Joachim Roman Bar
Nowy wykaz odpustów (Enchiridion
indulgentiarum)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 12/3-4, 79-94
1969
Praw o kanoniczne 12 (1969) Nr 3—4
O. JOACHIM ROMAN BAR OFMConv.
NOWY WYKAZ ODPUSTÓW (ENCHIRIDION INDULGENTIARUM)
T r e ś ć : Wstęp, I Ogłoszenie wykazu, jego znaczenie i treść, II Ogól ne zasady o odpustach, III W ykaz odpustów zupełnych, IV W ykaz od pustów cząstkowych.
Wstęp
W ykaz m odlitw i p ra k ty k pobożnych, obdarzonych odpustam i n a korzyść w szystkich w iernych, był za w arty w urzędow ym zbio rze zw anym „E nchiridion in d u lg en tia ru m ” 1. Zgodnie z norm ą 13 za w artą w kon sty tu cji apost. papieża P aw ła VI „In d u lg en tiaru m d o ctrin a” z dnia 1. I. 1967 r. należało poddać rew izji „E nch irid ion ”, zgodnie z nau k ą i zasadam i w yłożonym i w e w spom nianej k onsty tucji. N owy w ykaz odpustów (Enchiridion) ukazał się w 1968 r. W niniejszym a rty k u le om ówię jego znaczenie i przytoczę jego najw ażniejszą treść.
I. Ogłoszenie wykazu, jego znaczenie i treść
N ow y zbiór o d p u stó w 2 stanow i skro m ną książeczkę fo rm a tu m ałej ósem ki o 118 stronach. Został przygotow any przez P e n ite n - c jarię A postolską i zatw ierdzony z polecenia pap. P aw ła VI de k retem tejże P e n ite n c ja r ii3 z dnia 29. VI. 1968 r. J e s t to zbiór
1 Był to zbiór autentyczny i ekskluzyw ny, ostatnie znane mi w y danie Romae 1952 r.
2 Enchiridion indulgentiarum , normae et concessiones, Typis P oly glottis V aticanis 1968 ss. 118.
80 О. Joachim Ват [2]
autenty czny i ekskluzyw ny, to znaczy zostały zniesione w szelkie •dotychczasowe ogólne n ad a n ia odpustów , k tó re nie są w ym ienione w ty m zbiorze. N atom iast pozostają w sw ej mocy w ykazy odpus tów stanów doskonałości i stow arzyszeń oraz poszczególnych koś ciołów, poddane rew izji P en iten cjarii, zgodnie z przepisam i konst. „In d u lg e n tia ru m d o ctrin a’ 4.
N adto d ek ret zatw ierd zający „E nchiridion przypom niał, że są zniesione tak przepisy kodeksu p raw a kanonicznego o odpustach, ja k i ogólne zarządzenia (listy papieskie i dek rety) Stolicy Apost., k tó re nie są zaw arte w „norm ach o o d p u stach ” podanych n a s. 17—25 zbioru.
Treść zbioru m ożna podzielić na pięć części: 1) W yjaśnienia w stępne, 2) Ogólne zasady o odpustach, 3) W ykaz pobożnych p ra k ty k i m odlitw obdarzonych odpustam i, 4) D odatek zaw ierający częściej używ ane ak ty strzeliste, 5) D odatek źródłow y (konst. apost. „In d u lg e n tia ru m d o ctrin a”).
Z w yjaśn ień w stępnych 5 dow iadujem y się, jak ich zasad trzy m a ła się P en iten cjaria Apost. przy u k ład an iu obecnego w yk azu odpus tów. M ianowicie zgodnie z 13 n orm ą konst. „In d u lg en tiaru m d o ctri n a ”, zostały obdarzone odpustam i jedynie w ażniejsze m odlitw y i w ażniejsze czynności pobożności, m iłosierdzia i pokuty.
Jak o „w ażniejsze” uw aża P en iten cjaria Apost. te m odlitw y i czynności, którym i w iern i m ogą nie tylko lepiej zadośćuczynić za k a ry należne za grzechy, ale doskonalej pobudzić się do gorętszej miłości Boga, biorąc pod uw agę dzisiejsze w arun ki.
Zgodnie z tra d y c ją Kościół n ie udziela odpustów za udział w e Mszy św. i za przyjm ow anie S ak ram entów św., z pow odu ogrom n ej ich w artości uśw ięcającej. Ale gdy z ty m się łączą jakieś spe cjalne okoliczności, np. pierw sza K om unia św., K ongres E u ch a ry styczny, Msza św. p rym icyjna, itp. może być dołączony odpust, aby zachęcić w iern y ch do udziału w ty ch specjalnych uroczystościach.
II. Ogólne zasady o odpustach
Chcąc uniknąć niejasności i trudności p rzy tłum aczeniu przepi sów kodeksow ych o odpustach, uchylonych w znacznej m ierze przez konst. „In d u lg en tiaru m d o ctrin a”, zestaw ia „E nchiridion in
-4 Zwłaszcza norm a 1-4 i 15 i norm a przejściowa, umieszczana po n o r m ie 20, określająca czas dokonania rew izji spisu odpustów p a rty k u la r nych (stanów doskonałości, pobożnych stowarzyszeń i poszczególnych kościołów).
[3] Nowy wykaz odpustów 81
d u lg e n tia ru m ” (s. 15—25) ogólne zasady o zyskiw aniu odpustów. J e st tych zasad 36, gdyż zostały pow tórzone z pew nym i uprosz czeniam i norm y za w arte w konst. „In d u lg en tiaru m d o ctrin a” i ak tu a ln e jeszcze postanow ienia kodeksu p ra w a kanonicznego.
Przytoczę je w dosłow nym tłum aczeniu 6, dając drobne w y jaśn ie n ia w przypisach, gdzie tego zajdzie potrzeba. W naw iasach podam num er odpow iedniej norm y z konst. „In d u lg en tiaru m d o ctrin a” lub n u m er kanonu kodeksu p ra w a kan.
1. Odlpust jest darow aniem wobec Boga k a ry doczesnej, n ależ n ej za grzechy odpuszczone już co do winy, k tóre w ierny — odpo w iednio przygotow any, w ypełniw szy pew ne określone w a ru n k i — otrzym uje przy pomocy Kościoła, któ ry jako służebnica odkupie nia, au to ry ta ty w n ie udziela i aplikuje ze skarb ca zadośćuczynień C h rystusa i św iętych (n. 1).
2. O dpust jest cząstkow y lub zupełny, o ile w części lub całości u w alnia od k a ry doczesnej należnej za grzechy (n. 2).
3. N ikt nie m oże odpustów , k tóre zyskuje, przekazać innym ży jącym (kan. 930).
4. O dpusty czy to cząstkow e czy zupełne mogą być zawsze apli kow ane za zm arłych na sposób w staw iennictw a (n. 3).
5. O dpust cząstkow y oznacza się tylko słowam i „odpust cząst kow y”, bez określenia dni lub la t (n. 4).
6. W ierny, k tó ry p rzynajm niej z sercem skruszonym , w ykonuje czynności obdarzone odpustem cząstkow ym , otrzym uje przy pom o cy Kościoła tyle d arow ania k a ry d o cz esn ej7, ile o trzym uje jej już sam przez sw oją czynność (n. 5).
7. Podział odpustów n a osobowe, rzeczowe i m iejscow e nie m a w ięcej zastosow ania, przez co w yraźniej się podkreśla, że odpus tam i są obdarzone czynności w iernych, chociażby łączyły s i ę 8 z jakąś rzeczą lub m iejscem (n. 12).
6 Posługuję się tłum aczeniem konst. Indulg. doctr. ogłoszonym w czasop. K ielecki Przegląd diecez. 43 (1967) s. 119—129. Przy cytow a niu kodeksu korzystam z tłum aczenia ks. St. B i s k u p s k i e g o , Praw o kanon. 7 (1964) n r 3—4 s. 157—161 i 8 ((1965) n r 1 s. 95—98.
7 Czyli im kto gorliwiej, doskonalej, z większej miłości dla P. Boga wykona czyn obdarzony odpustem cząstkowym, tym większa będzie w artość danego czynu przed Bogiem, a więc i tym większy będzie odpust cząstkowy. Tak postaw iona zasada udzielania przez Kościół od pustów cząstkowych m a wpływać na w iększą gorliwość w iernych w w ykonyw aniu różnych dobrych uczynków.
8 Tak np. nawiedzenie określonego kościoła, pobożne używanie po święconego krzyżyka itp.
82 О. Joachim Bar [4]
8. Oprócz papieża, k tó rem u C hrystus P a n pow ierzył rozdaw nictw o całego duchow ego sk a rb u Kościoła, ci tylko n a mocy zw y czajnej w ładzy mogą udzielać odpustów , którym praw o w yraźnie zezw ala n a to (kan. 912).
9. W szystko co odnosi się do nad aw an ia i k o rzy stania z odpus tów n ależy w K u rii R zym skiej do kom petencji P e n ite n c ja rii Apos tolskiej. N atom iast do kom petencji K ongregacji D oktryny W iary należą kw estie dogm atyczne zw iązane z o d p u s ta m i9.
10. Niżsi od papieża n ie mogą:
1° P ow ierzać in nym w ładzy udzielania odpustów , chyba że Stolica Apost. w yraźnie im na to zezwoliła;
2° Na tę czynność (dobry uczynek), do k tó rej Stolica Apost. lub ktoś in ny przyw iązał odpust, n akładać inny, chyba że są n a kazan e nowe w a ru n k i do w ykonan ia (kan. 913).
11. B iskupi diecezjalni i ci wszyscy, którzy w p raw ie są im zrów nani, m ają praw o od chw ili objęcia obowiązków pasterskich:
§ 1. Udzielać odpustu cząstkowego 10 osobom (podw ładnym ) albo w m iejscu podległym ich jurysdycji;
§ 2. Udzielać w sw ojej diecezji błogosław ieństw a papieskiego z odpustem zupełnym , w edług nakazanej form uły, trz y razy w ro ku, w obrane przez siebie uroczystości, chociażby na uroczystej Mszy św. byli tylko obecni n .
12. M etropolici mogą udzielać odpustu cząstkowego w diecezjach su frag aln y ch ta k jak w swojej (por. kan. 274).
13. P atriarc h o w ie mogą udzielać odpustu cząstkow ego w każ dym m iejscu, naw et w yjętym , na tere n ie swego p atria rch atu , w kościołach swego obrząd ku poza granicam i p a tria rc h a tu i w szę dzie w iernym w łasnego obrząd ku 12. To samo odnosi się do A rcy biskupów W iększych.
14. K ardynałow ie m ają praw o udzielania odpustu cząstkowego w m iejscach czy in sty tu cjach albo dla osób, k tó re podlegają ich ju ry sd y k cji lub opiece; tak że w innych m iejscach, lecz zyskiw a nych za każdem razem tylko przez obecnych (por. kan. 239 § 1 n. 24).
15. § 1. N ie wolno w ydaw ać bez zgody O rdynariusza czy H ie ra rc h y m iejscow ego książek, książeczek, ulotek itp. zaw ierających spisy nadan ych odpustów .
8 Zob. pap. P a w e ł VI, konst. apost. Regim ini Ecclesiae universae 15. VIII. 1967 η. 113.
18 Nie ma w skazania, jak często mogą udzielać tego odpustu. 11 Rozszerzono kan. 914.
[5] Nowy wykaz odpustów 83
§ 2. N atom iast potrzebne jest w y raźn e pozw olenie Stolicy Apost., n a w yd an ie w jakim kolw iek języku, autentycznego zbioru m o d litw i pobożnych p ra k ty k , do k tó ry ch Stolica Apost. dołączyła odpusty (por. kan. 1388).
16. Ci co uzyskali od Stolicy Apost. nad an ie odpustów dla w szystkich w iernych, są obow iązani pod zagrożeniem niew aż ności o trzy m anej łaski przesłać antentyczne odpisy nad an ia do P e n ite n c ja rii Apost. (kan. 920).
17. O dpust przyw iązan y do jakiegoś św ięta, o ile jest przen ie siony, to należy rozumieć, że jest przeniesiony na ten dzień, n a k tó ry jest praw n ie przeniesione dane święto lub jego zew n ętrz na uroczystość 13.
18. Jeżeli do zyskania odpustu przyw iązanego do jakiegoś dn ia w ym agane jest naw iedzenie kościoła lub kaplicy, może się ono odbyć od południa dnia poprzedniego do północy, k tó ra zam yka dzień oznaczony (kan. 923).
19. W ierny, k tó ry pobożnie u ż y w a 14 przedm iotu pobożności (krzyżyka lub krzyża, koronki, szkaplerza, m edalika) poświęconego w łaściw ie przez jakiegokolw iek kapłana, uzyskuje odpust cząst kowy.
Jeżeli zaś przedm iot pobożności został poświęcony przez p ap ie ża albo przez jakiegokolw iek biskupa, w ted y w ierny, używ ając go pobożnie, może uzyskać n adto odlpust zupełny w uroczystość św iętych apostołów P io tra i Paw ła, dodając 15 jed n ak jakąkolw iek zatw ierdzoną p raw n ie form ułę w yznania w iary (n. 17).
20. § 1. O dpusty przyw iązane do naw iedzenia kościoła nie giną, jeżeli kościół zru jnow any do fundam entów , zostanie odbudow a ny w ciągu lat pięćdziesięciu n a ty m sam ym lub p raw ie tym sam ym m iejscu i pod tym sam ym ty tu łe m (kan. 924 § 1).
§ 2. O dpusty przyw iązane do przedm iotów pobożności ty lko wówczas giną, gdy d an y przedm iot ulegnie całkow item u znisz czeniu albo zostanie sprzedany (kan. 924 § 2).
21. Ś w ięta M atka Kościół, w yrażając jak najw iększą troskę o zm arłych, znosząc jakikolw iek przyw ilej w tej m a t e r ii 16, po
13 Jest to krócej ujęty kan. 922.
14 Chodzi o tzw. dewocjonalia, używane ze czcią religijną, np. przez noszenie na sobie lub przy sobie, powieszenie nad łóżkiem, ucałow a nie itp.
15 To znaczy ma odmówić w yznanie w iary, np. Skład Apostolski, Credo mszalne i oczywiście w ypełnić trzy zwyczajne w arunki przepi sane dla uzyskania odpustu zupełnego.
84 О. Joachim Bar [6]
stan aw ia przychodzić im z pomocą jak najszczodrzej przez każdą ofiarę Mszy św. (n. 20).
22.§ 1. Żeby ktoś był zdolny do zyskania dla siebie odpustów, m usi być ochrzczony, w olny od ekskom uniki, w stan ie łaski p rzy n ajm n iej przy końcu nakazanych dzieł, podw ładny udzielającego
(kan. 925 § 1).
§ 2. Żeby jed n ak podm iot zdatny uzyskał je w rzeczywistości, m usi mieć przy n ajm n iej ogólną intencję ich zdobycia oraz w y konać nałożone w a ru n k i w czasie przepisanym i w n ależyty spo sób, w edług brzm ienia n a d a n ia (kan. 925 § 2).
23. Jeżeli z brzm ienia n ad a n ia nie w yn ika inaczej, odpusty udzielane przez biskupa zyskać mogą podw ładni poza tery to riu m , ja k i podróżni, tułacze i wszyscy w yjęci, którzy znajd u ją się na danym tery to riu m (kan. 927).
24. § 1. O dpust zupełny m ożna uzyskać w ciągu dnia tylko je den raz (n. 6).
§ 2. Jed n a k w m om encie śm ierci m oże uzyskać w ierny odpust zupełny, chociażby tego dnia już uzyskał odpust zupełny (n. 18).
§ 3. N atom iast odpust cząstkow y m ożna uzyskać k ilk a razy d z ie n n ie 17, o ile co innego nie jest zaznaczone (n. 6).
25. Czynność przew idziana dla uzyskania od pustu zupełnego zw iązanego z kościołem lub kaplicą obejm uje ich pobożne n aw ie dzenie w czasie którego należy odmówić m odlitw ę P ań sk ą i w yz nan ie w iary (Ojcze nasz i W ierzę) (n. 16).
26. Do uzyskania od pustu zupełnego w ym aga się w yk onania czynności obdarzonej odpustem oraz w ypełnienia trzech n a stę p u jących w arunków : spowiedź, K om unia św. i m odlitw a w in te n cjach papieża. W ym aga się ponadto w ykluczenia wszelkiego p rzy w iązania do jakiegokolw iek grzechu, naw et powszechniego.
Jeżeli b ra k u je pełnej tego ro d z aju dyspozycji albo n ie zostaną w ypełnione w spom niane w a ru n k i — z zachow aniem jed n ak prze pisu podanego niżej w punkcie 34 i 35 dla m ających przeszko dę — odpust będzie tylko cząstkow y (n. 7).
27. T rzy w a r u n k ii8 m ogą być w ypełnione w k ilk u d n ia c h 19 przed lub po w yko naniu przepisanej czynności. W ypada jednak, aby K om unia św. i m o dlitw a w intencjach papieża były w ypeł
916) i osobiste przyw ileje ołtarza uprzywilejowanego, a obecnie do każ dej Mszy św. odpraw ianej w intencji zm arłych będzie dołączony odpust zupełny.
17 Tekst łaciński ma term in „pluries in die”, to znaczy wiele razy, a więc kilka czy kilkanaście razy.
m Nowy w ykaz odpustów 85
nione w tym dniu, w k tó ry m w ykonuje się w spom nianą czyn ność (n. 8).
28. Po jednej spowiedzi sak ram en taln ej m ożna uzyskać kilk a odpustów zupełnych. Je d n a k po jednej K om unii św. i po jednej m odlitw ie w in ten cji Ojca św. uzyskuje się tylko jeden odpust zupełny (n. 9).
29. W arunek dotyczący m odlitw y w inten cjach papieża w yp eł n ia się całkow icie, jeżeli się odm aw ia w tej inten cji jedno „Ojcze nasz” i „Z drow aś”. Pozostaw ia się jed n ak poszczególnym w ie r nym możność odm ów ienia jakiejkolw iek innej m odlitw y zgodnie z czcią i szacunkiem żyw ionym przez każdego z nich w zględem papieża (n. 10).
30. Z asady w yd ane o odpustach zupełnych, zwłaszcza podana w yżej w punkcie 24 § 1, m ają także zastosow anie do odpustów zupełnych, k tó re dotąd zw ykło się nazyw ać „toties quoties” (η. 19).
31. Przez dzieło, do spełnienia którego jest ktoś zobow iązany p raw em albo nakazem , nie m ożna zyskać odpustu, chyba że w n a d aniu pow iedziano w yraźnie inaczej. Kto jed n ak spełnia dzieło nakazane sobie jako pokutę sak ram en taln ą a to dzieło jest p rzy padkiem o bdarow ane odpustam i, może jednocześnie zadośćuczy nić pokucie i zyskać odpusty (kan. 932).
32. O dpust przyw iązany do jakiejś m odlitw y m ożna zyskać bez w zględu n a to, w jakim języku zostanie ta m od litw a odm ó wiona, byle tylko wiadom o było o w iern y m jej przekładzie z ośw iadczenia albo P e n ite n c ja rii Apost. albo jednego z o rd y n a - riuszów lub h iera rch ó w m iejscow ych, gdzie jest w użyciu język,
na k tó ry przełożono m odlitw ę 20. '
33. Do zyskania odpustów w ystarczy odm aw ianie m odlitw y n a przem ian z tow arzyszem , albo tow arzyszenie m yślne, gdy ktoś in n y odm aw a ją ustnie (kan. 934 § 3).
34. Spow iednicy mogą zam ieniać czy to czynność p rzepisaną czy też w aru n k i, gdyby p en iten t nie m ógł ich w ykonać ze w zglę du n a p ra w n ą przeszkodę (por. kan. 935).
35. O rdynariusze albo hierarchow ie m iejscow i m ogą nadto zez w alać w iernym p ra w n ie im podlegającym , a przebyw ającym
10 To znaczy nie muszą być wykonane w jednym dniu. Oczywiście powinna być zachowana jakaś łączność między nimi, ale okres czasu wykonania wszystkich warunków nie jest oznaczony.
20 Jest to w zasadzie powtórzony przepis kan. 934 § 2, ale z opuszcze niem ostatniego zdania, które w praktyce mogło budzić wątpliwości i zmuszać do niewolniczego przekładu np. z języka łacińskiego na ję zyki nowoczesne.
S6 O. Joachim Bar [8]
w okolicach, gdzie nie mogą w żaden sposób, albo jedynie bardzo tru d n o w yspow iadać się czy p rzyjąć K om unię św., aby mogli zys kać odpust zupełny bez ak tu aln e j spowiedzi i K om unii św., b y leby w zbudzili sobie ak t skruchy i m ieli postanow ienie p rz y stą pienia do ty ch sakram en tó w św., skoro tylko n ad arzy się okazja (n. 11).
36. N iem i mogą zyskać odpusty przyw iązane do publicznych
m odlitw , jeżeli razem z w iernym i m odlącym i się w ty m sam ym m iejscu, wznoszą do Boga swą m yśl i pobożne uczücia; a gdy cho dzi o p ry w a tn e m odlitw y, w ystarczy że je rozw ażą m yślnie i w y rażą znakam i lub tylko przebiegną oczami (kan. 936).
III. Wykaz odpustów zupełnych
„E nchiridion in d u lg e n tia ru m ”, po p rzedstaw ien iu trzech n ad ań ogólnych odnoszących się do zyskiw ania odpustów cząstkow ych, w ylicza 70 m odlitw albo p ra k ty k pobożnych, do których są obec n ie przyw iązan e odpusty zupełne lub cząstkowe.
Jeżeli chodzi o od pusty zupełne, niektóre z nich m ożna zyskać tylko w w yznaczonych dniach, niek tó re naw et codziennie, oczy w iście z zachow aniem zasady, że odpust zupełny m ożna zyskać tylko raz na dzień.
Rozum ie się, że należy przy odpustach zupełnych w ypełnić zw ykłe 3 w arunki, a dla zyskania niektórych, jeszcze w a ru n k i dodatkow e, co zostanie podkreślone na swoim m iejscu.
Po dokładnym przeanalizow aniu zbioru widzim y, że odpusty zupełne są raczej przyw iązane do znaczniejszych p ra k ty k połą czonych z m odlitw am i (15 razy).
Są jed n ak przypadki, że zazwyczaj do pobożnej p ra k ty k i lub m odlitw y jest przyw iązany odpust cząstkow y, a tylko w specjal nych okolicznościach lub z racji jakiegoś św ięta m ożna zyskać odpust zupełny (znowu 15 razy). Poniew aż trzeb a zachować p rze pisane w arun ki, wyliczone przy danej p ra k ty c e pobożnej albo m o dlitw ie, przytoczę w szystkie przypadki u jęte w zbiorze odpustów.
1. O dpusty zupełne, które m ożna zyskać codziennie 1) Za o dpraw ienie adoracji N. S ak ra m e n tu przez pół godziny. N atom iast za naw iedzenie N. S ak ra m e n tu — odpust cząstko wy 21.
21 Enchiridion s. 44. And sposób adoracji nie jest określony, ani nie ma w arunku, by N. S akram ent był w ystaw iony dla adoracji.
[9] Nawy w ykaz odpustów 87
2) Za pobożne czytanie P ism a św. przez pół godziny z należ nym szacunkiem dla Słow a B o żeg o 'i trak to w a n ie te j czynności jako czytanie duchow ne.
Za każdorazow e czytanie P ism a św. pod tym i sam ym i w a ru n kam i, ale przez krótszy okres — odpust cząstkow y 22.
3) Za odpraw ienie „D rogi K rzyżow ej” 23.
W arunki: a) O dpraw ić trzeba to ćw iczenie w m iejscu, gdzie jest p raw n ie założona „D roga K rzyżow a”, b) T rzeba rozm yślać Mękę P. Jezusa (nie m a konieczności, by treścią rozm yślania były poszczególne stacje), c) T rzeba przechodzić od jednej do drugiej stacji. Jeżeli „Drogę K rzyżow ą” odpraw ia się publicznie i tru d n o w szystkim obecnym przechodzić od stacji do stacji, bez w yw oły w an ia zam ieszania, w y starczy gdy od stacji do stacji przecho dzi przew odniczący tem u ćw iczeniu a in n i w ierni pozostają na swoim m iejscu 24.
K to w ten sposób, z pow odu słusznej przeszkody, np. choroby, podróży, zam knięcia kościoła itp. nie może odpraw ić „Drogi K rzy żow ej” w edług wyżej podanych w arunków , zyska odpust zupeł ny, jeżeli p rzynajm n iej przez pół godziny odda się pobożnemu czytaniu albo rozw ażaniu M ęki P. Jezusa.
4) Za odm ów ienie cząstki Różańca (czyli 5 dziesiątków ) w koś ciele, w publicznej kaplicy, w rodzinie, w społeczności zakonnej, w stow arzyszeniu pobożnym.
Inne w a ru n k i: a) trzeba odmówić 5 dziesiątków bez przerw y, b) do m odlitw y ustn ej trzeb a dodać rozm yślanie tajem nic różań cowych, c) p rzy publicznym odm aw ianiu Różańca trzeb a zapow ia dać odm aw iane tajem nice, w edług przyjętego zw yczaju w danej m iejscowości; n atom iast w p ry w a tn y m od m aw ianiu Różańca w y starczy, by z m odlitw ą ustn ą łączyć rozm yślanie danej ta je m nicy 25.
2. O dpusty zupełne, które m ożna zyskać w oznaczonych dniach 1) Za pobożne publiczne 26 odm ów ienie hym nu „V eni C re a to r” w dln'iu 1 stycznia i w uroczystość Z esłania D ucha Św.
22 Enchiridion s. 64. 23 Enchir. s. 68—69.
24 Nie ma obowiązku pow staw ania i klękania przy każdej stacji. 25 Enchiridion s. 62—63.
26 Enchir. s. 26. W tekście łacińskim użyty term in „publice”, bez bliższego określenia, a więc w czasie jakiegoś nabożeństw a, zebrania itp.
88 О. Joachim Bar
O dpust cząstkow y — za pobożne odm ów ienie tego .hymnu. 2) Za pobożne odm ów ienie po p rzyjęciu K om unii św. m odlitw y „En ego”, przed obrazem (w izerunkiem ) P. Jezusa Urzyżowanego w każdy p iątek W ielkiego P ostu (tem pore Q uadr. et Passionis).
Za odm ów ienie tejże m odlitw y, w podobnych w aru n k ach , w in ne dni roku — odpust cząstkow y 27.
3) Za pobożne u ro c z y ste 28 odm ów ienie „T an tu m erg o ” itd. (Przed ta k w ielkim S akram entem ...) z w ezw aniem i m odlitw ą w W ielki C zw artek i w uroczystość Bożego Ciała.
Za pobożne odm ów ienie powyższego h ym n u z w ezw aniem i m o dlitw ą, w innych okolicznościach — odpust cząstkow y.
4) Za pobożny udział i ucałow anie K rzyża w czasie uroczystej adoracji krzyża podczas litu rg ii w W ielki P i ą t e k 29.
5) Za odnow ienie w jakiejko lw iek używ anej form ule p rzy rze czeń ch rztu św.: a) w czasie nabożeństw a odpraw ianego w w igilię W ielkanocy, b) w rocznicę swojego chrztu.
N atom iast odpust cząstkow y — za odnow ienie tychże p rzyrze czeń, jak wyżej, w innym d n iu 30.
6) Za pobożne p u b lic z n e 31 odm ówienie a k tu w ynagrodzenia „Jesu dulcissim e” w uroczystość N. Serca P. Jezusa.
Za pobożne odm ów ienie tego ak tu — odpust cząstkowy.
7) Za pobożne używ anie przedm iotów pobożności (krzyża, k rz y żyka, różańca, szkaplerza, m edalika) poświęconych przez papieża lu b jakiegoś biskupa, oprócz odpustów cząstkow ych, może w ie r ny zyskać odpust zupełny w uroczystość św iętych Apostołów P io tra i Paw ła, gdy n adto odm ówi w yznanie w iary, w jakiejko lw iek zatw ierdzonej form ule 32.
8) Za pobożne publiczne 33 odm ów ienie a k tu oddania się rodza ju ludzkiego Jezusow i C hrystusow i („Jesu dulcissim e, R edem ptor hu m an i g en e ris”) w uroczystość Jezusa C h ry stu sa K róla.
Za pobożne odm ów ienie tego ak tu —· odpust cząstkow y.
27 Enchir. s. 52—53.
28 Enchir s. 66—67. Tekst łaciński używa w yrażenia „sollem niter r e c ite tu r”, więc chyba w kościele, może w czasie nabożeństw a, adoracji' N. S akram entu itp.
29 Enchir. s. 59, 30 Enchir. s. 72.
31 Enchir. s. 54—55. „Publiczne odmówienie” będzie zasadniczo w koś ciołach i kaplicach, zgodnie z dotychczasową praktyką, gdy celebrans odm awiał głośno ten akt. Ale może być także i w czasie innego zebra nia w iernych, podczas procesji itp.
32 Enchir. s. 59 zgodnie z 17 norm ą konst. Indulgentiarum doctrina. 33 Enchir. s. 56. Zob. nadto uwagę w przypisie 31.
[11] Nowy w ykaz odpustów 89
9) Za pobożne naw iedzenie cm en tarza i rów noczesne pom odle nie się za zm arłych, chociażby tylk o w m yśli, w dniach od 1 do 8 listopada, zyskać m ożna codziennie odpust zupełny, k tó ry moż n a ofiarow ać jedynie za zm arłych.
Za naw iedzenie cm entarza, jak w yżej, w innych dniach ro k u — odpust cząstkow y, k tó ry m ożna ofiarow ać tylko za z m a rły c h 3i.
10) Za pobożne naw iedzenie kościoła, albo kaplicy publicznej, lu b półpublicznej (w odniesieniu jed n ak do tych, któ rzy praw n ie z nich korzystają), w dniu Z adusznym 35.
O dpust tem m ożna zyskać tylko za zm arłych, a przy naw iedze n iu kościoła lub kaplicy trzeb a odmówić Ojcze nasz i W ierzę.
Za zgodą O rdynariusza m ożna ten odpust zyskać w niedzielę poprzedzającą dzień Zaduszny lub następną, albo w uroczystość W szystkich Św iętych.
11) Za p u b lic z n e 36 odm ów ienie hym nu „Te D eum ” n a podzię kow anie P. Bogu za łaski, w ostatni dzień roku.
O dpust cząstkow y — za odm ów ienie tego h y m nu n a podzięko w anie P. Bogu za łaski.
12) Za przyjęcie pierw szej K om unii św., albo za udział w po bożnych cerem oniach pierw szej K om unii św .37.
13) O dpustu zupełnego może dostąpić kapłan , k tó ry uroczyście o dpraw ia pierw szą Mszę św. i w ierni, którzy uczestniczą w te j Mszy św. p ry m ic y jn e j38.
14) W dniu jubileuszu 25, 50 i 60-lecia św ięceń kapłań skich, może dostąpić odpustu zupełnego^ kapłan, gdy odnowi wobec Bo ga (coram Deo) postanow ienie w iernego w ypełniania obow iązków
swego pow ołania.
Również i w iern i m ogą dostąpić odpustu zupełnego, gdy uczest niczą w e Mszy św. celebrow anej z jakąś uroczystością przez ju b ilata 39.
15) Za udział, z pobudek religijnych, w uroczystym nabożeń
34 Enchir. s. 50.
35 Nie jest powiedziane, że ma to być dnia 2 listopada, ale w dniu, w którym obchodzi się „dzień Zaduszny”, Enchir. s. 71. Zresztą całe sform ułow anie zasad dla zyskania odpustu powyższego jest pew nym rozszerzeniem 15 norm y konst. Indulgentiarum doctrina.
36 Enchir. s. 67. W tekście łacińskim „si hym nus publice reo itetu r”, bez bliższego określenia, więc nie m usi to być w kościele.
37 Enchir. s. 61. 38 Enchir. s. 61. 39 Enchir. s. 63—64.
90 О. Joachim Bar [12]
stw ie eucharystycznym , odbyw anym n a zakończenie K ongresu E ucharystycznego 40.
16) Za o dpraw ienie rekolekcji, p rzynajm niej przez trz y pełne dn i 41.
17) Za udział w uroczystym zakończeniu m isji ludow ych, o ile W ierny w ysłuchał w czasie ty ch m isji k ilk a n au k 42.
18) Jeżeli p rzy jm ie się z pobożnym usposobieniem błogosław ień stw o papieskie, którego udziela Ojciec św. „U rbi et O rb i”. W y star czy przyjąć to błogosław ieństw o przy pom ocy rad ia, fizyczna obecność w m iejscu udzielan ia błogosław ieństw a przez Ojca św. n ie jest konieczna dla zyskania o d p u s tu 43.
19) Za pobożne naw iedzenie jednej z czterech bazylik w ięk szych w Rzymie:
a) w uroczystość P a tro n a bazyliki,
b) w każde św ięto de praecepto, zgodnie z kan. 1247 § 1. c) raz w roku, w jakim ś innym dniu obranym przez danego w iernego 44.
20) Za Udział w nabożeństw ie p orannym łub w ieczornym w koś ciele „stacy jn y m ” w Rzymie, w dni zaznaczone w m szale rzym skim 45.
21) Za udział w nabożeństw ie odbyw anym przez W izytatora w kościele, kaplicy publicznej lub półpublicznej w czasie p a s te r skiej w iz y ta c ji46. O dpust ten m ożna zyskać tylko ra z w czasie odbyw ającej się w izytacji pasterskiej.
22) Za pobożne naw iedzenie kościoła, w któ rym się odbyw a synod diecezjalny.
O dpust ten m ożna zyskać tylko raz w czasie trw a n ia synodu 47. 23) Za n aw iedzenie kościoła albo ołtarza w dn iu konsekracji kościoła lub o łtarza 48.
24) Za naw iedzenie kościoła p a ra fia ln e g o 49:
40 Enchir. s. 53. 41 Enchir. s. 54. 42 Enchir. s. 41. 43 Enchir. s. 49. 44 Enchir. s. 49. 45 Enchir. s. 66.
46 Enchir. s. 72. „Pastoralis visitatio” odbywa się zazwyczaj przez biskupa lub jego delegata — i chyba o takiej w izytacji mowa w tym nadaniu odpustu.
47 Enchir. s. 66. 48 Enchir. s. 71.
49 Enchir. s. 70. Jest nieco rozszerzona 15 norm a konst. Indulgentia
[13] Nowy w ykaz odpustów 91
a) w dniu św ięta tytu larnego, b) w d niu 2 sierpnia.
O bydw a odpusty m ożna zyskać albo w dniach w yżej podanych, albo w inn ych oznaczonych przez O rdynariusza, ze w zględu n a dobro w iernych.
O dpusty te m ożna rów nież zyskać w kościałach k ated raln y ch albo konkatedraln ych , chociażby nie b y ły kościołam i p a ra fia l nym i, jak rów nież w kościołach jakoby p arafialn y ch (quasipa- roeciales).
P rzy naw iedzeniu kościoła należy odmówić Ojcze nasz i Wierzę. 25) Za pobożne naw iedzenie kościoła lub kaplicy zakonnej w uroczystość Św iętego Założyciela danego z a k o n u 50.
P rzy naw iedzeniu kościoła lub kaplicy należy odm ówić Oj-cze nasz i W ierzę.
26) Jeżeli nie m a k apłana, k tó ry by chrześcijaninow i zn a jd u ją cem u się u kresu życia udzielił sak ram en tó w i odpustu zupełne go, o którym w kan. 468 § 2, Ś w ięta M atka Kościół łaskaw ie m u udziela, o ile jest odpowiednio dysponow any, o dp ustu zupełnego, k tó ry uzy sk u je w m om encie śm ierci, byleby za życia m iał zw y czaj odm aw iania jakichkolw iek m odlitw . Do uzyskania tego od p u stu chw aleb ną jest rzeczą posługiw anie się krzyżykiem lub krzyżem .
W arunek „byleby za życia m iał zwyczaj itd .”, to znaczy że s ta le (h abitualiter) odm aw iał jakieś m odlitw y w życiu, chociażby którego dnia je opuścił, uzupełnia — w opisanym wyżej p rz y p ad k u — trzy zw ykłe w a ru n k i konieczne dla uzyskania odpustu zupełnego.
T en odpust zupełny w m om encie śm ierci może uzyskać w ie r ny, chociażby tego dnia uzyskał już inny odpust zupełny 51.
IV. W ykaz odpustów cząstkowych
1. U wagi ogólne
O becny zbiór (Enchiridion) znacznie zm niejszył liczbę p ra k ty k pobożnych i m odlitw , do któ ry ch są przyw iązane odpusty cząst kowe. W sum ie jest 55 przypadków , z tego 40 w k tó ry ch m ożna zyskać tylko odpusty cząstkow e i 15 w któ ry ch zazwyczaj zysku je się odpust cząstkow y, ale p rzy zachow aniu specjalnych w a
50 Enchir. s. 72. Nie określono, czy to ma być kaplica publiczna. 51 Enchir. s. 28, zgodnie z 18 norm ą konst. Indulgentiarum doctrina.
92 О. Joachim Bar [141
ru n k ó w (okoliczności) m ożna zyskać czasem odpust zupełny, 0 czym już w yżej by ła mowa.
Możność ograniczonego tylko korzystania z odpustów cząstko w ych jest jed n ak tylko pozorna. Faktycznie now y zbiór lepiej 1 głębiej u jął spraw ę odpustów cząstkow ych, podając trz y ogólne zasady, k tó re w p raktycznym zastosow aniu pozw alają każdem u katolikow i w obfitej m ierze czerpać ze skarbca odpustów.
a) Zasada pierw sza:
W ierny dostępuje o d p u stu cząstkowego, jeżeli w czasie sp ełn ia n ia swoich obowiązków i w tru d a c h życia, wznosi m yśl do Boga, z pokorną ufnością, dodając jakiś ak t strzelisty, chociażby ty lk o w m yśli.
Ta zasada pobudzi w iernych do w ypełnian ia w skazania C h ry s tusa, że trze b a się zawsze m odlić (por. Łuk. 18, 1). U łatw i też w ykonyw anie obowiązków zawodowych i dopomoże do znoszenia tru d ó w życiowych. Ma to w ielkie znaczenie ascetyczne, gdyż roz w ija i pogłębia cnotę m iłości Boga i nadziei chrześcijańskiej. Rów nież przyczyni się do częstszego p ra k ty k o w an ia m odlitw y i w zbudżania dobrej intencji.
„A kt strz e listy ” —■ to k ró tk ie w ezw anie pomocy Bożej, odno w ien ie intencji, zw rócenie się o pomoc do M atki N ajśw . albo Św iętych itp. P ra k ty k a katolicka zna w iele tak ich k rótk ich w ez w ań m odlitew nych, um ieszczonych w zbiorach m odlitw .
O dm ów ienie a k tu strzelistego odbyw a się w p rak ty ce razem ze w zniesieniem m yśli do Boga z pokorną ufnością — a może być te n ak t strzelisty rów nież w yrażony tylko w myśli, bez zew nętrz nego w ypow iadania słów.
b) Zasada druga:
W ierny dostępuje odpustu cząstkowego, jeżeli pow odow any m o tyw em w iary, przyjdzie z pomocą potrzebującym w spółbraciom , pom agając im osobiście albo ze swoich dóbr.
Są obdarzone odpustem cząstkow ym w szelkie „uczynki m iło siern e co do duszy i co do c ia ła ”. Więc chodzi o w szelką pomoc p o trz e b u ją c y m 52, w ykonaną z pobudek w iary katolickiej, a nie w ystarczy tylko n a tu ra ln e współczucie, chęć uw olnienia się od n atrę ctw a, pozyskania uznania itp.
Bliźni m usi być w potrzebie, to znaczy p otrzebuje pomocy ze strony in nych osób s3.
52 Jest ogólne w yrażenie „fratru m necessitate laborantium ”, więc ten potrzebujący nie m usi być katolikiem .
od--[15] Nowy w ykaz odpustów 93
P om ag ający katolik czyni to osobiście, przez swą w łasną czyn ność, albo pom aga ze swoich dóbr doczesnych.
P rzyw iązan ie odpu stu do uczynków m iłosierdzia m a pobudzić w iernych do gorliwszego i częstszego p ra k ty k o w an ia tych uczyn ków.
c) Z asada trzecia:
W ierny dostępuje od p u stu cząstkowego, gdy w in ten cji u m a rt w ien ia się, odm ówi sobie czegoś godziwego a sobie przyjem nego. Ta zasada m a zachęcić do p ra k ty k o w an ia dobrow olnych u m a rt w ień, ta k w ażnych dla opanow ania siebie i rozbudzenia w iększej m iłości Bożej.
W arunkiem zyskania tego odpustu, to odm ów ienie sobie, w d u c h u u m artw ie n ia się czegoś, co jest dla danej osoby przyjem ne, a co sam o w sobie jest godziwe, albo przy n ajm n iej obojętne pod w zględem m oralnym .
Musi być in ten cja u katolika, to znaczy chęć p rak ty k o w an ia chrześcijańskiego u m artw ien ia.
2. N ie k tó r e m o d litw y i p r a k ty k i pobo żn e
Nie m a potrzeby, aby tu ta j w yliczać tych 40 p ra k ty k poboż n y c h i m odlitw , do k tóry ch jest przyw iązany odpust cząstkowy.
W spom nę tylko o niektórych, częściej u nas używ anych, a peł ny ich w ykaz podadzą m odlitew niki lub m szaliki.
Oto niek tó re p ra k ty k i pobożne obdarzone odpustam i cząstko w ym i:
— w zbudzenie sobie aktów w iary, nadziei i miłości. — przyjęcie K om unii św. duchow nej.
— uczenie się, albo nauczanie katechizm u (katechizacja); odpust jest dla nauczającego i dla uczących się.
— uczestniczenie w now ennie odpraw ian ej publicznie przed u ro czystościam i Bożego N arodzenia, Z esłania D ucha Św., N iepo kalanego Poczęcia N. M aryi P.
— odpraw ien ie rozm yślania.
— odpraw ienie skupienia miesięcznego (rekolekcji miesięcznych). — przeżegnanie się z w ym ów ieniem słów „W imię Ojca i Syna
i D ucha św. A m en ”.
W yliczę też kilk a m odlitw bardziej znanych, do k tó ry ch po bożnego odm aw iania przyw iązane są odpusty cząstkowe:
pustem , ale tylko te, które w ykonuje się wobec konkretnych osób po trzebujących pomocy.
94 О. Joachim Ваг [16]
— Actiones nfastras... — Agim us tib i gratias...
— Anioł P ański (3 w ezw ania, 3 Zdrow aś, w ezw anie i m odlitw a). W czasie w ielkanocnym : R egina caeli...
— A nim a C hristi...
— W ierzę w Boga... (skład Apostolski). — P salm 129 „De p ro fu n d is”.
— L itan ie zatw ierdzone dla całego Kościoła (obecnie 6). — M em orare (Pomnij...).
— O sacrum convivium ...
— R equiem aeternam ... (W ieczny odpoczynek...). — Salve Regina...
— Sub tu u m praesidium ... (Pod T w oją obronę...). — Veni, Ś ancte Spiritus...
ARGUMENTUM
A uctor de nuper edita collectione sub tit. „Enchiridion indulgen tia ru m ” tractat. Eius valorem iuridicam describit (atque „Normae de indulgentiis” in collecione trad itae brevi commentario ornat. Postea concessione-s indulgentiarum allegat, dividens tractationem in concessio nes indulgentiarum plenariarum et partialium . Ubi opus erat explica tiones opportunas Auctor adiunxit. Hoc modo lector tum valorem tu m utilitatem novae collectionis indulgentiarum profundius cognosci potest.
