Uwagi o podziale tektonicznym Polski

Ola) 1I1.H:DOl.I<łI8)

Stanisław BUKOWY .

Uwagi o podziale tektonicznym Polski

Rozbieżność w terminologii tektonicznej i kryteriach podziału stoso- wanego w· geologii strukturalnej utrudnia dziś przekazywanie informa- cji. Trudność sprawia przede wszystkim duża liczJba podziałów tektonicz- nych Polski. Każdy z nich wnosi coś nowego i ma swoje walory, gdyż służy określonemu celowi, niemniej odczuwa się potrzebę podziału o bar- dziej uniwersalnym zastosowaniu. Ze względu na istnienie kilkunastu

podziałów strukturalnych i tektonicznych oraz ich coraz większą roz-

bieżnośĆ, celowe wydaje się więc podjęcie prób ustalenia jednolitego po-

podziału oraz związanej z nim terminologii tektonicznej. Udało iby się to

prżypuszczalnie osiągnąć podczas sympozjum poświęconego tym zagad- nieniom .. Jako głos w ewentualnej dyskusji służyć może przedstawiona w niniejszym artykule propozycja -podziału tektonicznego, nawiązUjącego

do znanych podziałów, lecz przeprowadzonych na innej zasadzie. Artykuł

ten napisany był w 1967 r. z myślą o takim sympozjum, a ponieważ nie

stracił on na swej aktualności, po uzupełnieniu go nowymi danymi, prze-

dłożono go obecnie do publikacji.

• • •

Poglądy na podział tektoniczny Polski kształtują się stopniowo, dla niektórych regionów oddzielnie, w zależności od budowy tektonicznej,

różnic w rodzaju diastroficzno-sedymentacyjnym oraz kryteriów w przy-

jętym systemie samego podziału. Szczególnie duże różnice budowy oro- genu Karpat w porównaniu z epeirogenem na jego przedpolu spowodo-

wały, że w obydwu przypadkach zastosowano podział oparty na oddziel- nych kl'yteriach. Ze zrozumiałych względów najszybciej przeprowadzony

został podział Karpat, a jego alrtualna forma zawarta jest w publikacjach M. Ksią:bkiewicza i H. Swidzińskiego. Odnośnie natomiast podziału tek- tonicznego środkowej i północnej Polski istnieje nadal duża rozbieżność poglądów. J. Nowak (1927) podział ten oparł na strukturach związanych

z najmłodszymi ruchami orogenezy alpejskiej. Wyróżnił on: Karpaty, za- padlisko przedkarpackie, wał metakarpacki, a w nim jednostki drugiego

rzędu: . J. Samsonowicz (vide M. Książkiewicz i J. Samsonowicz, 1953)

podał podział tektoniczny Polski uwzględniając struktury pokrywy me-

Kwartalnlk Geologiczny, t. III, nr ł, 19'11 r.

KwartalnIk Geologiczny - ł

798 ^{stanisław iBukowy}

zozoicznej i podłoża zwanego fundamentem. Podział ten nie wszedł jed- nak w życie, gdyż wygodniejszym okazał się podział wprowadzony przez W. Pożaryskiego (1956), uzupełniany w latach 1957, 1963, 1964, 1966. Był

to bowiem podział bardziej jednolity, opierający się głównie na 'budowie tektonicznej pokrywy ·mezozoicznej. W oparciu o podobne kryteria prze- prowadzony został podział strukturalny przez J. Sokołowskiego (1966).

Znaczenie tektoniki młodej w podziale strukturalnym 'zostało podkreślo-

ne również przez A. Tokarskiego (1958). .

Inny podział wprowadzony został przez S. Sokołowskiego i J. Znoskę

(1958), którzy uwzględnili w nim nie tylko struktury pokrywy, ale rów-

nież głębokieg9 podłoża. W 1962 r. J. Znosko podał podstawowe zasady interpretacji tektonicznej, a w 1966 r. nowy podział na jednostki tekto- niczne, słusznie przeciwstawiając podziałowi orogenu ^podział platformy.

Podział ten dotyczy (podobnie jak i podział J. Samsonowicza) struktur pokrywy oraz struktur ^podłoża, a więc różnych . ^pięter strukturalnych.

Podział tektoniczny i strukturalny pod aspektem mapy mineralogicznej Polski opracował R. Osika (1965). W oparciu o naturalne i dominujące

cechy tektoniczne przeprowadził on podział na orogeny, platformy oraz obszary zregenerowane, a obraz strukturalny przedstawił dla powierzchni

przedtrzeciorzędowej, przedpermekiej i przedpaleozoicznej. ^Podziałem Polski na piętra strukturalne zajmowali się także geolodzy 'przy wydzie-

laniu jednostek tektonicznych. . .

Zaden z proponowanych podziałów tektonicznych nie został wprowa~

dzony w powszechne użycie. W podręczniku "Zarys geologii Polskit~ (M.

Książkiewicz, J. Samsonowicz, E. Ruhle, 1965) podany jest opis budowy geologicznej według regionów, podobnie w innych tego rodzaju publikac-

jach. .

Charakterystyka strukturalna i geologiczna regionów podawana w

ba-

daniach hydrogeologicznych oraz poszukiwawczych bituminów jest nie-

wystarczająca. Konieczny jest tu· podział na struktury dalszego rzędu.

Charakterystykę takich jednostek pod aspektem poszukiwań bituminów

podał J. Sokołowski (1968). Podział odnosi się głównie do struktur po- krywy mezozoi<:zno-kenozoicznej i im, zupełnie· słusznie, podporządko­

wany jest opis podłoża.

W 1968 r. W. Pożaryski i H. Tomczyk podali nowy podział tektonicz- ny Polski, tym razem w oparciu o rozwójdiastroficzno-sedymentacyjny.

Ustalenie takiego jednolitego podziału jest zagadnieniem trudnym nawet dla małego regionu, gdyż struktury stare, przebudowane, podporządko­

wane są młodym, mającym na ogół inną orientację i inny zasięg. Podział

natomiast Sudetów oparty głównie o rozwój diastroficzno-sedymenłacyj­

ny podał J. Oberc (1966). Na tej też zasadzie przeprowadził on podział.

strukturalny Polski (1967), w którym podkreślił konieczność odróżnienia

jednostek sedymentacyjnych od jednostek tektonicznych. Odnośnie do ewolucji Sudetów J. Oberc (1967) podkreślił znaczenie podziału na etapy.

Wydzielił on etap: a - rozwoju geosynklinalnego, b - rozwoju intrakra- tonicznego, c - rozwoju epikontynentalnego. Wypływa stąd typowy' ^pP-

dział na ^piętra strukturalne. W przypadku natomiast regeneracji starego orogenu przez nQWY, trzeba by wprowadzić dodatkowe wydzielenia.

Osta tnio ukazał się nowy podział tektoniczny Polski W. Pożaryskiego

(1969). Podkreślono w nim wielopiętrowość budowy i wielostopniowość .

Uwagi o pod7Iia1.e ct~toniemym Polsk:i 799

samego podziału. · Podział ten . przeprowadzony został· również w ·ujęciu

diastroficznym, a więc począwszy od jednostek najstarszych. Ujęcie ta- kie ma niewątpliwie duże znaczenie w rozważaniach paleogeograficznych,

nievryg~dne natom~ast jest w podziale strukturaInym. .

POdkreślić należy, że w podziałach tektonicznych obecnie wprowadzo- nych zaznacza się tendencja zwięksżania ilości jednostek tektonicznych, co niewątpliwie wpływa kOJ;zystnie na dokładność opisu lokalnych struk- tur; niemniej czyni taki podział m~o czytelnym. Są to ,bowiem podziały

dalszego rzędu, trudne do powszechnego z~tosowania bez wprowadzenia

podziałów pierwszego rzędu, pozwalających na zlokalizowanie wyróżnio­

nej struktury w gł6wnej jednostce tektonicznej. Przeciwdziała temu J.

Sokołowski·'(1968), kt6ry wprowadził hierarchię podziału na sfu'uktury ge- ologiczne, wyznaczając je VI oparciu o granice naturalne tam, gdzie było

to możliwe. W podziale tym kieruje się gł6wnie cechami budowy geolo- gicznej z pun'ktu poszukiwania zł6ż. 'bitumiri6w oraz głębokości zalega- nia kolektor6w bituminów. Podaje on pOdział na jednostki I, II i III-go rzę­

du, charakteryzuje ich /budowę z uwzględnieniem podłoża.

PODSTAWY PODZIAŁU TEKTONICZNEGO

Niżej podano propozycję podziału pokrywy mezo- i kenozoicznej, opar- tego na innej niż dotychczas stosowano zasadzie, oraz oddzielny podział podłoża, z tym że w podziale na jednostki pokrywy podaje się tylko opis

podporządkowanego im podłoża.

W artykule $lrano się używać terminów geolOgicznych powszechnie

znanych~ Z uwagi jednak na niejędnoznaczność niekt6rych z nich, przy-

taC2;an.O definicje lub podawano objaąnienia w.jakim sensie zostały użyte.

Doty~zy . to zwłas~czaniekt6rych termin6w wieloznacznych. Zapropono-

wan9tu.·r6wnież kilka. terminów nowych. WprowadzeIiie ich wydaje się

konieczne i, być może, że znajdą one przychylną ocenę, gdyż zastępują

szeroki opis, przeto wygodne /będą w zestawieniach tabelarycznych.

Jak: wyżej wspomniano, istnieją ostatnio dwie tendencje dotyczące podziął6w tektonicznych: a - podział na jednostki pokrywy łącznie z je- dnostkJlmi podłoża, b ~ podział od~elny dla pokrywy i dla podłoża.

Niewątpliwie w podziale tektonicznym powinny być uwzględnione wszy- stkie cechy 'budowy, byle by nie prowadziły do przekraczania prawidło­

wości klasyfikacji.

Wiadąmo, że .podzil;1ł winien by(: przeprowadzany wg jednolitego kry- teriulll. przynajmniej dla jednego działu (rzędu), powinien.to być po_.

dział . otwarty, tak aby w dziale pierwszego rzędu można było wY'r6żriić

struktury drugiego rzędu, a w nich trzeciego. Dalej powinien to być podz~aJ praktyczny w użyciu, a również uwzględniać przesłanki genetycz-

ne, strulduralne i litofacjalne. .

. Z'· uwagi na to, że poszczeg6lne kompleksy strukturalne r6żnią się .

między sobą genezą, nie' da się wydzielić jednostek tektonicznych obo-

wiązujących· dla wszystkich pięter strukturalnych. Podkreślił to· J. Oberc (1960) podając, że w zWiązku z różnicą w rozwoju stosować należy odręb­

ne byteria· P09ziału . dla· każdego piętra. Trzeba więcpxzeprowad.zać· od- dzielny Podział właściwy dla· orogenu oraz dla epejrogenu,·z wyróżnieniem

800 ^{stanisław iBukowy}

ponadto podziału dla poszczególnych pięter rtektonicznychczy też ich

zespołów (fig. 1).

Taktom·

alpejski

plalckle

"k" saalsltle warYIC!lJs I

sudeck/B

bretońskie t---'---i

errJislt/B kaledoriaki ^ardeńskie

assynłyjski

• formacja sylurska bez daulonu

Fig. iJ.. Schemat podziału na :tektomy i piętra atruktU1"ałne

lDivision scheme inro te'ktoms· and s.ttuatural hori.zons

Podstawową jednostką w p,odziale tektonicznym jest piętro struktu- ralne. Jest to zesp6ł struktur tektonicznych utworzonych w wyniku jed- nej, odpowiednio silnie zaznaczonej fazy tektonicznej, np. Iaramijskiej.

Termin ten myli ^się czasem z takim samym terminem stratygraficznym, zachowano go jednak, gdyż utrwalił się w literaturze.

Nadrzędną jednostką jest kompleks struktur lub też kilku pięter struk- turalnych powstałych w ciągu jednej orogenezy, albo odpowiadającej jej czasowo epejrogenezy. Nie ma on jednak ustalonej nazwy. Używa się często

w

ter nazWę t e k t o m wskazującą, ze chodzi tu o część ("tom") tektoniczną,

np. orogenu.

Orogen wg G. K. Gilberta i H. Sti1lego (H. Stille, ·1924) jest częścią

skorupy ziemskiej powstałą przez sfałdowanie i wypiętrzenie utwor6w geosynklinalnych oraz rozwój swoistych procesów magmatycznych i me- tamorficznych {fig •. 2). Dodać należy, że proces ten zachodził nie tylko

dzięki wertykalnemu, ale r6wnież horyzontalnemu przemieszczaniu skał.

Musiał więc on zachodzić na obszarze o uplastycznionym podłożu krysta- licznym· w wyniku zresorbowania go (chociażby częściowo) przez procesy migmatyczne i magmatyczne I(mig·matyty, wtórna weacja itp.), a więc·

o podłożu zregenerowanym (obszar eugeosynklinalny). lub przynajmniej na obszarze o podłożu stektonizowanym, to jest silnie zdeformowanym, czego dbjawem są ponasuwane na siebie łuski. porwaki. mylonity (obSzar miogeosynklinalny). Za L. Koberem (1927) wyróżnia się w orogenie ·wcze-

UWI8gi o podzisle te.ldooic:mym Pa1sk..i 801

śniejsze . internidy , zbudowane w dużej mierze 'Ze skał krystalieznych i młodsze, a zarazem bardziej zewnętrzne, eksternidy.

InternI4J fkslernirly

~

Fig. 2. Schematyczny przekrój orogenu SChematic section ac:ross ·the orogen

1 - taktom fałdoWy; I - tektom kryvta1l.CZIl7: a - 1bl7 kryfta1l.cme młode. b - Ikały kryatallczne .tare (lJtare formacje OIIIIdowe 1 metamorticzne); a - tektom molalowy

1 - fold tektom; 2 - Cl'3'8tal11ne tektom: a - 70uq Cl'l'8talUDe rocki, b - o1d cryatalllne rocka (old lecl1mentar7 and metamorpb1c formatloD.l); a - moIaae taktom Biorąc pod uwagę różnorodność w budowie poszczególnych części stru- kturalnych orogenu wyróżnić w nim można (fig. 2): 1 -tektom fałdowy

utworzony ze skał sfałdowanych; 2 - tektom krystaliczny; tzw. kor~

nie krystaliczne gór, utworzony 'Z r6wno\Vi.ekowych mu skał magmowych i metamorficznych lub starych, lecz częściowo zregenerowanych i stekto- nizowanych; 3 - tektom molasowy związany bezpośrednio z rozwojem orogenicznym. Tektom ten zajmujer6wnież część kratogenu lub krartonu na przedpolu gór. .

Epejrogen natomiast jest to część skorupy ziemskiej o 'usztywnionym, skratonizowanym podłożu, przykrytym epikontynentalnymi lub konty- nentalnymi osadami. Wypiętrzony on został w wyniku wertykalnych ru- ch6w skorupy ziemskiej o słabej aktywności. EpejTogen charakteryzuje

się więc obecnością tektom6w pokrywowych.

Z uwagi na różnice w budowie podłoża epejrogenu wydzielić można:

A - kratogen, to jest epejrogen zawierająCy w \>Odłożu stary. skratoni- zowany orogen z zachowanymi strukturami zbudowanymi ze sfałdowa­

nych skał osadowych (a więc jego górną częścią) oraz B - ,,hedreokra- ton" (w rozumieniu H. Stillego, 1924), nazywany tf;u 'kratonem, to jest epejrogen zawierający w podłożu platformę kontynen~lną.

Kratogen odpowiada więc pojęciu "młoda platforma" albo "quasikra- ton" wg A. A. Bogdanowa, M.B. Muratowa i W. E. Chaina (1963). Cha- rakteryzuje się on 'budową fałdowo-blokową, związaną z dużą zdolnością

do od~ztałceń tektonicznych,' a więc niewygasłą jeszcze mobilnością.

W kratogenie wyróżnia się: 1 - tektom pokrywowy - mezozoicznD-'ke- nozoiczny zespół pięter strukturalnych o rozwoju epejrogenicznym; 2 -'-

fałdowo-blokowy, składający się· ze starych zdyslokowanych struktur

fałdowych,

to

pOkrywy; 3 -. tektom kry8taliezny, czyli korzenie krystaliczne gór sta- rego orogenu pocięte na bloki podczas kolejnych ruchów tektonicznych.

802 ^{stanisław Bukowy .}

w

siednim młodym orogenem, o ile obszar kratogen'il przechodził rozwój paraorogeniczny, a więc znajoował się na przedpolu młodego orogenu podczas jego fałdowania (fig. 3).

Fig. 3. ScbematYCZlll1 pr:z:e!krój kl'atogen.1l . , Schematic section, aeross :the kratogen

1 - cover tektom;' 2 ' - 1Iold tektom; ł - cyratallłne tektom: a - old l1czny: a - stare skały krJBtallczue, b - młode skały kry8taliczne 1 - cover tsłOm; 2 - fold ti!ktom;'.2 _. crysta11l.ne telrtom: a - old

cryBtaJline OOckI, b - ;yoang crylltawne 1.'~

Kraton (wgL. Ko'bera, 1927) jest to sztywna, 'staibilnie skonsolidowana

część skorupy ziemskiej {tarcze, pJYty i platformy kontynentalne). W kra- tonie wyróżnia się: 1 - tektom pokrywowy, 2 - tektom płytowy (jeden lub więcej), będący starą pokrywą; 3 - tektom platformowy (fundament krystaliczny) głębdko ścięty przez erozję, na którym dyskordantnie leży

tektom płytowy (fig. 4). .

' 5:S]' tE83

^~

I'lg. 4. Schematjl:zoy prrz:ekr6j kratorm Schematic sec.tion acrose

the

1 -:-te.ktom ~wy; li - tdttcxD płytowy; J - tektom (krJBtallczny) platformowy

1 ...:. ccwer telrtom; Z - acheet tektOm; J - platform (cr)'lltal1ine) taktom

'Podział tektoniCżny orogenu karpackiego jest już przeprowadzony.

Wydzielone tam zostały płaszczowiny, a w nich fałdy itp. struktury.

Propon'owany tu podział tektoniczny dotyczy więc tylko obszaru epejro- genicznego, w którym oddzielnie należy przeprowad'Zić podział tektomu pokrywowego i oddzielnie tektomu strulclur wgłębnych, gdyż podłożem

struktur pokrywy mogą 'być zarówno struktury waryscyjakie, kaledoń-

skie, jak też i starsze. ' . .

Uwagi o podzdale tektonicznym Polski 803

PODZIAŁ POKRYWY MEZOZOICZNO-KENOZOICZNEJ

Podział pokrywy na struktury przeprowadzono w oparciu o kryteria tektoniczne poczynając od form najmłodszych, a więc bez ich historycz- nego ujęcia, tak jak to ma miejsce przy podziale diastroficznym.

W podziale tym przyjęto, że najmłodsze, ale odpowiednio· duże defor- macje tektoniczne umożliwiają podział na struktury pierwszego rzędu.

Struktury te są z reguły wyraźnie zaznaczone w morfologii. Nazwać je

można g e o s rt r u k t u r a m i. Na terenie Polski podział na jednostki pierwszego rzędu przeprowadzać należy według fazy sawskiej. Struktury drugiego rzędu (starszej generacji) związane są z fazą laramijską, są one

wyraźnie zaznaczone, lecz podporządkowane pierwszym, nazwano je m e- g a s t r u k t u r a m i. Struktury trzeciego rzędu to fragmenty starszych struktur, np. masyw Gór Swiętokrzyskich wkomponowany w megastruk-

turę, lub też młode, lecz wyróżniające się odrębnością regionalną czę­

ści megastru"ktur. Nazwano je r e g i o s t r u k t u

r

ponują cechy regionu. Struktury czwartego rzędu, takie jak antykliny,

fałdy, rowy, horaty nazwać można t e k t o st r u k t u r a m i, np. rów krzeszowicki, a w nich wydzielić można jeszcze tektonity, plutonity, wul-

kanity, ciała rudne, trawertynity itp.

Utworzenie się geo- i regiostTuktur związane jest . nie tyJ!ko z defor-

macjątektoniczną, ale głównie z długotrwałym rozwojem· diastroficzno- -sedymentacyjnym, stąd też znajdują one swój wyraz nie tylko na ma- pach tektonicznych, lecz i paleogeograficznych oraz facjalnych.

Podział ·strukturalnY Polski przeprowadzony na tej zasadzie prowa- dzi do wydzielenia następujących. geostruktur (fig. 5): orogen karpacki, zapadlisko przedkarpackie, "wał metakarpacki" , "bruzda polska", która jest częścią "bruzdy środkowoeuropejskiej" w ujęciu J. Samsonowicza (M. KsiąŻlkiewicz, J. Samsonowicz, 1953). Podział taki wynika między

innymi z map paleogeograficznych miocenu. Formacja ta 'bowiem zwią­

zana jest wyraŹlllie z naj młodszą przebudową tektoniczną. W związku

z czym orogen ,karpacki i "wał .metakarpacki" nie są przykryte osadami

mioceńskimi. Zapadlisko przedkarpackle wypełniają natomiast utwory miocenu facji morskiej, a hruzdę środkowoeuropejską utwory facji lą­

dowej. Podział ten znajduje również uzasadnienie w rozmieszczeniu utwo- rów paleogenu.

Podczas gdy orogen karpacki i zapadlisko -przedkar-packle w okresie miocenu uległy tak intensywnej przebudowie tektonicznej, iż nabrały one

wyraźnych cech samodzielnej geostruktury, na pozostałym obszarze Pol- ski zachowały się stare regionalne struktury- zaznaczone tak wy:J;'aźnie, że

wydzielenie "widu metakarpackiego" oraz bruzdy środkowoeuropejskiej

w podziale tektonicznym Polski nie jest konieczne. Zasto~ować tu można

od razu podział drugiego rzędu, a więc podział na megastruktury.

Zaznaczyć jednak należy, że podział tektoniczny uwzględniający obec-

ność "wału meta:karpackiego" może mieć zastosowanie przy badaniach hydrogeologicznych oraz naftowych, gdyż w tym przypadku przeciwsta-

wiać często trzeba elewacje megastruktur laramijskich, wchodzących

w skład wału, depresjom tych struktur, wchodzących w skład bruzdy

środkowoeuropejskiej. Zagadnienie to podniósł już w swym opracowaniu A. Tokarski (1958).

804 ^{Stanisław Bukowy}

, - 1 ... ; ... 2 _._.-._.- 3 - - - 4 - - - - 5

Fig. 5. Propozycja podziału pok.rywy na struIktu1"y tektoniezne (mapa częściowo

oparta.na podziale

rw.

Tentative diVisi.on of the OOVer' imo :tectondc unita (map parlIy based on Jthe division I>y IW. IPożaryfllki and J. So.kołGW8kl)

p o d z 1 a ł I i: z Iii d u: 1 - granica geoatruktur, J - zlenara11zawana północna

gran1ca formacji tortoń&k1ej, I - zgenara11zowana. granica zasięgu miocenu facji l1mnicznej; p o d z i a ł U r z Iii d u: ł - gramca megaatrUktur CZ8enera11zoWana graDl.ca formacji kredowej); p o d z 1 a ł m r z ę d u: II - granica niekt6rych reg1o- struktur, 8 - G6rnoś1ąR1e Zagłębie wuIOwe .

l o r d e r d 1 v l 8 lon: 1 - boUncSary betWeen C-uucturel, I - generallzed northern boundary ol łbe Tortoni.n, 3 - generallsed eztent ot łbe Wocene lImnic faclel; II o r d e r d 1 v 181 o n: ł - bound8ry between mea;altructures Cgenerallzed boundary ol łbe Cretaceous formaldoD8); m o r d e t' d l v l s lon: II - boUndary

between some reg1oatructures, 8 - 1J:pper Slleslan Coal Basln

Zasięg megaStrulrlur Polski zaznacza się wyraźnie na mapie odkrytej po kredę. Budowa bowiem tych struktur sfinalizowana została podczas fazy laramijskiej. W tym też czasie uformowane zostały wydłużone,

o niejed.nolitej budowie (heterogeniczne) megastruktury biegnące w kie- runku NW-SE, r6wnolegle do krawędzi platformy wschodnioeuropej- skiej, zanurzone pod Karpatami. Wyniesione megastruktury pozbawione kredy nazwano antyklinoriami, a rozdzielające je megastruktury zbudo-

Uwagi o podziale ot~tonicznym Polski 805

wane ^Z kredy - synklinoriami. Ponieważ terminy "antyklinorium"

i "synklinorium" stosowane są niejednoznacznie, wyjaśnić należy, że ter- minu antyklinorium użyto tu na określenie zespołu wyniesionych' struk- tur tektonicznych, i to nie tylko zespołu jednowiekowych fałdów, ale dla

określenia zespołu poligenicznych struktur uformowanych w jedną całość

podczas ostatniego aktu tektonicznego w obrębie obszaru już skratonizo- wanego, a więc przez wypiętrzanie albo obniżanie się starych struktur i utworzenie się z nich jednej. Termin antyklinorium O takim zakresie

pojęciowym można przyjąć, gdyż w pierwotnym ujęciu nie ma on już większego zastosowania. Nie stosuje się go np. do obszaru orogenicznego Karpat i Tatr. Stosowany 'je9t on natomiaSt z reguły do obszaru krato- genicznego; od dawna np. w użyciu jest nazwa "antyklinorium śląsko­

-krakowskie" (J. Nowak, 1927).

Podział tektoniczny tektomu pokrywowego Polski (fig. 5) przeprowa- dzony w oparciu o podane wyżej kryteria jest następujący: antyklinorium zachodriiosudeekie, synklinorium śr6dsudeckie, antyklinorium. wschodnio- sudec'kie, synklinorium opolskie, antyklinorium śląsko-krakowskie, syn- klinorium szczecińsko-miechowskie, antyklinorium środkowopoJskie, syn- ' klinorium kosza1ińsko-Iube1skie (znane tez jako synklinorium brzeżne).

, Jest więc to podział nawiązujący do ujęcia. W. Pożaryskiego (1963).

W każdej z rtych megastruktur przeprowadzić można kolejny podział

na regiogtrulrtury, tj. struktury zasługujące na wyróżnienie jako oddziel- ne regiony, np. w antyklinorium śląsko-krakowskim wydzielić można monoklinę kIrakowską i monoklinę przedsudecką (lubuską). W synklin~

rium szczecińsko-miechowskim wydzielić można: nieckę miechowską, nieckę łódzką, nieckę szczecińską, tak jak to podał J. Znosko (1963).

W antyklinorium ŚTodkowopolskim wyróżnić można: Góry Swiętokrzys­

kie, wał kujawski, wał pomorski.

Podział taki przeprowadzić można w miarę potrzeby w każdej z po-

zostałych megastruktur uwzględniając jej specyfikę. W obrębie regio- struktury ^wydzielić z kolei ^można tektostruktury , takie np. jak rów krzeszowicki. W miarę potrzeby p.odział taki można kontynuować i wy-

dzielić tekto9truktury kolejnego rzędu czy też tektonity (to jest całkieIIl małe struktury tektoniczne) oraz plutonity, wulkanity, ciała rudne i tra- wertynowe.

PODZIAŁ STRUKTURALNY PODŁOŻA MEZOZOIKU

Podział tektoniczny podłoża nie ma już tak powszechnego zastosowa- nia jak podział pokrywy. Niemniej taki podział je9t konieczny pw ba- daniach strukturalnych, a rtakże i poszukiwawczych złóż. Wobec braku odpowiedniego rozeznania w budowie podłoża podział strukturalny opie-

rać się musi.w dużej mierze o 'koncepcje tektoniczne oraz diastroficzne, co może prowadzić do oceny bardziej subiektywnej. Wydaje się jednak,

że niezależnie od koncepcji należy przyjąć hierarchię w podziale struktu- ralnym, co ułatwi ujednolicanie poglądów przynajmniej dla wydzieleń

stru.lcl;ur pierwszego ewentualnie drugiego rzędu (fig. 6). Ponieważ pod-

łoże zostało lepiej poznane w południowej i środkowej Polsce, propozycja

podziału tektonicznego dotyczy tylko tej części. '

Podział pierwszego rzędu przeprowadzono uwzględniając stopień za-

angażowania ,nie tylko tektonicznego, ale i diastroficznego skał paleozo-

2)06 ^{stanisław !Bukowy}

Fig. 6. Propozycja podziału podłoża mezozoiku ^.00 str~tury te!kto.ni'CZDe ll'entative dlvisio.n ofthe basement 0If 1be iMesozoi'C into tectonic units

1 - granica nuunięcia karpacldeCO (lIEIJt); 2 - teJr:tom korzeniowy orogenu karpac-

]dęgo; a - kratogen postwary_c:v3ski; , - karbOń81de zagłębl.a wuJ,owe; II - osie orogenu W&rysc:vjllkielO w kratogenie; ., - kry orogenu waryscyjB1dego w kratogenie;

'l - kratogen postkaJ.edońsldi 8 - kraton .

1 - boundary of Carpathlan overtbrullt tproJected); 2 - root zone tektom ot łbe

carpathian orogen; a - POBt-Var1Ican kratogen; , - CubOn1feroUB eoa1 baJIln;

& - 8%l1li ot łbe Van.can orogen in tha kratogen; ., - ilolated blockl ot Varlacan orogen in the kratogan; 'l - PoIIt-Caledon1an kratogen; 8 - craton

icznych.Wydzi~lono następujące jednostki pierwszego rzędu: orogen kar- paoki (=alp,ejS'ki na fig; 6), kratogen postwaryscyjski,kratogen poStkale-

dońsld, kraton W5chodnioeuropejski - platforma.

O r o g e Ii kar p a c k i zawiera pod tektomem fałdowanym tektom korzeniowy. Na załączonej mapce jest on podany hipotetycznie, gdyż do-

tąd nie ma wierceń, które 'by sięgnęły do korzeni krystalicznych Karpat.

Kra t o g e n p os t war y s c y j s k i utworzony jem między blokiem czeskim a platformą wschodnioeuropejską przez skratonizowanie oroge- . nu waryscyjskiego, tzn. przez zdeformowanie w ciągu mezozoiku wcześ-

Uwagi o podziale tek'tonicznym Pe:ls'lti 807

meJ skonsolidowanych struktur orogenicznych w wyniku diastrofizmu epejrogenicznego. Termin kratogen przyjęty jest tu winnym znaczeniu

niż u Gilberta; gdyż nie ma się na uwadze obszaru dysponującego "siłą"

(kratOB - siła), lecz ,,silnego", bo zdolnego p,rzeciwstawić się fałdowaniu.

W kratogenie wyr6żnić można:

1. Tektom krystaliczny zbudowany z waryscyjskich i starszych skał

metamorficznych oraz magmowych. Są to korzeniowe partie gór obecnie

pocięte dyslokacjami.

2. Tektom fałdowo-oblokowy składający się z waryscyjskich struktur

.fałdowych ułożonych w gałęzie i łuki orogeniczne, k!t6re pocięte zostały

na zręby i rowy w ciągu mezo-i kenozoiku.

3. Tektom molasowy. Związany jest on pośrednio z orogenem, tylko :miejscami leży na nim lU!b pod nim, częściej natomiast na jego przedpolu.

W danym przypadku związany jest on z poszczeg6lnymi fazami tekto- nicznymi g6rnego karbonu i permu. Karbońskie utwory molasowe gro-

madziły się z reguły na sztywnych krach wśród orogenu oraz nabrzeżnej .części platformy wschodnioeuropejskiej, tworząc tzw. zagłębia węglowe.

utwory molasowe permu ^wypełniły natomiast rowy tek!toniczne ^wzdłuż poszczeg6lnych gałęzi orogenu (5. Bukowy, 1964). .

. Przy podziale tym uwzględnić przede wszystkim należy budowę tek-

tonu fałdowo-blokowego, a więc budowę waryscyd6w. Na obsżarze Polski w obrębie waryscyd6w wyr6żnić można co najmniej cztery gałęzieoro­

genu. Zbudowane są one z zespołu antyklin i synklin waryscyjskich. Ga-

łęzie te rozdzielone są sztywnymi masywami (krami), zbudowanymi ze

skał krystalicznych (S. Bukowy, 1964). Są to: .

a) Sudecka ^gałąź orogenu, b) gałąź śląsko.JIIlorawska. Obydwie w bu- dowie alpinotyprlej utworzone jako internidy z osad6w eugeosynk1inal- nych. Obecnie pocięte są one młodymi uskokami. Rozdziela je kra G6r Sowich.

c) Krakowska gałąź orogenu utworzona jest z osadów miogeosynkli"- nalnych. Ma ona 'budowę mediotypną, to jest pośrednią, między alpino-

typną i germanotypną w ujęciu H. Stillego (1944). Gałąź ta oddzielona jest od śląsko-morawskiej gałęzi·· krą cieszyńską (g6rnośląską), znajdu-

jącą się w podłożu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Kra ta zbudo- wana: jest 2e skał metamorficznych, opisanyeh przez K. Koniorai A. To- karskiego (1959).

d) Łysog6rska gałąź orogenu o budowie zbliżonej do gałęzi krakow- skiej. Utworzona jest również z utworów miogeosynklina1nych. Gałąź ta wchodzi w skład ekstemidów rozdzielonych krą tarnowską i jarosławską.

Kry te zbudowane są z utworów prekambryjskich znanych już z.licznych

opracowań. . . .

Terminu ,,kra" użyto do określenia nie zresorbowanej części starego masywu, wchłoniętego jednak: przez orogen. Kra taka rozdziela więc po- szczególne gałęzie orogenu tak, jak znana kra Gór Sowich. Opisane kry

zaznaczyły. się już w waryscyjskiej geosynklinie, tworząc w niej mniej ruchliwe, stare wyniesienia, tzw. progi podmorskie. Na nich to zachodziła

sedymentacja płytkowodna, podczas gdy w rowach geosynklinalnych od-

byWała się w tym czasie sedymentacja głębokowodna.

Nawiązując do terminologii stosowanej przez Z. Kotańskiego (1961) p.róg taki móżna nazwać intrageoantykliną. J. Aubouin (1965) nazywa go

808 8tafli6ław Bukowy

.,m.iogeoantyclinel ridge". Taki właśnie próg rozdzielający eugeosynklinę

od miogeosynkliny karbońskiej na obszarze Zagłębia Gó~oś1ąskiego opi- sany ·został przez K. Bojkowskiego i S. Bukowego (1966). Próg taki odróż­

nić jednak należy od kordyliery powstającej w obrębie samego rowu geo- synklinalnego, tj. młodej wyspy wulkanicznej lub diastroficznej, dostar-

czającej materiału klastycznego do utworów fliszowych. Różnice pomiędzy

stabilnym progiem a labilnym rowem zaznaczają się również podczas fał­

dowania. Dochodzi tam 'bowiem do inwersji pplegającej na tym, że sfałdo­

wane osady rowów geosynklinalnych zostają wypiętrzone w postaci łań­

cuchów górskich, natomiast zawarte wśród nich progi jako sztywne kry zasypane z reguły zostają przez osady typu molasowego. N a nich to

właśnie, jako na masywach śród- i przedgórskich, powstają paraliczne

zagłębia węglowe. Różnią się one od zagłębi limnicznych z reguły utwo- . rzonych na masywach międzygórskich.

Terminu "masyw śródgórski" użyto w sensie masywu rozdzielającego

dwie gałęzie orogenu a "masyw międzygórski" w sensie masywu rozdzie-

lającego dwa przeciwstawne pasma orogenu.

Kra t o g e n p o s t k a l e d o ń s k i to skonsolidowane struktury ka-

ledońskie, które nie uległy regeneracji podczas orogenezy waryscyjskiej.

Struktury te opisane przez J. Czermińskiego i J. Znoskę (1967) oparte

są - z jednej strony - o platformę wschodnioeuropejską, z drugiej na- tomiast - graniczą z kratogenem postwaryscyjskim. Granica tych krato- genów nie. jest jeszcze wyznaczona, gdyż nie ustalono dotąd stopnia rege- neracji struktur kaledońskich ani też czasu konsolidacji Gór Świętokrzys­

kich. Kl'atogen ,ten zapewne podzielić będzie można w ^miarę nowych da- nych natektomy i strefy strukturalne 1. -

. K ł" a t o n w s c h o d n i o e u r o p e j s k i znajduje się na przedpolu kratogenu kaledońskiego. Jest to platforma wschodnioeuropejska z utwo- rami paleozoicznymi o wystroju epikontynentalnym. Granicę jej z kale- donidami wyznaczono metodami geofizycznymi (J. Dąbrowski, 1957;

J. Skorupa, 1963). Podzielić ją można na syneklizy i antyklizy.

Platforma wschodnioeuropejska składa się z: 1 - tektomu platformo- wego, tj. masywu zbudowanego z metamorficznych skał prekambryjskich,

głęboko zerodowanego i speneplenizowanego; 2 - tektomu płytowego,

. utworzonego z płasko ułożonych osadów poszczególnych formacji paleo- zoicznych; 3 - tektomu molasowego, rozwiniętego w niektórych miej- scach brzeżnej części kratonu (fig. 1) .

•

Podana wyżej propozycja podziału tektonicznego Polski nie jest uniwersalna i dla niektórych ujęć może być wręcz nieprzydatna. Sądzić

jednak należy, że prbbahierarchii wydzieleń w swych założeniach jest

słuszna, podobnie jak i·przeprowadzenie podziału poczynając od najmłod­

szych, a więc najbardziej kompletnych struktur tektonicznych.

Na potrzebę . wprowadżenia stopniowego podziału zwrócili uwagę

ostatnio również J. Sokołowski i A. Witkowski (1968), którzy w swym

. l 3. Znosko (lIl'lO) w rMWatan1ach mld istotą i nazewnictwem platfocm podał, U: koItso- Udacjll kaledoMk:II (krato,en postkaledcm.Jd) Objęte ZOIItały G6r7 Sw1ętok:rzyslde 1 monoklina

śląsko-krakowaka. .

809

podziale strukturalnym uwzględnili nie ty łko różnice tektoniczne i lito- facjalne, ale wzięli pod uwagę również zagadnienie poszukiwań nafto- wych.

Oddslał G6rD061ąIk1 Instytutu Geologic:mqo 8ClClOwlec uL Białego li

Nadałano dDia 11 grudnla 18'lO r.

P!8M1ENNICTWO

AUBOOJ!N J. (1965) - GeoSymd!nes. Developmentsln Geotektonice, 1, Amsterdam, ILondon, 'New y()l'k~

BOJKOWSK;I K., !B'UiK.OIWY S. (l968) - strefy facjalne dolnego karlbcmu antyklino- rium. ś1~. '.Acta geol. poL,' 18, p. 200.-4138, nr 2. War- szawa.

BUKOWY S. (1964) - .Analogie budowy geol()g1cznej w.aryscydów antyklinorium łląsko-m-akowakiego z Sudetami i Górami świętlolm'ZyBlldmi. iPrz. geol..

12, p. 447-m, nr 11. Warszawa.

d'ZJERIMJINSKJIJ •• 2'ZroSKIO 'J. (1861) - ZUm iProbleme der Jtaledoniden in Siidost.

1Polen. Ber. [)t, Ges. Geol. Wiss, A. Geol PaJ.oont., H, nr 1--12. Berlin.

DĄBROWSKlI: A. (19M) - !Budowa głębszego podłoża Polski rullChodniej w świetle

wyników badań geofizycznych. lKrwart.geol., l, p. 31-38, m" 1. !Warszawa.

KOBER L. (1912'1) - [[)as A1pin VadBti.scllen Orogen. ObI. Miner. '[;S]. Stuttgatd.

KONlDOłR K., TOK:ABSKll' A. (1969) - Nowy wgłębny reper na pOłudnie od Cieszyna.

,Biul. Inst. Gool., 140. Warszawa. .

KOT.AN8K[ Z. ·(UHIl) - I'l'elldogeneza i rekonstrukcja paleogeogr8!fii pasma wiercho- wego w Ta1n"ach. AlCta geol. pol., li, p. 187.-412, nr ~. iWa.rsrzawa.

KSIĄaIKilEWlIOZ M. (1959) - Geologia dynamiczna. Wyd. 2. W~. Geol. Wars.zawa.

KSIiĄ2IKI1EW1I: :M., SAMSOiNlQIWII(;Z J. {1953) - Zarys geologii iPola1d. 'Warszawa.

KS[ĄZKa!l!:WU:CZ M., ~ J., RtlHLE E. (1981io) - !Za~YS geologii Pols'ki ,Wyd. Geol. 'Warszawa.

NOW'AK J. (1927) -:zarys tektoniki (Polski. lKraików.

OIBERC J. (19160) - !Podział geologiczny SUdetów. Pr. liIlst. Geol., 30, cz. 2, p. 309- 3:118. Warszawa.

OBEBC J. 1(1966) - lEwolucja Sudetów w świetle ewolucji geosynklin. Pr. Ins-t.

Ge()l., \17. 'WarSlZ'Bowa.

OBERC J. (1967) - IPodział geologiczny Polski. Kwart. geo!., 11, p. 389-4'06, nr 2.

\Warszawa.

CSIKA R. (1005) - Mapa mineraLogendczna :P0łsk4. 'KWolll\t. geol., 8, p. 6 _ _ '7G:'1,.m-3.

lWarszawa.

pOZA!R:YSKlI' IW. (1966) - :Podział strukturalno-geologiczny Polski. j8!ko pocł9ta.rwa badań. Prz. geol., 4, P. aB7-Qlłl, nr 6. Warazawa.

\pI()~YSKi[ W. (19m) - Jedrwstki geologic:me Polski. Prz. geo1., 11, p. ~10, m 1.

Warszawa.

POZ.A!RYSKI IW. (1964) - ZaryS tektcmiki paleozoiku i mezozoiku Niżu·PolsIkiego.

Kwart. geol., '8, p. l--:łl,nr l. Wa.rsuuwa.

roZ.AR.Y'SKlI iW. (1966) - Budowa geologiczna Polski. Przekroje geolngicme pmez

iPols!kę. IIInst. Geo!. Warszawa.

PO'ŻABYS!K·I IW. (19119) - Podział obrza.ru PołS'ki na jednos1lk:i tektoniczne. lPrz.

ge()l., 17, p. 57-65, 11'1' 2. Warszawa.

810 ^{Stamsław /Bukowy}

SKORUPA 0". (1968) - GłóWne elementy teddOllikd krY'stalilcznego podłoża platformy w;schodnioeuropejs9dej . dła oIJ&zaru Polski w mwillzaniu do danych geafizyocmnycll. iPr. 1Iln6t. Geod., 33, c:z. 4. Wal'S'zawa.

SOK()U)IWSK:[ J. (19116) - !Rola halolkinezy w rozwoju OS'Ild'ÓW mezozoic:zlD.ych i !k:e~

.nowJ.czn~h struktury !Mogilna i sYuikllnori·um mogf1eń1iko-ł6dzkiego .. IPr ~ iJrut. Geol., 50. Wanzawa.

SQIKOLOIWSK;I loT. (l.968) - Charakterystyka struktUl'"alna i geologiczna jediD.<lIIItek regiomllny.ch lPolaki pod ,kątem posIllIJkiwllllie bituminów. Sur. Miner. 1.

iWarszawa.

SOłKOLOWSKl! J., 'W\I7llKIOWSKl A. ^{(1968) -} .Regionllllne badll'Ilia geologiczne w aspekde po6I'llIlkrwanialbitum:Lnów prowaldzone przez IG w 1967 r.

Prz. geol., 18, p. 411>-417,:DIl'" 9. Wa!l'S7.aWD.

SClKQ~ S., ZNOSKO J. (1958) -1Mę.pa tekto.nlezna .Polillki •. A1B.ag·ge<>logicrmy

. . Poiski. 'Inst.'Geol .. WarsmWa. .

STlILLE H. ·(1924) - Grund~en der verirleichenden ~ektonl!k. IBerlilli.

S'NlLLE H. fl9t4) - Gootektonische Gliederung -der Erdgeschichte. Abh .. 1P're.us6.

Akad.

a

p. ~ nr 4. Wa1"9ZaWB.

:zJNoSKO J. (um) - Obecny stan majom~ budowy g~e'j głębolQego pod- łoża pozakllrP!l'CkJego iPolSld. IKwart. ge<>l., 8, ,p. 485-611, m- 3. War- .

szawa. .

ZN~··J. (1968) -lPrOiilemy tektoiuczne obs7aru pozakupalClkiej IPolski. Prr. :rmt.

Geo1., 30, cz. .4, .p. 71-100. lWarszawa. . . . . ZNtOSKIO J. (1966) - Jednos1lki geologiczne PolSki i ich stanowiBko w tektonice

:IDu:ropy. Kwart. geol., lO, p. 646--8, ^_Dr 3. 'Warsmwa. . ZNOSKO J. (1970) - iRo:lJWażan!a nad istotą i !ll8rZewnictwem platlform. Kwart.

goo1., 1'4, ;p. 2e-356, nr .2. Wanzawa.

:sor~OB A. A., MYPATOB M.li., XAHH B. E. (1963) - 06 OCJlOIIBWX CTpyrrypllHX 3JIeMImTaX 3eMIłolt:a:opw. BIOJL MOCL 06m;. ClI. 1JpaB., 63, mm. 3. MOCDa.. 1I0JKAPLICKHR B., TOMlBłK r. (1968) - Crp~ 30BW B JJIIlIe030C co--

BCpBOJt li BOCTO'IIIolt lIom.mJI. Becm. MOCL Ymm., cep. 4,

rCOJL

MOCDa.

CnumCJJllB BYKOBLI

3AME1IAIIUJI O TEKTOJlHllECKOM ~ 1I0J1L1I1H

Pe3IOMe

Ilpe.!tlJ8I'8eMoeTC:J:roJllll:leC:U)C ~ 1I0JIbDIH 06paJ:qeso li: II3BeCTBOMY .~CJIeBIII(). ·B. 110-

·lDpYCKOro, o~, OHO JJPO~o COI'mICB.O C][BHMJI :a:pJtrepJfDm. KpoMC Toro, B llCI'O BlM>"

~eBO ~ Ba ~ BWCJJIero H BB3IIIero IIOpJOU;lL B CBJGlI c ~ pa3JIB'IlillMJI npmurro OTAem.BOe ~ AJIlI oporeaa H AJIlI3IIe!poreua, C)"l'eTOM ,l(enemlll OT~ CTpyE- 'l'YPBJ>IX 3'l'IlZC.łt JJJIH J:OMIDIl9l:OB 3TlIX :na:areJl:, lta3BaBlfLIX 3.D;CCI> TCJ:TOMII.MH (TOM - o6o:iIra'IIIeT 'l8CTL n;ClIoro).

B COCT8.B oporeaa BXO,l(JlT: l - mJ?C'RB01t 'IeETOM, 'I'8X B8~ EPllCTamtB1lCcJtm; mpBB rop; 2 - CEJI8,It'łlI.TLIlt am.ndCD'ł Terl'OM; 3 -MonaccoBLII am.mdtcnd; TeJ:TOM, EOCBeBBO

CBJ!32,JtRJJIł C oporeBOM, XOTS·PIl3BJlT rJJll,BllHM 06pa3OM Ba· D~ E HeMY.

B :m:ełłporelle MOmro ~emtrL ~ TBDa: A. KpaTOreB, D83II:a:paTOB, T. e. xp&TOBIDJIpOJIU-

811·

BLdt 'OporeJt, nepecTPOCBJf:WJt BO BpeMJl ~C3a 11 ~ 3IDIIro~

4,iOPMBD;JD[MlJ (JIOCTBaPBC.(HIk a:a1I: It .JI()CUIUIe,t(oBcxd KparoreB).

. 3.u;ea. MOlII[Ifo ~: 1 - xpJlCTllJlJIBllCC TeltTOM; 2 - CEJJaJl1I&ro6JIoxom.Dt TeItTOMy

COCT8BJ1eB;11&I1t KllJIe,tJ;OIlCDMR OTJIODIDbIMII; 3 - MOJJll,CCOm.tit TCrI'OM, JJaJIeCY.WAcme 90~

4 - uoxpoBBlod TeItTOM, COCTII.JI.lIeJl DJIOCX~ Me30-3oitcmMH 11 :mb03oilx:mMJt

~.

B. Kpjlro,B co.u;e~: 1 - DJIaT4,IopMeBlfLdl: TeJ:TOM, COCTOmtmt H3 Me1urop(lB'ltlCZllX:

'!(oxeM6pllit.cDx, rnyOOxo .u;ellY,l(HJ)OJIIlJiBHX IXOpo.u;;· 2 - IDDITOm.ut TCrI'0M, COC'I1I.BJIeBllYl: JI3:

DJIOCKOSaJIeraIOIIPIX IIBJIe030itcDrx nopo~;· 3 - UOltpoBm.iII: TeJtTOM, COCTaBJIemu.tl: B3Me30- 3O~ 11 ··mlB03OAcDx. nopo,n •

. B: CBJ£Ur .C cyn(eCTBeBlllolM pa.3JIIl'IHeM B TeItTOiDl"lecmM CTpOCllDiII, OTAM'bBO npo~eB()I

~CJIeBHe·,t(JDl. a.JIIdlJrltcxoro TeItTOMa H ,t(JDl ero OCBOB8.lDDl.

TenoJDllleCltoe ~eneIOIe nOJIIdIJH 6YJIO npo~eBO no IIPHIlQHJIY, 'JTO ca:MWe M~

Ito COOTBe'I'C'l'BeJmO ·60JIbIIllie TeXTOHH'l'eCUe ,t(e4!opMlI.II;HH, ~T B03MQ]lCHOCn. JIpOH3Bo,i:(HTI..

,I(eJIeBlIe Ita CTpyrrypR nepBOI'O uop-WA - reocTPyrrypW, DJ: HalJpHMep, 'leHO BIoJ.LtC1IJIIO~~.

a - KapuaTCa:a1I: OporeB, b - IIpe,nmpnaTCiB1l: npoI'J16 It CJXa60 ~ CTPYJ:'l'YP1iI,.

C - MCTaJalpuaTCiB1l: B8JI, d - ,naTCXo-IIoJlIoCUl[ 6opo3,ll;&, B XOTopHX (jIrCB& JlCKO BIoJ.LtC1IJIIOTCJ!l CTapu,nre CTJJYXTYPIiI. PacIIpOCTpa.BeBBe 3THX C'JPYITYP upmlIll3BTCJI&BO o6osBa1JBeT rpaIIHIIY'

pa.cupoc'J'PlllelDDl 1J)eTJlllEloit 4,Iop~.

~ .u;ene:ID:e omrpaeTCJl Ba crpyrrypI>I, 06pa30BaBlIIHeeJ.( BO BpeMll napaMHitcma.- 4,Ia:n.r. 9'1'0 ,t(eJlemre Ba MeraeTpyrryplil, onpe.u:elJJleMoe P!1CDpOCTp8.lleB MeJIOBoA 4,IopMaIJ;II'K (clJHI'. 5) .. B ~ ~it H3 3THX MCf8CTPYrryp M0100 upoll3BeCTll ~mre Ba penIOC'l'PYE-

TYPH; upe;oj~eJIJ.IIOlI{He CBOeo6p83JtLte >repTI>1 perHOlm.

B ~ena.x perHoCTpyrryp MOlKBO ~e.tIJl"1'& TeJ:TOCTPYXTYPIol, T8KIIe :ox: rpa6em.I, ropcnl".

cIJ.JIeJ;cyplaI 11 T. n., a B BHX - 'I'CX'I'OIlHTliI, IDJYTOBB'I'LI, BY.IIDBR'IIiI, ~ TeJJa, '1'pIUIep'l'IIlII,lU).

B C.ll)"IBe ~eBHit, DCaIOlI(IIXCJ( C'fPYX'I'YPllOro ,nCJIelDDl OCHOBaBlDl a.JIT>TTB'itaoro TCrl'OMa,.

CJIe,l(ye:l' upllWr'I'b BO B1tHMamJe ac)clIeJcr lLJIhDlIitc:I:oro, aaplB:t(H'II:mro 11 ,!(p. opore&e30B. B OCHO- BaHHH ~1l0 (4tHI'. 6):

A. Kope:llJtoA TeItTOM a.ra.mdk:Jroro oporeBa, xpHCT8JDIH'leciUdl ~BT.

B!, IIOCTIIapHI:II,Hat:1H1! xpaToreB, B XOTOpoM MOXBO B&1,t(Cl1B1'L OT,nem.:IlIiIe BeTBB. aapJlCI(Bit- exoro oporeBa If pas,qerunoIqRe HX MBCCHBLl. B JJI)e,AeJIIlX 3TIIX CTpyrryp MOZBO npoB3BeCTH .u;e- nellHe, ,JU!.t 1 - xpllC'I'llJDIH1le TeETOM, 2 - CEJIlI,I('Jaro-6JIOltOm.tit Terl'OM, 3 - MOJJll,CCOm.d;

TeXTOM.·

C. IIOCTJ[8JIe.u:o~ xp&TOre:ll, T. e. xparoSHpOBaB:lllile ~0BCXJie CTpyrrypH, Be uo,t(- Bepr'IIDleCJr pereBe~. 3.u;ecL MOlIClI() upoB3BeC'l'H .u;eneBBe Ba TeX ze· OCHOB8.HJI'JIX, '!I.ro 11 B UOCT-

aapltC1(JlACA\IM xpaTOreBe. .

:0:

JDBeC:'!:Il ^)\ClleBHe Ba CHBtlEJIII3IiI JI llB'I'CEJIB3LI, a TaDre ,l(CJIeBBC Ba: 1 - IDJaT4,IopMCltltHit TCrI'OM.

MeTaMopcfllf1leCllld rny6oxo 3P0rotpoB8.ItBWII: MBCCHB; 2 - DJIIl1'OBIo1it TeJ:TOM, cOC'l'8JIJleBlfL H3 1DJ~ JUUIe03OitcJo!x 9oP~ 3 - MOJJll,CCOm.ut TeJ:TOM B6mtul oporelloB.

Stanislaw BU!KQWY

REMARKS ON TOE TECTONIC DIVISION OF POLAND 'Summary

The suggested tectonic diviSion of Poland is related to the !known di'Vis.ion by W. lPoiaryS'ki. It js however based on different criteria. !Besides, divisions into higher and lower order ·units have been applied. As to the geological dififerences