Joachim Roman Bar
Posoborowa odnowa klauzury
mniszek
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 14/1-2, 87-104
1971
P ra w o kanoniczne 14 (1971) n r 1—2
O. JO A C H IM ROM AN BAR OFMCONV.
POSOBOROWA ODNOWA KLAUZURY MNISZEK
T reść: W stęp, I K la u z u ra m niszek w la ta c h 1918—1969, 1. O kres przed S oborem W a ty k a ń sk im II, 2. S oborow y n a k a z p rzy sto so w a n ia k la u z u ry m niszek. II P o d ział k la u z u ry m niszek. I II O chrona k la u z u ry m niszek, 1. Z a k re s k la u z u ry m a te ria ln e j, 2. Ś ro d k i fizyczne ochrony, 3. C zuw anie o rd y n a riu sz a m iejscow ego, 4 S an k cje k arn e . IV W chodzenie do k la u zury, 1. Z asa d y ogólne, 2. Z asa d y szczegółowe. -V W ychodzenie m niszek z k la u z u ry , 1. Z asad y ogólne, 2. Z asa d y szczegółowe. Zakończenie.
W stęp
Klauzura m niszek należy do tych in sty tu cji prawa kanonicznego, które podlegają bardzo pow olnym przem ianom . Obecnie jednak w zw iązku z uchw ałam i i Soboru W atykańskiego II i z now ą in
strukcją „V enite seorsum ” 2 w yd an ą przez K ongregację Zakonów i In stytu tów Ś w ieck ich dnia 15. VIII. 1969 r. praw o pow szechne od noszące się do klauzury m niszek zostało znacznie zm ienione. N a leży w ięc przeanalizow ać w spom nianą instrukcję i porów nać ją z przepisam i zaw artym i w K odeksie prawa kanonicznego. W ten sposób dopiero jasno poznamy, jak w ygląd ają posoborow e zm iany przeprow adzone w klauzurze m niszek.
I. K la u zu ra m n isz e k w la ta c h 1918— 1969 1. O kres p r z e d So b o rem W a ty k a ń s k im II
K odeks prawa kanonicznego (kan. 597— 603) obow iązujący od 1918 r. u trw alił stan praw ny odnośnie do klauzury m niszek, jaki s ię w y tw o rzy ł w K ościele g łów n ie na skutek aktów praw nych pap.
1 Zob. d e k re t P erfectae caritatis o odnow ie życia zakonnego; k o rzy sta łe m z te k s tu w y d an eg o w jęz. łac. i poi. przez Wyd. P a llo ttin u m : Sobór W a t y k a ń s k i II, P o zn ań 1968. N orm y w y konaw cze do d e k re tu Perf. car. za w a rte są w części II m o tu prop. Ecclesiae Sanctae pap. P a w ła VI z dn. 6. V III. 1966 r., AAS 58 (1966) 757—787.
88 О. J. R. B a r [2]
B onifacego VIII, dekretów Soboru T rydenckiego i dokum entów praw nych w yd an ych przez papieży potrydenekich 3.
K ongregacja Spraw Zakonnych pragnęła, ab y przepisy k od ek sow e odnoszące się do klauzury m niszek zostały w szędzie dokład n ie w prow adzone, dlatego w yd ała dnia 6. II. 1924 r. obszerną in strukcję 4, która w y ja śn iła i uzupełniła w . różnych szczegółach po stanow ienia K odeksu.
Jednak w zw iązku z potrzebam i apostolskim i K ościoła oraz ze zm ianą w arunków społecznych i ekonom icznych zaczęto zastana w ia ć się, czy klauzura m niszek m a trw ać nadal w tej form ie, jaką jej nadał K odeks prawa kanonicznego, czy raczej n a leży przepro w adzić jakieś pow ażniejsze zm iany w organizacji życia m niszek, zw łaszcza odnośnie do klauzury. P roblem ten podjął pap. Pius XII w konst. „Sponsa C hristi” 5 z dnia 21. IX. 1950 r. P rzepisy w ydane przez Piusa X II uzupełniła in str u k c ja 6 K ongregacji Spraw Zak. w ydana dnia 23. XI. 1950 r. D alszym rozw inięciem ustaw odaw stw a z 1950 r. jest in str u k c ja 7 te jże K ongregacji z 25. III. 1956 r.
M ożem y w ięc rozróżnić dwa okresy w rozw oju klauzury m n i szek 8: do 1950 r. stosow anie dość rygorystycznych przepisów ko d eksow ych oraz instrukcji z 1924 r. i okres pew nych złagodzeń klauzury datujący się od zm ian w prow adzonych przez pap· Piusa X II w 1950 r. a ujętych w sposób szczegółow y w instrukcji z 1956 r. Stan ten przetrw ał aż do ustaw odaw stw a soborow ego.
2. S o b o r o w y n a k a z p r z y s t o s o w a n i a k l a u z u r y m n i s z e k
Sobór W atykański II zajm uje się klauzurą m niszek w dekrecie „P erfectae caritatis” (η· 16). W ramach ogólnej odnow y życia za konnego Sobór nakazuje rów nież zająć się klauzurą m niszek: „Klauzura papieska m niszek oddanych w yłączn ie życiu kontem pla cyjnem u m a być zachowana w sw ej m ocy, lecz n ależy ją przy stosow ać do w arunków czasu i m iejsca, znosząc, po w ysłuchaniu zdania odnośnych klasztorów , zw yczaje przestarzałe”.
„N atom iast inne m niszki, oddające się na m ocy regu ły zew n ętrz nym dziełom apostolstw a, m ają być w y ję te spod klauzury papie skiej, aby m ogły lepiej pełnić pow ierzone im obow iązki apostol stwa, zachow ując jednak klauzurę w ed łu g przepisów k o n sty tu cji”. U zupełnieniem postanow ienia soborow ego są norm y w ykonaw cze do dekretu „P erfectae caritatis”.
3 Zob. B o g d a n F r. ks., G ene za i ro zw ó j k la u z u r y zakonnej. P o z n a ń 1954.
4 A AS 16 (1924) 96—101. 3 A A S 43 (1951) 5—24. 6 AAS 43 (1951) 37—44. 7 AAS 48 (1956) 512—526.
8 Por. E s c u d e r o G., L a clausura papale delle m onache. W: La n u o v a discip lin a canonica su ile m onache, R om a 1952 s. 143—162.
[3] Posoborow a odnow a k la u z u ry 8 9
Przepisują one:
a) „Klauzurę papieską n ależy uw ażać za in stytu cję ascetyczną szczególnie zw iązaną ze specjalnym pow ołaniem m niszek, zw ła szcza że stanow i ona znak, ochronę i specjalną postać usunięcia się od św ia ta ” (n. 30).
b) „Adaptacja tej klauzury ma się dokonać w ten sposób, żeb y zaw sze zostało zachow ane m aterialne oddzielenie od św iata ze w nętrznego. P oszczególne natom iast zakony, w ed łu g w łasn ego du cha m ogą ustanow ić i określić w konstytucjach szczególne norm y tego m aterialnego od d zielen ia” (n. 31).
c) „Znosi się klauzurę m niejszą. M niszki zatem, które na m ocy regu ły oddają się dziełom zew nętrznym , m ają określić w k on stytu cjach w łasną k lazu rę” (n. 32).
d) „M niszki zaś, które choć z regu ły są kontem placyjne, podję ły jednak dzieła zew nętrzne, po odpow iednim okresie czasu, zo staw ion ym im do nam ysłu, albo zrezygnow aw szy z dzieł zew n ętrz nych, zatrzym ają klauzurę papieską, albo w dalszym ciągu k on tynuując podjęte dzieła, określą w konstytucjach w łasną k lau zurę, przy niezm iennym utrzym aniu stan u m n iszek ” (n. 32).
N orm y n ie podały kto ma oznaczyć okres czasu potrzebny do namysłu- Może to uczynić ordynariusz m iejscow y lub kapituła, fe-· deracji, albo też K ongregacja Zakonów. Okres ten pow inien trw ać kilka m iesięcy, aby siostry m ogły się zapoznać z n ow ym prawem , ew en tu aln ie zlikw idow ać sw e prace zew nętrzne i ułożyć odpow ied nio sw e konstytucje.
D ostosow anie klauzury m niszek do zm ienionych w arunków , jak tego domaga się dekret „P erfectae caritatis” (η. 16), należy prze prow adzić tak, jak zostało ustalone w norm ach w y k o n a w c z y c h 9 do tego dekretu dla dokonania zmian w konstytucjach 1°. N ajpierw trzeba zebrać życzenia m niszek poszczególnych klasztorów przez delegata S tolicy Apost., albo przez w ład ze zakonne (jeżeli tak ie istnieją) a potem postarać się o zredagow anie tekstu i uzyskać za tw ierd zen ie k on stytu cji przez Stolicę Apost·
A rtykuł 17 instrukcji z 1969 r. zaznacza, że w m y śl num eru 6 norm w yk on aw czych do dekretu „P erfectae caritatis” nie m oż na w prow adzać bez otrzym ania naprzód pozw olenia S tolicy Apost. eksperym entów przeciw nych przepisom zaw artym w instrukcji „Venite seorsu m ” z 1969 r., bo one stan ow ią obecnie prawo po w szechne. Te zaś klasztory, które w przystosow aniu klauzury pa pieskiej w p row ad ziły już jakieś now ości, są obow iązane przedłożyć je do osądzenią K ongregacji Z akonów w ciągu sześciu m iesięcy od dnia w ydania pow yższej instrukcji.
9 n. 9— 11. Zob. k o m e n ta rz ogólny F o g l i a s s o E., Я decreto „Per fectae caritatis”, T orino 1967 s. 49:1—496.
9 0 О. J. R. B ar [4]
Istnieje nakaz, aby znieść „zw yczaje przestarzałe” 11, ale nie tak łatw o można zaw yrokow ać, co jest przestarzałe w klauzurze. N iektórzy kanoniści sądzą l2, że przestarzałe są kraty, zbyt surow e od d zielen ie od św iata, zam iast życia sam otnego stw orzenie życia w zam knięciu na sposób w ięzienia, także zasady stosow ane do w y chodzenia, ciągłe prośby o pozw olenie ordynariusza m iejscow ego na w ychodzenie, w yk lu czen ie od udziału w liturgii, co jest dozw o lo n e osobom św ieckim , trudność korzystania z porady lekarza itp. K rokiem naprzód w dostosow aniu klauzury do obecnych w a runków jest ogłoszenie 15. V III. 1969 r. przez K ongregację Zako nów instrukcji „V enite seorsum ”. W yszła ona naprzeciw przynaj m niej niektórym życzeniom staw ianym przez znaw ców prawa za konnego. Podane tam zasady są ogłoszone tytu łem próby i mogą być jeszcze zm ienione w przygotow ującej się kodyfikacji prawa kanonicznego. Instrukcja ta jest rów nocześnie dalszym praktycz nym zastosow aniem i uzupełnieniem przepisów o klauzurze za w artych w dekrecie „P erfectae caritatis”.
II. P odział klauzury m niszek
W K odeksie prawa kanonicznego (kan. 597— 603) i w inslrukcji z 1924 r. jest m ow a tylko o jednym rodzaju klauzury dla klaszto rów m niszek — jest to klauzura papieska.
F aktycznie jednak b yły klasztory m niszek, które ze w zględu na w arunki lok alow e lub sw ą pracę apostolską n ie m ogły zachować tej klauzury w całej pełni i trzeba było dla nich stosow ać różne dyspensy. K ongregacja Spraw Zakonnych pragnęła jednak usu nąć taki stan rzeczy i uregulow ać sprawię klauzury w jakiś spo sób stały, pozw alający na pracę apostolską, bez uciekania się do ciągłych dyspens. W latach 1927— 1928 klasztory prow adzące pracę apostolską m usiały się zdeklarow ać 13 czy chcą zachow ać klauzurę papieską po zrezygnow aniu z pracy apostolskiej, czy raczej pra gną kontynuow ać sw ą pracę a zrezygnow ać z klauzury papie skiej· W prowadzono w ted y poszczególnym i dekretam i, w ydanym i dla określonych klasztorów , klauzurę biskupią, ale z urządzeniam i klauzury papieskiej l4. Klauzura ta w klasztorach m niszek bardzo różniła się od klauzury biskupiej obow iązującej w kongregacjach
11 D ek ret Perf. car. n. 16.
12 Zob. np. B e y e r J., De v ita per consilia evangelica consecrata, R om a 1969 s. 262.
13 Z n an e są w y p a d k i tej a k c ji i n a te re n ie P o lsk i, np. w K rakow ie, St. S ączu i i.
[5] P osoborow a odnow a k la u z u ry 91
zakonnych. W prow adzenie takiej klauzury pociągało za sobą zakaz sk ładania na przyszłość w klasztorze m niszek ślu b ów uroczystych i inne ,k on sek w en cje praw ne (np. odnośnie do obow iązku odm a w ian ia oficjum ).
K onstytucja apostolska „Sponsa C hristi” pap. Piusa X II z dnia 21. XI. 1950 r. i uzupełniająca ją instrukcja K ongregacji Spraw Zakonnych z dnia 23· XI. 1950 r. w prow adziły podział klauzury pa pieskiej w klasztorach m niszek na m niejszą i w iększą. Odtąd m u siała zniknąć klauzura biskupia z urządzeniam i klauzury papie skiej.
Klauzura papieska w i ę k s z a to taka klauzura, która była ok reślon a w K odeksie prawa kan. (kanony 597— 603) oraz w in
strukcji w ydanej w 1924 r. i m iała być zachow yw ana w klaszto rach m niszek oddanych w yłączn ie kontem placji.
K lauzura papieska m n i e j s z a 15 m iała obow iązyw ać w kla sztorach m niszek oddanych um iarkow anej pracy apostolskiej. Za chow yw ała w całości te podstaw ow e przepisy klazury m niszek, ja k im i różniła się w y b itn ie od klauzury kongregacji (kan. 604) i klauzury zakonów ścisłych m ęskich (kan. 598— 599). Pociągała za sobą:
1. Surow y zakaz w puszczania do części domu przeznaczonego na w spólne m ieszkania m n iszek i podlegającego prawom klazury (kan. 597) jak ich k olw iek osób spoza zgrom adzenia (kan. 600).
2. R ów nież su row y zakaz dla m niszek w ychodzenia poza obręb k lasztoru, podobnie jak jest u m niszek podległych klauzurze w ięk
szej.
Z części dom u przeznaczonej dla zgrom adzenia, do innych czę ś c i położonych w obrębie klasztoru, ale przeznaczonych na dzieła
apostolstw a, m ogły w ychodzić tylk o z przyczyny dzieł apostol stw a i za pozw oleniem przełożonej tylko te m niszki, które sto sow n ie do konstytucji i przepisów Stolicy Apost. b y ły przezna czone do w yk on yw an ia danego dzieła apostolstw a l6.
K lauzura papieska m niejsza utrzym ała się przez czas stosun k o w o niedługi, bo tylk o do ustaw odaw stw a soborow ego (r. 1965—
1966). Praktyka życiow a w ykazała, że różnice m iędzy siostram i jednej społeczności klasztornej, w prow adzone w zw iązku z za prow adzeniem w n iek tórych klasztorach klauzury papieskiej m niejszej, nie sprzyjają w zajem nej m iłości i spoistości rodziny zakonnej- Jednak należało pozostaw ić pracę apostolską w tych klasztorach m niszek, które ją prow adziły na m ocy przepisów re
15 P or. B a r J., K lasztor k l a u z u r o w y w e d łu g k o n s ty t u c ji „Sponsa C hristi”, T a rn ó w 1958 s. 13—16.
18 In n e szczegóły, zw łaszcza co do w ch o d zen ia obcych osób do k la sz to r u opuszczam , bo n ie są konieczne d la zro zu m ien ia in s ty tu c ji k la u z u r y pap. m niejszej.
92 О. J. R. B ar [6]
g u ły lub zw yczajów . Stąd ustaw odaw stw o soborow e w prow adziło n ow y podział klauzury m niszek.
Soiborowy dekret „P erfectae caritatis” (η. 16) uznaje dla m n i szek dwa rodzaje klauzury: papieską i konstytucyjną.
P a p i e s k a klauzura obow iązuje m niszki oddane w yłączn ie ży ciu kontem placyjnem u, natom iast konstytucyjna te m niszki, które oddają się zew nętrznym dziełom apostolstw a. Wobec tego została zniesiona klauzura papieska m niejsza. W ynikało to już ze sform u łow ania przepisu zaw artego w dekrecie „P erfectae caritatis” (η. 16) a nadto w yraźn ie to zaznaczyły norm y w yk on aw cze (n. 32) do tego dekretu.
Klauzura papieska zasadniczo będzie jednakow a dla w szystkich klasztorów oddanych życiu w yłączn ie kontem placyjnem u. Nad jej ok reślen iem i zachow aniem czuwa Stolica A postolska. D latego na zyw a się papieską, bo jak w yjaśnia art. 1 in strukcji „Venite seor su m ” z 1969 r. „norm y jakim i się kieruje, p ow inny być zatw ier dzone w ładzą S tolicy A post., chociażby chodziło o norm y, które są lub będą ustanow ione przez prawo partykularne, a które w spo sób odpow iedni określają w ła ściw y charakter zakonów ”.
Są jednak dopuszczalne drobne różnice odnośnie do tej klauzury m ięd zy poszczególnym i zakonam i. Instrukcja „V enite seorsum ” 17 podkreśla, że każda rodzina zakonna ma sobie w łaściw ą cechę i w ła sn y charakter, co trzeba zachować. Jednym z elem entów , pow odujących różnicę m iędzy klasztoram i m niszek to w łaśn ie spo sób, w jaki poszczególne zakony pojm ują i stosują m aterialne od dzielenie się od św iata przez klauzurę.
Klauzura k o n s t y t u c y j n a m niszek będzie bardziej zróżni cow ana, w zależności od krajów i prac apostolskich. W jakim stop niu ta klauzura będzie się różnić od klauzury papieskiej, okaże życie· Z jednej bow iem stron y klauzura nie m oże utrudniać w yk o nyw ania dzieł apostolskich, z drugiej jednak strony życie m niszek m usi się różnić od życia zgrom adzeń zakonnych oddających się apostolstw u. P ew n ym wzorem m ogłyb y być dotychczasow e prze pisy odnoszące się do klauzury papieskiej m niejszej, nieco jeszcze złagodzone, a także niektóre upraw nienia (facultates) zawarte w statutach różnych federacji klasztorów m niszek.
III. Ochrona k lauzury m n iszek
K lauzura m niszek rozum iana w znaczeniu m aterialnym , czyli jako m iejsce, z którego m niszki nie m ogą w ychodzić poza w yp ad kam i przew idzianym i w praw ie i do którego nie m ogą w chodzić
[7] P osoborow a odnow a k la u z u ry 93
osoby spoza klasztoru, poza pew nym i w yjątkam i, pow inna być jasno określona i odpow iednio strzeżona·
1. Z akres k la u zu ry
Art. 2 in stru k cji z 1969 przepisuje: „Praw o klauzury papieskiej obejm uje cały dom, w którym m ieszkają m niszki, w raz z ogroda m i i w irydarzam i, do których dostęp zastrzeżony jest m niszkom ”. Jest tu pow tórzony początek § 2 kanonu 597. Innych szczegółów instrukcja n ie przytacza. Rozum ie się, że dalej pozostaje w m ocy przepis kan. 597 § 3, aby w yraźnie oznaczyć, które części klasztoru podlegają klauzurze i że do ordynariusza m iejscow ego n ależy do k ład n e ok reślen ie zakresu klauzury i w prow adzanie zm ian pod ty m w zględem .
2. Ś ro d k i fizyczn e chroniące kla uzurę
W ięcej m iejsca p ośw ięciła instrukcja „V enite seorsum ” z 1969 r. fizycznym środkom chroniącym klauzurę. W art. 3 postanawia: „O grodzenie klasztoru objęte praw em k lau zu ry pow inno być tak urządzone, żeb y stan ow iło m aterialne oddzielenie 18, un iem ożliw ia jące w ch od zen ie i w ych od zen ie (np. okolenie m urem lub innym sk u teczn ym sposobem , jak deskam i, żelazną siatką, gęstym i m oc nym płotem ). Do w chodzenia i w ychodzenia służyć będą -drzwi, zam ykane na klu cz”.
N ie w ystarczy w ięc np. sam napis „W ejście w zbronione”, „Te ren przeznaczony dla zakonnic” itp. To fak tyczn e oddzielenie m u si być w jakiś sposób trw ały uzew nętrznione i w idoczne dla ludzi. A le instrukcja nie zajm uje się kazuistyką, pozostaw ia tutaj dużą sw obodę. Szczegóły pow inny być ujęte w konstytucjach i dyrekto riach, jednak n ie m usi się obecnie stosow ać rygorystycznych prze pisów instrukcji z 1924 r.
Jednak przy obecnych m ożliw ościach przekazu m y śli ludzkiej i łączności za pomocą prasy, radia i telew izji n ie będzie zach o w an y spokój w klasztorze i nie będą zabezpieczone w arunki dla życia kontem placyjnego, o ile n ie w prow adzi się w klasztorze m niszek jakiś norm ograniczających m ożność korzystania z tych środków·
Instrukcja podała surow e zakazy co do radia i telew izji a nieco łagodniejsze co do prasy.
„Na u żyw an ie radia i telew izji w klasztorach m niszek o życiu w y łą czn ie kontem placyjnym m ożna pozw olić tylko w szczególnych okolicznościach, m ających charakter relig ijn y ” (art. 10).
18 T ak ja k n ak a z a ły n o rm y w ykonaw cze do d e k re tu Perfectae cart- ta tis n. 31.
94 О. J. R. Ваг [8]
N ie zaznacza instrukcja, kto ma dawać pozw olenie. Z natury rzeczy w ynika, że decyduje przełożona· Ona dow iaduje się o prze w id zian ym program ie religijnym i odpow iednio do okoliczności zm ieni porządek dnia. Będą to raczej przypadki sporadyczne.
„Trzeba uważać, aby dzienniki, czasopisma i inne środki prze kazu m yśli n ie b y ły ani zbyt liczne, ani bezkrytycznie dopuszcza n e l9. Przez te bow iem środki duch tego św iata m oże przeniknąć i zam ącić naw et najlepsze zgrom adzenia” (art. 11).
D zienniki, czasopism a itp. nie m uszą być w y łą czn ie treści re ligijnej. Z alecany jest tylko roztropny dobór czasopism. Czuwa tutaj g łów n ie przełożona klasztoru, ale i ordynariusz m iejscow y m oże dać jakieś w skazania.
3. C z u w a n i e o r d y n a r i u s z a m ie jisc o w e g o
Pom ocą w zachow aniu klauzury m niszek jest czuw anie nad nią ze strony ordynariusza m iejscow ego, jak to przepisuje kan 603.
W praw dzie przy w spółczesnym ujęciu roli biskupa w diecezji nie jest rzeczą w skazaną, ab y ordynariusz m iejscow y m iał roz strzygać drobiazgi życia codziennego, co m oże bez trudności za łatw ić przełożona klasztoru, niem niej jednak opieka ordynariusza nad klauzurą m niszek sprzyja trw ałości i poszanow aniu klauzury· Stąd art· 15 instrukcji z 1969 r. przepisuje: „Kościół, poniew aż w y soko ceni życie kontem placyjne klauzurow e, w yraża w ielk ie uzna n ie dla m niszek, które dostosow ując klauzurę w sposób tem u życiu kontem placyjnem u bardziej odpow iadający, nienaruszenie prze strzegają odosobnienia od ś w ia t a 20. Tych zaś, którzy m ają prawo i obow iązek czuw ania nad zachow aniem klauzury — m ianow icie O rdynariusza m iejscow ego i P rzełożonego zakonnego, jeśli ta k ie m u klasztor podlega ·— u siln ie zachęca, aby ją z w szelk ą troskli w ością ochraniali, a Przełożoną, do której bezpośrednio n ależy strzeżen ie klauzury, stosow nie do sw ego urzędu sk u teczn ie w sp o m a g a li”.
R ów nież czuw anie nad zachow aniem klauzury odbyw a się przez w izytow an ie klasztoru m niszek przez ordynariusza m iejscow ego i przełożonego zakonnego, o ile klasztor podlega przełożonem u zakonnem u.
Instrukcja z 1969 r. nakazuje (art. 14): „Podczas w izytacji ka nonicznej w izytator w in ien zbadać klauzurę m aterialną. P rzeło żona zaś pow inna zdać spraw ę z zachow ania przepisów o klauzu rze i przedłożyć do w glądu księgę, w której w iern ie notuje się w yjścia i w ejścia ”.
B adanie klauzury m aterialnej w czasie w izytacji ma na celu
19 P o r. d e k re t soborow y I n te r m irifica n. 4. 20 P or. dekr. P erfec tae caritatis η. 7.
[9] Posoborow a odnow a k la u z u ry 95 stw ierdzenie, czy i jak klauzura jest oznaczona i zabezpieczona, oraz czy nie zachodzi konieczność w prow adzenia jakichś zm ian albo uzupełnień.
P rzeglądnięcie przez w izytatora księgi, w której są zanotow ane w yjścia z klauzury i w ejścia do niej ma go pouczyć o ile i w ja kim stopniu są zachow ane przepisy kanoniczne o w ychodzeniu m niszek z klauzury i w chodzeniu poza klauzurę osób obcych. W ten sposób m oże ordynariusz w yp ełn ić i inne artyk u ły in stru k cji, które zobow iązują go do czuwania nad w yjściem z klauzury i w ejściem do niej, w przypadkach przew idzianych prawem.
O istnieniu k sięgi do zapisyw ania w yjścia z klauzury i w ejścia do niej p ierw szy raz w spom ina dopiero instrukcja z 1969 r. Może dotychczas istn iała taka księga w niektórych klasztorach i okazała się praktyczną.
4. Sankcje karne
Kan. 2342 nakładał karę ekskom uniki zastrzeżonej Stolicy Apost. w sposób zw y k ły ta'k na m niszki bezpraw nie opuszczające klau zurę jak i na w szystk ich bezpraw nie w chodzących do klauzury m niszek, albo w prow adzających takie osoby lub je przyjm ujących· Instrukcja z 1969 r. (art. 16) postanow iła: ,,Kary ustanow ione na przekraczających klauzurę m niszek zostają pozbaw ione sw ej m o cy aż do prom ulgacji now ego K odeksu prawa kanonicznego”.
O becnie najw yższy Praw odaw ca k ościeln y uważa, że dla ochro ny klauzury m niszek nie są potrzebne kary kanoniczne· Jest to zgodne z ogólną tendencją posoborową, a b y w praw ie kanonicz nym .ograniczyć stosow anie kar, zw łaszcza ekskom uniki.
Natom iast instrukcja podkreśla (art. 13), że „prawo klauzury nakłada ciężki obow iązek sum ienia tak na m niszki, jak i na osoby z zew n ątrz”. Innym i słow y grzeszy ciężko, kto św iadom ie i dobro w oln ie przekracza w ważnej m aterii przepisy o klauzurze m ni szek. Odnosi się to w pierw szym rzędzie do bezpraw nego w ejścia za klauzurę i w yjścia z
niej-IV . W ch o d zen ie do k la u z u r y 1. Zasady ogólne
„Prawo klauzury zabrania w stępu na teren klasztoru objęty klauzurą kom ukolw iek, bez w zględ u na stan, płeć i w iek, w y ją w szy w ypadki przew idziane przez praw o” 21. Została w ięc i obecnie utrzym ana zasada wyrażona w pierw szym zdaniu kanonu 600. P o w iedziano jednak ogólnie „w yjąw szy w ypadki przew idziane przez
9 6 О. J. R. B ar [10]
praw o” (exceptis casibus de quibus iure cautum est), bez p ow oły w ania się na pozw olenie S to licy Ap. („sine S. Sedis licen tia ”) jak m a kan. 600, bo te pozw olenia m ogą być zaw arte w praw ie po w szech n ym i partykularnym .
Prawo, o którym w spom ina art. 6 instrukcji z 1969 r., to normy ogłoszone w tej instrukcji, bo one obecnie, w oparciu o postano w ien ie Soboru W atykańskiego II chcą posunąć naprzód soborowe dzieło odnow y życia z a k o n n e g o 22. R ów nież prawo partykularne, zatw ierdzone przez S tolicę Apost· Z ostały w ięc zm ienione przepisy kodeksow e.
Trzeba jednak pam iętać, że „prawo partykularne... m oże — zgodnie z duchem i charakterem poszczególnych zakonów — czy to ustanow ić surow sze norm y co do klauzury, czy też określić inne w ypadki w chodzenia i w ychodzenia celem zaradzenia potrzebom klasztoru lub dla dobra m n iszek ” 23.
Zasadę pow yższą n ależy m ieć na uw adze przy dostosow yw aniu konstytucji m niszek do dzisiejszych potrzeb, bo m ożna złagodzić n ieco albo obostrzyć przepisy prawa pow szechnego.
Mogą także istn ieć partykularne in d u lty S tolicy Apost. pozw a la ją ce na w ejście do klauzury 24.
2- Zasady szczegółow e
Na w zór kan. 600 w ylicza instrukcja z 1969 r. w art. 8 osoby, którym dozw olone jest w ejście do klauzury. Lista um ieszczona w instrukcji jest znacznie obszerniejsza od listy kodeksow ej.
Jest obecnie dozw olone w e jśc ie do klauzury m niszek następują cym osobom:
1) „K ardynałom św . K ościoła R zym skiego, którzy m ogą sobie dobrać kilku tow arzyszy”.
Został pow tórzony kan. 600 n. 3 ale z zaznaczeniem , że kardy nał m oże sobie dobrać kilku tow arzyszy.
K anon 600 n· 3 nic nie m ów ił o św icie kardynała 25. Instr. 1956 r. (n. 29 b) pozw alała ' w ejść kardynałow i z jednym lub z dwom a
22 Zob. w stę p in str. 1969 r. 23 In str. 1969 r. art. 9.
24 P or. In str. 1969 r. art. 8. Np. n a p o d sta w ie in d u ltu może 'generał oo. d o m inikanów w chodzić raz em ze św itą (una cum com itatu) dla słu szn ej p rzyczyny do k la szto ró w ss. d o m in ik an e k m niszek, zob. S. Congr. de Relig. 18. X I. 1966, N. 6655—66, druk. w czasop. C om m ent, pro. Relig. 46 (1967) 227.
25 S tąd d y sk u sje m iędzy k o m e n ta to ra m i K odeksu, je d n i uw ażali, że k a rd y n a ło w i w olno w ejść do k la u z u ry ze św itą, in n i byli przeciw nego zdania, zob. np. S c h a e f e r T., De religiosis, ed. 4 R om a '1947 s. 694, albo F a n f a n i L., De iure religiosorum, ed. 3 Rovigo 1949 s. 460.
[11] P osoborow a odnow a k la u z u ry 97
duchow nym i, albo z człow iekiem św ieckim należącym do dom ow n ik ó w kardynała. Instr. 1969 r. zostaw iła kardynałom całkow itą sw obodę co do doboru tow arzyszy.
2) „N uncjuszow i i D elegatom A postolskim w m iejscach podlega jących ich ju rysd yk cji”·
N ie ma m ow y w instrukcji o m ożliw ości dobrania tow arzyszy. „M iejsca podlegające ich ju rysd yk cji” to te kraje, dla których są ustanow ieni przedstaw icielam i S tolicy Apost.
3) „Tym, którzy aktualnie spraw ują najw yższą w ładzę w pań stw ie oraz ich m ałżonkom w raz ze św itą ”.
P ow tórzony kan. 600 n. 3.
Na podstaw ie w yjaśn ien ia K om isji Interpretacyjnej 28 pozw olenie p ow yższe odnosi się rów nież do piastujących najw yższą w ładzę w państw ie zw iązkow ym (in Statu Foederato).
Trzeba także zaznaczyć, że m oże w ejść do klauzury osobno ze sw ą św itą sp raw u jący n ajw yższą w ład zę w państw ie i osobno jego m ałżonka ze św itą. Ilość osób w św icie n ie jest ograniczona 27.
4) „O rdynariuszow i m iejscow em u i Przełożonem u zakonnem u, ze słusznej przyczyny”.
Praw o to przyznało m otu proprio „Pastorale m unus” 28 pap. Pa w ła VI. Instrukcja rozszerzyła to prawo na przełożonego zakon nego, ze w zględ u na w yk on yw an ie także przez niego jurysdykcji nad klasztorem m niszek.
O słuszności przyczyny decyduje ordynariusz (przełożony za konny).
5) „W izytatorom kanonicznym w czasie trwania w izytacji, lecz tylk o dla dokonania inspekcji, przy czym pow inien im tow arzyszyć socjusz”.
Został pow tórzony kan. 600 n. 1, ale w ogólniejszym ujęciu i bez oznaczenia, kto m a być w ybrany na socjusza w izytatora 29.
Po dokonaniu inspekcji w izytator n ie m oże zatrzym ać się w e w nątrz k lau zu ry dla odbycia rozm ów z zakonnicam i, ale ma się udać do rozm ów nicy 30. Z zakonnicą chorą ma porozm awiać w jej
celi-6) „Kapłani, w raz z usługującym i, dla udzielenia sakram entów chorym lub dla odpraw ienia obrzędów pogrzebow ych” 31.
26 P o n t. Comm. 26. II. 1952 r., AAS 44 (1952) 496. 27 P o r. F a n f a n i, De iure religiosorum s. 454. 28 n. 34.
20 K odeks w y m a g a ł p rz y n a jm n ie j jednego duchownego albo zakon n ik a d o jrzałego w iekiem .
30 Por. in str. 1924 r. n. III, 2 b.
31 W nieco m n iejszy m za k resie p o zw a lała n a to ju ż in str. 1956 r. (n. 27).
98 О. J. R. B ar [12]
Szerzej u jęty przepis kan. 600 n. 2. M owa o jakim kolw iek ka płanie (a n ie tylk o o spow iedniku zakonnic), k tóry m oże udzielić sakram entów chorym .
K apłanow i m ogą tow arzyszyć usługujący (m inistranci). N ie ma m ow y w instrukcji o zachow aniu innych przepisów praw nych (to w arzystw o dw u zakonnic itp.), ale w ystarczy przestrzegać zasad roztropności.
Cel w ejścia kapłana m oże być podw ójny: 1) udzielenie sakra m entów chorym (spowiedź, Kom unia św., sakram ent chorych), 2) odpraw ienie obrzędów pogrzebow ych. O czyw iście o ile przy najm niej część obrzędów da się odprawić w kościele, kapłan opu szcza klauzurę i dalsze cerem onie odbędą się w kościele.
7) „K apłanow i dla asystow an ia osobom złożonym długotrw ałą lub ciężką chorobą”·
Dobro dusz w ym aga, aby i zakonnice klauzurow e m iały w iększą pom oc ze stron y kapłana. Chodzi o chorobę trw ającą kilka m ie sięcy· Ciężka choroba jest w ted y, g d y grozi niebezpieczeństw o śmierci.
N ie m usi być choroba długotrw ała i ciężka, w ystarczy gdy jest albo długotrw ała, albo ciężka.
8) „K apłanowi, w raz z usługującym i, dla odpraw ienia procesji liturgicznych, gdy o to poprosi Przełożona”.
Procesje są przew idziane albo w księgach liturgicznych, albo w partykularnym praw ie zakonnym . Dla przew odniczenia w tych procesjach przełożona m oże zaprosić jak iegok olw iek kapłana. „U słu gu jący” to kościeln y i m inistranci, potrzebni dla urządze nia procesji·
9) „Za pozw oleniem Przełożonej, pod nadzorem O rdynariusza m iejsca i Przełożonego zakonnego, jeśli takiem u klasztor podlega, lekarzom i innym osobom, których praca lub fachow a pomoc jest konieczna do zaradzenia potrzebom klasztoru”.
Nie ma obecnie potrzeby uprzedniego zgłaszania tych osób ordy n ariuszow i m iejscow em u. O tym , czyja pomoc i k ied y jest po trzebna klasztorow i, decyduje przełożona.
Przy w prow adzeniu pow yższych osób do klasztoru należy zacho w ać ogólne zasady roztropności. O soby te m ają załatw ić to, co n ależy do ich pracy i zaraz p ow in n y opuścić klauzurę. Ich pomoc n ie pow inna być pow odem zakłócenia skupienia w klasztorze i przeszkodą w m od litw ie oraz pracy.
10) „Siostrom oddanym zew nętrznej usłudze klasztoru, zgodnie z ich w łasnym i sta tu ta m i”.
O tyle siostry zew nętrzne m ogą przebyw ać za klauzurą, o ile na to pozw alają ich statuty, lub o ile ich pomoc w ew n ątrz klau zury jest potrzebna. N ie chodzi tylko o statu ty zatw ierdzone dla
[13] P osoborow a odnow a k la u z u ry 99
w szystkich sióstr z e w n ę tr z n y c h 32, a le także o sta tu ty federacji i inne przepisy odnoszące się do sióstr zew nętrznych, np. cza sem zaw arte w konstytucjach danego klasztoru m niszek.
V. W y c h o d z e n ie m n isz e k z k la u z u r y 1. Zasady ogólne
„Na m ocy prawa klauzury m niszki, now icju szk i i postulantki po w in n y żyć w ogrodzonym terenie klasztoru, objętym klauzurą i nie w olno im stam tąd w ychodzić, z w yjątk iem w yp ad k ów prze w idzianych przez praw o” 33·
Jest to nieco ogólniej ujęta zasada postaw iona w kan. 601 § 1· „P raw o” n a le ży tak samo rozum ieć jak w yżej objaśniono przy om ów ieniu zasad o w chodzeniu do klauzury.
R ów nież m ogą istn ieć specjalne in d u lty S tolicy Apost. pozw a lające m niszkom na w yjście z klauzury 3i.
Instrukcja z 1969 r. (art. 12) zdaje sobie spraw ę ze zm ienionych w arunków społecznych, w ie że różne spraw y załatw ia się na posie dzeniach i zebraniach, na których pożądana byłaby także obecność mniszek· N ie podaje szczegółow ych w skazań w tym w zględzie, ale stawna ogólną zasadę, a resztę zostaw ia roztropności przełożonych i ordynariusza m iejscow ego, m ianow icie: „W szelkiego rodzaju po siedzeń czy zebrań, które tylko z trudnością, albo w cale nie dają się pogodzić z życiem klauzurow ym , n ależy roztropnie unikać J e żeli jednak w arunki obecnego życia w sk azyw ałyb y na ich użytecz ność, w ów czas, po otrzym aniu n ależn ego pozw olenia, można n iek ie dy dozw olić m niszkom na udział w takich zebraniach, które rzeczy w iście sprzyjają życiu klauzurow em u, b yleb y jednak tego rodza ju w yjścia z klauzury n ie zdarzały się zbyt często. N iech przeło żeni pam iętają, że czystość i zapał życia klauzurow ego w w ielkiej m ierze za w isły od ścisłego zachow ania prawa klauzury. D latego w ych od zen ie poza obręb klasztoru niech n ależy do w y ją tk ó w ”.
O pozw olenie na w y jście z klasztoru, aby m niszki (nowicjuszki, postulantki) m ogły w ziąć udział w zebraniu, prosi przełożona kla sztoru ordynariusza m iejscow ego i przełożonego zakonnego o ile takiem u klasztor p o d le g a 35. O rdynariusz (i przełożony zakonny) określi czas pobytu poza klasztorem .
Zebrania i posiedzenia pożyteczne dzisiaj dla życia klauzurow e go, to zebrania przełożonych danego kraju, w spólne
przeszkole-32 Z atw ierd zo n e 25. III. 1961 r., AAS 53 (1961) 371—380. 33 In str. 1969 r. a rt. 5.
34 In str. 1969 r. a rt. 7. 35 P or. In str. 1969 r. a rt. 7 с.
100 О. J. R. B ar [14]
n ie m istrzyń now icjatu, kurs katechetyczny dla sióstr z różnych klasztorów , a b y potem m o g ły te siostry prow adzić w klasztorach d okształcenie religijne, kurs dla ekonom ek itp.
D w a ostatnie zdania art. 12-go instrukcji z 1969 r. (w yżej przy toczone) odnoszą się do w szystk ich przypadków w ychodzenia m ni szek z klasztoru, a n ie tylk o do posiedzeń i zebrań.
2. Z a sa d y szczegółow e
Instrukcja z 1969 r. w art· 7 rozszerzyła znacznie kan. 601 co do ilości przypadków , w których w olno jest m niszkom (no wiej usz kom, postulantkom ) w y jść z klauzury. O kreśliła jednak szczegóło w o te przypadki, w skazała kto m a dawać p ozw olenie oraz ozna czyła czas pobytu poza klauzurą.
A) P r z y p a d k i w y j ś c i a z k l a u z u r y
O becnie m ogą m niszki (now icjuszki i postulantki) w yjść z k la u zury:
1) „W przypadku bardzo w ielk ieg o i zagrażającego niebezpie czeń stw a’!
Przypadek ten przew iduje kan. 601 § 1, ale w bardziej zacie śnionej form ie, bo m ow a tam o zagrażającym n ieb ezp ieczeń stw ie śm ierci albo innym bardzo w ielk im nieszczęściu. N iebezpieczeń stw o to, o ile na to czas pozw alał, m iał na piśm ie stw ierdzić ordy nariusz m iejscow y (kan. 601 § 2)· Obecna instrukcja nie w ym aga udaw ania się do ordynariusza m iejscow ego, jest w ięc nieco zm ie n iony kan. 601.
N ie podaje też instrukcja przykładów tego w ielk iego niebezpie czeństw a, Jak to uczyniła instrukcja 1924 r. (n. III, 1 a.) i instr. 1956 r. (n. 21). A le dalej można się trzym ać poprzedniej prakty ki, że w ielk im niebezpieczeństw em jest pożar, powódź, ostrzeliw a nie w czasie w ojny, niebezpieczna choroba zakaźna lub um ysło w a itp.
2) „By się udać do lekarza Łub na le c z e n ie 36, b y leb y to było w m iejscu zam ieszkania lub w pobliżu”·
M owa o zbadaniu się u lekarza lub leczeniu w am bulatorium (opatrunki, założenie gipsu w przypadku złamania, naśw ietlanie specjalnym aparatem, leczen ie zębów itp·), ośrodku zdrowia itp.
Lekarz, do którego udaje się zakonnica, lub zakład lecznicy, pow inien znajdować się w tej m iejscow ości, gdzie jest położony klasztor albo w pobliżu. W praktyce znaczy to, że n orm alnie spra w ę załatw i się w kilku godzinach, dostępnym i dla w szystk ich środkam i lokom ocji jak tram waj, autobus, taksów ka, k olejk a pod m iejska.
36 N a p o d sta w ie in str. 1956 r. (n. 24) m ożna było p rosić S tolicę Ap. o dyspensę w ta k im p rzy p a d k u .
[15] P osoborow a odnow a k la u z u ry 101
3) „Dla tow arzyszenia chorej m niszce 37, jeśli tego w ym aga praw dziw a k onieczność”.
Do m niszki chorej stosuje się poprzedni przypadek, natom iast tutaj jest m ow a o zdrowej zakonnicy, która tow arzyszy chorej siostrze.
„Praw dziw a konieczność” zachodzi w tedy, gdy chora nie m o głab y sama udać się do lekarza czy na leczenie, czyli potrzebuje pom ocy lub tow arzystw a innej osoby. N atom iast tow arzystw o zdrowej siostry nie jest konieczne, gdy chora zostanie zaw ieziona do szpitala i tam znajdzie dostateczną opiekę ze strony w y k w a lifik ow an ego personelu·
4) „Dla w ykonania pracy ręcznej lub koniecznego nadzoru w m iejscach poza k la u z u r ą 38, lecz położonych w obrębie ogro dzenia klasztoru”.
Przypadek ten ma na uw adze w szelk ie prace, które trzeba w y konać w zw iązku z uprawą roli, rem ontam i, gospodarstw em do m ow ym itp. Chodzi o w yk on an ie tych prac lub o nadzór nad pra cam i o ile w ykonują je osoby spoza klasztoru.
M iejsce pracy m usi być położone w obrębie ogrodzenia klaszto ru (intra saepta m onasterii), czyli zakłada się, że jest podw ójne ogrodzenie: jedno w yznacza klauzurę papieską, drugie obejm uje np. kościół, rozm ow nice zew nętrzne, ogród w arzyw ny, budynki go spodarcze, sta w ryb n y itp. Na tym p rzyległym do klasztoru terenie pracują z w y k le osoby spoza klasztoru, ale jest on złączony ogro d zeniem z klasztorem . Tam m oże też być dom dla sióstr ze w nętrznych i dla gości.
5) „Dla w ykonania 39 praw cy w iln y ch ”.
Instrukcja m ów i ogólnie, w ięc n ależy stosow ać prawo danego kraju, które pozw ala lub nakazuje korzystanie z praw cyw ilnych, np. udział w w yborach do w ład z ustaw odaw czych czy sam orządo w ych, św iadczenia w sądzie itp. Czasem u chylanie się zakonnic od korzystania z tych praw .mogłoby w y w o ły w a ć zgorszenie, albo szkodzić dobru powszechnem u·
6) „Dla w yp ełn ien ia czynności adm inistracyjnych 40, których in a czej załatw ić się n ie da”.
Są to spraw y zw iązane z adm inistracją domu zakonnego lub je go m ajątku, jak udanie się do urzędu, biura notarialnego itp·
37 In str. 1956 r. (n. 24) p rze w id y w a ła, że w ty m p rz y p a d k u m ożna b y ło prosić S tolicę A post. o dyspensę.
38 P or. p o p rze d n i przy p isek .
39 P rz e w id y w a ła te n p rz y p a d e k in str. 1956 r. (n. 22) ale n a jp ie rw trz e b a było otrzy m ać d e k la ra c ję o rd y n a riu sz a m iejscow ego, że zachodzi konieczność w y k o n a n ia p r a w lu b obow iązków cyw ilnych.
40 W edług in str. 1956 r. (n. 24) m ożna było o trzy m ać w ty m p rz y p a d k u dyspensę od S tolicy A post.
102 О. J. R. B ar [16]
Trzeba brać pod u w agę w arunki danego kraju i przyjęty sposób załatw iania spraw.
Jeżeli da się te spraw y załatw ić w rozm ow nicy klasztornej, u sta je racja w yjścia z klauzury.
7) Dla innych przypadków, poza w yżej w ym ienionym i, przeło żona w in n a prosić o pozw olenie na w y jście z klauzury, gdy zaj dzie w ażna przyczyna, ordynariusza m iejscow ego i przełożonego zakonnego, jeżeli takiem u klasztor podlega.
Tą ogólną norm ą są ujęte w szy stk ie inne przypadki, jakie m o że w ysunąć życie. M usi zajść w ażna przyczyna (gravis causa), co osądza przełożona i ordynariusz. Może to być m iłość bliźniego, w ielk i pożytek klasztoru, uniknięcie pow ażnych strat m aterialnych, potrzeba duchowa danej zakonnicy itp·
Pobyt poza klauzurą w tym przypadku ma się ograniczyć „na przeciąg czasu praw dziw ie k on ieczn y” (art. 7 с).
Rozum ie się sam o przez się 4i, że postulantki i n ow icjuszki m o gą w y jść z klauzury bez odnoszenia się do S to licy Apost., gdy d efin ityw n ie opuszczają zakon w racając do życia św ieckiego, także profeski, którym sk oń czył się okres ślu b ów czasow ych i nie będą składać ślubów w ieczystych .
B) K t o d a j e p o z w o l e n i e
W przypadku 1-szym n ie potrzeba żadnego pozw olenia lub uda w ania się do ordynariusza o stw ierd zen ie grożącego niebezpie czeństw a.
W przypadkach dalszych, od 2-go do 6-go, pozw olenie daje prze łożona klasztoru, a le m usi m ieć przynajm niej ogólną42 zgodę ordy nariusza m iejscow ego i przełożonego zakonnego, je śli takiem u klasztor podlega. Szczegółow a zgoda ordynariusza (i przełożonego zakonnego) w ted y jest potrzebna, g d y b y tego zażądał.
N adto instrukcja w yraźn ie przepisuje (art. 7 b): „Oprócz w yp ad k ów ratow ania zdrowia, jeśli pobyt poza klauzurą ma się przedłu żyć ponad tydzień, przełożona pow inna uzyskać uprzednią zgodę ordynariusza m iejscow ego i przełożonego zakonnego, je śli takiem u klasztor p odlega”.
Tak postąpi przełożona, gd y przew iduje, że pobyt poza k lau zurą będzie d łuższy od tygodnia. A gd y tego nie przew idziała, a fak tyczn ie pobyt się przedłużył? O tym instrukcja n ie w spom i na. W ystarczy chyba, gdy po w yjeźd zie zakonnicy przełożona za w iadom i ordynariusza, zw łaszcza gdy ta osoba jeszcze n ie w ró ciła do klauzury·
41 Co z re sztą w y ra ź n ie zazn aczy ła in str. 1924 r. (n. II, 1 e) i in str. 1956 r. n. 10.
[17] P osoborow a odnow a k la u z u ry 103 W innych przypadkach, nie w ym ien ion ych w punkcie 2 do 6-go, przełożona za każdym razem m usi się zw rócić do ordynariusza (i przełożonego zakonnego) o pozw olenie, przedkładając przyczynę, dla której prosi o to p ozw olenie i okres czasu p o trzeb n y. dla po bytu poza klauzurą.
C) C z a s p o b y t u p o z a ‘k l a u z u r ą
Oprócz przypadków ratow ania zdrowia, zazwyczaj czas pobytu poza klauzurą nie pow inien przekraczać tygodnia.
Gdy pobyt poza klauzurą obejm uje przypadki w yliczon e w punk cie 3-cim do 6-go, i m a się przedłużyć ponad tydzień, n ależy za chow ać przepisy co do pozw olenia, w yżej podane.
W szystkie jednak w yjścia z klauzury dozw olone zgodnie z po w yższym i normami, nie m ogą być przedłużone ponad trzy m ie siące bez zgody Stolicy Apost. (art. 7 d). To się odnosi rów nież do pobytu poza klauzurą z racji leczenia.
W ram ach pow yższych przypadków, przew idzianych w instruk cji, ordynariusz m oże dać p ozw olenie na pobyt poza klauzurą na okres do trzech m iesięcy, chociażby n aw et przew idyw ał, że pobyt m u si się przedłużyć, np· z racji leczenia zakonnicy w sanatorium . D opiero w ted y trzeba się zwrócić o pozw olenie do Stolicy Apost., g d y trzeba będzie faktycznie przedłużyć ten pobyt ponad trzy m iesiące. ,
Z akończenie
D okładna analiza instrukcji „V enite seorsum ” z 1969 r. i u św ia dom ienie sobie poprzednich przepisów określających klauzurę pa pieską m niszek prowadzi do w niosku, że nastąpiło przystosow anie klauzury papieskiej obow iązującej w klasztorach m niszek do w y tycznych soborow ych.
O bow iązujące obecnie norm y praw ne dotyczące klauzury są bar dziej elastyczne i ła tw iejsze w stosow aniu. Instrukcja ustrzegła się drobiazgow ości, udzieliła w ięk szych upow ażnień przełożonej klasztoru, u w olniła ordynariusza m iejscow ego od zbyt częstego ingerow ania w spraw y klasztorne i rozpatryw ania poszczególnych przypadków, które m oże załatw ić przełożona klasztoru. U w olniła rów nież klasztor i ordynariusza od obow iązku zbyt częstego zw ra cania się o pozw olenie do S tolicy Apost. w sprawach, o których z góry w iadom o, iż regularnie mają m iejsce w klasztorze. Instruk cja jest w yrazem stopniow o w prow adzanej decentralizacji w K o ściele i dostosow yw ania zasad prawa kanonicznego do zm ienio n ych w aru n k ów społecznych i ekonom icznych.
104 О. J. R. B ar [18]
ARG U M ENTUM
Adaptata renovatio clausurae pap alis m onialium iu xta Vaticanum II
I n te r iu ris canonici in s titu ta c la u su ra p ap a lis le n ta e d iu tu rn a e q u e m u ta tio n i subjiciebatur. R ece n tio rib u s te m p o rib u s v etu s lex c la u su ra e in Codice J. C. n ec no n in in stru c tio n e anno 1924 p ro m u lg a ta a m p le c ti tu r. D em um an n o 1950 a p a p a P io X II q u ae d am m u ta tio n e s in hac re in tro d u c ta e su n t, v. g. d istin ctio in cla u su ra m p ap a le m m aio rem m ino- rem que.
T em pore V atica n i II h a b e b a tu r c la u su ra m on ialiu m p ra e se n tib u s te m p o rib u s ac co n d itio n ib u s socialibus accom odanda esse. Q ua de causa d ec reto „ P e rfe c ta e c a r ita tis ” c la u su ra m p ap a le m m o n ia liu m re n o v a re iu ssu m est. N orm ae e x e cu tiv ae d ec reti „P erfe c ta e c a r.” an n o 1966 p ro m u lg a ta e in se cu n d a p a r te m o tu p ro p rio „Ecclesiae S a n c ta e ” n o n n u lla p ra e c e p ta m a n ife s ta v e ru n t quom odo re n o v a tio c la u su ra e ag en d a sit. D enique in stru c tio „V enite se o rsu m ” die 15 A ug. a n n o 1969 a S. Congr. de R eligiosis et In s titu tis S aecul. e d ita ac cu ratissim as n o rm as c la u s u ra m m o n ia liu m d efin ien te s p o su e ra t m u ta tis etiam q u ib u sd a m ca n o n i bus C.J.C.
In h ac d isp u ta tiu n c u la a c cu ratissim e de p ro p o sitio n ib u s in in s tru c tio n e „V enite se o rsu m ” positis e t eis cum p ro p o sitio n ib u s legis com m u n is c o m p aratis au c to r r a tu s est c la u su ra m p ap a le m m o n ialiu m p r a e s e n tib u s conditio n ib u s iu x ta ra tio n e m V atica n i II a d a p ta ta m esse. I n s tru c tio illa d e c e n tra lism u m g ra d a tim in E cclesia inliatum ex p rim it, n o rm as c ed en tio res fac ilio resq u e o sten d it, a parvds fugit, superioriissas dom orum m u ltis p ra e ro g a tiv is donat, n ec non O rd in a riu m loci m in o ris m o m enti re b u s do m o ru m im m isceri v e ta t.
