Stembrowicz, Kazimierz
"Chołopstwo w pierwoj połowinie XVII
w.", W. M. Panejach, Leningrad 1984 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 76/3, 630
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
630
Z A P I S K Idawna, do zagadnieni aarchiw um Iw ana IV i latopisów ilustrow anych z czasów panow ania tego władcy. W części pierwszej przedstaw ia historiografię poświęconą badaniom n a d tym archiw um , podstawę źródłową do tego tem atu (przede w szyst kim opis z 1570 r.), jego zasób i w ykorzystyw anie zaw artych w nim dokum entów w bieżącej działalności państwowej i osobistej cara, inne archiw a niektórych instytucji (np. prikazów) i wym ianę z nim i dokumentów. Ostatecznie autor kon kluduje, że archiw um to było najw ażniejszym archiw um p aństw a i gromadziło dokum enty pochodzące głównie od Dumy Bojarskiej, carskiej kancelarii i prikazu Poselskiego. W części drugiej omówiona została problem atyka datow ania i in te r polacji tzw. latopisów ilustrow anych oraz kw estia osobistego udziału Iw ana IV w tej pracy. Nie udało się jednak dotąd (pomimo znacznych osiągnięć badaw czych historiografii rosyjskiej i radzieckiej w tej dziedzinie) stwierdzić, kto kie row ał tym w ielkim przedsięwzięciem. W dwóch ostatnich rozdziałach au to r przed staw ia m iniatury ilustrujące opisy kronikarskie kaźni diaka M iszurina (1538) oraz bojarów Kubienskiego i Woroncowów (1546). Książka posiada w ykaz bibliografii ■i indeks osobowy.
K . S .
W. M. P a n e j а с h, Cholopstwo w pierwoj polowinie X V II w., Izdatielstwo „N auka”, L eningrad 1984, s. 261.
Autor, ceniony historyk radziecki, od w ielu la t bada niezw ykle złożone, od zwierciedlone w tytule zagadnienie w historii Rosji, k tóre dalekie jest jeszcze od rozwiązania. Powyższa książka, bezpośrednia kontynuacja studiów opublikowanych w 1975 r., przedstaw ia, najogólniej rzecz ujm ując, próbę określenia m iejsca lud ności niewolnej w strukturze społeczeństwa rosyjskiego w pierwszej połowie X VII w., ściślej w latach 1614—1650. P raca je st oparta na całym, znanym do tej pory m ateriale źródłowym dotyczącym chołopstwa, przede wszystkim archiw aliach, z których najw iększe znaczenie posiadają zachowane głównie z północno-zachod nich obszarów państw a rosyjskiego tzw. kabalnyje knigi, czyli urzędowe księgi rejestra cji chłopów, m ateriały sądowe dotyczące spraw chołopskich oraz ustaw o dawstwo państw ow e w przedmiocie tej w arstw y społecznej. Książkę otw iera roz dział om awiający zachowane kabalnyje knigi, z których najw iększą w artość dla różnorodnych badań m ają księgi pochodzące z Nowogrodu Wielkiego, prow a dzone w ręcz pedantycznie jeśli idzie o zgodność z przepisam i w łaściw ym i re je stracji chołopów. W rozdziałach dalszych a u to r omawia i dowodzi istnienia trzech podstawow ych w arstw ludności chołopskiej (tzw. starinnoje, kabalnoje i dobrowol-
noje cholopstwo) oraz przedstaw ia politykę państw a w stosunku do niej w oparciu
o ustaw odaw stw o aż do Ułożenia Soborowego z 1649 r. włącznie. Św ietna orien tacja au to ra w trudnej i zawikłanej tem atyce, staw ianie wielu kw estii w sposób otw arty w celu dalszej dyskusji i jasna konstrukcja m onografii staw iają tę pracę w rzędzie najlepszych prac radzieckich z tej dziedziny. Chciałoby się jeszcze prze czytać tu taj rozdział poświęcony pozycji społecznej chołopów, którzy jako k a te goria społeczna byli w arstw ą mimo w szystko bardzo zróżnicowaną. A utor o g ran i czył się w tej m aterii tylko do pojedynczych uwag rozrzucanych zresztą po całym tekście pracy n a tem at wszechogarniającej m entalności chołopskiej jako jednego z elementów, który w sposób wysoce negatyw ny (obok przyczyn innych, ekono micznych) w płynął na rozwój Rosji.
