Wpływ niektórych pochodnych fenolu na jaja Ascaris lumbricoides

(1)

EUGENIUSZ WYSOCKI, MARTA NASILOWSKA

WPŁYW

NIEKTÓRYCH POCHODNYCH FENOLU NA JAJA ASCARIS LUMBRICOIDES

W

alkę

z

glistnicą

prowadzi

się

przez leczenie osób chorych oraz przez ' zapobieganie chorobie. Profilaktyka przewiduje

między

innymi niszczenie

jaj glisty w

środowisku zewnętrznym.

Jaja Ascaris lumbricoides

przyjęto uważa,ć

za

wskaźnik

unieszkodli- wiania geohelmintów w

środowisku zewnętrznym, ponieważ wykazują

one wy&oki

stopień odporności

na czynniki

zewnętrzne. Jeżeli

jaja wymie- nionego gatunku

zostaną

zniszcwne -

uważa się, że uległy zagładzie również

jaja innych gatunków robaków oraz

różne

orgainizmy

żywe

o zbli-

żonej

lub mniejszej

odporności.

Celem naszej pracy jest poszukiwanie nowych

środków niszczących

jaja Ascaris lumbricoides. Pierwszym krokiem

była

próba zbadania nie- których pochodnych fenolu, syntetyzowanych w naszym

zakładzie

(Brzezicka, Jo

ń

c z y k, S y r o w a t ko, 1958). Wybrane

związki

chemiczne opisano w literaturze jako

środki

bakteriobójcze

bądź

bakterio- statyczne

posiadające wysoką liczbę współczynnika

fenolowego. Naszymi badaniami

potwierdziliśmy

dane literatury oraz

określiliśmy

dla

części

prepara,tów, ich moc

bakteriobójczą

(Wysocki,

Boży ń

ska, 1958).

Wszystkie badane

związki przewyższały

fenol pod

względem

mocy bakte- riobójczej w stosunku do E. coli i St. areus.

Nie

udało się znaleźć

danych o

działaniu

tych

związków

na jaja ro- baków.

En i g k podaje,

że

mieszanina fenolu i dwusiarczku

węgla,··

(1-20/o) ma

niszczyć

jaja Ascaris lumbricoides w czasie 30-55 sekund. Ger - ma n s stwierdza,

że

fenol 10/o nie niszczy, natomiast 30/o zabija jaja w

ciągu

24 godzin przy 37°C.

Według

Wasilkowej fenol 10/o niszczy jaja w czasie 5-13 dni,

zaś

50/o w

ciągu

5-10 godzin.

Brak danych o

działaniu

licznych pochodnych zarówno fenolu, jak i innych kwasów, zasa,d i soli

skłonił

nas do

poszukiwań

w tym kierunku.

,.Wiadomości Parazytologiczne", t. V, nr 6, 1959.

(2)

Przeprowadziliśmy

badania biologiczne roztworów 0,50/o wodnych

nastę

pujących środków

chemicznych:

1) 2,4-dwuchlorofenol, 2) 2,5-dwuchlorofenol, 3) 2, 4, 5-trójchlorofenol,

4) 2, 2'-dwuhydroksy 3, 3'-5', 5'-6',

6'-sześciochlorodwufenylometan,

5) 2, 2'- ,, ,, ,, ,, -czterochlorodwufenylometan, 6) jego sól sodowa,

7) 5,3' -dwuchloro-4' -chloranilid kwasu salicylowego , 8) jego sól sodowa,

9) fenol, 10) lyzol.

Roztwory fenolu i lyzolu

posłużyły

do

badań

kontrolnych.

METODA

Jaja Ascaris lumbricoides uzyskiwano

ze, świeżego kału

dzieci chorych na

glistnicę. Zapłodnione

jaja izolowano

metodą

flotacji i po przemyciu od

zanieczyszczeń

umieszczano w roztworze izotonicznym N a Cl.

W ten sposób przygotowane jaja poddawano

działaniu

badaniych

środ

ków chemicznych. Przy

użyciu

filtru Seitza nanoszono na

powierzchnię sączków

membranowych ((/) 35 mm; grub. 0,1 mm; 3-5 µ)

około

1000 jaj.

Następnie

umieszczano

sączek

w specjalnej komorze wilgotnej na

podłożu

obficie przepojonym badanym

środkiem

chemicznym,

warunkując

w ten sposób

stały

kontakt jaj z preparatem chemicznym oraz

dostęp

tlenu,

wilgotność

i

odpowiednią temperaturę.

W

każdej

komorze umieszczano 7 testów, a to z uwagi na czas eks- pozycji

wynoszący

w naszych badaniach 1, 2, 3, 4, 5, 10, 15 dni. W odp'.)- wiednim czasie

sączek

przenoszono do komory z

podłożem

nasyconym

płynem

iwtonicznym,

przerywając działanie

badanego roztworu chemicz- nego przez

neutralizację chemiczną

lub

dokładne wypłukanie sączka

za

pomocą

filtru Seitza.

W

odstępach

5-dniowych pobierano z

sączków

próby do

badań

mikro- skopowych.

Część

jaj (ca 100) przenoszono z

sączka

na

szkiełko

przed- miotowe i po przykryciu

szkiełkiem

nakrywkowym

oglądano

pod mi- kroskopem,

zwracając uwagę

na widoczne zmiany rozwojowe i morfolo- giczne.

W obrazie mikroskopowym rejestrowano i liczono jaja w stadiach roz - wojowych: protoplast, 2-4 blastomery, morula, - gastrula, larwa. Poza tym oddzielnie liczono jaja

wykazujące zniekształcenia,

np.: przerwanie

ciągłości

otoczek,

zmianę kształtu

otoczek, zmiany strukturalne zarodka,

przemieszczenie zarodka , zmiany o cechach zwyrodnienia.

(3)

POCHODNE FENOLU A JAJA A. LUMBRICOIDES 571

Kon,trolę

rozwoju jaj prowadzono za

pomocą

hodowli wzorcowej , w której

materiałem doświadczalnym były

jaja Ascaris lumbricoides hominis nie poddane

działaniu

badanych

środków

chemicznych.

Temperatura hodowli

wahała się

w granicach 18-20°C orae: 22-24°C.

Dla

każdego środka zakładano oddzielną hodowlę kontrolną, ponieważ

prawie

każdy

preparat badano w innym czasie.

SPOSTRZEŻENIA

Roztwory wodne

związków

chemicznych:

2,2'-dwuhydroksy 3,3'-5,5'-6,6'

sześciochlorodwufenylometan,u

5,3' -dwuchloro-4' -chloroanilidu kwasu salicylowego

i roztwory soli sodowych wymienionych

związków

ni,e

wykazały

skutecz- nego

działania

jajobójczego w stosunku do jaj Ascaris lumbricoides. Nie- kiedy tylko stwierdzano nieliczne

zniekształcenia,

jaj

znajdujących się

w

późniejszym

stadium rozwoju.

Hodowle kontrolne jaj na

sączkach

umieszczonych nia

podłożu

z

pły

nem fizjologicznym nie

wykazały żadnych

istotnych

nieprawidłowości.

Jaja

rozwijały się

na ogól równomiernie tak,

że

w okr>esie 20-25 dni prawie w 100-0/ 0

osiągały

stadium larwy. Prócz nielicznych jad znie-

kształconych,

co do których nie wyklucza

się możliwości

uszkodzenda me- chanicznego - innych

nieprawidłowości

postaci nie stwierdzono.

Działanie pozostałych związków

chemicznych obrazuje tabela I. Przed- stawiamy tam wyniki odczytane w

odstępach

5-dniowych oraz z hodowli jaj

pozostających

pod

działaniem

komponentów chemicznych przez 1, :i, 10, 15 dni. Pon,adto przy

każdym środku

umieszcwno dane liczbowe obra-

zujące

przebieg rozwoju w hodowli wzorcowej ,

założonej

jako kontrola w stosunku do jaj poddanych

działaniu

danego

środka,.

Dane liczbowe

wy.rażono

w procentach.

1) Fe n o 1. W

działaniu

fenolu na jaja Ascaris lumbricoides stwier- dzono przede wszystkim

dużą zdolność

hamowania ich rozwoju. Poddane

działaniu

1 O/o fen,olu w

ciągu

jednej doby

przechodzą

rozwój przez wszyst- kie stadia,, lecz ze znacznym

opóźnieniem

w porównaniu z

hodowlą

wzor-

cową.

Ekspozycja

pięciodniowa

powoduje wybitne zahamowanie roz- woju; zaledwie 5-70/o jajeczek

osiąga postać

moruli i la.rwy. Jaja wy- stawione na

działanie

fenolu przez 10 i 15 dni

rozwijają się

w

małej ilości

do s tadium 2 blastomerów, a nawet sporadycznie stwierdza

się

po-

dział

na 4 blastomery. Na tym ich rozwój

kończy się. Licżba

jaj znie~

kształconiych

wzrasta wraz z czasem

działania

fenolu. 15-<lniowy kontakt

z fenolem

wpływa

destruktywnie na 35-630/o ogólnej liczby jaj (w pre-

paracie).

(4)

··-.. · - -·

Nazwa

związku

chemicznego

2,4-dwuchlorofenol

-

--

2,5-dwuchlorofenol

2,4,S-trójchlorofenol

2,2' -dwuhydroksy-

-3,3'-S,S'-6,6'

+ -

sześciochlorodwu-

fenylomet

an

Fenol

10/o

Czas kontaktu

w dobach

D I

(K)-0 l - -

1 -

5

4 10 15

(K)-0

- -

I 13

s 18

10 IS

·--- -

(K)-0

-

- -

I 2

s 3

10 IS --

(K)-0

-

- -

I 3

s 9

100 -

IS

(K)-0

-

- -

I -

s -

10 15

TABE Wpływ

niektórych pochodnych feno Liczbowy (w O/o) obraz dynamiki rozwoju

5 dzień

\

10

dzień

p

I

^B

I ^M I ^L

^D

I ^p I

^B

I ^M I ^L

88

11

- - ^-

^- ⁵⁶

⁴⁴ -

- -

- - - -

^-- ^-··-

^{- -}

- -- -

100 - - - ² ⁸² 16 -

96

^-

- -

⁵

⁹⁴ ¹ -

i

20 79

I

-

l

-

:

- -

- - - - ·- -

^- ^-

- -

- - - - 99

I ⁱ

- 22 77 1 -

97 8 87 s

82

^-

- - ⁷ 93

29

71

- -^- ^---·-

- - ^- ^- ^{- -}

^{- -}

^{- -} ^- ^- ^{- -}

73

27

- - - ^- ⁹⁷ ³ -

- - ^- ^-

^-- ^- ^-

- - ^{- -} - -

^- ^-

- - - -

98 - - - ² ⁵⁷ ³⁸ ³ -

97

^-

- - ^- ¹² ⁸⁸ - -

3 78 19 - -

- · - - -

- - - - ^{- -}

^- ^- ^{- -}

^- ^-

^{- -}

70 30 - - ^- ⁸ ⁹² ^- -

- -

^--- ^{· --}

- - - - ^{- -} ^- ^-

^{- -}

32 65 - - ^I ¹³ ¹⁹ ⁶⁷ ^-

67 24 - - ^- ²⁴ ¹⁰ ⁶⁶ -

1 40 19 40 -

- - - -

^- ^{-· -}^- ^- ^{- -}

^{- - - -}

89

11

- - ^- ³ ⁸⁰ ¹⁷ -

- - - - - -

- - - -

- -

-- - - - -

98 - - - ^- ¹⁷ ⁶⁶ ¹⁷ -

100 - - - ^I ⁸⁸ ¹¹ - ^-

5

86 8 1 -

K - hodowla kontrolna w pt. izotomicznym Na C.- D - zniekształcenia jajeczek

P - protoplast

I

2) 2,4 - dwu c h 1 or of en o 1.

Wpływ

tego

środka

uwidacznia

się

podobnie do fenolu w zahamowaniu rozwoju przy jednodniowej ekspo- zycji oraz w

wywoływaniu

zmian

deformujących strukturę wewnętrzną

jaj po

działaniu powyżej

dwóch dni. Liczba

·zniekształconych

jaj

zwiększa się, jeśli

czas

działan~a

tej pochodnej fenolu jest

dłuższy.

Deformacje

polegają między

innymi na charakterystycznym znie-

kształceniu

zarodka

wewnątrz

otoczki jaja i

przesunięciu

go na jeden z biegunów.

3) 2,5 - d w u c h 1 o ro fe n o 1.

Działanie

tego preparatu nie

różni się

(5)

POCHODNE FENOLU A JAJA A. LUMBRICOIDES

578

LA I

lu na jajeczka

Ascaris lumbricoides

jajeczek

A. I.

w okresie 25 dni hodowli 15

dzień

0 I ^P I_ H 1 -M _I

---·-

- ---- - · - -- - - --•

I

20 dzień -~-[----2~ 5_d_z_ie_ń _ _ _ _ ,

L _ DJ

^p

^{I B} ^_I ^_ ^M ÎL D ___ Î ^_ ^P ^_ Î_ ^B I ~_I~

-

2

98 - - - 1 47 51 - - - -

100

- - - - - ^{- -} ^- ^-

^- ^--- ·- -

- -

^{~ ---}

- - ^{- - -} ^-- ^{- - - -} ^- ^- ^{- -}

- 24 57 19 - ^- ⁸ ²⁴ ⁶⁸

^-

² ^-

³

²⁵ ⁷⁰

47 49 - 4 - 47 50 - 3 - 65 33

^-

2 -

47 53 - - ^-

⁶⁰

⁴⁰

^-

^- ^- ⁶⁶ ³⁴

I ^-

95

5

- - - 97 3

^-

-

^-

94 6 -

- - - - - - - - - - - - ^{- -} ^{- -} ^{- -} ^{- -} ^{- -} ^{- -}

3

-

^l

⁹⁶ ^- ³ - ^- ⁹⁷ ^- - ^- ^- ^- ¹⁰⁰

- - ^- ^- ^{- -} - -

^.^...^··--

^- ^{- - -} ^{--- -} - - ^- ^- - - ^- ^-

- - - - •

- -

1

30 67

I

- 4 52 27 17 - 10 40 - 40 10

10 80

10

- - 4 85

5

6 -

10

54 6 30 -

14 85

1

- - 14 85 1 - ^- ²⁰ ⁸⁰ ^- - ^-

12 86 2 - - 8 91

^-

1 - 17 83 - - -

- · -

- - ^{- -} -- - - - - -

^-^{- - - - -} ^{- -} ^·--^-- ^{- - -}

- - ^{- -} - - - - - -

- - - 100 - - -

^-

98 2 - - - 2 98

- -

^··-^{•-· -}

^- ^-

^·^·-·^-

^- ^-

^---

^{- -}

^---

^- ^- - - ^{- -} - - - ^{- --} ^{- -}

2 - ⁷⁷ ²¹ - ^- ^- ¹⁷ ⁸³ ^- ^- ^- ¹³ ⁸⁷

- -

- ²³

⁷⁷

^- ^- - ⁷ ⁹³ ^- - -

^-

⁸ ⁹²

-

5

85

10

- - - ²⁴ ⁷⁶

^-

^- ^-

^-

⁴⁰

⁶⁰

12 13 70

5

- 16 - 64 20 - ⁹ - 58 33 -

I ^- ^-

²⁰^I ^l^l

⁹⁸ ⁷⁹ ^- ^-

^-^-

²⁰ ⁴

^-

^- ⁹⁶ ⁸⁰ ^- - ^-

¹

^- ¹

^{· -}^-

⁹ ⁸ ⁹¹ ⁹⁰

i _- ₄₀ ₄ ₅₆ _- ₄₁ ₉ ₅₀ _-

₄₄

₈ ₄₈ _-

1 -

^-

1

^- ^{- -· -}

⁴⁶ - ^{- -} ² 3 ^- 96 ⁵² ^- ^{- -} ^- - ^{- -} ^- ^- ^- - ⁴⁵ ^-

^-

⁸ ^{- -} ⁵⁸ 27 ^{- -}

^-

73 ^{- - - -} ^- - ³⁶ - ^-- ^- ⁶ ^- ^- ⁵⁸ ^- ^-

^{- -}100

^-

- · -

- -

^~^---^--

^--- ^- ^- ^- ^{- -} - - ^{- -} ^- ^- ^{- -} ^{- -}

^{--- -}

^{- -}

^- ^·- ^{- -}

- 12 23 75 - ² ⁵ ¹⁸ ⁷⁵ ^- - ⁶ ⁹ ³⁰ ⁵¹

2 85 13 - ^- ³ ⁸⁷ ⁶ ⁶

^-

³ ⁸⁴ ⁶ ⁷ ^-

40

58

l l

- 30 70 - - ^- ²⁰ ⁷⁵

⁵

- -

35 61 2 2 - 63 35 2 - - ⁵⁷ ⁴⁰ ³ - -

B - podział blastomerów M - morula

L - larwa

w zasadzie od

działania

fenolu i 2,4-.dwuchlorofenolu. Na

uwagę zasługuje

fakt,

że

liczba jaj deformowanych

już

w stadium protoplastu jest Illieco

niższa niż

w poprzednich preparatach i

wyraźniej

zaznacza

się, jeżeli działanie związku

chemicznego trwa

dłużej,

tj. 10-15 dni.

4) 2,4,5 - trój c h 1 or of e n o 1. Roztwór wodny tego

środka działa

stosunkowo

słabo.

Dopiero 15-dniowy kontakt powoduje zahamowanie wzrostu przy

względnie

niewielkiej liczbie jaj

zniekształconych.

5) 2,2'-d wu hydroksy- 3,3'-5,5'-6,6'-s ze

ści

och loro dwu fe--

l'l!

y 1 om e t a n. Podobny obraz stwierdzono w odniesieniu i do tego pre-

(6)

paratu z tym,

że już

10-dniowy kontakt jaj z tym

środkiem

powoduje pewne zahamowania rozwoju w odniesieniu do hodowli w~orcowej.

DYSKUSJA

Wymienione preparaty dzia,laly w temperatur ze

odpowiadającej

tem- peraturze

środowiska zewnętrznego,

w której jaja

mogą się rozwijać.

W na- . szych warunkach

średnia

temperatura

wahała się

w granicach 18-23°C,

co stanowi

pośrednią

dla granicznych temperatur podawanych przez

piśmiennictwo,

w jakich jajeczka

pozostają

zdolne do

życia

i rozwoju . Ogólnie przyjmuje

się, że

temperatura 8-36°C jest

właściwą

do

życia

glisty. Radem ach er (1949)

przechowując

jajeczka w 17 °C i 30 °C - po 15 tygodniach nie

znalazł

jaj uszkodzonych , Germ a n s (1953) stwier-

dził, że

po ,8 tygodniach przechowywania w tepmeraturze -10°C - 95°/o jaj

rozwinięło się

normalnie po przeniesieniu do warunków optymalnych.

Smirnow

określa

dolny próg temperatury na 8°C, natomiast Go r- d o n podaje, re

górną granicą

ma

być

36-37 °C.

Czas rozwoju jaj do postaci larwy nie

różnił się

w naszych badaniach od danych

piśmiennictwa,. Szybkość

rozwoju jaj Ascaris lumbricoides

pozostawała

z

określonym przybliżeniem

w

zgodności

z zapotrzebowa- niem

ilości ciepła wyrażonym

dla wielu obiektów biologicznych

fo,mulą

Bod en he im er a.

Powyższe uwzględniono

w ocenie wyników.

Metoda

sączków

membranowych daje

dużą możliwość

zachowania jaj na

podłożu

i dobrego kontaktu ze

środkiem

chemicznym, mimo t o nie pozwala,

uniknąć błędów

w

określeniu

dynamiki rozwoju jaj w poszczegól- nych okresach

pięciodniowych

z uwagi na to,

że zespół

jaj w próbce po- branej z danego

sączka

do

badań

mikroskopowych jest zawsze inny.

Prawdopodobieństwo błędu

istnieje

również

w odniesieniu do

wahań

temepra,tury, w jakiej prowadzi

się hodowlę.

W

związku

z

powyższym

wydaje

się

konieczne

stosować

do badania

wrażliwości

jaj robaków na

środki

chemiczne

metodą warunkującą

wielo-

krotną obserwację

tego samego

zespołu

jaj przez dowolnie

długi

okres czasu oraz

prowadzić

badania in vitro w

stałej

temperaturze w grani- cach optimum ± 28°C,

skracając

do minimum czas rozwoju; w badaniach praktycznych natomiast

uwzględnić

wahania temperatury

środowiska

ze-

wnętrznego

i stosownie do

przedłużającego się

czasu rozwoju

pobierać odpowiednią ilość

prób do

badań

„mikroskopowych".

WNIOSKI

Przeprowadzone badania biologiczne

wykazały, że

pochodne fenolu : 1) 2,4-dwuchlorofenol,

2) 2,5-dwuchlorofenol ,

(7)

POCHODNE FENOLU A JAJA A. LUMBRICOJDES

575 3) 2,4,5-trójchlorofenol,

4) 2,2' -dwuhydroksy-3,3'-5,5'-6,6'

-sześciochlorodwufenylometan, wywierają

szkodliwe

działanie

na jaja Ascaris lumbricoides;

Działanie

roz- tworów wodnych tych

środków

jest zblizone do

działania

fenolu.

Związki

te w pewnych wypadkach

mogą zastąpić

fenol ·ze

względu

na mniej inten- sywny zapach, mniejsze

zużycie

i bardziej skuteczne

działanie,

szcze- gólnie

jeśli

chodzi o 2,4-dwuchlorofenol i 2,5-dwuchlorofenol.

Otrzymano 13.1.1959 r.

Z

Laboratorium Technologicznego Dezynfekcji, Dezynsekcji, Deratyzacji Ministerstwa Zdrowia

w

Warszawie

WAŻNIEJSZE

POZYCJE Z LITERATURY

1. A 1 f S. L., Jaja ziemnych robaków

pasożytniczych

jako

wskaźnik

zanieczysz- czenia gleby. Zanieczyszczenie i samooczyszczenie

środowiska zewnętrznego

(praca zbiorowa) 182-205. PZWL, Warszawa 1951.

2. Do

ż

a

ń

ska W., I w a

ń

c z u k I.,

Wpływ różnych

metod oczyszczenia

ście

ków na unieszkodliwianie jaj robaków ludzkich.

Gaz, Woda i Techn. San.,

6:

214-216, 1957.

3.

G e r m a n s W., Laboratoriumsuntersuchungen ilber die Resistenz der Eier

Asc. lumbricoides, Ztschr. f. Parasitekunde,

16, 2: 93-119, 1954.

4. Go r do n E. I., Skorost' rozwitija jaje

Ascaris lumbricoides

pri razlicznych tiempieraturnych

usłowijach, Mied. Paraz.

i

Parazit. Bolezni,

25, 3: 234-8, ,11956.

5. Ha us c hi 1 d F., Pharmakologie und Grundlagen der Toxikologie, Leipzig, 1956.

6. Ro g e r s R. A., A study of eggs of

Asc. lumbricoides var. suum

with the electron microscope,

Jour. Parasit.

42, 2, 1956.

7. Jer che 1 D., Ober he id en H., Phenolische Desinfektionsmittel mit meh- reren halogenierten Benwlkernem,

Angew. Chem.,

67, 5, 1955.

E. WYSOCKI, M. NASIŁOWSKA

THE EFFECT OF SOME PHENOL DERLV A TIVES

ON

THE EGGS OF

ASCARIS LUMBRICOIDES

The authors describe the results of investigations on the influence of phenol

derivatives on the eggs of

Ascaris lumbricoides.

A destructive effect on these

eggs