Zaburzenia lękowe

(1)

Zaburzenia lękowe

Dr hab. med. Adam Wysokiński

(2)

Przygotowanie merytoryczne seminariów w formie prezentacji przypadków klinicznych w ramach projektu „Operacja - Integracja!" Zintegrowany Program Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (POWR.03.05.00-00-Z065/17)

współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III. Szkolnictwo wyższe dla gospodarki i rozwoju.

Działanie 3.5 Kompleksowe programy szkół wyższych

(3)

Definicja

• Strach: adekwatna obawa przed konkretnym, realnym źródłem zagrożenia

• Lęk:

– nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego lub nierealnego źródła

– emocje przeżywane bez bodźca zewnętrznego lub do niego nieadekwatne, często z towarzyszącymi licznymi objawami somatycznymi

(4)

Postacie lęku

• Lęk uogólniony (przewlekły, wolnopłynący) – długotrwale

utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, lecz mało zmieniającej się intensywności

• Lęk napadowy (napady paniki) – krótkotrwałe powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku

• Lęk w postaci fobii (fobie) – nawykowe unikanie sytuacji lękorodnych, kojarzących się z obawą wystąpienia objawów nasilonego lęku (lęk wyprzedzający, antycypacyjny)

• Lękliwość: cecha osobowości, stała gotowość do reagowania lękiem

w różnych sytuacjach

(5)

Epidemiologia

• Rozpowszechnienie zaburzeń lękowych w populacji szacuje się na ok. 15- 20%.

• Największa zachorowalność 24-44 r.ż.

• Lęk jest jednym z najczęściej występujących objawów psychopatologicznych.

• Wyróżniamy:

– lęk pierwotny – nie uwarunkowany innymi zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi

– lęk wtórny – występujący w przebiegu rozmaitych zaburzeń psychicznych i somatycznych (np. w majaczeniu alkoholowym)

(6)

Komponenty lęku

• Psychiczna – trudność w skupieniu uwagi, trudność rozluźnienia, zaśnięcia, wzmożona czujność, drażliwość, uczucie zagrożenia czy przerażenia

• Ruchowa – wzmożone napięcie mięśni, niepokój, drżenie, dygotanie, męczliwość, „miękkie nogi”, fuga, stupor mutyzm

Autonomiczna – tachykardia, hipertonia, zasłabnięcie, zawroty głowy,

trudności przełykania, suchość śluzówek, nudności, parcie na mocz i stolec, pocenie się, bladość, mrowienie, uderzenia gorąca

(UWAGA! Objawy mogą występować łącznie lub w różnym nasileniu, a nawet maskować się nawzajem)

(7)

Etiologia

• Uwarunkowania genetyczne (rodzinne występowanie zaburzeń – lęk napadowy, OCD u 1/3 krewnych).

• Czynniki środowiskowe (psychogenne i egzogenne), które

współuczestniczą w powstaniu objawów lub odgrywają rolę czynników spustowych i/lub podtrzymujących - PTSD.

Czynniki biologiczne

Czynniki

psychospołeczne

(8)

Podział zaburzeń lękowych

• Zaburzenia lękowe w postaci fobii F40

• Inne zaburzenia lękowe (tzw. pierwotne) F41

• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne F42

• Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne F43

• Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) F44

• Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną F45

• Inne zaburzenia nerwicowe F48

(9)

Występowanie wybranych zaburzeń lękowych

• Zespół lęku uogólnionego ~4-6%

• Fobia społeczna ~3%

• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne ~1-3%

• Zespół lęku panicznego ~1-2%

• Agorafobia ~1%

• Fobie specyficzne ~1%

Możliwe jest współwystępowanie dwóch i więcej zaburzeń lękowych

(10)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Rozpoznanie wstępne Różnicowanie

Badania dodatkowe, konsultacje

Postępowanie terapeutyczne (w tym kwalifikacja do hospitalizacji)

(11)

Zespół lęku uogólnionego (GAD)

• Nadmierne obawy związane z występującymi sytuacjami, wydarzeniami i konfliktami, trwające ponad 6 miesięcy.

• Typowe objawy:

– niepokój lub uczucie napięcia wewnętrznego, drażliwość, – szybkie męczenie się, utrudnione oddychanie, bicie serca, – trudności w koncentracji uwagi lub uczucie pustki w głowie, – bycie „na krawędzi”, niemożność wypoczynku,

– wzmożone napięcie mięśni, ból mięśni,

– wzmożona reakcja na zaskoczenie, bezsenność

(12)

Współchorobowość GAD

• Izolowany zespół lęku uogólnionego występuje jedynie w 10-25%

przypadków

• Typowe współchorobowości:

– Zaburzenia nastroju (do 40%)

– Nadużywanie/uzależnienie od alkoholu (do 25%) – Lęk paniczny (do 25%)

– Fobia społeczna (do 25%) – Fobie specyficzne (do 55%)

(13)

(14)

(15)

Zespół lęku panicznego

• Nawracające (kilka w miesiącu) napady panicznego lęku, nie związanego z konkretną sytuacją, nie dające się przewidzieć.

• Napad paniki charakteryzuje się:

– Nagły, bardzo szybko narastający (w ciągu kilku minut) i bardzo silny lęk – Nasilone objawy wegetatywne

– Poczucie umierania, utraty kontroli, popadania w szaleństwo

• Po pewnym czasie pojawia się lęk przed wystąpieniem kolejnego napadu lęku (lęk antycypacyjny).

• U większości chorych występuje agorafobia, a u połowy zespół Barlowa.

• Należy wykluczyć nadczynność tarczycy.

(16)

Agorafobia

• Lęk występuje w miejscach lub sytuacjach, z których ucieczka może być trudna lub kłopotliwa, albo w których nie można uzyskać pomocy, np. w razie wystąpienia ataku paniki:

– otwarta przestrzeń, – tłum,

– podróż z dala od domu

• Lęk może przyjmować formę:

– napadu paniki (90% pacjentów z rozpoznaniem agorafobii ma również diagnozę lęku napadowego) lub

– złego samopoczucia w innej postaci

(17)

(18)

Fobia społeczna

• Lęk pojawia się w sytuacjach społecznych, tj.: bycie w centrum uwagi (obawa przed negatywną oceną u innych) lub możliwość skompromitowania się (np.

podczas jedzenia).

• Charakterystyczne jest czerwienienie się.

• Objawy mogą osiągnąć natężenie napadów paniki oraz powodować unikanie.

• Unikanie takich sytuacji = trudności w funkcjonowaniu szkolnym, zawodowym, aktywności społecznej, w stosunkach międzyludzkich.

• Mniejsze prawdopodobieństwo zawarcia małżeństwa, uzyskania wyższego wykształcenia, otrzymania pracy zgodnej z kwalifikacjami.

• Postacie:

– uogólniona (rzadziej) – izolowana (częściej)

(19)

Fobie specyficzne

• Nadmierny, nieracjonalny lęk, występujący podczas kontaktu z

określonymi przedmiotami lub sytuacjami, także nadmierna obawa przed ich pojawieniem się.

• Chory zdaje sobie sprawę, że jego obawy są irracjonalne, nieuzasadnione.

• Typowe obiekty fobii:

– zwierzęta (owady, psy) – siły przyrody (burze, wiatry)

– sytuacje medyczne (pobieranie krwi, choroby) – szczególne miejsca (wysokość, winda)

(20)

(21)

(22)

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

• Uporczywe, nawracające myśli, uczucia, wyobrażenia lub impulsy (obsesje), czynności (kompulsje) odczuwane subiektywnie jako przykre i bezsensowne, którym chory próbuje się przeciwstawić lub zignorować je, co powoduje narastanie poziomu lęku.

• Myśli natrętne – pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy;

nieomal zawsze przeżywane są w sposób przykry, chory próbuje im się przeciwstawić, pojawiają się wbrew woli chorego, budzą wewnętrzny sprzeciw, uznawane są za własne.

• Czynności przymusowe / rytuały – stereotypowe, wielokrotnie powtarzane zachowania mające zapobiegać mało prawdopodobnym wydarzeniom, które według obaw pacjenta mogłyby się wydarzyć, gdyby zaniechał tych czynności, postrzegane jako bezsensowne.

• Trwają >2 tyg. i zakłócają funkcjonowanie.

(23)

Zaburzenia adaptacyjne

• W okresie 1 miesiąca od narażenia na rozpoznawalny stresor psychospołeczny występują łagodne objawy afektywne:

– Krótka reakcja depresyjna (do 1 miesiąca) – Przedłużona reakcja depresyjna (do 2 lat) – Mieszana reakcja lękowo-depresyjna

– Zaburzenia innych emocji (gniew, napięcie, agresja)

(24)

Ostra reakcja na stres

• Przemijające zaburzenia o znacznym nasileniu rozwijające się jako reakcja na skrajnie ciężką sytuację stresowa

• Objawy: stan oszołomienia – Zawężone pole świadomości – Zaburzona orientacja

– Zaburzone przetwarzanie bodźców

– Możliwy rozwój objawów dysocjacyjnych aż do stuporu

• Objawy rozwijają się w ciągu kilku minut, zanikają w ciągu 2-3 dni

(25)

(26)

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)

• PTSD występuje w wyniku działania na psychikę wyjątkowo silnego stresora / katastrofy (śmierć bliskiej osoby, ciężkie obrażenia ciała, zagrożenie życia), wywołującego silny lęk, poczucie bezradności lub przerażenia.

• Typowe objawy:

– trudność odtworzenia okoliczności zetknięcia ze stresorem, odrętwienie emocjonalne

– złe samopoczucie, nadmierna czujność, drażliwość

– skłonność do ponownego przeżywania traumatycznej sytuacji („re-living”) – unikanie podobnych wydarzeń, powracające sny

– cechy nadmiernego wzbudzenia

(27)

(28)

Zaburzenia konwersyjne

• Zaburzenia lękowe z charakterystycznymi zaburzeniami ruchu i czucia (bez podłoża somatycznego).

• Objawy konwersyjne (pseudoneurologiczne) zróżnicowane, mogące się zmieniać:

– zaburzenia wzroku, słuchu, dotyku, węchu

– niedoczulice, znieczulenia, przeczulice niezgodne z unerwieniem, parestezje – niedowłady, porażenia grup mięśni, hiperkinezy

– drgawki przypominające padaczkę

– ataksja, łuk histeryczny, astazja/abazja (niemożność stania i chodzenia), kamptokormia (niemożność wyprostowania się), kurcz pisarski.

• Objawy pojawiają się zwykle gwałtownie, często w związku ze stresorem, trudnościami, potrzebami, dalszy przebieg zróżnicowany.

(29)

(30)

Zaburzenia dysocjacyjne

• Typowe objawy dysocjacyjne dotyczą:

– poszczególnych czynności psychicznych (np. amnezja)

– złożonych zachowań (np. osobowość mnoga, trans, opętanie, pseudodemencja)

– zaburzeń świadomości (np. fuga, stupor, drgawki, zespół Gansera – odpowiedzi przybliżone)

• Objawy pojawiają się zwykle gwałtownie, często w związku ze stresorem, dalszy przebieg zróżnicowany.

• Częstotliwość i głębokość zaburzeń zróżnicowana.

• Częste występowanie histrionicznych cech osobowości.

(31)

(32)

Zaburzenia lękowe pod postacią somatyczną

• Dominują skargi i dolegliwości somatyczne, nie znajdujące potwierdzenia w wynikach badań.

• Typowe postacie:

– uporczywe bóle psychogenne – silny, niepokojący ból, którego nie można w pełni wyjaśnić chorobami somatycznymi, który występuje w związku z konfliktem emocjonalnym lub problemami psychospołecznymi

– zaburzenia somatyzacyjne – zmienne, różnorakie skargi, dolegliwości dot.

różnych narządów, układów, >2 lata

– dysfunkcja układu autonomicznego np. zespół Da Costy, „nerwica żołądka”, zespół jelita drażliwego, hiperwentylacja, dyzuria)

– zaburzenia hipochondryczne – podejrzenia poważnej choroby przez 6 miesięcy lub powodujące cierpienie poczucie zmiany wyglądu części ciała

• Liczne, nieudane próby diagnostyczne i terapeutyczne.

(33)

Leczenie zaburzeń lękowych

• PSYCHOTERAPIA (CBT, psychodynamiczna)

• Leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI, trazodon, mirtazapina, moklobemid)

• Buspiron, opipramol, pregabalina (GAD)

• Benzodwuazepiny

• Leki przeciwhistaminowe (hydroksyzyna)

• Neuroleptyki (lęk psychotyczny, OCD)

• ß-blokery (przy wzbudzeniu adrenergicznym, fobia społeczna)