Zeszyr! Nauko*e
wy^zej Szkoly Banko*eir Poznaniu wydzialu Zdiejscoweeo w Chora*i€
N r 5
Radoslaw Miler
Sytuacja polityczna w Czeczefskiej Republice Iczkeria i jej wptyw na relacje
Federacja Rosyjska-Unia Europejska
1. Szczeg6lne znaczenie Czeczenii
Rozwaza.j4c problematykl wplywu wydarzefi w Czeczenii na r€lacje miedzy Federacjq Rosyjskl a Uni4 Europejsk4 nie spos6b oprzed siq wrazeuiu, 2e ta sto- sunkowo niewielka republika kaukaska odciska tla tych stosunkach szczeg6lnego rodzaju pi9tno.
Czeczenia jest republik4 polozon4 na przedg6rzu Kaukazu. Jej powierzchnia wynosiprawie l3 tys- km', a zam ieszkuje j q okolo 1,2 mln Dieszkaic6w, w tym - wedhg danych z l99l r. okolo 734 tys. Czeczen6w. 264 tys. Rosjan, 164 tys.
Inguszy i ponad 30 tys. obywateli innych narodowosci . Zar6wno wigc pod wzglQ- dem powierzchni, _iak i liczby hrdno(ci mozna dosfzec olbzymie dysproporcje miQdzy tymi danymi a wielkodciami dotyczqcymi Federacji. Okazuje siQ jednak, 2e losy krainy zajmujqcej setne czQsci procent terytorium Rosji stajq siQ jQzycz- kiem u wagi w relacjach mi9dzy oborn4 tak waznymi przeciez, podniotami Sto- sunk6w rn;Qdzynarodowych, jakimi bez wqtpienia sQ Federacja Rosyjska;iUnia Europejska.
,,P6]nocny Kaukaz rozpoczyna siE geograficznie i historyczDi€ wlasciwie zaraz za rogatkami Rostowa nad Donem [.-.] Kaukaz b€dqcy pfogiem mi9dzy Azj4 i Europq byl zawsze przedmiotem Llwagi i silnego zajQcia najpotQzniejszych pansbv, jakie tylko istnialy na Swiecie. Kazda porQga i cywilizacja biegla w te
'PaiE:
Z. Czarnola, Z. Mosztr m^sk| Cacpnio 91 95, \Nasawa 1995. s. I 0.
5 0
strony, jakoby dla uwieiczenia swej sily; potem zai slabla i opuszczala te kmje- oddajqc.ie losowi, albo w r9ce sil'riejszej pot9gi"'.
PoNyzszy cytat w zrarnienny spos6b ukaz je uwamnkowania geograficzne, a przez to takze geostmtegiczrr€, sprawiaj4ce, 2e obszar teD zyskiwal od lat znacze- nic szczeg6lne.
Ten wyi4tkowy w swyrr znacz-eniu region jest takze z?mieszkiwany przez szcrcg6lnych ob!'wateli.,,Czeczerlskie spoleczehstwo jest zupehie intre- Nie mozna go uarad za demokatyczne w sensie wsp6lczesrrych k$'teri6w zchodnich, iednak- Ze zachowata si9 tam tradycyjna forma >demokncji woiennei( przypominajqcej organizacjg wiking6w, Got6w iHun6w. Wodzowie pochodzili wtedy z ludu, dla- lego w razie 6mierci przyw6dcy zaraz pojawial siQ Dastepca Tak jak po zamordo- waniu D7-ochara Dudajewa \t kwietniu 1996 rokujego miejscc zajql Selim Chan Jandarbijew. a potem Aslan Maschadow"'.
Kr6tki- acz tredciwy rys relacji fosyisko-czeczeriskich. z uwzglQdnieniem wplywu stosunk6w z replrblikq na historiQ wsp6lczesnej Rosji kreili Michail Si€r- giejcvvicz Corbaczou pierwszy i ostatni prezydent ZSRR, opatrujqc rozwazanla historyczne wlasnym komentarzem: ,,Dla nas Czeczen ia jest jak dlugotrwala cho- roba. Historia narodu czeczeiskiego jest bardzo 7-loioDa W XIX w, po kilku_
dzicsiQciu latach konflikt6w, stworzono dla Czeczen6w autononliczne wladze Ale w czasie ll woiny swiatowei, aby zapobiec ich eweDlualnej wsp6lpracy z Flitlerem, Czeczen6w wysiedlono. Ogromna ilo5i ludzi zginela pzewozona w D'eludzkich rvarunkach w wagonach bydlgcych. Chruszczow staral siQ naprawii tQ tragediQ.
Ludzie wr6cili, przeznaczono powazne Srodki na rozw6j Cz€czenii To byljeden z naitepiej rozwijaj4cych siQ region6w: wielkie domy, nowoczesne osrodkj. Miasto Grozny kwitlo. Doskonale to pamiQtan, bo pracowalem w Kraju Stawropolskim' kt6ry graDiczy z Cz,eczeni4'.
Mimo wszystko do 1975 r., a wiQc przez 40 lat, tlil sig tam konflikt Wydaj€
si9, ze to wszystkich powinno wiele nauczyi. Ale wraz z rozpadem Zwi4zku Radzieckiego powstala nowa sytuacja. CzeczeDia oglosila siQ niezalezn4 repu- blik4. Jedna z cz-Qsci skladowych Federacji Rosyjskiei nie uznawala zaten kon- stytucji. W6wczas Jelcyn postanowil rozwi4zai ten problem zajednym razem. Nie widziat. 7,e potrzebny.jest proces polifyczny. Ju2 wtedy m6witenr. ze to jest bardzo powazny blEd, k16r), wywota woinQ na Kaukazie. Powiedzialeir, ze mogE shrya jako poirednik. Dzochar Dudajew zadzwonil do mnie i powiedzia{, zejest gotowy
rozmawiai o pozostaniu w Rosii- Jednak Da tQ ofertQ Jelcyn nie odpowiedziat i ruszyi z wojskami. Tak rozpoczgla sig walka z calym narodom. I tak jest do tlj pory. Putin, z wielkim 1rudem, stara si9 tQ spraw9 uregulowad w spos6b poli- tyczny. Teraz zycie powoli wraca do normy. Blldowane s4 szpitale, szkory.
rP. Chojnacki. (dr:/o,r: Crd?mes!. Kflt6w 1999. s.43-4'l
r L Lelvandoeska. I-arpr,/ 4,grat eajne nii pokoj. 'i{y'powiedZ prot Enrila Poin'a dvrekloi) generalneeo Osrodka Baddi Ehologicznlch i Regionalnych !v Moskrie, ..Cazeta Wlbolczi"
l l n r . j a 2 0 0 3 . s . I l .
Svhtdcj a pa!4crna v (:zec'enskiej Repubtice l.2teia i jej \|pb\! nd relacie FR U E 5 l
Z^c?4zlo sie odfidzae iJcie. Wadza przechodzi w rpce Cz€czeD6w, choi oczywiicie dziala wci42 przedstawiciel prezydenta, bo problem6w Czeczenii od razu si€ nie rozwiq2f. Potrzebna jest pomoc i wipz z Rosyjsk4 Federaci4 Caty nar6d jest zniszczony. dlarego tneba, aby proces odbudo\ry prz-ebiegaljak najszybciej. Dla- tego PutiD zdecydowal sig na wsp6lpraca z dawnyni ?-lvolennikani Dudaiewa.
Proces len bgdzic dlugo trwat, jednak nie widz9 innej drogi. Moja ocena.iest taka:
Czeczenia iest czqdciq Rosji, ale historia tego narodu jest tak szczeg6lna. ze trzeba .jej przyznai szczeg6lny status. Tak. aby minla mozliwie duzq autonomiQ. Takjak
w okresie wladzy car6w istnial Seim Polski. Parlament Finlandii, protektoraty Rys t€D nie pozbawiony niestety licznych uproszczeh, co w spos6b szczeg6l- niejasDy dla Polak6w uwidacznia siQ w ostatnim zdanilr da'e pewicn obraz po- strzegania problemlr czeczeriskiego przez samych Rosjan. W zupelnie inny spos6b swq syt acjg widz4sami Czeczeni.
Kluczo$,4 kwest;4 dla nirriejsrych rozwazan uydaje sigjednak istota wpbltu wydarzeri w Czeczenii na ksztaltowanie relacji Rosja-Unia Europejska.
2. Geneza wojny w Czeczenii
Wglebiajqc si9 w istot€ rozwoju wypadk6w w Czeczenii, nalezy prze(,edzii historig tego regionu w poszukiwaniu genezy konflikt6w rosyjsko-czeozeriskich.
Na napigcia namstaj4ce niqdzy tymi narodami 'ra przestrzeni wielu wiek6w zlozylo si€ iriele czynnik6w. Powoden arimozii mi9dzy narodem rosyiskim a cze- czeiskim byly niQdzy innyni hasla ekologicae oraz walka Czeczen6w o przy- wrocenie prawdy historycznej. Walka ta - okrcSlana swego czasu lrrianem walki z,.winogradowszczyznd' - od nazwiska rosy.jskiego profesora, kt6ry uczyl sttl- dentow w Groznyn, ip Czeczenia dobrowolnie weszla w sklad Rosji zaczQla si9 stopniowo upolityczniad. W wyniku tego procesu powstawaly irozpoczynaly dzialania coraz bardziej radykalDe ugrupowania o zdecydowanie polirycznych konotac iach'.
P;erwsze wkroczenie wojsk rosyjskich do Czeczenii miato miejsce w I772 r.
Dzialania wojskowe staty sie pocz4tkiem kolonizacji regionu. Na odpowiedi Czeczendw nie trzeba bylo zbyt dlugo czeka6. Ju2 w 1795 r. wybuchlo pierwsze porvstaDie czeczehskie pod wodz4 szejka Mansura. Po roku powstanie upaffo.
w roku l8l8 general Jermotow pr4'stqpil do budowy twierdzy Grozna.ja fdzisiaj Crozny - plzyp. aut.l. Rosyjski dow6dca podj4l wiele ekspedycji karnych prze- ciwko wioskom cz-eczeirskim, co spotkalo si€ z oporem czeczeiskiego przyw6dcy
'1. Biehcki. 1? rozuhti.cie Rasji. rv,yeiad z Michailem Gorbaczouem, ..Rzeczpospolila , 12-ll cze^vca 2004. s.6.
'P?,ttz: D. F wma\ Wezel c.ec:enJtt,..Cazeta Wyborcz . 16-lT listopada 2002. s. I l-13.
5 2
- Szamila. Op6r Czeczen6w fiwal do pocz4tkr lat pieddziesi4rych XIX w W 1864 r' w Czeczenii wybuchly nowe walki. Kolejne slarcia mialy miejsce w latach 1877- -1878 oraz w roku 1913.
W latach I918-1920 partyzantka ozeczeriska toczyla walki z biatogwardyjskq armi4 generala Denikina. W rokul920, po rozbiciujego sil, w Czeczenii wybucha powstaDie antybolszewickie. Ostalecznie Rosja Radziecka inkorporuje te tereny w 1922 r. W roku 1924 powstaje Czeczeriski Obw6d ALrtonomiczny. Lata 1929- - 1932 1() w Czeczenii okres walk zbrojDych przeciwko kolektywizacji. Nadchodzil czas wojny. W roku 1942, gdy wojska hitlerowskic zblizyty si9 do Kaukazu, pafy- zanci czeczenscy oglosili, 2e przyjmq.ie goscinnie, jesli III Rzesza zapewni nie- zawisloia tuteiszyn narodom. 3l stycznia 194'1 r. Pafistwowy Konitet Obrony ZSRR wydaie dekret o deportacji wszystkich Czeczen6w i hgusz6w do Kazach- stanu i Kirgizji. Przesiedlenia obejmujqokolo 650 tys mjeszkaric6w rych teren6w.
Zdecydowano o ofic-jalnej likwidacji Czeczeno-lnglrskici Autonomicznej Republi- ki, utworzonei w roku 1936. W 1957 r. oglosT-ony zostaje dekret Rady Najwyzsz.ej ZSIIR o odt*,orzeniu Cz€czenolnguskiej AlrtoDomicznej R€publiki Socjalistycz- nej, w wyniku kt6rego zeslane narody powracaj4 do oiczyzny bez prawa starai o zwrot utraconego mienia. Na nocy dekretu prezydcnto*' Rosj i i ZSRR z l99l r.
Czeczeni zostaj4 oficjalnie zrchabilitowaDi. W tym samynr roku nast€puie rozpad /5RR. Prc,/)JeIr BoDs Nikol"ie}ic,, Jelc)]] odmr\\ta uznania norro u;brlnego czeczefiskiego prezydenta Dzochara Dudajewa. w listopadzie 1991 r' Czeczeno_
-lngrlszctia oglasza riepodlegloSi, jednak juz w 1992 r. kraj ten si9 rozpada.
Ing szetia pozostaje w skladzie Rosji, Czeczenia zas wciqz pragnie niezaleznoici Lala 1993 1994 to okres autorytarnych rzqd6w prezydcnta Dudajewa Rodzi siQ konflikt rniEdzy prezyd€otem a parlanentem. w rcku 1994 wrogie Dudajervowi pa{ic ruszajQ do szturnu na Grozny. W odpowiedzi Rosja wysyla swoje wojska rlo Czeczenii. wyblrcha pierwsza wojna czeczeriskat'. Jeszcze w 1995 r- czcczeri.
ski przyw6dca Szamit Basajew domaga siq od Rosjan rozpoczecia rokowali w sprawie przerwaDia wojny w Czeczenii. Rosja zgadza siQ na takie rozwi4zanie NiesteS,, icsienie rozmowy zostajE zerwane. W kwiehiu 1996 r. ginie prezydent Dzochar Dudajew. Miesi4c p62rriej Bolys Jclcyn zapraszajego oastgpcQ Jandarbi_
jewa do Moskuy na rokowania. RozejD utrzymuje siq do wybor6w prezydenckich w Rosii. W sierpniu partyzanci zajmuj4 Cfozny. JelcyD wysyla na rokowania gen.
Alcksandra Lebiedzia, ktoremu udaje siQ \rynegocjowai z C7-eczeDarni warunki pokoju. Na mocy obustronnych ustalei armia ros),jska miala 7-osta6 wycofana, a kwestia przyszlego statusu r€publiki odlozona na pi€i lat. Na czele tymczasowego rzqdu czeczeriskiego staje Aslan Maschadow, kt6ry w 1997 r. wygrywa wybw prezydeDckie w Czecz.eirskiej Republice Iczkeria. W maju Maschadow i Jelcyn podpisujq w Moskwie uklad, zgodnie z kt6ryn oba krqie wyftekajq sie uzycia s;+y. Kraj jestjednak targany niepokojami wewnQtrznymi. w roku )998 przeciw nicy Aslana Maschadowa pr6b{q raklonii go do wprowadzenia szarijatLl. Chc4c
Sltuacjd pahtlcN w CzecleEkiej Repubrce leke a i jej \|pb\| N relacje FR UE 53
uniknqi wojny do'nowej, Maschadow idzie na ustepstwa. Oskarza rosyjskie sluzby specjalne, ze wspieraj4 kaukaskich handlarzy zywym towarem, by destabilizowai s),tuacj9 w Czeczenii. Jesieni4 1999 r. wojska rosyjskie ponownie najezd2ajq Cze- czenig. Najazd ten poprzeda seria zamach6w bombowych w Rosji omz sierpnio- wy atak kaukaskich mudzahedin6w pod wodzq Basajewa na Dagestan. W roku 2000 Czeczeni porzucajq miszczony Grozny i przechodz4 do wojny partyzanckiej.
Krernl og.lasza, 2e :nte rzn4t)e jDz Maschadowa za prawowitego prezydenta. Rok 2001 przyDosi tragedie WTC w Nowym Jorku- StroDa rosyiska stwierdza, 2re w sprawie Czeczenii ma zwiazane r€ce i moie z ni4 rozmawiai jedynie o kapitu- Iacii. Nadchodzi rok 2002. Rosja poDosi coraz wieksze straty w walkach. W pai- dzienriku tcrrorySci czeczeiscy opanowuj_q teatr na Dubrowce. Moskwa odralca mozliwo6d podj€cia rozm6w z Czeczptlami' .
Tak toczy siQ historia relacji rosyjsko-czeczeriskich. Jak do 1ej pory nic nie wskazuje na to, by *tuacja ta miala sie diametralnie zmienie .
Mozna ftczej stwierdzii, ize aklualne wydarzenia wpisuj4 si9 w logiczny ciqg zdarzeri prowadz4cy do utzymania status quo. Niezaleznie od tego, kt6ra strona jest w daDym momencie iniciatorem kolejDych niepokoj6w, na prz-€strzeni lat widai, 2e narodom 1yn pisanajest ciqgla rywal;zacja o pnwa do tego, tak znacz4-
3. Dzialania wojenne na terenie Czeczenii
Konflikt czeczeriski mozna podzielii na caery etapy: tzw- czeczeisk4 rewolucj g i rzqdy D2ochara Dudajewa (1991-1994), pierwsz4 wojng czeczeriskl ( 1994-1996), okres quasi-niepodleglo6ci (1996 1999) i drug4 wojng czeczerisk4 (od 1999 r.), kt6ra praktycznie trwa do dzis'.
Jest to wojna szczeg6lna, jedynie rv pewnych jej odslonach toczona na otwaF tym polu, drog4 bezposredniej konfrontacji. zn^cznie czelciej przybiera ona fomy walk partyzanckich. Cech4 charakterystyczn4 znagari rosyjsko-czecze6skich jest nieprzerwane pasmo akt6w tenorystycznych lraklowanych przez s|do|.e cze-
c/enska iako orii \ $alce o niepodlegloic. Dla robrcrtouaria sLali lego ypu dlialari \ afio prlyjrzec 'ie krlerrdarium rlch ,,rrnacho\\ na przeslrzeni IilLrl ostatnicb lat- We wrzedni 1999 r. majq rniejsce zamachy bonbowe w blokach nieszkalnych w Moskwie, Bujnaksku i Wolgodoisku, w wyniku kt6rych ginie ponad 200 os6b. O dokonanie tych akt6w przemocy wladze rosyjskie oskar2aj4 Czeczen6w, kt6zy twierdz4 jedDak, 2e byla to prowokacja Federacyjnej Sluzby
3PatrzrM.Falkowski.C:..:?niaaRasia.hac.enietotestiic:ec.eiskieidla\|spobzcsnejRosji.
0Smdek Studiov Wschodnich. opmcowanie multimedialne, hnp://www.osw waw.pl/pub/prace/ntl l/
PLACE%2011 pdt s.26
Bezpieczetist\Jva- I I czerwca 2000 r. ma miejsce samoMjczy zamach czeczeiiski na rcsyjskim po-ste^runku niedal€ko Croznego. Ginie dwaJch tolnierzy rosyjskich.
l2^czerwca 2000 r. dochodzi do eksplozji samochodu_pulapki na posiirunku y.Cro1,lT: ZuT::!u mial dokona6 byly rosy.jski zolnierc. ktjry nu*.d"il.i9 nu jslam. 2-3 lipca 2000 r. zapisuje,,czarnq kart9,,w historii Rosji. W ci4gu Z+ go- dzrD parlyzanci przeprowadzili pipi samob6jczych atak6w na bazy Rosjan. Tylko w zamachu na poticyjn4 bursg w Argonie zginely co najmniej S+ osoby. ZS listo_
pada 2001_r ma nliejsce samob6jczy zamach w Urus_Martanie. ZginEl jeden rosyjski zolnierz, trzech zostalo rannych. 7 czefwca 2002 r. dochodzi do Jamo- b6jczego ataku kolo Croznego. Dw6ch Rosjan zginglo, pigciu zostalo rannych_
19 sierpnia 2002 r. Czeczeni zestrzeliwuje helikopter Mi_i6 lqdujEcy na lotnisku
fl'1o"u.q.9 c:,ly-'l: w w)niku rej akcii ginie lr8 zolnier4 rosyjskich.
z r-./o paaozlemrha tOUz r. Lzec/eni opanor!ujq tealr na Drrbrorvce z prauie tysiqcerr !vid?ow. Podczas szhrmu slu2b specjalnych na teatr ginie 129 widz6w i4i teroryst6w'.2? grudnia 2002 r. samob6jcy *j""tuti .",l,oj,oa". *yp"trio_
'ym mdteflalarni wlbrrcloulmi $ budlnek ,,rhdz n.Crozrrlm. Czelopietrour dom ,/awalil .i9. ujmiercajac 80 praco$nikow'. t2 mnja )00r |.. ao.f,oazi ao eksplozji cigTar6wki petrj marerial6$, wybuchowych w Znanienskoje w Czecze_
nii. Bilans tego zamachu to 59 zabirych oraz 269 rannychr . t+ maia Z0O: r. nra nreJsce zantach w llischaD-jurcie pod Gudermesem podczas nuzulilariskiej uro- crystoSci religijnei. Bilans: I6 os6b abitych, okoio t50 rannychrr. 5 czirwca 20U1. I J'cbiela \a)"adra "iE u aurobu-ie pr,,e$ozqclrn |'o.i.t,i.t, tor;lO*
w P6lnocnej Osetii kolo granicy z Czeczcni4. W wynikJ zarnachu ginie l7 os6b.
5 lipca tego sarnego roku 16 os6b zgingto na ltoncercie rockorny;* Moskwi;.
Zdrrrachou cami b),) dwie kobieq .amobojcryr)ie.
I wresT-cie $f/darzenia z roku 2004. W nocy z 24 n 25 sierpnia, w wyniku /dm:tchu rerrorysto\r c7ec,/eis(ich. dochodzi do kdla.lro[ d$och ro5riskich sa.
Drololu$ pav,/erckiclt. Cinie $ slrmie 8q osob . \aj\iEksza rragedia ma iednak dopiero nadqiii_ I wrzesnia 2004 r. tenoryjci dokonuj4zamachu n-a szkotg w Bies_
lanre. w Osetii P6hocnej. bior4c do niewoli uczni6w, nauczycieli i rojzic6w I :trr]]l(.-\ edltrg prer$"1ch "/acunkou o( J00 o.db. r\ Drn co nrin)niei 200 dTreci \icoficJalnjc moui sig o:rra.znie wig(:zej liczbie zal,laclnik6w.-W {niku sztunnu lvojsk rosy-jskich ginie ok.400 os6b, a niekt6re Zr6dla podajq iiczbg ponad.6_00 zabib,chr5. Do zamachu przyznaje s;q.r""""1.f.i Ool o*,rif, ; io't nt". i Szamil Bas.rieu
[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[,o* ),nPattz Z.std*enic "n;"'"*n*..'. Rattosh_ on- covante _.c.zera Wyb;ua,.. lr mara starstrr:,e. -.cueta wvborcza... 2001. s. I0. a sicrnia 200f.5
, l l . l . : , l l l , , - . , ^ , . _ a r a i,r...uu"r, wrb ,(a 1 m.id ,r,01. . _
l . r l r l $ - i ! e
\ l i / . , / i J l , t . . U r c t . g \ b o r . / a . t . m d i r 2 r 0 J \ - .'Ob, "., C-p, _. ", R/ccztospotird . 27 ieen.d 2Oa, \ o
' ' l L r /
w h S r e \r . R d a r , s , r , . . . C z c r d Wiborzd.2 tr,/esn r.1004, . L 'Patz:
S. Popowski, tilr/rr,e 4)ktatury.,,RE zpospotita-., 7 ,vrzesnia 2004. s. 9.
S],hLacJa poli^r:na n C:.czeiskiej Rep btice lczkerio ijej tplrf ho relocj. FR UE 55
Slu2ba prasowa Krernla, dokonujqc podsumowari tych dzialari do roku 2002, podaje, ze w czasie drugiej operacji czeczeriski€j zgin9lo 3438 zolnierzy sit fede- ralnych, a I I 661 zostalo rannych. Wedlug oficjalnych zr6del rosyjskich w pierw- szej kampanii na P6lnocnym Kaukazie poleglo 4800 Rosjan''. Anonimovvy infor- mator ze sztabu kaukaskiego okregu wojskowego w Rostowie nad Donem m6wi nalomiast o 4739 rosyjskich ofiarach Smiertelnych w samym tylko 2002 r. Oznacza to, ze dziennie na Kaukazie ginie okolo l2 Rosjan. Kreml natychmiasl sprostowal sensacy.jn4 informacjq podajqc, ze od pocz4tku woiny zginQlo 45'72 zolniefty.
...1 Organiz.rcje pozarzadowe Vernorial i Konfler \4atek /olniery {e/ rrierdTtu 2e blizszc prawdy s4 dane informatora Interfaksu, z kt6rych wynika, 2e podczas trzech lat woj'ry moglo zgin46 15 !vs. ?olniezy. czyli lvle sanro. ile podczas trwaj4cej dziesip6 lat radzieckiej intcNencji w Afganistanie. [...] Wedhrg Walen- ryny Mielnikowej z Komiletu Matek Zolnierzy zgirglo I I lys. zolnierzy. a 25 tys.
zostalo rannych. Bya moze zginilo l5 tys.,.jesli doliczy siQ tych, kt6rzy zmarli w szpitalacb, a nie na polu walki. Memorial szacuje. 2e podczas wojny zginalo tez 10-20 tys. c)1ril6w. Wadze nie precyzuj4 tej l;czby. Twierdz4 za to, ze zabito 1 5 qs. czecz-enskich partyzant6rvr?.
Niezaleznie od tego. kt6rym liczbom naleialoby do koica wierzyi, trzebajed- nale2y do dtugotwalych i bardzo krwawych.
4. Czeczenia a dialog Rosja-Unia Europejska
Wydarzenia rozgrywaj4ce siq na Kaukazie nie uchodz4 uwagi paistw Zacho- du. w tym w szczeg6lnodci paristw czlonkowskich tJnii Europejskiej. Nie rnozna jednak nie zauwaZyi, 2e problem czeczeiski jest w tych relaciach traktowany instrumentalDie, jako klucz do rozrviqzan ia wielr kwestii, kl6rejeszcze s1oj4 pzed oboma podmiotami stosunk6w rniQdzynarodowych. W jednej odslonie argumenta- mi dotyczqcymi kryzysu czeczenskiego szermuje strona rosyjska, udowadniajqc oczywiste w jej ocenie powi4zania migdzy czeczeiskimi wldarzeniami teffory- stycznynri a epizodami zwiqzanymi z terroryzmem iwiatowy . Z drugiej strony Unia, wskazuj4c na lamanie praw czlowieka w Czeczenii, stara siQ zdyscyplino- wac Rosjq podczas kolejnych nielalwych wzajernr)yclr negocJacjr. i
Tcmaryka c/eczeiska znajduje od lar .$e odlwierciedlenie \ dokumenrach, bgd4cych owocem kolejnych szcz1,t6w Rosja-Unia Europejsl€, b4di tez w wy- stqpieniach, kt6rych lfedi wynika z przebiegu odbltych spotkai.
'" Pa|rz W Radziwinoqicz, D epeea- ..CazeI^ Wyborczd , 2 lisropada 2002, s. 4.
ll Pafz: M. wojciechosski. Kd tktski Arkanktdn.,set^\\yborcTi', 18lutego 2003. s.8.
5 6
Echa zaniepokojenia Europy sttuacj4 w CzEczenli pobrzniewajq wyraznie w przem6wieniu Romano Prodiego, szefa Komisji Europejskiej, wygloszonym na szczycie Rosja-UE w Moskwie 29 naja 2000 r.: ,,...Poprosili6my stron€ rosyjsk4 o stworzenie warunk6w pracy dla wszystkich organizacji h[manitamych nios4- cych pomoc Czeczenii- Chodzi tu tak2€ o zapewnienie bezpieczelistwa wolonta- riuszon. W ci4gu czterech nriesiQcy nasispecjali<ciz Biura Pomocy Humanitamej (ECHO) zbadaj4sltuacjg w Czeczenii. Po drugie, wiorzymy, 2e iledztwa dotyczq- ce kwestii lamania praw czlowieka bQd4 prowadzone efektywnie i w spos6b JawDy. Wierzyny tak2e, Ze nie ma innei drogi rozwiqzania kwestii czeczehskiej jak tylko proces polirycary. niezale2nie od tego,jak bardzo ntialby byi on zlozony
inuiacy"''.
W dokumencie podpisanym r\, Paryzu, 30 paLdziernika 2000 r. czytamy, i.E ,,Strony wyrazily zgod9, co do koDi€cznosci pilnego poszukiwania politycznych rozwi4zar'r kwestiisuwerennoici itery4orialDej integralnodci Federacji Rosyjskiej""'.
Tego typu og6lne sflrfnulowania bQdq towarzyszyi kolejnym spotkaniom na DajwyzszJ,n szczoblu. MozDa zauwazyi, 2e tre(i owych rezolucji wlasciwie nie ulega wiQkszym zmianom. Nieustannie jednak problem czeczeiski przewija sig w tych relacjach, dostarczaj4c argument6w w negocjacjach to jednej, ro drugiej stronie.
Podcz-as konfercncji prasowej zorganizowanej po szczycie w Szokholnie, 2J-24 marca 2001 r. liderzy UE po raz kolejny wyrazili z:niepokojenie sytuacj4 w Cz-ecz-enii. W odpowiedzi Wladimir Putin sucho odparl, 2e Rosja podziela to zaniepokoj()nie, dodaj4c. 2e s)luacia \Czeczeniijesl wynikienr nie doii zdecydo-
\l?nego stanowiska wobec terroryst6w"'.
Szczlt w Moskwie, 17 maja 2001 r. pftynosi kolejny dokumenr: ,,Srrony wyrazily zgodQ co do konieczno(ci pilnego poszukiwania politycznych rozwi4zai kwestii suwerennoSci iterytorialnej integralnosci Federacji Rosyiskicj ltekst o niemal identyczDym brzmieniujak w przypadku szczyl wParyzLrw2000r.
przyp. aut.l. Slrona rosyjska poinlormowala o dzialaniach zmiezaj4cych do wzmoc- nienia organ6w adminjstracji w celu ochrony pmw obywateli Czeczenli ornz o krokach podejmowanych dla roz\ ri4zania ekonomicznych problen6w tej republiki- [...] Strona rosyjska wyrazila wolQ wsp6lpracy z UE na ftecz rcalizacii programu pomocy humalitarnej dlaCzeczenii"''.
Przem6wienie Chrisa Pattena, Komisarza UE, wygloszone podczas konferen- cji European Business Club pod tytuletn ,,lnwestowanie w Rosji" w Brukseli 2 pa^dzienik^ 2001 r. rie pozostalvia wqtpliwoSci co do oczekiwai Unii: ,,Bosja uj9]a wiele kraj6w, sprzeciwiaj4c siQ terroryzmowi w obliczu tragodii z I I \itze-
"Speech
by Romano P,ndi, Presidcnt of the tiurupean Commission. Moscow. 29 May 2000, opraenvm'e multi'ncdialne, hrpi/Avww.eur.ru. s. 4.
I'EuRussia
Summit, Paris. 30 Octobcr 2000. Join Sralemenr, opr"corvanie multinredialne, httpl/}wrv.eur.ru- s. 2.
''T. Smirnowa. Pod ot oh t ,rp!, Moskowskije Nowosti. 27 mdca-2 kwietnia 2001. s. I L rL DU Rusia Sunni! Moscow, l7 Mav 200 | . opmcowdic nultimedialne- hftp://lww.eur.tu, s. r
:iituL:Jd potiliL:ta w ( :e.:eiski.i Repnhlice lc.keia i jcj \tph\ na r.ldcje I R L]E 57
Snia. Mam Dadziejp, 7e deklaracia ta otworzy droge dla pokojowych rozwiq,zari rv Czeczenii""-
Ujecie probiemu czeczeiskiego znajdqje takze swe odzwierciedlenie w do- kumencie strategicznym, Counlry Strategv Paper z 27 grudnia 2001 r_ Cz),tamy w nim miedzy innymi: ,,Unia Europejska rraktuie.iako prioOtet prawa czlowieka i bedzie wykorzrystywai wszystkie nadarzaj4ce sie okazie, kt6re zapewni4 dialog polityczny, handel oraz pomoc zewngtrzn4 zmierzaj4c4 w kierunku utrzymania standard6w hunranitaryzmu [...] Unia niepokoi sig takze kwesti4 przestrzegania pmw czlowieka w Czecz€nii, kt6rajest gl6wnym problemem w r€lacjach z Rosj+
Unia Europejska pomoze znaleit polityczne rczwiqzanie ko fliktu oraz przy- wr6cia porzqdek prawny w Czeczenii poprzez prowadzenie sTrzeg6lowych 6ledztw. a takze formulow-anie stosowDych oskarzcd w przypadku udokumento- wanych akt6N przemocy"".
Koleiny akceDt czeczeriski pojawia siq podczas szczytu w Moskwi€,29 maja 2002 r.: .,Strony ustalily. ze wsr6d gl6wnych remat6rv szczf6w Rosia UE [kotei, n),ch przyp. aut.l znajdzic sie kwestia crcczeiska"'".
Przenr6wienie Chrisa Pattena podczas konfcrencji Europcan Ilusiness Club pod tytulem ,,Ksztaltowanic rosyjsko-europejskiej integracii w XXI w..', wyglo- szone w Moskwie 28 maja 2002 r. zawiera tiagment b9d:[cy podkre$eDiem wagi konfliktu czeczefiskiego w relacjach z Moskw4oraz wyrazeDiem nadziei, ie i Rosja z na lez)tq powag4 traktuje ten problemrr.
Niejednokrotnie juZ kwestia cz-eczciska stawala sig powodem ochlodzenia relacji Ros.ja UE. Przykladem takiego stanLl ftEczy moae byi chociazby odwo- ianie przez prczydenta Putina udzialu w szczycie UE-Rosja, kt6ry mial si9 odbyi w Kopenhaclze w listopadzie 2002 r. Powodem odwolania byl lakt zorganiz_owalia przez DaoiQ Swiatowego Kongresu Czeczen6w. Dauia zaproponowala wprawdzie przeDiesi€oie szczytu do Brukseli, jednak i to Die pomoglo. putir odwolat plano wanq od dawna padstwowQ wizyt9 w Danii. Nasttpnego dnia duiska policja areszlowala Ahmeda Zakaiewa. jcdnego z czecr:hskich aktylvist6w. Waga tych wydarzeri dodatkowo wzrastala w obliczu faktu, ze w okrcsie tym Dania prze-
::liNesLn,g in RusiJ. SFcch by ch'is paften. [umpean Busi,rcss ctub.._tnvcn]ng in lnNia, co.larcnce. Bnrssels_ ? Octobcr 200 I . opftcowan ie frutiirned iatie. hrlp/w$ $.cu ru_ s. I
'Counhl
SnateS) Paper 2002 2006 Narionat Indic'ive rrcglannne 2002-200j Russian |cdc rahon. l,.ledstawiciclslwo Komisji Europeiskicj w ttosji. opr"co$dic mntiinredialne. htp:/ !sr*lr.
nr/ene: Dclc?alion ol thc Europern Conrmission in Ru$i4 pr dstawicielsrwo Iftmisji [urope];kiei
\v Rosli. optucowanic nrullimcdialnq hnp://www.eur.nr,reng/ne*eur/user eng rhl?func =dcleng. s.4 :rParzr
EtlRussia Summi! 29 May 2002, Detegation ofrhe Europcan Commi$ion in Lussja.
overvrcs ol relatioDs. opfticowanie multimediahrc. hrlp://ww. eur.tu/engncweur/user_eng php?
:r Parz: Spech by Chns Pafien. Conmksioncr for rjxrenralRclations at Europee Busincs Ctub (EIIC) Conference on..Shaping Rusian,Eu.opean I'rtegrarion in the 2l sr Century... opracoilanie n ltnnedirlne. htp://www/eur ru. s 4
wodniczyta Unii Europejskiej, a wi€c podporz4dkowanie sig naciskom rosyjskim mialo takze swoje maczenie politycme".
Podczas kolejnego szczltu w SankfPetersburgu, 3l maja 2003 r. ,,Strony przyj9ty do wiadomoSci wynik referendun [konst],tucyjnego przyp. aut.l w Cze- czen ii . Wyrazily takze n adzieje, ze rozpoczQte niedawno dzialan ia polityczne omz ekonomiczDa i socialna odbudowa republiki pomogq w ustanowieniu zwierzchno- fui prawa. [...] Pot9piono akty terrorystyczDe, kt6re mog4 zagoziL rozwi4z niom politycznym. Zgodzono siQ, ze otea]niz,agje miQdzynarodowe mogq wnieii spory wklad $, wypr?cowanie porozunrienia"2T.
KomcnLlrze dotyczqce szczytu Rosia-UE w Sankt-Pet€rsburgu s4 dosd jed- noznacznc: .,Marginalizacja kwestii czecz-eiskicj i przeszerego\',,anie jej z dzie- dzin), lamania prarv czlowieka do dziedziry walki z terroryzmem nalery bez rv4f picnia do naipowazniejsrych osi4gniQi Moskwy"'".
l-ord Frank Judd, sprawozdawca ZgtoffadzEnia Parlamentamego Rady Euro- py, wzywa] MoskwQ do odloipnia planowanego na marzec refercndum konsq4u- cy'nego w Czeczenii i rozpoczQcia negociacii z bojownikami".
Referendum jednak odbylo sig 23 marca 2003 r. Frekwencja wyniosla 80%, zc,/cgo a/ g51o poparlo projekl lonsrjlucji uznai4cej rcpubtike,,a czqsi Rosjir".
W odpowiedzi Dmitrjj Rogozin oglosil, 2e rezygnuje ze wspolpzewodniczenia zajmujacej sia Czeczeni4 grupi€ roboczej Duma-Zgromadzenie Parlamentame Rady Europy i chce.jej rczwiezania. Lord Frank Judd, bQd4cy drugin wsp6tprze- wodnicz4cym, takze podal sip do dymisii w protescie przeci\vko temr,2e Z$o- madzenie nie posfuchalo go i nic wczwalo Moskwy do odlozenia zaplanowanego referendum''. Takze Enril Pain zabral glos w spmwic rcfcrendunr, shviefdzajEc:
..Crupa robocza Duma Zgfomadzenie Parlanentanre byla ostatniE niteczkq. kt6ra zwi4zywala EuropQ z CzeczeDiil Teraz D;teczka siQ urywa. Europa nie bgdzie ju2 rvplywac na rozw6.j wypadk6w w republice. A to z punktu widzenia walki z ter- roryznren rz-ecz bardzo niebezpieczna. [...] Teraz nadzieje, kt6re CzeczeDi wi4zali z Europq ro7-wiewaj4 sig. Rnda E ropy zgodzila sig na referendum, cho6 ws4,scy wiedze Zc bqdzie fars+ Gdzie teraz poszuka zrozrmienia i wsparcia czeczetiski ruch oporu? Oozywiftie na Wschodzie. A przez to woj na kaukaska stanie siQ q,lko ieszcze okrutDieisza"".
16B. S$idcski. noryJrtu u"la EX i dt6la qnnkn, ,$et^ Wtbor2a' . 4 lhtopada 2002. s. 13.
:r Sammit RossijA-ES. Sankt-Pietierbur& 3 I maj a 2003 8od4 t.iochsorletrj e SankrPictierb\*l triwiek! obszcaosti ewiopiejsko:j istorii i kultLrry. Minine6two lnosrannych DictRossiiskoi Ficdiei&ji.
opncowanic muliinedialie. h1lp://wrvB.h.mid.nl/bl.nsli,nev58 1484 t F9681670043256D3900266892.
rfPatz: B Cichocki. "/rr,brr: ha NtirrzsarDl szczebt\ Ostodek Studidw Wschodnich. opm- cosan ie irulrihedialne. htlp://yww os\!.\!as.plhub,4<omen12003/06/03 0605.hlm.
:'r,arz, M Wojciechowski. A k rob.i. rclerendthi-..C^reta \Nyborca . 25-26 sLycznia ?003. s. 8.
'''l'ltrz
W. Rrdzirlino\vi.2. lj/qrrlto/arre:,,,cazem Wyborcza .25 marca2001, s. IL ' W. Radziwinowic2. t/orrd :d zrfcri. ..cazcta Wyborcza". I -2 llrego 2003. s 7.
r:W Radzi$ino*icz. ulpotied: Ehlild Patu a. eksp"ra ./o t /a! Aa,t,;r...cazeta Wybor czr". l-2 hrteSo 2003, s. 7.
sjna.t.t pohyc:nd t (:.ecrehskiej Republicc tc.ketia i.iaiephN na relocie t:R UE 59 Spotkanie pre4/denta Rosji iprzyw6dc6w Unii Europejskiej w Soczi we wrzesniu 2004 r., byio kolejn4 okazjq do wymiany poglqdow. kt6ra to wyniana przebiegla tyDr razem w zadziwiajqco lagodnej atmosferze.
Wybory prezydenckie w Czeczenii po <mierci Ahmeda Kadyrowa zoslaly uznanc przez USA i Brukselg za sfalszowane. Podczas szcz;4u w Soczi kanclerz Geftard Schroeder i prezydent Francji Jacques Chirac zachowy.wali jednak w tej sprawie milcrcnie. Dyplomaci z Francji iNiemiec tlumaczyli po szcT-ycie, Ze nie mogli wystqpid ostrzej w sprawie Czeczenii, bo prztjechali do Soczi zalatlviai inne wazne sprawy w imieniu calej Unii Europejskiej. Przekonali mi€dzy innymi PutiDa do zwiQkszenia wydobycia ropy przez firmy rosyjskie, co pozwoli na obni- zcnie ceny tego surowca na <wiato$'ych gieldach. Wymusili tak2e na stronie ro- syjskiej deklaracj€, 7.e Moskwajest przeciwna iraiskim pracom nad broni4j4dro-
*,4. W zamian za to Putin nie musial odpowiadai na trudne pltania w sprawie Czeczenii. ,,To cyniczne, ale tak sig prowadzi polilyke z Rosjq" powiedzial czlorrek riernieckiej delegacji ra i,/cz}l w soc,,r'-.
Tinofiej Bardaczo\r, ekspert rosy'skie.j Rady Polityki Obronnej iZagranicz- nej. ostrozlie komentuje ie wydarzenia: ,,Wizyta Schroedera iChiraca w Soczj jest zgodna z duchem nowej polilyki UE wobec Rosji. Bruksela uznata po prostu,
2e \\, stosunkach z Moskw4 UE przestaje kierowa6 siQ wsp6hymi wartojciami, a przechodzi na mydlenie w kategoriach wsp6lnych interes6w. Spotkania w trojk4- cie Rosja Niemcy-Francja s4 korzystnc nie rylko dla Moskwy, ale i dta samei Unii. Jeili lepiej sig UE rozmawia z Rosjq pzez Berlin i Paryz, ro czemu nie. [...]
W kwesti^ch politycznych Berlin iParyz pozostan4 wjcrne linii UE. putinowj nie udalo siQ rowniez wymusii jednoznacznego poparcia Chiraca i Schroedera dla swojej polityki w Cze_czenii. Moim zdaniem dyplomacja rosyjska nie osi4gngla w Soczi swych cel6w"ra.
Jednak kanclerz Schroeder zdawal siQ w Soczi popiemi prezydenta Fcderacji, stwierdzajqc, zet .,Putin naprawdp chc€ rozwi4z16 konflikt w Czeczerii metodami polityczny,ni"".
Komentatorzy byli zgodni: ,,Chirac i Schroeder nie chcq ryzykowa6 nadszarp- nipcia interes6w, takie gospodarczych, swoich pahstw w Rosji,,16.
Kolejnym powodem \,lymiany zdati i opinii na temal sposob6w zazegnaDia konfliktu w Czeczenii byla tragedia w BieslaDie. Owa wynriaDa pogt4d6w omal nie skoricz],Ia siQ glgbszym kryzysem dyplomaryczrym.
Ot6z minister spra\r zagraniczlych HolaDdii. Bernard Bo1. wypowiadai4c si9 na temat wydarzeri w Bieslanie, shvierdzil miedzy ilnrymi: ,.chcemy dowiedrG6 sia od strony rosyjskiej, jak doszlo do tej tragediirT." Rosja l.yrazila swe oburzenie,
iM Woici€choNski. .t:c rr So.:i ..cDera wyborcza , r wzesnia 2004. s. 8.
"T. Btdaczow. Konentatz rcanbbw rcwska-nieniec*o-Inrcuskiego s:c.rl v Soczi...Ca rla Wyborca . I wrc$ia2004, s 8.
r" M. Bosacki, C'o wolro zd, it hninoni- ..cakt^ \N ybotca . I 7 rw2csnid 200it. s 2.
rr A. Slorcwska. ,V,?c&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&pEed lorrkaa, ,-Rz.czpospatit^ . i w.zeSria 2004, s. 8.
60
odcz)'tflj4c tQ wypowiedz w spos6b doslowDy i irakruj4c j4jako przekraczanie kompetencji przez partnera. W odpowiedzi na oburzenie strony rosyjskiej, Bruk- sela uznala tQ wypowiedZ za nieporozumienie, wyiasniaj4c, 2e chodzilo o wiQksz4 ilo66 informacji, kt6rych chcialaby Ulia Europ€jska, a nie o zqdanie wyjasnierl sfornLtlow ane ex cd t hedru.
Michael Emmerson, ekspert brukselskiego CeDtre for European policy Studies (CEPS), byly a'nbasador UE w Moskwie uznal, ze ,,wydarzenja w Bieslanic bgd4 mialy negat)'wny wpt!.rv na rozw6j stosunk6w Unia-Rosja. Tragedia spowoduje Trostrzenie kursu politycznego w Rosji ze szkod4 dla praw czlowieka i spoleczei- stwa obylvatelskiego. A to m si siF spotkac z krytykq ze strony Europy"rs.
Wsp6lDa deklaracja Wladimira Putina i kanclerza Niemiec Gerharda Schroe- dera po ataku na szkolQ w Bieslanie byla .jednoglo(n4 rnanifestaciq przeciwko terrorJzmowi. Cz)'tamy w niej miedzy innynri:,,Rosja iNiemcy sE TjcdnocT,one w przekonaniu, iz z terrorenl trzeba walczyi wszpdzie"r'. Atak na szkole w Biesla- nie uarano za ..nowy rvyrriar terroryzmri'. Obaj prz),w6dcy zadeklarowali, 2e obFvaiele ich kraj6w Dra.j4 prawo do wolnosci, bezpieczolistwa i ochrony przed terroryzmem, oraz potwierdzili, 2e w wo.jnie z tefforem musz4 bv6 przcstzegane prawa czlowjeka"".
Chris Patten, Komisarz UE ds. Zagranicznych w Parlamencic Europejskin w Strasburgu, powiedzial: ,,Unia bedzie m6wiijasno Rosjanom o r62nicach stano- wisk {w sprawie tragedii w Bieslanie - przyp. aut.l. Mam nadzieiQ, ze rz4d Rosji nie dojdzie do wniosku, 2€ jedyn4 odpowiedzi4 na terroryzm jest zwigkszeDie wladzy Kremla [...] Zwi4zek mi€dzy zamachem w Bieslanie a rvoina w Czec?€nii je\t jdsn). Podc/as \ojn) dochodzi do rna:or.r1ch nuruven pra* c/to$ieki po
obu stronach". Odpowiedz szefa MSZ Rosji Siergieja l_awrowa byla chlodna, acz Jednoznaczna: ,,Procesy, jakie zachodz4 w Rosji, s4 nasz4wewDQtrzne spraw4'4r.
Eurodeputowani, reaguj4c na zapowiedz prczydenta putina o zwiQkszenir wladzy prezydenckiej w Rosii po zamachr w Bieslanie. jednoznacznie zaprotc- stowali: ,,To jest wojna z politycznym pluralizmcnt. Nie stajcmy siQ automatycz- nie bezpiecniejsi, kiedy naszc rz4dy maj4 wigce.j wladzy [...] .tesli zachowujemy siQ jak terrorySci, to zwigkszanry liczbQ obywateli. kt6rzy biernie tub czynnie ich popreraJQ
Szamil Basajew, legendarny przyw6dca bojownik6w czeczeiskich, plzyzna- j4c siQ do niedawnego zamachu w noskiewskirn metrze, zamachu na dwa samo- loty pasazerskie oraz do wzipcia zakladnik6w w szkole w Bieslanie liezeli wierzv6
$ pra$dziwo(c listu zamieszczoDego na stronie separatysl6r"-czeczenslich Kavkazcenter.com, z-amknigtej zreszt4 kilka dni p6iniej - przyp. aut.l, z iroDia
t'-Schnedt
z Putiten a terrtyzrtu. ..CazeLa wyborcz.,, I 0 wrze$ria 2004. s. 12.
" l b i d e m . s . l 2
rr R. Solyk. iynr , /?oir: .,caald wyborca . | 6 wplSnia 2004. s. L
" A sk,ie*ska. (ry4,ta .(rii i ,J,?./:rl,: .,Rzec2pospotita , I 6 wrrsn ia 2004. s. 6
