Ryzyko zakażenia w gabinecie kosmetycznym

|StreSzczenie

Kosmetolog i kosmetyczka, jako usługodawcy, ponoszą odpowiedzialność za wykonywane zabiegi. Odpowie- dzialność wiąże się z sankcjami, jakie mogą dotknąć osób wykonujących usługi i zabiegi kosmetyczne za zdarzenia związane z zawartą umową. W artykule przedstawiono czynności, obowiązki i konsekwencje odpowiedzialności cywilnej, ze szczególnym uwzględ- nieniem zakażeń.

Słowa kluczowe: gabinet kosmetyczny, przepisy prawa, zakażenia

|AbStrAct

Cosmetologist and beautician incur responsibility as con- tractors. Responsibility determines sanctions that would possibly hit the contractors performing cosmetic services and treatment according to concluded contract. The article presents both liability regimes as well as other consequen- ces and obligations in relation to clients with emphasis on infections.

Key words: beauty parlor, laws, infections

»

otrzymano / received

04.05.2015

poprawiono / corrected

30.05.2015

zaakceptowano / accepted

11.06.2015

Ryzyko zakażenia

w gabinecie kosmetycznym

– konsekwencje cywilnoprawne

Risk of infection in beauty parlor – civil law consequences

Iwona

Wrześniewska-Wal centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

Szkoła zdrowia Publicznego, zakład Prawa, ekonomiki i zarządzania ul. Kleczewska 61/63 01-826 Warszawa T: + 48 22 560 11 40 E: idrwal@yahoo.com

|WStęP

Liczba pozwów i wszczętych spraw sądowych wskazu- je na duży stopień ryzyka w prowadzeniu działalności przez właścicieli gabinetów kosmetycznych. Salon ko- smetyczny można uznać za typowy gabinet zabiegowy, w którym może nastąpić naruszenie ciągłości tkanek i kontakt z krwią, a każdy klient może być potencjalnie zakażony. na ryzyko zakażenia narażeni są zarówno pracownicy, jak i klienci, korzystający z takich usług.

W Polsce wśród zakażeń najczęściej spotykanych jest wirusowe zapalenie wątroby (WzW) typu b i typu  c, rzadziej ogólnoustrojowe zakażenia bakteryjne.

Większość dorosłych i dzieci do lat 4 ulega zakażeniu w szpitalach i przychodniach. W pozostałych przy- padkach do zakażeń dochodzi podczas wizyt w salo- nie fryzjerskim, studiu tatuażu, a także w kontaktach

z nosicielami wirusa. W jednym z wyroków, które co do zasady dotyczą zakażeń w placówkach medycznych, sąd wyraźnie wskazuje na inne miejsca zakażenia:

„na podstawie dostępnej dokumentacji medycznej nie można w sposób jednoznaczny ustalić miejsca i czasu zakażenia powódki. W przypadku powódki możliwość zakażenia istnieje w wielu miejscach. Przyjmuje się, że w przypadku dzieci możliwość zakażenia przez służbę zdrowia jest wysoka, natomiast jeśli chodzi o osoby do- rosłe, to wzrasta ilość zakażeń pozamedycznych (fry- zjer, manikiurzystka, pedikiurzystka, kosmetyczka)” [1].

|SzKOdA

W zawodzie kosmetyczki, czy kosmetologa, ważne jest, aby pomagać, a nie szkodzić. Szkoda związana z zakaże- niem klienta w gabinecie kosmetycznym jest przesłanką

do odpowiedzialności odszkodowawczej. Polega ona na obowiązku wynagrodzenia uszczerbku, jaki poniósł po- szkodowany klient wbrew swojej woli (funkcja kompen- sacyjna) [2]. Wynagrodzenie uszczerbku, czyli świad- czenie, mające na celu naprawienie szkody, określane jest jako świadczenie odszkodowawcze. Kodeks cywilny (k.c.) nie zawiera ustawowej definicji szkody, a doktryna uznaje, że to pojęcie jest wystarczająco określone przez język potoczny [3, 4]. zauważyć przy tym należy, że w języku potocznym szkoda jest kategorią ekonomicz- ną, a nie prawną [5]. Określenie pojęcia szkody w zna- czeniu prawnym należy do zadań orzecznictwa i nauki.

zadanie to jest znacznie trudniejsze w sytuacji, gdy szkoda wywołana jest skutkami odległymi w czasie lub kumulacją takich długoterminowych skutków. z taką sytuacją spotykamy się w przypadku poniesienia przez klienta szkody związanej z zakażeniem WzW typu b lub WzW typu c. Konstrukcja odpowiedzialności cy- wilnej opiera się na wystąpieniu szkody. Jednak istnie- nie samej szkody nie przesądza o odpowiedzialności.

Kolejnymi przesłankami tej odpowiedzialności są: wina i związek przyczynowy, który łączy fakt zaistnienia szkody z działaniem (lub zaniechaniem) osoby wykonu- jącej zabieg kosmetyczny. dopiero łączne wystąpienie tych trzech przesłanek rodzi odpowiedzialność cywil- ną. z punktu widzenia procesu sądowego najtrudniej- szy do wykazania jest związek przyczynowy. Przy czym kodeks cywilny stoi na gruncie tzw. adekwat- nego związku przyczynowego, stanowiąc w art. 361 § 1 k.c., że zobowiązany do odszkodowania odpowiada tylko za normalne następstwa swego działania lub za- niechania, z którego szkoda wynikła. nie wystarczy więc stwierdzić istnienie związku przyczynowego jako takiego. Wymagane jest bowiem też stwierdzenie, że chodzi o następstwa „normalne”. Jeżeli powstała szkoda w postaci np. rozstroju zdrowia, spowodowanego za- stosowaniem niewłaściwie sterylizowanych narzędzi w gabinecie kosmetycznym, można mówić o zaistnieniu normalnego związku przyczynowego.

|rOdzAJe OdPOWiedziALnOści

zgodnie z kodeksem cywilnym obowiązek naprawienia szkody może wynikać z umowy lub ustawy. W przy- padku umowy mówimy o odpowiedzialności kontrak- towej (art. 471 k.c.). Źródłem szkody jest tu niewykona- nie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, najczęściej zawartej wcześniej umowy.

Odpowiedzialność, wynikająca z ustawy, to odpowie- dzialność deliktowa (art. 415 k.c.). W tym przypadku dopiero czyn niedozwolony wyrządzający szkodę powoduje powstanie zobowiązania między stronami w postaci roszczenia odszkodowawczego. Między obu rodzajami odpowiedzialności istnieją podobieństwa (co

do szkody, związku przyczynowego i winy) oraz istotne różnice (co do ciężaru dowodu, zakresu i sposobów na- prawienia szkody, terminów przedawnienia roszczeń, właściwości sądu). Ma to zasadnicze znaczenie zarów- no dla odpowiedzialności sprawcy szkody, jak i dla do- chodzenia roszczeń przez poszkodowanego.

W pierwszej kolejności wyróżnić należy odpowie- dzialność kontraktową, czyli odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, co w języku potocznym oznacza niedotrzymanie jej wa- runków. Umowa może być zawarta ustnie lub pisemnie.

Możliwość poniesienia odpowiedzialności zależy od łącznego spełnienia następujących warunków:

1. klient musi ponieść szkodę, która ma wymiar mająt- kowy (np. klient poniósł wydatek, a usługa została źle wykonana);

2. musi dojść do niewykonania lub nienależytego wy- konania zobowiązania przez kosmetologa lub kosme- tyczkę (tzn. usługa została nieprawidłowo wykona- na albo w ogóle nie została wykonana);

3. istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zo- bowiązania a powstaniem szkody.

rozważając możliwość poniesienia odpowiedzialno- ści przez kosmetyczkę lub kosmetologa, warto zastano- wić się nad charakterem tej usługi. co do zasady celem zabiegu kosmetycznego jest uzyskanie pożądanego przez klienta efektu urody, zgodnego z jego subiektyw- nymi odczuciami estetycznymi. W kosmetyce zatem liczy się rezultat, a umowa o usługi kosmetyczne czę- sto jest umową rezultatu (np. wykonanie depilacji, ma- nikiuru lub pedikiuru). Jednak w pewnych sytuacjach osiągnięcie rezultatu nie będzie możliwe (np. wykona- nie maseczki odmładzającej). W takiej sytuacji o odpo- wiedzialności cywilnej kosmetyczki i kosmetologa moż- na mówić tylko wówczas, gdy podczas wykonywania swoich czynności nie zachowały należytej staranności.

W zależności więc od charakteru świadczenia jednym z warunków powstania odpowiedzialności będzie nie- osiągnięcie umówionego rezultatu bądź niedołożenie należytej staranności w wykonaniu zobowiązania.

z punktu widzenia procesu sądowego warto zasta- nowić się, jak należy rozumieć należytą staranność kosmetyczki czy kosmetologa. zgodnie z art. 355 k.c.

należyta staranność to taka, która jest ogólnie wyma- gana w stosunkach danego rodzaju. Przyjmuje się, że przez należytą staranność rozumie się pewien sposób postępowania przy podejmowanych czynnościach. Ma on charakter pewnego ogólnego modelu lub wzorca.

Uwzględniając rodzaj działalności, należy zauważyć, że obecnie kosmetyczka czy kosmetolog najczęściej działają w ramach swojego gabinetu kosmetycznego,

czyli jako przedsiębiorcy. Warto zatem wspomnieć, że stosunkach gospodarczych, budując wzorzec należy- tej staranności, uwzględnić należy wyższe wymaga- nia z uwagi na zawodowy charakter działalności (art.

355 §  2  k.c.). Uzasadnieniem dla takiego „surowszego”

wzorca jest okoliczność, że działalność przedsiębiorcy, mająca charakter gospodarczy lub zawodowy, prowa- dzona jest w sposób ciągły i powinna być oparta na szczególnych umiejętnościach. Prowadzenie działalno- ści profesjonalnej uzasadnia zwiększone oczekiwania co do umiejętności i wiedzy. Ocena stopnia staranności nie może być dowolna, musi poddawać się weryfikacji [6]. W praktyce ocena, czy w danym przypadku doszło do naruszenia zasad należytej staranności, polega na zestawieniu konkretnego postępowania kosmetyczki i kosmetologa z wzorcem postępowania. Powstaje py- tanie: jakie regulacje stanowią wzorzec postępowania w odniesieniu do należytej staranności przy wykony- waniu czynności w gabinecie kosmetycznym? Ocena postępowania pod kątem dołożenia należytej staran- ności przy podejmowanych czynności powinna zostać dokonana w oparciu o wzorzec, wynikający z przepi- sów prawa, oraz opracowane i wdrożone, w ramach danego gabinetu, procedury i zasady. należy również podkreślić, że niedochowanie należytej staranności jest utożsamiane z niedbalstwem (czyli formą winy nieumyślnej), gdy uchybieniu towarzyszy niewłaściwe nastawienie sprawcy, np. nieuwaga, pośpiech [7].

Powstanie przesłanek odpowiedzialności kontrak- towej nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń, wynikających z odpowiedzialności deliktowej. Jest to odpowiedzialność za delikt, czyli za czyn niezgodny z porządkiem prawnym. chodzi tu o wszystkie sytu- acje, w których osoba wykonująca daną usługę w gabi- necie kosmetycznym postępuje w sposób niewłaściwy, np. nie przestrzega instrukcji stosowania określonych substancji kosmetycznych, co w efekcie może spowo- dować np. uczulenie, blizny, przebarwienia, utratę płyt- ki paznokcia i inne. deliktem jest również naruszenie wymogów higienicznych, co w konsekwencji doprowa- dza do szkody w postaci zakażenia klienta. Przesłanki tej odpowiedzialności są podobne do przesłanek odpo- wiedzialności kontraktowej, a więc:

1. musi dojść do wyrządzenia szkody lub krzywdy (np.

zakażenia klienta);

2. źródłem szkody musi być bezprawne i zawinione zachowanie sprawcy (np. kosmetyczka poparzyła twarz klienta, ponieważ niestarannie zapoznał się z instrukcją użycia produktu);

3. pomiędzy tym zachowaniem a powstaniem szkody musi istnieć adekwatny związek przyczynowy (sąd dokonuje oceny, czy taki związek zachodzi w kon- kretnym przypadku).

Odpowiedzialność deliktowa może pociągnąć za sobą bardzo dotkliwe skutki dla kosmetologa lub ko- smetyczki. W sytuacji gdyby doszło do wyrządzenia szkody na osobie w wyniku np. zakażenia, pokrzyw- dzony klient może domaga się naprawienia krzywdy, z którą wiąże się zapłata zadośćuczynienia. instytucję zadośćuczynienia precyzuje art. 444 § 1 k.c. w związ- ku z 445 § 1 k.c. stanowiąc, że osobie poszkodowanej, która w wyniku wyrządzonej jej szkody doznała uszko- dzenia ciała lub rozstroju zdrowia, sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za do- znaną krzywdę. Jest to świadczenie jednorazowe i pie- niężne. celem jego zasądzenia jest złagodzenie cierpień fizycznych i psychicznych poszkodowanego. zadość- uczynienie pieniężne spełnia przede wszystkim funk- cje kompensacyjną i tym samym jego wysokość musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość.

Oprócz charakteru kompensacyjnego zadośćuczynie- nie powinno spełniać funkcję represyjną wobec oso- by odpowiedzialnej za szkodę. Wysoki stopień winy osoby odpowiedzialnej za szkodę powinien wpływać na podwyższenie zadośćuczynienia [8]. Sąd, określa- jąc wysokość należnego zadośćuczynienia, bierze pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy, mające wpływ na wysokość doznanej krzywdy, a w szczególności takie elementy, jak: stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego (kalectwo), długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji (bolesność zabiegów, do- konywane operacje, leczenie sanatoryjne), wiek i płeć poszkodowanego, poczucie bezradności życiowej i jego możliwości w przyszłości (niemożność wykonywania zawodu, uprawiania sportu, zawarcia związku mał- żeńskiego, posiadania dzieci), a także aktualną stopę życiową społeczeństwa na obszarze zamieszkiwanym przez poszkodowanego [9]. zadośćuczynienie nie może być symboliczne. Kwoty te wynoszą od kilku do kilku- dziesięciu tysięcy złotych.

|WyMAgAniA SAnitArnO-higieniczne Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi zawiera prawną definicję

„zakażenia” [10]. zakażenie jest to wniknięcie do orga- nizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika choro- botwórczego. drogi przenoszenia zakażeń mogą być bezpośrednie przez dotyk (np. skóry, błon śluzowych), pośrednie – powietrzno-kropelkowa (np. kichanie, mó- wienie) oraz inhalacyjne. Miejsca, w których wykonuje się zabiegi związane z naruszeniem ciągłości tkanek (tatuaż, piercing, manikiur, pedikiur), powinno trak- tować się jak gabinety zabiegowe. Wynika to z faktu, że klienci korzystający z usług wyżej wymienionych gabinetów są anonimowi. Pracownicy gabinetów ko- smetycznych nie mają żadnych informacji o stanie ich

zdrowia, a mogą być oni nosicielami chorób wywoła- nych przez:

• grzyby, np. drożdżaki (Candida albicans), oraz z rodzaju saprofitycznych (Pityrosporum) wywołujących łupież,

• bakterie, np. gronkowca złocistego, paciorkowca,

• wirusy, np. grypy oraz najgroźniejsze, przenoszone drogą krwi: hbV (Hepatitis B Virus), hcV (Hepatitis C Virus) i hiV (Human Immunodeficiency Virus), a także wirusy, które atakują skórę lub których działalność przejawia się na skórze: wirusy brodawczaków, wi- rus opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca).

z tego względu każdy klient gabinetu kosmetyczne- go powinien być traktowany jako osoba potencjalnie zakażona. Używanie źle wysterylizowanych narzędzi to ryzyko zachorowania nie tylko dla klienta gabine- tu, ale również dla osoby wykonującej zabieg. Wyko- nywanie tatuażu, pedikiur, manikiur (cążki, nożyczki), przekłuwanie uszu, strzyżenie, golenie to zabiegi ko- smetyczne wysokim ryzyku przeniesienia zakażenia głównie wirusami hiV, hbV i hcV. Warto pamiętać, że do zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu b wystarczy tylko 0,000004 ml krwi, a wirusem hiV – 0,1 ml, czyli dużej kropli.

W związku z powyższym ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz liczne rozporządzenia nakładają na prowadzą- cych gabinety kosmetyczne szereg obowiązków. Art. 16 przytoczonej ustawy stanowi, że osoby inne niż udzie- lające świadczeń zdrowotnych, podejmujące czynności, w trakcie wykonywania których dochodzi do narusze- nia ciągłości tkanek ludzkich, są obowiązane do wdro- żenia i stosowania procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami oraz chorobami zakaźnymi. Powsta- je pytanie: co te procedury powinny regulować? Przede wszystkim sposób postępowania przy wykonywaniu czynności, w trakcie których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich, zasady stosowania sprzętu poddawanego sterylizacji oraz sposoby przeprowadza- nia dezynfekcji skóry i błon śluzowych oraz dekonta- minacji pomieszczeń i urządzeń. W praktyce oznacza to postępowanie w przypadku bezpośredniego kontaktu personelu z materiałem potencjalnie zakaźnym (pod- czas: zakłucia igłą, skaleczenia, skażenia spojówek oczu).

|W JAKi SPOSób MyĆ i dezynfeKOWAĆ UżyWAny SPrzęt OrAz dALSze POStęPOWAnie

na wniosek podmiotu, tj. gabinetu kosmetycznego obo- wiązanego do wdrożenia i stosowania procedur, Pań- stwowy Powiatowy inspektor Sanitarny (PPiS) opiniuje te procedury. Mają one istotne znaczenie ze względu na brak szczegółowych regulacji prawnych, określających

standardy sanitarne dla tego typu obiektów. Wymaga- nia sanitarno-higieniczne, które powinny być spełnio- ne w gabinecie kosmetycznym, były zawarte w Roz- porządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r.

w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej [11]. Jednak z 1 stycznia 2012 r. rozporządzenie przestało obowiązywać, a do dziś nie ukazał się nowy akt prawny.

Już od 18 maja 2012 r. dostępny jest projekt nowe- go rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie szcze- gółowych wymagań sanitarno-higienicznych, jakimi powinny odpowiadać obiekty, w których świadczone są usługi fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej. Położono duży nacisk na bezpieczeństwo zdrowotne klienta, w celu uniknięcia ryzyka przenie- sienia choroby zakaźnej podczas wykonywaniu za- biegów, w czasie których dochodzi lub istnieje ryzyko przerwania ciągłości tkanek i kontaktu uszkodzonych tkanek ze skażoną krwią lub wydzielinami człowieka (np. surowica, ślina), obecnymi na źle wysterylizowa- nych narzędziach [12].

|nAdzór

nAd gAbinetAMi KOSMetycznyMi

bezpośredni nadzór nad zakładami świadczącymi usłu- gi fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu oraz odnowy bio- logicznej sprawuje właściwy terenowo PPiS, do którego należy zgłosić fakt rozpoczęcia działalności. Ponad- to, stosownie do art. 27 ust. 1 ustawy z o Państwowej inspekcji Sanitarnej, w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji admi- nistracyjnej, usunięcie w ustalonym terminie stwier- dzonych uchybień [13]. natomiast jeżeli naruszenie ww. wymagań spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitar- ny nakazuje zawieszenie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej. takiej decyzji nadany jest rygor natychmiastowej wykonal- ności. zdaniem naczelnego Sądu Administracyjnego do zastosowania tej ustawy nie wystarcza naruszenie wymagań higienicznych lub zdrowotnych, lecz musi wystąpić skutek w postaci bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi [14]. zakres kontroli przepro- wadzanych przez pracowników Państwowej inspekcji Sanitarnej w salonach kosmetycznych wynika z art. 4 omawianej ustawy o Państwowej inspekcji Sanitarnej.

Podczas kontroli pracownik Państwowej inspekcji Sa- nitarnej sprawdza, czy podmiot ma aktualny wynik badania jakości wody. W przypadku odprowadzania nieczystości płynnych do szamba własnego gabinet

kosmetyczny musi mieć umowę na wywóz nieczysto- ści płynnych oraz umowę na odbiór i wywóz odpadów z firmą, mającą wymagane pozwolenie. Kontrolujący ocenia również zgodność występujących w zakładzie warunków higieny pracy z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa zdrowotnego i środowiskowego. War- to pamiętać, że kontrolą Państwowej inspekcji Sanitar- nej mogą być objęte wszystkie pomieszczenia w gabi- necie kosmetycznym, w których pracują lub z których korzystają pracownicy.

|POdSUMOWAnie

Odpowiedzialność oznacza ogół sankcji, które mogą do- tknąć osób wykonujących usługi i zabiegi kosmetyczne, za zdarzenia związane z zawartą umową. Kosmetolog i kosmetyczka ponoszą odpowiedzialność za wykona- nie zobowiązania, wynikającego z zawartej z klientem umowy. Przede wszystkim zabieg powinien być wyko- nany zgodnie z opisem. W przypadku takich zabiegów, jak maseczki, zabiegi odmładzające, osoba je wyko- nująca co do zasady nie ponosi odpowiedzialności za osiągnięcie określonego rezultatu (efektu estetyczne- go), a jedynie za dołożenie należytej staranności. Poza odpowiedzialnością, wynikającą z umowy i związaną wprost z jakością czy faktem wykonania usługi lub za- biegu, istnieje odpowiedzialność za szkodę spowodowa- ną czynem bezprawnym (deliktem). Oznacza to działa- nie niezgodne z regułami prawa, zasadami współżycia społecznego, dobrymi obyczajami, a także zasadami wykonywania zawodu. istotne są również procedu- ry. Wykonanie przez kosmetyczkę zabiegu w sposób sprzeczny z normami sanitarnymi bądź sprzeczny z regułami wykonywania danego zabiegu rodzi odpo- wiedzialność, jeśli działanie to wywoła szkodę. bez- pośredni kontakt zakażonej krwi nawet z niewielkim obszarem uszkodzonej skóry czy błony śluzowej osoby zdrowej może spowodować wniknięcie do organizmu i rozwój w nim żywego biologicznego czynnika cho- robotwórczego, prowadząc do poważnych powikłań i chorób. W przypadku naruszenia zdrowia danej oso- by może się ona domagać, poza odszkodowaniem za straty materialne, także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. dlatego ważne jest, aby prze- strzegać zasad i procedur sposobów postępowania przy wykonywaniu czynności, w trakcie których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich, zasad stoso- wania sprzętu poddawanego sterylizacji oraz sposobów przeprowadzania dezynfekcji skóry i błon śluzowych, a także dekontaminacji pomieszczeń i urządzeń. należy dbać o bezpieczeństwo klientów i pracowników salonu, rozumiejąc, że małe niedopatrzenie z punktu widzenia higieny może nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne i finansowe.

|LiterAtUrA

1. Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 10 marca 2014 r., sygn. akt ii c 455/12, orzeczenia.lodz.so.gov.pl/details/$n/152510000001003_

ii_c_000455_2012_Uz_2014-04-09_001, dostęp 3 czerwca 2015 r.

2. P. dzienis, Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, [w:] A. górski i P. dzienis: Regulacje prawne w ochronie zdrowia, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica; białystok 2006, 25-52.

3. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dzU z 1964 r. nr 16, poz. 93, z późn. zm.).

4. W. czachórski, A. brzozowski, M. Safjan, e. Skowrońska-bocian, Zobowiązania – zarys wykładu, Wydawnictwo Prawnicze Lexis ne- xis;Warszawa 2004, 96-112.

5. A. Szponar, Odszkodowanie za szkodę majątkową; szkoda na mieniu i osobie, OW brAntA bydgoszcz 1998, 22-25.

6. Wyrok Sądu najwyższego z 22 września 2007 r., sygn. akt V cSK 178/07, LeX nr 485896.

7. M. nesterowicz, Prawo medyczne, dom Organizatora, toruń 2013, 87-103.

8. Orzeczenie Sądu najwyższego z 14 listopada 1972 r., i cr 436/72, nP.

4/1975, s. 585, za M. nesterowicz: Prawo medyczne, dom Organizatora, toruń 2013, 114-123.

9. M. Wałachowska, Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, dom Organizatora, toruń 2007, 126-135.

10. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu za- każeń i chorób zakaźnych u ludzi (dzU z 2013 r., poz. 947, z późn. zm.).

11. rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej (dzU 2004 r., nr 31, poz. 273).

12. http://legislacja.rcl.gov.pl/docs//516/46343/46350/46351/doku- ment36579.pdf, data dostępu 03.06.2 czerwca 2015 r.

13. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (dzU 2011 r., nr 212, poz. 1263, ze zm.).

14. Wyrok naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 października 2008 r.

OSK 1229/07, LeX nr 565672.