica) Zelazny pręt zabezpieczono od odw rocia woskiem m ikrokrysta licznym.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa.

Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków w Siedlcach.

Ratusz

Posąg Atlasa

XX w., blacha miedziana. Konserwację przeprow adzono w 1986 r. Umyto powierzchnię z zastosowaniem agregatu „Adal” . Usunięto chemicznie produkty ko rozji miedzi i umyto wodą z za stosowaniem środka „Adal”. Przy mocowano górną część kuli do wewnętrznego płaskownika za po mocą śrub mosiężnych. Zaszpa- chlowano szczeliny i szpary kitem

Siedlce, Kuria Biskupia — „Matka Boska z Dzieciątkiem ” po konserwacji. Fot. P. M a st a/erz, 1979 r.

epo ksy do w ym z n ap e łn ie n ie m krzem ionkowym , wysuszono cie płym powietrzem z nagrzewnicy. Po wyrównaniu i oszlifowaniu ki towych uszczelnień naniesio n o grunt miniowo-epoksydowy, a na stępnie powleczono powierzchnię kuli farbą złotopodobną. Całą po w ierzchnię posągu pow leczono woskowym preparatem antykoro zyjnym.

Wykonawca: PP PKZ O/Lublin. Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków w Siedlcach.

SKRZESZEW (gm. Repki) Kościół parafialny p.w. św. Stanisława bpa

Figura M atki Boskiej z niszy w elewacji wsch.

Autor nieznany, 2 poł. XVIII w., rzeźba drew niana, pokryta w ars twą licową imitująca kamień.

Konserwację prow adzono w 1. 199 7-19 98 . Oczyszczono pow ie rzchnię z brudu, kurzu i zanieczy szczeń organicznych. U sunięto w tórne warstwy zaprawy w apien no-piaskowej. Zniszczono pleśnie i grzyby 1% Lechenicide w eta nolu i Xylam onem 105. W zm oc niono konstrukcję rzeźby poprzez przyklejenie nowej podstawy kle jem epoksydowym Araldit. Wzmoc niono strukturę drewna nasącza jąc wielokrotnie Paraloidem w to luenie o różnych stężeniach. Uzu pełniono szczelinowe rozwarstwie nia w miękkich partiach tkanki żywicą akrylow ą pod ciśnieniem firmy Interkem Sp. z o.o. Prace kon tynuow ano w latach następnych.

Wykonawca: P Sadlej — „Cro- aton” Sp. z o.o. Konserwacja i Re stauracja Dzieł Sztuki, Wesoła.

R zeczoznaw cy: R. B ielecki, J. Prosnak.

Inw estor: Parafia, G eneralny K onserw ator Zabytków.

STERDYŃ

Kapliczka przydrożna (przypałacowa)

Figura Sw. Floriana

Pocz. XIX w., autor nieznany, rzeźba drewniana, polichromowana.

Konserwację przeprow adzono 1996 r. Rzeźbę zdem ontow ano

(5)

i umieszczono w kom orze próż niowej w celu wytrucia drewnoja- dów gazem Rotanox. Oczyszczo no rzeźbę i zdjęto przem alow ania

używając dw um etyloform am idu oraz alkoholu, neutralizując te r pentyną balsamiczną. O ryginalną polichrom ię podklejano klejem

P o n a l-S u p e r 3 firm y H e n k el. Sklejono pęknięcia drew na oraz wstawiono fleki. Użyto kleju Po- nal Super 3. Mniejsze pęknięcia i ubytki wypełniono kitem drzew nym z niewielką ilością kitu akry lowego i kleju P on al-S up er 3. D o ro bio no brakujące elem enty snycerki, w ykonano nową p o d stawę. Polichromię uzupełniono farbami firmy M aim eri ze spoi wem Paraloidem В 72 w toluenie. Całą powierzchnię rzeźby zawerniksowano.

Wykonawca: B. Wołosz. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inwestor: Wojewoda Siedlecki.

W YSZKÓW (gm. Liw) Kapliczka przydrożna

Figura Św. Floriana

XVIII w., autor nieznany, rzeź ba drew niana, polichrom ow ana.

Konserwację przeprow adzono 1997 r. Z dem ontow ano rzeźbę i umieszczono w kom orze pró ż niowej w celu wytrucia drewnoja- dów gazem Rotanox. Oczyszczo no rzeźbę i zdjęto powłoki olejne za pom ocą preparatów do usuw a nia powłok olejnych, m.in. D yna mitem firmy Bresciani. O ryginal ną polichrom ie podklejano przy pomocy żywicy akrylowej. Usu nięto kity i sklejono pęknięcia d rew n a oraz w staw io no fleki. Użyto kleju Ponal-Super 3 firmy Henkel.

M niejsze pęknięcia i ubytki w y p e łn io n o k item d rz ew n y m z niewielką ilością kitu akrylow e go i kleju Ponal-Super 3. Posma row ano preparatem Lechenicide 246 a następnie nasączono Para loidem В 72 w alkoholu. U zupeł niono brakujące palce w obu dło niach, części butów oraz p od sta wę. Polichromię i srebrzenia o d tw orzo no na podstaw ie zacho wanych śladów. Użyto farb fir my M aim eri z Paraloidem В 72. Całą powierzchnię rzeźby zawerniksowano.

Wykonawca: B. Wołosz. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inwestor: Wojewoda Siedlecki. Sterdyń, figura św. Floriana z kapliczki przydrożnej : a — stan w trakcie konserwacji; b —

stan po konserwacji. For. B. Wołosz, 1996 r.

Wyszków, figura św. Floriana z przydrożnej kapliczki — po konserwacji. Fot. B. Wołosz, 1997 r.

(6)

ZW OŁA PODUCH O W NA (gm. Miastków Kościelny) Kościół parafialny p.w. św. Anny

Rzeźba Chrustusa Frasobliwego

XVIII/XIX w., nieznanego au tora, rzeźba drew niana, polichro mowana.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Usunięto gwoździe, od- klejono odspojoną częściowo

now-KŁOCZEW

Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela

Polichromie ścienne z przedsta w ieniam i: Św. Judy Tadeusza,

Św. Tomasza i Św. Mateusza

Autor nieznany, 2 poł. XVII w. Konserwację przeprow adzono w 1993 r. Oczyszczono pow ierz chnie malowideł z kurzu i brudu za pom ocą pędzla a także masy na bazie chleba. Usunięto stare łaty, kity gipsowe oraz kity w apienno -piaskow e. Usunięto przem alo wania wodą z detergentem . Wy k o n a n o za strzy k i c iśn ien io w e i grawitacyjne z POW w dyspersji wodnej 15%. Warstwę malarską utrw alono alkoholowym roztw o rem d ro b n o k ry sta lic zn eg o 5% PO W nasączając w ielo k ro tn ie. Założono kity w apienno-piasko we. W ykonano retusz naśladow czy używając jako spoiwa żółtka jaja kurzego w wodzie.

Wykonawca: A. Z elechow ska- -S toń, S. Stoń.

Inwestor: Parafia.

KORCZEW Pałac

Polichromie ścian i stropu Saloniku Pompejańskiego

Sygn. Adam Byczkowski, 1809 r. Konserwację prow adzono w 1. 1997-1998. Oczyszczono pow ie rzchnię ścian i stropu z naw arst wień brudu przy użyciu gumek chlebowych i gąbek, skalpela oraz chemicznie 2% roztworem

wod-szą podstawę. Wszystkie elementy sklejono stosując klej Wikol, więk sze spoiny w ypełniono m ieszani ną kleju i pyłu drewnianego. D o datkow o połączono poszczególne elementy kołkami drewnianym i, klejonymi także na Wikol. Resztki zachowanych przem alow ań usu nięto stosując preparat do zdej m owania pow łok olejnych Skan- sol usiłując ustalić przy tym stra tygrafię i określić warstwę

pier-MALARSTWO ŚCIENNE

nym preparatu C ontrad 2000. O d grzybiono oraz zlikwidowano za solenia i zawilgocenia. Podklejo no odspojone od tynku warstwy sztablatury gipsowej wykonując iniekcje 2 -3 % dyspersją w odną kleju Primal AC 33. Zlikw idow a no pęknięcia w tynku oraz w ypeł niono ubytki w tynku zaprawą w a p ie n n o - p ia s k o w ą a u b y tk i w sztablaturze gipsem i prep ara tem Italstucco. Zdjęto m alowidła wraz z tynkiem ze stropu w celu w ykonania trensferu. Prace kon tynuow ano w latach następnych.

Polichromie belek stropowych w holu

W ykonane przez Krystynę O s trow ską i M ariana W alentynowi cza w latach 20. XX w.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Zachow ane ślady farby oryginalnej podklejono przy uży ciu 3% dyspersji wodnej Primalu AC 33. Powierzchnie belek oczy szczono z brudu, w ypunktow ano i wykonano rekonstrukcję deko racji malarskiej. Dla odpow ied niego efektu wizualnego m alow a no gwaszem i akwarelą, rysunek podkreślono pigm entam i ze spoi wem z polioctanu winylu. Polichro mię zabezp ieczo no w ernik sem z 3% Paraloidu B -72 w Toluenie.

Wykonawca: M. Stankiewicz, B. Wolosz.

Inwestor: Generalny Konserwa tor Zabytków.

w otną. N astępnie wszystkie ubyt ki uzupełniono szpachlówkę akry lową Stuccolini produkcji greckiej i zeszlifowano papierem ściernym. Polichromię wykonano artystycz nymi farbami olejnymi dopasowu jąc kolory do zachowanych orygi nałów.

W ykonawca: J. Suchwałko. Inwestor: Wojewoda Siedlecki.

MARIAŃSKIE PORZECZE (Goźlin) (gm. Wilga) Kościół parafialny p.w. MB Bolesnej

Polichromie na stropie i ścianach

Dzieło Jana Niezabitowskiego i jego warsztatu, z końca XVIII w., w ykonane tem perą na drewnie i częściowo na rozpiętym na ścia nach płótnie.

Polichromia w ykonana w tech nice tem perow ej, z użyciem kolo rów szarych, szaroniebieskich, o liw k o w y ch , b ru n a tn o c z e rw o - nych i żółtych, na cienkiej zapra wie kredowej kładzionej bezpo średnio na drewnie i częściowo na naklejonym na ściany grubym p łó tn ie . P rze d sta w ia ilu zjo n i- styczną architekturą m urow aną i jej wystrój. Ściśle związana z ar ch itekturą budowli, stanowi jej istotne retuszujące uzupełnienie.

N a ścianach bocznych nawy g łó w n e j n a m a lo w a n o m o cn o podcienione łęki iluzyjnych em por z m alowanymi półkolistym i oknam i. N ad każdą em porą ok no, w nam alowanym obram ieniu i obok iluzyjna owalna rama z w i zerunkiem ewangelisty. Na ścia nce oddzielającej nawę od kruch- ty, z prawej i lewej strony wejścia głównego, iluzyjne okna ujęte ilu- zyjnymi kolum nam i podpierają cymi takież belkowanie, nad k tó rym płaska balustrada tralkow a z polichrom ią sugerującą trójw y m iarowość. W nawach bocznych m alow ane portale i obram ienia okien, a pod nimi girlandy.

(7)

Mariańskie Porzecze, kościół parafialny p.w. MB Bolesnej — prezbiterium, ściana ołtarzowa po konserwacji. Fot. A. Stasiak, 1986 r.

W transepcie z prawej i lewej na śc ia n a c h z a c h o d n ic h , p o d okrągłymi oknami, w architekto nicznej iluzyjnej oprawie dekoro wanej girlandami i festonami, iluzyjne balkony z arkadowymi przej ściami. Niżej iluzyjne nisze, na ścianie z prawej — z figurą św. Józefa z Dzieciątkiem, a na ścia nie z lewej — figurą św. Dyzmy. N a ścianach szczytowych transeptu, analogiczne z prawej i lewej, absydialnie zamknięte iluzyjne ka plice, a w każdej iluzyjny ołtarz. Na ścianie północnej ołtarz NMP, a na południow ej ołtarz Ukrzyżo wania. N a ścianach wschodnich transeptu iluzyjne obszerne nisze

w boniow any ch obram ieniach, a w nich również iluzyjne ołtarze. N a ścianie z lewej ołtarz św. M ar cina z figurami ojców kościoła św. Augustynem i św. Grzegorzem oraz w zwieńczeniu w owalnej ramie — św. Rochem. Na ścianie prawej ołtarz św. Antoniego z fi gurami św. Ambrożego i św. H ie ronim a, a w zwieńczeniu w ow al nej ramie — św. Jana N epom uce na. Retabule architektoniczne p o dobnie jak poprzednie założone w iluzyjnie wypukłej formie. Na gierowanych cokołach ustawione z prawej i lewej param i korynckie kolum ny od zewnątrz i pilaster od w ew nątrz, dźwigające w ydat

ne belkowanie gierowane, które nad częścią środkową z obrazem w namalowanej prostokątnej ra mie tworzy rodzaj kolistego skle pienia — baldachimu. Całość wień czą przysiadające anioły, trzym a jące owalną ramę, oraz płonące znicze w formie pucharów na prze dłużeniu osi kolumn. W prezbite rium ściany wypełnia iluzyjny ko- ryncki portyk kolum nowy z try umfalną bram ą zam kniętą nieco sp łaszczo n y m p ó łk o listy m łu kiem, na ścianie szczytowej na osi, w której w glorii obraz N ie pokalanej. N a wysokim cokole, w którym w kom ponow ane wej ścia do zakrystii i skarbca, dwa rzędy kolum n podpierają belko wanie, na którym attyka dzielona odpow iednio pilasterkam i na osi kolum n, zwieńczonymi płonący mi zniczami. N ad portalem k artu sze z m onogram em M arii. M ię dzy kolum nam i na konsolach p a rami Apostołowie a pod nimi lwy trzymające w pyskach banderole z artykułam i składu apostolskie go. Po bokach portalu na ścianie szczytowej m iędzy kolum nam i z lewej św. M ichał A rchan io ł a z prawej Archanioł Gabriel.

W polach attyki alegorie sześ ciu wezwań z litanii loretańskiej

Virgo Prudentissima, Virgo Vene- randa, Virgo Pracdicanda, Virgo Potens, Virgo Clemens, Virgo Fide lis. Całość dopełniają putta w par

tii attyki oraz girlandy, festony i rozety.

N a stropie w prezbiterium o t warte iluzyjne niebo z Trójcą Sw. wśród obłoków. Strop nad tran- septem i nawami podzielony na p o la . N a sk rz y żo w an iu naw y i transeptu nad iluzyjnym belko waniem otw arte niebo i na środ ku herb m arianów — mistyczna gwiazda dziesięciu cnót Marii.

N ad nawą główną koncentry cznie wokół centralnie umieszczo nej rozety dekoracje ornam ental ne roślinne, geom etryczne i gro teski. Podobnie nad ram ionam i transeptu i nad nawami boczny mi, niby-iluzyjne sztukaterie.

Prace k o n serw ato rsk ie p rze prow adzono w 1. 1980-1993.

(8)

Mariańskie Porzecze, kościół parafialny p.w. MB Bolesnej — prezbiterium, ściana po konser wacji. Fot. A Stasiak, 1986 r.

Malowidło na drewnie

O c z y szcz o n o m e c h a n ic z n ie polichrom ię z kurzu i zabrudzeń m iękkim i pęd zlam i. P odklejo no złuszczenia i utrw alono zagro żone wykruszeniem partie m alo widła polioctanem winylu w dys persji wodnej nawilżając uprzed nio powierzchnię alkoholem ety lowym. Większe odstające łuski podklejono przy pomocy rozpy lacza, a w miejscach mniej odspo jonych przy pomocy pędzla lub strzykawki dociskając tam ponam i oraz p rz ep ra so w u ją c m iękkim wałkiem kauczukowym poprzez estrafol. N astępnie usuwano za solenia zakładając kompresy z w o dy z octem. Oczyszczono polichro mię z pokrywających ją prawie na całej pow ierzchni przem alow ań tem perow ych stosując roztw ór wodny am oniaku w zależności od grubości wtórnej warstwy w stę żeniu 10%, 20% , 25%. Po oczy szczeniu pow ierzchnię przem y wano wodą. W trakcie oczyszcza nia ujawniły się ślady dawnych napraw podłoża w postaci drew nianych fleków, białe kity zacho dzące na oryginał, szpachlówka oraz tłuste zacieki spowodowane ksylamitem użytym do utw ardze nia drewna podczas wcześniejszych prac rem ontow o-budow lanych. Po nieudanej próbie usunięcia za cieków alkoholem etylowym, p o zostaw iono je do przepunktow a- nia. M echanicznie, przy pomocy noży i skalpeli usunięto stare kity i szpachlówki ze szczelin między balami w ścianach i między des kami na stropie. Miejscami utwar dzono struktury belek i desek przez wstrzyknięcie paraloidu w ksyle nie, natom iast uszkodzone przez owady zmurszałe partie desek nie pokryte oryginalnym m alow id łem usunięto mechanicznie aż do względnie zdrowej powierzchni d re w n a, n a stę p n ie n an iesio n o pędzlem substancję impregnującą (paraloid w ksylenie) wyrów nano powierzchnię trocinam i nasączo nymi p aralo id em i w staw iono drewniane uzupełnienia. W w ięk sze ubytki wklejono fleki na epi- diam, pęknięcia desek uzupełnio no szpanami przyklejonymi kle jem skórnym. Ponieważ oryginal

na polichrom ia znajdow ała się w wielu miejscach na spróchnia łym drewnie, konieczne było wy cięcie m alowidła na cienkiej w ar stwie podłoża, wybranie zm ursza łej partii, utw ardzenie, wstaw ie nie fleków i wklejenie z p ow ro tem drewna z warstwą malarską. W miejsca drobniejszych uszkodzeń wstawiono kity trocinow o-klejowe i przeszlifow ano p apierem ściernym. Ubytki zaprawy w ypeł niono kitami z zabarwionej pig mentami masy kredowo-klejowej. Uzupełniono ubytki warstwy m a larskiej wykonując retusz kreską wzdłuż słojów drewna w technice tem pery jajowej. W kilku miej scach, gdzie oryginalna warstwa malarska zachowała się w niewiel

kim stopniu punktow anie miało charakter lokalnej rekonstrukcji. Błyszczące partie polichrom ii na skutek wcześniejszego zalania ksy lamitem, zm atowiono pastą w o skową z dodatkiem terpentyny.

M alowidło na płótnie

Lico płó tn a oczyszczono p o w ierzchniow o z kurzu i zabru dzeń mechanicznie oraz przetarto słabym roztw orem am oniaku. Po nieważ płótno było w wielu miej scach bardzo pofałdow ane i nie przylegało do powierzchni drew nianej ściany, usunięto stare gwoź dzie n aciąg ając o d p o w ie d n io , przym ocow ano płótno nowymi g w o ź d z ia m i m ie d z ia n y m i po uprzednim zabezpieczeniu m alo

(9)

Mariańskie Porzecze, kościół parafialny p.w. MB Bolesnej — prezbiterium, fragm ent ściany północnej po konserwacji. Fot. A Stasiak, 1986 r.

w idła. W n iek tó ry ch p artiach , gdzie samo naciąganie nie dało rezultatu, stosowano boczne cię cia. Liczne rozdarcia płótna, dziu ry po starych gwoździach i w ięk sze braki płótna uzupełniono płó cien n y m i ła ta m i g ru n tu ją c je uprzednio i przyklejano od odwrocia na styk. Złuszczone frag menty m alowidła zabezpieczono przy pom ocy polioctanu winylu w dyspersji wodnej. Oczyszczono zasadniczo z przem alow ań i licz nych zacieków działając wodnym roztw orem am oniaku. Przemalo wania olejne z wtórnym złoceniem brązem usuw ano m echanicznie po zwilżeniu roztw orem am onia

ku. W n iek tó ry c h p artiach — z uwagi na słabo zachowaną w ar stwę malarską — nie do końca zdjęto przem alowania. Ubytki za praw y uzupełniono kładąc kity kredow o-klejow e, które podko- lorow ano tem perą. Ubytki w ar stw y m a la rsk ie j u z u p e łn io n o w technice tem pery jajowej.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. H. Rudniew- ska), Spółdzielnia Pracy Artystów K o n se rw a to ró w w W arszaw ie (kier. zesp. M aria Petrowa, Ewa Roznerska-Swierczew ska, M iro sław Świerczewski, prace stolar skie — Jarosław Iwański.

Inw estor Wojewódzki Konser w ator Zabytków w Siedlcach.

STERDYŃ Pałac

Polichrom ie sali sklepionej na parterze

Adam Byczkowski (?), pocz. XIX w., wykonane techniką kaze inową na sztabłaturze w apienn o- -gipsow ej.

K o n s e r w a c ję p r o w a d z o n o w 1998 r. W ykonano konsolidac ję w arstw tynku na sklepieniu i ścianach przy użyciu kazeiny w apiennej. Podklejono łuszczące się warstwy malarskie. Oczyszczo no m echanicznie i chemicznie p o wierzchnię malowidła. W zmocnio no strukturę m alowidła poprzez naniesienie Paraloidu w alkoho lu. Zlikw idow ano zarodniki grzy bów i pleśni preparatem grzybo bó jczy m . U z u p e łn io n o u by tk i tynku i pobiały. Zdjęto przem alo w ania klejow e. Z ap u n k to w an o jedną ścianę farbą na polialkoho lu winylu. Prace kontynuow ano w latach następnych. .

Wykonawca: J. Suchwałko. R zeczoznaw cy: R. B ielecki, J. Prosnak.

Inw estor: G eneralny Konser w ator Zabytków. W ĘGRÓW Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP i św. św. Piotra i Pawła Fresk

M ichał Anioł Palloni, 1707 1708.

Konserwację prow adzono w 1. 1 9 9 5 -1 9 9 7 . W ykonano zdjęcia w ultrafiolecie i w podczerwieni z różnych odległości. Wstępnie oczyszczono powierzchnię m alo w idła gumą. W ykonano próbki chem iczne pigm entów i spoiw. Dla porów nania struktury m alo w idła w ykonano też próbki che m iczn e m a lo w id e ł P allo n ie g o z warszawskiego kościoła na Bie la n a c h . W y k o n an o o d k ry w k i. Oczyszczono na m okro i sucho. Z djęto pociem niałe przem alow a nia kazeinowe, olejne i tem pero we mechanicznie przy użyciu

(10)

skal-pela. Założono kity w apienno -piaskow e na większych pow ierz chniach oraz drobne masą Ital- stucco. W ypunktow ano m etodą re tu szy naślad o w czy ch kreską i kropką farbami firmy Le France

— Burgeois, używając jako spoi wa roztw oru 8% polialkoholu w i nylu.

W ykonawca: A. G ołębiew ska- -Patejuk, K. Patejuk, J. Suchwałko.

Konsultant: M. Karpowicz. Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków, Generalny Kon serw ator Zabytków.

GARWOLIN Kaplica cmentarna

Obraz U krzyżow anie Chrystusa

XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1988 r. Podklejono na brze gach ubytki warstwy malarskiej za pom ocą PVA-Binder. Usunięto stare dublujące płótno i zdublo wano nowym płótnem za pom ocą masy woskowo-żywicznej (60% wosku pszczelego, 30% żywicy damarowej, 10% terpentyny w e neckiej). Ubytki warstwy m alar skiej uzupełniono kitem kredo- w o -k le jo w y m , u s u n ię to sta ry werniks oraz przem alow ania i re tusze za pom ocą mieszanki spiry tusu i toluenu. Położono warstwę w erniksu pośredniego dam aro- wego, w ykonano retusze w tech nice olejno-żywicznej i założono werniks końcow y damarowy.

Wykonawca: Spółdzielnia Pra cy Artystów K onserw atorów „Ars Antiqua” (Renata i Piotr Lisowscy).

Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

Obraz Madonna różańcowa

adorowana p rzez św iętych dom inikańskich

XIX w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1988 r. Podklejono brzegi ubyt ków i rozpojeń za pom ocą PVA- -B inder, sklejono rozdarcia p łó t na za pom ocą M orilithu DOS, uzupełniono ubytki kitem kredo- w o-klejow ym , zdublow ano n o wym płótnem na masę woskowo-żywiczną, usunięto stary w er niks za pom ocą mieszanki spiry tusu i toluenu, opracow ano p o wierzchnię kitów i położono w er niks pośredni damarowy, wyko n an o retusze w technice o lej no-żywicznej i położono końco wą warstwę werniksu.

MALARSTWO SZTALUGOWE

Wykonawca: Spółdzielnia Pra cy Artystów K onserw atorów „Ars Antiqua” (Renata i Piotr Lisowscy).

K OŻU CH ÓW EK (gm. Bielany) Kościół parafialny

p.w. św. Wawrzyńca

Obraz Matka Boska

ze św. Augustynem

Autor nieznany, XVIII w., obraz m alo w an y te c h n ik ą o lejn ą na płótnie pokrytym zaprawą kredo- w o-klejow ą, przybitym do deski. Postacie przykryte m etalow ym i sukienkam i — w idoczne tylko twarze i ręce.

Konserwację przeprow adzono w 1993 r. Po przebadaniu obiek tu i wykonaniu prób oczyszczenia i usuwania werniksu zdjęto obraz z deski. N astępnie płótno po dd a no zabiegom dezynfekcyjnym a na stępnie w yprostow ano złamania i sfalowania pod przyciskiem. Po wyprostowniu i oczyszczeniu odwrocia obraz zdublow ano na m a sę woskową na nowe płótno i przy bito do krawędzi deski. Po oczy szczeniu m alowidła, usunięciu za b ieleń u z u p e łn io n o u b ytki po gwoździach i innych m echanicz nych uszkodzeniach. Obraz zapunktow ano i zawerniksowano.

W ykonaw ca: M . O rth w e in , B. Kamińska. Inwestor: Parafia. MARIAŃSKIE PORZECZE (Goźlin) (gm. Wilga) Kościół parafialny p.w. MB Bolesnej

Obraz Matka Boska

z Dzieciątkiem

2 poł. XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 198 2 r. Po zd jęciu o b razu

z krosna oczyszczono m echanicz nie i w yprostow ano lico. N astęp nie zabezpieczono bibułką japoń ską na masę woskową. Z du blo wano na masę woskowo-żywicz- ną, n ad m iar masy dublażow ej usunięto za pom ocą benzyny ap tecznej. Stary w erniks usunięto alkoholem etylowym neutralizo wanym terpentyną, w niektórych m iejscach m echanicznie skalpe lem, a także stosow ano tzw. m ie szankę ruską (etanol, alkohol izo propylowy, dwumetyloformamid, ksylen, chlorek etylu), dwum etaloform am id, octan etylu, m ydeł ko am o n iak a ln e , n eu tra liz u ją c działanie rozpuszczalników te r pentyną. Uzupełniono ubytki ki tam i kredow o-klejow ym i, a po ich przeszlifowaniu zaw ernikso wano. N abito na nowe krosna. Zapunktow ano i w ykonano re tu sze w technice olejno-żywicznej, p rz e w e rn ik so w a n o w e rn ik sem dam arowym . O praw iono w n o we ramy.

Wykonawca: PP PKZ O/Warsza wa (kier. zesp. Halina Rudniewska). Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

Obraz Św. Walenty

Poł. XIX w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 198 2 r. Po zd jęciu o b ra z u z krosna oczyszczono m echanicz nie i w yprostow ano lico. N astęp nie zabezpieczono bibułką japoń ską na masę woskową. Z du blo wano na masę w oskowo-żywicz- ną, n a d m ia r m asy dublażow ej usunięto za pom ocą benzyny ap tecznej. Stary w erniks usunięto alkoholem etylowym neutralizo wanym terpentyną, w niektórych miejscach m echanicznie skalpe lem, a także stosow ano mieszan kę ruską, dw um etaloform am id, octan etylu, m ydełko am

(11)

oniakal-Mariańskie Porzecze, kościół oo. marianów p.w. M atki Boskiej Bolesnej — „Matka Boska z D zieciątkiem ” po konserwacji. Fot. A. Juszczak, 1982 r. ■

ne, neutralizując działanie rozpu szczalników terpentyną. Uzupeł n io n o u b y tk i k ita m i k re d o - w o-klejow ym i, a po ich przeszlifowaniu zawerniksowano. N abi to na nowe krosna. Zapunktow a- no i dokonano retuszy w technice olejno-żyw icznej, przewernikso- w ano w erniksem dam arow ym . O praw iono w nowe ramy.

Wykonawca: PP PKZ O/War szawa (kier. zesp. H alina Rud- niewska).

Obraz U krzyżow anie Chrystusa

2 poł. XVIII w., olej na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1. 1 9 8 8 -1 9 8 9 . Powierzchnię obrazu oczyszczono z brudu i ku rzu, w yrów nano płótno i usunię to szew. Z dublow ano na masę w oskow o-żyw iczną. Lico oczy szczono mydełkiem konserw ator skim, usunięto werniks alkoho lem etylowym wraz z terpentyną. W miejscach o mniejszym prze grzaniu częściowo zregenerow a no warstwę malarską kom presa mi z wody am onikalnej i alkoho lu etylowego. Zakitow ano ubytki w technice k re d o w o -k lejo w e j, wklejono łatę i zawerniksowano powierzchnię. W ykonano retusz w technice żywicznej i ponownie obraz zaw erniksow ano w ernik sem matowym . Obraz przytw ier dzono miedzianymi gwoździami do drewnianej ściany ołtarza.

W ykonawca: Spółdzielnia Pra cy Artystów Konserwatorów w War szawie (M aria Petrowa, D orota Żemła)

Obraz Matka Boska z Dzieciątkiem

XVII w., olej na płótnie, obraz ze srebrnym i koszulkami.

Konserwację przeprow adzono w 1986 r. Oczyszczono pow ierz chownie, zdjęto części metalowe i tkaniny. Pobrano próbki ze zło conych nim bów i gwiazdek oraz z k arn acji. Z a k le jo n o dw om a warstwam i bibuły japońskiej na pastę woskową i oderw ano obraz od podłoża drewnianego. Zdjęto łaty, dublaż i oczyszczono odw ro

cie. Przy nasączaniu masą dubla- żową oryginalnego p łó tn a w o skiem pszczelim, dam arą i te r pentyną wenecką wklejono lnia ne nitki w miejscach ubytków. Obraz zdublowano na masę w o skowo-żywiczną. Przemalowania usunięto mechanicznie skalpela mi po rozmiękczeniu alkoholem . W klejono łaty płótna, a ubytki gruntu w ypełniono kitem kredo- w o-klejow ym i pokryto cienką warstwą szelaku. Obraz zawernik sowano werniksem mastyksowym. Zapunktow ano techniką o lejno- -ż y w iczn ą (farby W insor, N e w ton odsączone), pokryto pastą woskową i w ypolerow ano.

Koszulkę oczyszczono z zabru dzeń i rdzy, poreperow ano części rozdarte i wyprostowano. Wszyst kie części połączono w jedną ca łość na piaskowniku mosiężnym, na którym naklejono bawełnianą taśmę mającą chronić obraz przed ew entualnym zarysowaniem.

Wykonawca: Izabela M alczew ska i Barbara Pawłowska.

Inwestor: Parafia.

Obraz Najświętsza Maria Panna

Niepokalanie Poczęta

Koniec XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1. 1983-1984. Oczyszczono po wierzchniowo lico z kurzu i b ru du. Spęcherzone miejsca warstwy

(12)

Mariańskie Porzecze — kościół oo. m arianów p.w. M atki Boskiej Bolesnej — „Madonna z D zieciątkiem ”: a — lico obrazu po konserwacji; b — srebrna koszulka (zm ontow ana w całości na mosiężnej konstrukcji i eksponowana na desce, na której był poprzednio przybity obraz i koszulka). Fot. A. Stasiak, 1986 r.

malarskiej nakłuw ano i przepra- sowano na wosk. Lico zabezpie czono bibułkami japońskimi przyk lejonymi na pastę woskową. Brud ne odwrocie oczyszczono m echa nicznie elektroluksem , mokrymi szmatkami i pędzlami, a także skal pelami i nożami, następnie wy prostow ano obraz na m okro pod przyciskami. Zdublow ano ręcz nie na nowe płótno na masę w o skową. W dolnej części (pod pół księżycem) w prasow ano od stro ny lica na masę woskową nowe gruntow ane łaty. Lico oczyszczo no z nadm iaru masy dublażowej i z bibułek japońskich, oraz usu nięto wosk. Warstwę starego w er niksu, retuszy i przemalowań usu nięto za pom ocą alkoholu i ter pentyny doczyszczając m echani cznie skalpelami. Ubytki zaprawy uzupełniono masą kredow o-kle- jową a następnie wyszlifowano i zaszelakowano. Obraz nabito na nowe krosna z klinami z dębiny, na pow ierzchnię lica położono warstwę werniksu mastyksowego z terpentyną. Punktowanie wyko nano w technice olejno-żywicznej z laserunkami. Wykonano częścio wą rekonstrukcję w partiach tw a rzy aniołków oraz zrekonstruo w ano w m iejscu w klejenia łat w dolnej części. Zaw erniksow ano werniksem mastyksowym, zabez pieczono powierzchnię lica pastą woskową i wypolerowano.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. Izabela M alcze wska).

Portret ks. Stanisława Papczyńskiego

1 poł. XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1982 r. Obraz zdjęto z krosien, wyprostow ano, oczyszczono o d wrocie i lico, następnie zabezpie czono bibułką japońską na masę woskową. Z dublow ano na masę

Mariańskie Porzecze, kościół oo. marianów p.w. M atki Boskiej Bolesnej, portret ks. Stanisława Papczyńskiego po konserwacji. Fot. A. Juszczak, 1982 r.

w oskow o-żyw iczną. Oczyszczo no lico z nadm iaru masy dublażo wej za pom ocą benzyny aptecz nej. Usunięto stary werniks alko holem etylowym neu tralizo w a nym terpentyną, stosowano także mieszankę ruską, dwum etylofor- mamid, octan etylu, mydełko amo niakalne. Ubytki zaprawy uzupeł nione kitami kredowo-klejowymi. N abito na nowe krosna i przypra- sowano. Punktow anie i retuszo wanie wykonano w technice olej no-żywicznej, następnie przewer- niksow ano w erniksem dam arowym. O praw iono w nowe ramy.

Wykonawca: PP PKZ O/War szawa (kier. zesp. Halina Rudnie- wska).

Portret zakonnika mariańskiego

2 poł. XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1982 r. Obraz zdjęto z krosien, w yprostow ano oczyszczono od wrocie i lico, zabezpieczono bi bułką japońską na masę wosko wą. Zdublow ano na masę wosko w o-żyw iczną. Oczyszczono lico z nadm iaru masy dublażowej za pom ocą benzyny aptecznej. Usu nięto stary w erniks alkoholem etylowym neutralizowanym ter pentyną, w niektórych miejscach m echanicznie skalpelem , stoso w a n o tak że m ieszan kę rusk ą, dw um etyloform am id, octan ety lu, m ydełko am oniakalne, w nie których miejscach p ro d u k t fir my M ER CK -Schuchardt o wzo rze ChHsOi-M etoxy-ethanol, Met- hyl-glycol przerywając jego dzia łanie olejem lnianym. Ubytki za prawy uzupełniono kitami k redo w o-klejow ym i. N abito na nowe krosna i przyprasow ano kraw ę dzie. Punktow anie i retuszowanie w ykonano w technice olejno-ży wicznej, następnie przewernikso- w ano w erniksem dam arow ym . O praw iono w nowe ramy.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. H alina Rud- niewska).

(13)

Portret M. Szelaskowskiego

Pocz. XIX w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1982 r. Podklejono pęcherze na krawędziach, zdjęto z krosien, w yprostow ano, oczyszczono o d wrocie i lico, zabezpieczono bi bułką japońską na masę wosko wą. Zdublow ano na masę wosko- w o-żyw iczną. N adm iar masy du blażowej usunięto za pomocą ben zyny aptecznej. Stary werniks usu nięto alkoholem etylowym neu tralizow anym terpentyną, stoso w ano tak że m ieszan k ę ruską, dw um etyloform am id, octan ety lu, m ydełko am oniakalne. Ubytki zaprawy uzupełniono kitami kredow o-klejow ym i. N abito na no we krosna, przyprasow ano kra wędzie. Punktow anie i retuszo wanie w ykonano w technice olej no-żywicznej, następnie przewer- niksow ano w erniksem dam arowym. O praw iono w nowe ramy.

Wykonawca: PP PKZ O/Warsza wa (kier. zesp. Halina Rudniewska). Inw estor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

M O KOBO D Y

Kościół parafialny p.w. św. Jadwigi

Obraz Matka Boska z Dzieciąt

kiem — Budzieszyńska

XV II w., te m p e ra na desce m odrzewiowej.

Konserwację przeprow adzono w 1987 r. Zdjęto z obrazu m eta lowe okłady oraz tkaninę, pobra no próbki laboratoryjne, oczysz czono srebrny okład z korozji, brudu i zabezpieczono. Pękniętą deskę sklejono w górnej i dolnej partii, uzupełniono ubytki drew na flekami drewnianym i i kitem tro cin o w o -k lejo w y m . U sunięto zabezpieczenia z lica, stary w er niks oraz retusze z twarzy, rąk i szat, a także przem alow ań z tła obrazu w dolnej partii za pom ocą mieszanki spirytusu i toluenu. Po łożono warstwę werniksu masty ksowego, w ykonano retusze w te chnice olejno-żywicznej, oraz p o kryto lico i odw rocie pastą w o skową i w yfroterow ano.

W ykonawca: K atarzyna Iw a nicka.

Inwestor: Parafia.

. te

Mariańskie Porzecze, kościół oo. m arianów p.w. M atki Boskiej Bolesnej, portret M. Sze laskowskiego po konserwacji. Fot. A. Jusz czak, 1982 r. NIWISKI (gm. Mokobody) Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP Obraz Św. Stanisław z Piotrowinem

Autor nieznany, 1 poł. XVIII w., obraz malowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1. 1996-1997. Wstępnie oczysz czono lico oraz odwrocie i zabez pieczono bibułką japońską przyk lejoną na Beva 371 firmy Adam C hem ical C om p. USA. Z djęto płótno z krosna, oczyszczono m e chanicznie odwrocie i wykonano dezynfekcję 1,5% roztworem w od

nym Preventolu R80 firmy Bres- ciani. Podklejono spękania prepa ratem H ydrogrunt 750 i podpra- sowano kauterem przez melineks podniesione łuski. Usunięto zżół knięty werniks stosując izopropa- nol i 10% w odę am oniakalną. Sklejono rozdarcia i wklejono ła tki używając stężonego roztw oru 10-25% POW w toluenie. Wypro stowano i zaim pregnow ano wraz ze zgrzaniem wszystkie warstwy na stole niskociśnieniowym przy użyciu p re p ara tu Plexisol 550. Uzupełniono ubytki zaprawy ki tem emulsyjnym. Położono w er niks pośredni damarowy. Wyko nano retusz ubytków warstwy m a larskiej farbam i firm Windsor -N ew ton, Talens, Le France et Bur- geois. Zaw erniksow ano w ernik sem półm atowym w sprayu W in dsor-N ew ton.

Wykonawca: A. Bogusz-Gazda. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

PAPROTNIA Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja

Obraz Święta Rodzina

Autor nieznany, XVII w., obraz malowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1996 r. Wstępnie oczyszczono lico oraz odwrocie i zabezpieczo no bibułką japońską. Zdjęto p łó t no z krosien, usunięto rozłożony

Paprotnia, kościół p.w. św. Bartłom ieja — „Święta Rodzina”: a — w trakcie konserwacji; b — po konserwacji. Fot. M. Stankiewicz, 1996 r.

(14)

werniks stosując alkohol m etylo wy, neutralizując go terpentyną balsamiczną, użyto też mydełka C ontrad 2000, doczyszczono me chanicznie. U sunięto stare kity i rozległe przem alowania używa jąc Remlaku oraz dwum etylofor- mamidu neutralizowanego terpen tyną balsamiczną. Założono kity

Pruszyn, kościół p.w. św. M ikołaja bpa — „ K. Kudelski, 1997 r.

Pruszyn, kościół p.w. św. Mikołaja bpa — K. Kudelski, 1997 r.

kredow o-klejow e. Na odwrociu w prasow ano pasy płótna szklane go na brzegach, całość przepraso- wano. Po zawerniksowaniu lica obrazu werniksem dam arow ym retuszerskim w ykonano estetycz ne u zu p e łn ie n ia kolorystyczne pigm entam i ze spoiwem 3% Para loidu B72 w ksylenie, na podm

a-O stateczny” przed i po konserwacji. Fot.

Rodzina” przed i po konserwacji. Fot.

lówce wykonanej gwaszem. Z a w erniksow ano werniksem m ato wym Bresciani.

Wykonawca: M. Stankiewicz. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inw estor: G eneralny Konser w ator Zabytków.

PRUSZYN (gm. Siedlce) Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja bpa

Obraz Sąd O stateczny

Autor nieznany, XVII/XVIII w., obraz malowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Zabezpieczono lico ob razu bibułką japońską. Oczysz czono odwrocie obrazu i usunię to końców ki zszytych fragm en tów podobrazia. Z dublow ano na stole próżniow ym przy użyciu masy dublażowej o składzie: 60% węza pszczela, 30% żywica dama- rowa, 10% terpentyna wenecka. W dublow ano łatki w miejscach ubytków podobrazia płóciennego. Oczyszczono lico z brudu przy użyciu m ydełka am oniakalnego i terpentyny weneckiej a następ nie z w erniksu przy użyciu te r pentyny balsam icznej, alkoholu etylowego z acetonem . Uzupeł niono ubytki gruntu szpachlówką ak ry lo w ą S tuccolini p ro d u k cji greckiej. Naciągnięto płótno na nowe krosno. Pokryto uzupełnie nia g ru n tu ro ztw o rem szelaku i p o d ło żo n o kolor akw arelam i firmy W indsor-N ew ton. Położo no werniks izolujący i w ykonano retusze oraz rekonstrukcje przy użyciu farb olejnych firm W ind s o r-N e w to n , Talens. P ołożono werniks końcowy, pastę woskową i w yfroterow ano.

Wykonawca: K. Kudelski. Rzeczoznawca : R. Bielecki. Inwestor: Wojewoda Siedlecki.

Obraz Święta Rodzina

Autor nieznany, XVIII w., ob raz m alowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1997 r. Zabezpieczono lico ob razu bibułką japońską. Usunięto płótno dublażowe z odw rocia o b razu oryginalnego. Oczyszczono odwrocie z pozostałości klajstru dublażowego. Nasączono od w ro

(15)

cie obrazu preparatem grzybo- i pleśniobójczym Boracol 10 Rh firmy Beckers. Z dublow ano na stole próżniow ym przy użyciu masy dublażowej o składzie: 60% węza pszczela, 30% żywica dama- rowa, 10% terpentyna wenecka. W dublow ano łatki w miejscach ubytków podobrazia płóciennego. Oczyszczono lico z brudu przy uży ciu mydełka am oniakalnego i ter pentyny balsamicznej a następnie z werniksu i przem alow ań przy użyciu terpentyny balsamicznej, a lk o h o lu ety lo w eg o , a c e to n u . Uzupełniono ubytki gruntu szpa- chlówką akrylową Stuccolini p ro dukcji greckiej. Naciągnięto p łó t no na nowe krosno. Pokryto uzu pełnienia gruntu roztw orem sze laku i podłożono kolor akw arela mi firmy W indsor-N ew ton. Poło żono werniks izolujący i w ykona no retusze oraz rek o n stru k cje przy użyciu farb olejnych firm W indsor-Newton, Talens. Położo no werniks końcowy mastyksowy, pastę woskową i w yfroterow ano.

Wykonawca: K. Kudelski. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inwestor: Wojewoda Siedlecki.

PUSTELNIK (gm. Poświętne) Kościół parafialny

p.w. św. Katarzyny

O braz Matka Boska

z D zieciątkiem — Piekarska

Praw dopodobnie warsztat kra kowski, XV/XVI w. (?), tem pera na desce.

Konserwację przeprow adzono w 1. 1 9 83-1 985. W ykonano ba dania fizyko-chem iczne, dendro logiczne oraz fotografie w świetle analitycznym IR, UX X. Wyjęto obraz z ram, zabezpieczono łu szczące się partie malowidła z za prawą za pom ocą coletty i bibułki japońskiej. Po wykonaniu próbek i o d k ry w e k u s u n ię to k o lejn o przem alow ania i w arstw y póź niejsze: retusz olejny — mieszani ną m etanolu z terpentyną, laseru nek — acetonem , złocone nimby — ac eto n em z ch lo ro fo rm em , przem alowania olejne — dwume- tyloform am idem , kity kredow e — na m okro i sucho skalpelem, p rz e m a lo w a n ia tem p ero w e —

rozm iękczono dwum etyloform a- m idem i doczyszczono m echa nicznie skalpelem. Podczas usu wania warstw w tórnych podkle jano systematycznie łuszczące się miejsca klejem rybim (ok. 5%) na ciepło. Następnie rozm ontow ano p o d o b ra z ie , z a im p re g n o w a n o deski 15% roztw orem Paraloidu В 72 w ksylenie z acetonem , usu nięto farbę z o dw rocia desek, sklejono deski na styk przy użyciu kleju sk ó rn eg o , za m o n to w an o sp ąg i, w k le jo n o w z m o c n ie n ia w form ie jaskółczych ogonów, ubytki drewna uzupełniono kita mi trocinowym i na bazie Paraloi du В 72 w acetonie. Ubytki zapra wy od strony lica uzupełniono ki tem kredow o-klejow ym , wyko nano złocenie tła złotem strąco nym spolerow anym na całej po

wierzchni. Całość malowidła zawerniksowano werniksem dama- rowym. W ykonano scalenie kolo rystyczne metodą naśladowczą sto sując retusz wielowarstwowy i uży wając pigm entów w proszku ze spoiwem tem perowym jajowym. Obraz zawerniksowano w ernik sem matowym dam arow ym -w o- skowym.

Wykonawca: Małgorzata Schu- ster-Gawłowska, M arian Paciorek.

Inwestor: Parafia.

SAWICE RUSKIE (gm. Repki) Kościół parafialny

p.w. św. Jerzego

O braz 5w. Jerzy

1544 r., płótno, olej, rama zło cona szlagmetalem.

Sawice Ruskie, kościół parafialny p.w. św. Jerzego — „Sw. Jerzy” po konserwacji. Fot. C. Ostas, 1984 r.

(16)

Siedlce, Kuria Biskupia — „Trójca Ś w ięta” po konserwacji. Fot. K. Kowalska, 1979 r. Konserwację przeprow adzono

w 1984 r. Przytwierdzono frag m enty polichrom ii i złoceń na 12% POW w dyspersji wodnej. O czyszczono p o w ierzch o w n ie, wyciągnięto gwoździki i szpilki, odjęto sukienkę, szory końskie, hełm i dzidę. Zaklejono sfalowa ne lico bibułkami japońskimi na pastę woskową, odcięto płótno od deski i wyprasowano. Z dublo wano na masę woskową i wklejo no łatki, usunięto etanolem dw u warstwowe przem alowania olej ne oraz laserow ane srebrzenia. Ubytki uzupełniono masą kredo- w o-klejow ą i przeprasow ano li ca. Punktow anie i częściową re konstrukcję w dolnej partii obra zu wykonano w technice żywicz nej, położono werniks końcowy. Do sukienki, hełmu i dzidy przy tw ierdzono odstające łuski w dys persji wodnej. Oczyszczono poli chromie i partie złocone z brudu, utw ardzono kartoniki przez nasy cenie gorącym klejem stolarskim 15% z dodatkiem NaF, oraz wy konano płytę gipsową z pozyty w ow ym reliefem . P olichrom ię w ypunktow ano w technice żywi cznej, złocenie uzupełniono tym czasowo pastą Goldfinger na ben zynie lakowej.

Ramę oczyszczono, ubytki uzu pełniono przez nakładanie grun- ciku kredow o-klejow ego. Prze- szlifowano, przezlocono szlagmetalem na m at i poler, listki z masy formierskiej brązem w szelaku.

W ykonaw ca: „Ars A n tiq u a ” z Warszawy (Anna Komorowska- -Sławiec i H anna M arkowska).

SEROKOMLA Kościół parafialny p.w. św. Stanisława bpa

Obraz Matka Boska

z Dzieciątkiem

Autor nieznany, 2 poł. XVIII w., obraz malowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1998 r. Zabezpieczono lico ob razu bibułką japońską na pastę woskową. Oczyszczono odwrocie o b razu . Z d u b lo w a n o na stole próżniow ym przy użyciu masy

dublażowej o składzie: 70% węza pszczela, 20% żywica dam arow a, 10% terpentyna wenecka. W dublow ano łatki w miejscach- ubyt ków p o d o b ra z ia p łó c ie n n e g o . Oczyszczono lico obrazu z brudu przy użyciu mydełka am oniakal nego, wody destylowanej i 20% wody amoniakalnej oraz terp e n tyny balsamicznej. Oczyszczono lico obrazu z w erniksu i przem a- low ań przy użyciu terp e n ty n y balsamicznej, alkoholu etylow e go, acetonu. Uzupełniono ubytki g ru n tu szp ach ló w k ą ak ry lo w ą Stuccolini produkcji greckiej. N a ciągnięto płótno na nowe krosno. Pokryto uzupełnienia gruntu roz tw orem szelaku w alkoholu ety lowym i podłożono kolor akw a relam i firmy W indsor-N ew ton. Położono werniks izolujący i w y konano retusze oraz rekonstruk cje przy użyciu farb olejnych fir

my W indsor-N ew ton, Talens. Po łożono werniks końcowy.

Wykonawca: K. Kudelski. Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inwestor: Wojewoda Siedlecki.

SIEDLCE Kuria Biskupia

Obraz Trójca Sw.

1 poł. XVI w., tem pera na de sce, złocenie laserunki olejne.

Konserwację przeprow adzono w 1. 19 77 -1979. Pęcherze i łuski p rz y tw ie rd z o n o em ulsją PO W w dyspersji wodnej. Po zabezpie czeniu lica trzem a warstwami bi bułki japońskiej na pastę w osko wą w ykonano dezynsekcję w ko morze próżniow ej. W yprostow a no deski, wyszpanowano listew kami i uzupełniono ubytki, zaim pregnow ano roztw orem żywicy Areolit w ksylenie. Usunięto

(17)

prze-m alow ania, uzupełniono ubytki zaprawy kitem kredowo-klejowym i w ypunktow ano w technice olejno-żywicznej, a w partii złoceń tła złotem w proszku. Po wyschnię ciu obraz zapastow ano, a odw ro cie przew oskow ano na ciepło.

W ykonano nową profilow aną i bejcowaną na ciem no ramę.

W ykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (Jadwiga Wardzyńska i Bro nisława Szwalgin).

Inwestor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków. SKÓRZEC Kościół parafialny p.w. Nawrócenia św. Pawła Obraz N M P Niepokalanie Poczęta, z ramą

Koniec XVIII w. olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1. 1985-19 86. Obraz zabezpie czono od strony lica bibułką ja pońską klejoną na pastę w osko wą. Z odw rocia usunięto łatę ze s k le jk i, o r a z w y m o n to w a n o z krosien i rozdublow ano. Oczy szczono m echanicznie odwrocie z klajstru. W ykonano ręczne du blowanie na masę w oskowo-ży- wiczną. Lico oczyszczono z nad m iaru wosku i bibułek japońskich benzyną apteczną, wyprostow ano m etodą prasow ania na gorąco. Ubytki p łótną uzupełniono łatka mi z zagruntow anego płótna lnia nego. Stary werniks usunięto al koholem etylowym neutralizow a nym terpentyną i doczyszczono mechanicznie skalpelem. Ubytki p o d ło ż a u z u p e łn io n o k ita m i z masy kredow o-klejow ej z do mieszką terpentyny weneckiej. Po za iz o lo w an iu k itó w szelakiem rozcieńczonym alkoholem etylo wym uzupełnienia o większej p o wierzchni pokryto masą w osko wą. P ow tórnie p rz ep ra so w an o płótno. Powierzchnię kitów za barw iono akw arelą z dodatkiem żółci wołowej. Płótno nabito na nowe krosna. Pokryto lico m alo widła werniksem mastyksowym, a następnie w ykonano p u n k to wanie ubytków warstwy m alar

skiej w technice olejno—żywicz- Skórzec, kościół parafialny p.w. Nawrócenia św. Pawła — „NMP N iepokalanie Poczęta” po nej. Po wyschnięciu powierzchnię konserwacji. Fot. A. Ołclak, 1986 r.

(18)

m alo w id ła za p asto w an o p astą woskową i wypolerow ano.

Z ramy usunięto w tórne w ar stwy gruntu i przem alow ania do pow ierzchni surow ego drew na oraz podklejono na polioctan wi nylu w dyspersji wodnej możliwe do zachowania partie oryginalne.

Oczyszczanie prow adzono m eto dą chemiczną — stosując am o niak, mieszankę alkoholu etylo wego, am oniaku i acetonu, a tak że mechanicznie przy użyciu skal peli i noży szewskich. R ozm onto w ano ram ę na pojedyncze ele menty, w narożniki spodniej czę

ści w puszczono kotw y żelazne, które zostały wklejone na żywicę i przytw ierdzone do drewna m o siężnymi śrubami. Ubytki drewna w cz ę śc ia c h k o n s tru k c y jn y c h i profilach zostały uzupełnione m etodą flekowania i szpanow a nia przy zastosowaniu kleju sto larskiego i żywicy epoksydowej w miejscach o osłabionej struk tu rze drew na. N astępnie spodnią część ram zespolono z górną p o przez sklejenie pow ierzchni żywi cą epoksydową oraz połączenie wkrętam i mosiężnymi. W ykona no rekonstrukcją niezachowanych fragm entów ornam entu. Po wy konaniu prac m ontażowych wy rów nano pow ierzchnię odwrocia i zaim pregnow ano drew no p ara loidem w toluenie. Powierzchnię przeznaczoną do złocenia przek- lejono w ielokrotnie klejem sto larskim. Położono sześć warstw gruntów kredowo-klejowych z do datkiem pokostu. Po oszlifowa niu, przeznaczoną pod złocenia powierzchnię kilkakrotnie zaszelakowano i pokryto mikstionem . W ykonano złocenie szlagm etalem w płatkach na m at i zabezpie czono warstwą szelaku.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. Izabela M alcze wska — obraz, rama — Dariusz Gajewski).

Portret Krzysztofa Cieszkowskiego

Koniec XVIII w. olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1985 r. Obraz oczyszczono p o wierzchownie z brudu. Zbadano w świetle wzbudzonym prom ie niowaniem pozafioletowym oraz przez m onitor telewizyjny z ka m erą czułą na prom ieniow anie podczerw one. Z d jęto z krosna i oczyszczono pow ierzchnię m a lowidła terpentyną i alkoholem etylowym. Lico zabezpieczono bi bułką japońską przyklejoną na pastę woskową i usunięto stary dublaż. R ozprostow ano p łó tn o i wykonano dublow anie na stole próżniow ym . Lico oczyszczono b e n z y n ą z b ib u łk i ja p o ń s k ie j i w osku, a n astępn ie u su nięto w arstw ę ro złożonego w erniksu

(19)

alkoholem etylowym, przeryw a jąc terp e n ty n ą. Przem alow ania zdejm ow ano m etodą chemiczną stospjąc tzw. m ieszankę ruską, przeryw ając terp e n ty n ą. O czy szczenie chemiczne uzupełniono doczyszczeniem m echanicznym . Ubytki warstwy zaprawy w ypeł n io n o m asą k re d o w o -k lejo w ą , a następnie dodatkow o wpraso- w ano masę woskową w kity wy konane na obrzeżach. Płótno n a bito na nowe krosna z klinami i za w ern ik so w an o lico obrazu w erniksem mastyksowym. Wyko n a n o p u n k to w a n ie m alo w id ła w technice olejno-żywicznej me todą retuszu naśladowczego, lico pokryto pastą woskową i w ypole row ano.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. Iwona Stefań- ska-M iciak).

Obraz Sen św. Józefa

Koniec XVIII w., olej na płótnie. Konserwację przeprow adzono w 1. 1986-1988. Obraz zabezpie czono od strony lica bibułką ja pońską klejoną na pastę w osko wą, a następnie w ym ontow ano z krosien, rozdublow ano i oczy szczono m echanicznie z pozosta łości klajstru, zdublowano ręcz nie na masę woskowo-żywiczną. Lico oczyszczono z nadm iaru w o sku i bibułek japońskich benzyną a p te c z n ą , w y p ro s to w a n o o d kształcone i sfalowane fragmenty p odobrazia m etodą prasow ania na gorąco. Ubytki płótna uzupeł niono od strony awersu łatkami z zagruntow anego płótna lniane go. Oczyszczono m alowidło z za brudzeń, przem alow ań i w ernik su za pom ocą alkoholu etylowego neutralizowanego terpentyną i do czyszczono mechanicznie. Ubytki podłoża uzupełniono kitami z m a sy kredow o-klejow ej z dom iesz ką terpentyny weneckiej.. Powie rzchnię kitów zabarwiono akw a relą z dodatkiem żółci wolowej. Płótno nabito na nowe krosna. Lico m alowidła pokryto w ernik sem mastyksowym, a następnie wykonano punktow anie ubytków w arstw y m alarskiej w technice

olejo-żywicznej, powierzchnię m a lowidła zapastowano pastą w o skową i w ypolerow ano.

Z o zd o b n e j ram y u su n ię to w tórne warstwy gruntu i przem a lowania do powierzchni surow e go drewna oraz podklejono na po lioctan winylu w dyspersji w od nej możliwe do zachowania p ar tie oryginalne. Oczyszczanie p ro w adzono m etodą chemiczną — stosują amoniak, mieszankę alko holu etylowego, am oniaku i ace tonu, a także mechanicznie — przy użyciu skalpeli i noży szewskich. Rozmontowano ramę na pojedyn cze elementy, w narożniki spod niej części wpuszczono kotwy że lazne, które zostały wklejone na żywicę i przytwierdzone do drew na mosiężnymi śrubami. Ubytki drew na w częściach konstrukcyj nych i profilach zostały uzupeł nione m etodą flekowania i szpa nowania przy zastosowaniu kleju stolarskiego i żywicy w miejscach o osłabionej strukturze drewna. N astępnie spodnią część ramy ze spolono z górną poprzez skleje nie powierzchni żywicą epoksy dową oraz połączenie wkrętam i m osiężnym i. W ykonano rek o n strukcję nie zachowanych frag m entów ornam entu. Po w ykona niu prac m ontażowych w yrów na no powierzchnię odwrocia i za im pregnow ano drew no paraloi dem w to lu en ie. Pow ierzchnię przeznaczoną do złocenia przek- lejono wielokrotnie klejem stolar skim. Położono sześć warstw grun tów kredow o-klejow ych z d od a tkiem pokostu. Po oszlifowaniu przeznaczoną do złocenia pow ie rzchnię kilkakrotnie zaszellako- wano i pokryto mikstionem. Wy k o n an o złocenie szlagm etalem w płatkach ma m at i zabezpieczo no warstwą szelaku.

Wykonawca: PP PKZ O/W ar szawa (kier. zesp. Izabela M alcze wska — obraz, ram a — Dariusz Gajewski).

Kościół parafialny p.w. św. Stanisława bpa

Obraz Z d ję cie z krzyża

A utor nieznany (kopia przed staw ienia Rubensa z Eremitażu w Petersburgu), poł. XIX w., obraz m alowany olejem na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1995 r. Obraz wyjęto z ram, zdjęto z krosna i zbezpieczono li co bibułką japońską i pastą w os kową. Z djęto p łótno dublujące z odw rocia i usunięto łaty. Skal pelem i przy użyciu Remosolu usunięto resztki kitów, które prze szły z lica. Rozdarcie płótna skle jono na styk używając kleju dw u składnikowego Araldite Ciba-Gei- gy. W yprostow ano powierzchnię płótna poprzez prasowanie. Na odw rociu, w miejscach rozdarć płótna w prasow ano pasy z jedw a biu. Obraz zdublowano używając masy woskowo-żywicznej. Wer niks i zabrudzenia usunięto che micznie alkoholem i Remosolem przerywając działanie terpentyną. Z ałożono kity elastyczne na bazie dublującej z wypełniaczem z pig m entów firmy Talens. Warstwę m alarską scalono kolorystycznie farbami olejnymi firmy Rowney. Z ałożono końcowy werniks da marowy. Odwrocie obrazu prze- sm arow ano 1% roztw orem Li- chenicide w etanolu.

Wykonawca: E Sadlej — „Cro- ato n” Sp. z o.o. Konserwacja i Re stauracja Dzieł Sztuki, Wesoła.

Rzeczoznawca: R. Bielecki. Inw estor: Wojewódzki Konser w ator Zabytków.

O braz Matka Boska

A utor nieznany, 2 poł. XIX w., obraz malowany olejno na płótnie.

Konserwację przeprow adzono w 1995 r. O braz oczyszczono w stępnie i zabezpieczono lico bi bułką japońską. Oczyszczono m e chanicznie skalpelem i szczotką o d w ro c ie . W y p ro sto w an o p o wierzchnię płótna poprzez praso wanie. Obraz zdublow ano uży wając masy woskowo-żywicznej. W erniks i zabrudzenia usunięto chemicznie alkoholem przeryw a jąc działanie terpentyną. Z ałożo