A C T A
G E O L OG I C A P Q-L O N I C AVol. XIX, No. 4 Warszawa 1'9691
WIESŁAW BEDNARCZYK
Ordowik z wierceń Dobre l i Sokołów Podlaski l (zachodnia część obniżenia podlaskiego)
THE ORDOVICIAN FROM BOREBOLES DOBRE 1 AND SOKOŁOW PODLASKI 1 (WESTERN PART OF TBE PODLASIE DEPRESSION)
ST.REEZJ~: Ordowi!k z omawianych wierceń reprezentowany jest !przez.utwory najwyższego tremadoku, areni,gu i najniższego lanwirnu. Litologia. oraż f'auna~
w szczególności konodontów ii graptolitów, wskazuje na związki z fauną ordo- wi!kusik'andynawskiego, a także z 'O!bszarem Gór Swię1;Okrzyskich i Czec'h. W dzisiej- szym obniż.erniu podlaskim transgresja morska ordowiku odJbywała się stopniowo.
ze 'Wschodu na za'chód, przy czym osadom iran,sgresywnym 1;owarzyszyły facj~
·gla ulk·onito'We.
WSTĘP
Dwa otwory wiertnicze wykonane w 1'9'68 rdku przez Przedsiębior
stwo P.oszukiwań Naftowych w Wołominie - otwór Ddbre 1 i Sokołów
Podlaski 1 - (fig. 1 iJ 2) - przebiły utwory ordowickie, a uzyskane mate-
riały ,okazały się :bardzo przydatne zarówno dla celów stra tygrafiC'znych,.
jak i paleogeograficznych.
W n1ni<ejszym opracowaniu 'autor, opierając się na posiadanym ma- teriale oraz na informacjach zawartych w puJbliJkacjach innych badaczy, ustosun!kowuje się do problemu wieku glaullronitytów na obszarze obni-
żenia podla'skiego.
Au1:or poczuwa się do miłego ópowią71lru :serdecznego podziękowania
Prof. dr ,A. T:Okars!lciemu za łaSkawe przejrzenie pracy iJuwagidotyczące
wniosików w niej zawartych, ora'z Dyrekcji, geologom Zjednoczenia Gór- nictwa Naftowego i Trzedsi~biorstwa Poszukiwań Naiftowych w IWlOło
minie za umotżliwieniewytkorzysiania materiałów wiertniczych i archi- walnych do pulblikacji. Dziękuję również Mgr Z. Modlińskiemu za infor- macje dotyczące stratygrafii i fauny ordowik-u z niie opulblikowariych dio- tychc'zas opracowań wierceń wyfimnańych przez Instytut GeOl<OgicznY.
780 WIESł..AW BEDNARCZYK
Próbki li'tologiczne i Skamieniałości stanowiące 'Pod'Stawę pu'bHkacj~
.znajdują się w Pracowni Stratygrafii Zakładu Nauk Geologicznych :PIAlN, Warszawa, al. Zwir'ki; i Wigury 93.
RROE1IIUE Il1ITOII1OGIIOZlNO-&mtATYGRAF!ro.:;mE ORDClWlKU
Ordmvik w profi.1u otwaru Dobre 1 I(fig. 'la)
•
Pod utworami górnego landowetu (Teller & Korejwo; 19I6J8a), wystę
pują'cymi na głęhokQści 267'9,<1-216'82)1 m (od głębokości 2'682,1 m do 2726,3 ID lbrak rdzenia), stwierdzono nastę'Pujący profil or.dowiku:
DIw. Dobre 1
DIw. SakołllM PadI.1
Dl
a
~~~e
1 2 3 4B~~rn
5 6 7 8-9--
Lanwirn dolny ?
Fig. 1
Profile litologiczne ordowrku z wierceń Dobre 1 i Sokołów iPodlagki 1 i ich korelacja l - wapień, 2 .wapień r;: -pO'WierzchalJ.ami rozmy'Cla, 3 wa-
pień z glaukonLtem i z powier.zchndami rozmycia, 4 wa-
pień piaszczysty z glaukonitem, S glaukonityt z prze- warstwienia.miHawc6w, 6 zlepieniec podsta,wawy, 7 kambr
środkowy, 8 brak rdzenIa, 9 granica między piętrami
Lithological profiles of the Ordovician from boreholes Dobre 1 and lSoIk:Oł6w' iPodlaski 1,' and
their oorrelation
1 Hmestone, 2 limestone wllth OIlItwash surtaces, 3 limest- one With glaucondte and outwash surfa.ces, 4 Bandy lianestone W1th gJ.auconite, S glauoonittte with mu<lstone iltterbeddings, 6 ,basal ,conglamerate, 7 !Mlddle ,Cambrian,
8 lack ot core, 9 stage boundary
2726,3----2.727,4 m wapień dolomityczny ilasty, 'szarowiśniowy, miej:s,cami pla- misty (plamy .smroztelone.), ze śladami rozmywania i sz,czelinami spękań wypełnio
nymi ka,lcy;tem. iNieUcmą faunę reprezentują: C~otreta sp., LinguleLla ·SiP. i Sym- phY&UnLs? sp.
Mikrdfaum ('konodonty) jest dość liczna: Acontiodus rectus 'Lindstr., Drepa- nodus arcuatus [Pand., Oi·stodus basiovalis Sel1g. i Scandodus ."ect'lAlS Lindstr.
Arenig garny (woŁchow)
27.27,~2'1'28,9 m wapień dolomityczny szaTowiśniowy z przemazami iLastymi barwy ciemnos:zarej z Ucznynli konod<mtami: Acontiodus reotus !Li.ndstr. (pl. iI, .fig. 7),
ORDOIWI!K Z 'WIERCENIA DOB'RE :1 J: SOKOŁOW ,PODLASKI l
A. rectu,s su,katu.s LindsVr. I(pl. 1, ii'g. Iq), Distacoous stola Linldstr. (pl. I, !fi:g. 1],'2), Drepanoou,s roomOC'Urvatu,s ILindstr. (pl. ID], :fig. U), D. lO1ligibOJSis 1Linds1tr. (pl. '.Dl, fi;g. 12), Faloou,s simplex Serg. (pl. 'lUJ, !fig. 8), OepUrodJu,ą craS'w,lus Lindstr., Qisoodus f07'ceps lL'indstr. (p'!. II, fig. 5), O. ef. lanceolatws iPand, l(p~, 1IlI, fig. 7), 0, ljngu.atu,s Lindstr. (pll. II, fig. 4), O. tria'1!4Jularis II4pdstr. i(Pl. I, tfi,g. 6), Prionioo'!LS 11JClvi;s Lindstr., Scandoou.s pipa Lin d'str. (pl. IM, .fig. 3) iScoLopodu.s rex iLind'9tr. I(pl, ·1, fig .. li1). .
'27,28,9-I27'29~ 'ID wapień pia:szczysty :glaukonitowy zielonoszary, impregnowany jpiryte'ID, z Drepanodu.s cif. arcuatws Pa:nd., D. ·m. suberectu.s {Branson & MebJl), D .. hamocurvatusUnd·str., Oistodus bOJSiovaJlis Serg., O. linguatus ex.tenuatu.s Lindstr.,
Prioniądu'S evae Lindstr.i T.TichionodeUa flabellu,m Linds"tr.
Arenigdolny (latorp)
'2'729,2--2700,8 m ,glaukonityt a s;poiWlie !hematytow:o-mułastytrXi, nieco wapnis- tym z Wlkładkami iłowców >Ciemnoszarych, miejscami 'Czarnych z liczną !fauną grap- tolitów: Clomograptu.s sp., Didymogroptu.s extensus I(Hall), D. defLexus El'les & Wood, D. nitidtu;s {Hall) i D. dr. simulans Elles & Wood.
Z. ilVIodliń'śki i(1'9168) eytuje stądtaikże: Didym.ogra.ptu.s ol'. minutus Tornq., D. nanu.s Lapw. -oraz ClO1L()f1raptus (Herrmanograptus)cf. milesi l(Han) i Tetra- graptus sp.
WMad'ki iłowców dochodzą miejscami do 10 cm.
2'730,B--12'131,0 m zlepieniec podstawowy, 7Jbudowany z plaSikich otoczaków jpiaSikowców kwaTcytowych '0 średnicy od 0,,5 do 3 ·cm, i kwarcytów Q ciemnej barwie.
Spoiwo zlepieńoa jest jasnoszare, kr.zemionkowe.
lPoniżej zle;pień-ca, na Igłębolkolści 27'32j6--27412,9 m występują jasnoszare kWar- cyty ze Scoltthus sp., Ilctóre - ze względu na analogię litologiczną z podobnymi slka-
łami w Górach ,Swiętokrzyskich - .zald:czono d.o kambru środlk·owego.
Ordowik Z profilu otworu Sokołów Podlaski 1
!(.fi!g. 1b')
,Pod utworami górnego lulb środkowego lan!doweru l(Teller & Ką-;
rejwo 11968b), występującymi lJl.·a ,głębokości 1'703,71-11'7109,7 m (od głębó-:
kości 1'7109,1-1734,5 m brak rd~enia), stwierdzono:
Arenig górny (wokhow)
17.34,lJ--,17,35J5 m w.apień ·szaroróżowy zprzetostami wapienia szarozielonego gruzłiowateg.o z licznymi' powierzchniami ro·Zffiywariia. l2maleziono tu ftagmentm.us7Jll
bliżej nieozn,a'czalneg.o łodzika. KOn'od.onty są bardzo liczne: Acanti6ldus· aircUatus Lindstr. (pl, iIlI, ftg,9), A. rectu.s Linldstr.,Drepanodu'S arcuatus !Pand. I(Pl. .ItI, fig. 10);
D. homocurvatus Lindstr., D., planus Lindstr. l(!pl. II, fig. 3), D, .scuLponea Lindstr, (pl. [1I!,fig. 1), D.d. subareua.tus lFurnish, D-. su.berectu.s ~Bl"ań.son & Mehl} ~p1. 'll~, fig. 5), Palo.dlws . sim{plexSerg. '(pl.
J:
fig. 1), Oothod'ILS ;Sp.; Oepikodu.s cTOJSswlus Lindstr., Oistodus basiovalis Se1"g. (pl. 'l, IfiIg. 2), O. f~Ceps lUn'd,gtr., O~ ini:iequaiis Pand., O. longiramis Lindstr, ;(pl.IlI,,_fig.·6), Prioniodus11JCl.vis iLindstr. I(pl. rr;, irg. 8)i Tetraprioniodus 'ijllP, ';
12
. WIESł.AW 'BEDlNARCZYK
Arenig dolny (latorp)
'1735!5-17,316,5 m wapień wiśniQwoszary z powierzchniami rozmywania,' w górze
dOlomityczny z rozproszonymi ziarnaJtni glaukonitu, mi~jscaJtni szarozielony lub ró- rowy z Drepa'IWdus of. Bubarcuatws Furnish, GothoduB sp., OiBtod't118 lanceoLa.tuB Pand. i Prioniod.ws Sjp. .
MakrCJlfauna jest· rePrezentowana 'sporadycznie przez przedstawicieli Conotreta sp. i Lingulella sp.
Wśrod'kowej częśd omawianego wapienia występuje 35-oentyttnetrowej gru-
bości warstwa gLaUikonitytu z OOO1't118 camplex't118 !Barr., LinguLella insom.s (B'aTT.), Orbiculoidea sp. i Conotreta sp.
17:36,.5-1737,0 m wapień szaro2lielonawy z rozproszonymi ziarnami ,gla'wkonitu, miej,scami PlamiS'ty (plamy wiśniowe lub szaroró,żowe), z powierzchniami rozmy-
. wania. Stwierd~ono obecność: Acontiod't118 rect't118 Lin'dstr. iDrepanod'tll8of. suburcu-
at't118 Furnish.
Tremadok górny ?
1737,0--':17.37,4 m ,glaukonityt lamin,owany szarowiśniawymi przemazami iIasto- -hematytowymi z fraglmeniami drobnych OIbol[dóworaz Acrotreta of. inchoans Bal'r.,
Lingule~laof. insOO7J8 l(lBal'r.), ConotU/liC't118 sp. d C01IJOtreta sp.
1737,4!---'1713715 m zlepieniec podstawowy zbudowany z otoczaków kwarcytów o spoiwie pi'a<szczysto-lkrzem~on;k.owym.
Poniżej zlepień'ca, na głębokoś'ci 17317,5-17'4!0,0 m występują sZ&t'e, zlewne kwar- cyty rejprezentująoe zapewne kamlbr środkowy.
STR'ATYGRAIFUlA OIROOIWIllKJU Z OIPlISANYCIH OII1WOROW W1IlERTN1IOZYCH
Tremadok górny?
UtwOTy tego wieku 'reprezen'towane są w profilu otworu Sokołów
PodlaSki 1 i(lfiig. Ib) nagłęboikości 17'37,0-17'37;5 m. Rozpoczynają się one
około 10-centymetrowej grubości warstewką zlepieńca podstawowego, zbu- dowanego z otoczaków kwarcytów kambryjskich zapewne pochodzenia lo- kalnego. Nad zlepieńcem spoczywają glau1konityty miąższości około
40 cm. Są 'One laminowane przema'zami ilasto-hematytowymi barwy wiś
niowej.
Ulboga fauna Ibezzawiasowych brachiopodów nie pozwala na' ścisłe
sprecyzowanie wieku glaukonitytów, gdyż pr2Jed.stawicieli gatunku Lin- gulella insons (Ban.) napotyka się zarówno w tremadoku, jak i w arenigu
(Ha,vlićek & Vanek 19'(6). Jedynie forma o!kreślona tu jako Acrotreta ci.
inchoans Barr. mogłaby wskazywać na związe'kz tremadakiem. Gatunek ten 2ina.ny jest z warstw trzeruckich Czech l{lHavlićek & Vanek 19616) i 'z tremadoku Bawarii. (Sdzuy 119'515).
Za tremadoclkim wiekiem glaukonitytu może przemawiać także fałkt występowania nad nim utworów 'z charakteryStYC2lI1ą i przewodnią for-
rORDO!Wil'K Z WIERCENI.,. Do.BiRE ol I SOKOŁOW tPODLASKI 1 7IS3
mą Obolus complexus, HalIT., znaną 'z wa'rstw z Oleszna w Czechach.
Warstwy te przez ,geologów czeslkich (Havliceik & Vanek HJI6'6) włąc'zane są dIQ f.ormacji klalbawskiej, reprrezentującej już arenig, i stanowią jej
dolną część.
Gatunek Obolus complexus Barr. many jest także z warstw zbi- luc'kich i ikozielskkh
w
Górach 'SWiętokrzyskich l(iBednarezytk 19(4). War- stwy 1rozielskie, korelowane uprzednio z warstwami 'z Oleszna jalko utwo- rami najwyższego tremadoku Czech, w świe'tle ostatnich poglądów ,b/łdaczy czeskich i ana,lizy 'materiałów polskich przepT'owadzonej przez autora muszą u'lec przesunitęciu do arenigu. Tym samym wapienie z przewarstwieniem ,glaukonitytu z Obolus complexus iBarr. 'z otworu Sokołów !Podlaski 1, uzrianeza ekwiwalent warstW 'kozielskich Gór Świę
tolcrzyskich, również reprezentują dolny aJreniig. Leżące pod nimi Iglauko- nityty z Acrotreta d. inchoans ,:Ęłarr.stanowią zaś stropowe ogniwo
we-
madoiku górnego.' '
Arenig dolny (latorp)
Utwory dolnego arenigu nie są wykształcone jednakowo w oIbu oma- wianych otworach.
W profilu otworu Sokołów Podlaski 1 stanowią je l(fig. 1b) wapienie sZaJrozielonawe 'z g'lau!konitem, miejscami plamiste, o miąz.srości 0,,5 m,
:t
nieliczną fauną ikonddontów: Acontiodus rectus Lindstr. i Drepanodus , cf. subarcuatus Furnish. Ku g,órze przechodzą one w wapienie wiśniowo-Szare 'z Drepanodus cif. subarcuatus Furnish, Gothodus sp., Oistodus lanceoLatus Pand. i Prioniodus sp. o miąm2lOŚCi 1 m.
rw
środkowej częśd powyższych wapieni występuje 315-centymetro- wej grubOŚCi warstwa glaukonitytu z Obolus compleXus Barr., Lingulella insons ,(IBaIrr.), Conotreta ~. i Orbiculoidea sp. Fauna ta pozwala na k~relację z równowiekowymi waTstwami kdzielS1kimi w Górach Święto
krzYSkichii wal'1Stwami 'z Oleszna w ICz·echach.
!Na dbszarze basenu Ibałttyclkiego je~ odpowiednikiem jest podpiętro
latO'lpskie, stanowiące dolną część arooiJgu.
Inaczej wykształcony j~st dolny arenig w profilu otw.oru Dobre 1.
Występuje on tu na głębokości 2''7\29,21--'217131,0 m (fig. la} i rO'zpoczyna się około 2(}..cen:tymetrową warstewką zlepieńca podstawowego, leżącą trans- gresywnie na kwau-cytach !kambru ŚTodkowego.
Nad zlepieńcem leży oikoło 1,5 m miąższości glaukonityt .o spoiwie hematy'towo-mulastym, z wlkład'kami do 10 cm grubości iłowców ciemno- szarych, miejscami czarnych z licznymi, lecz nie2Jbyt dOIbrze zachowanymi graptolitami. Zidentyfikowano tu między innymi: Didymograptus exten- sus ({HaU), D. defleX'US' Elles & Wood i D. nanus Lapw. lGatuniki te wska-
zują na poziom Didymograptusextensus i, być może, częiŚciowo poziom
784 . WIES'ŁAW IBEDNARCZYK·
Didymograptus hiTU'l'ldo (El1es &.,\Woodl90l, TomC'Zyik 1962, Whitti:ngton
&WilHams '1'964:).
!Na terenie basenu lbał'tyCkiego oopowied:n;ikiem wiakowym ·tych u1tworów jest poopiętiro latorpskae i(lMannil. 1'966).
Areniggórny (Wólchaw)
:Ar·enig Igórny w obu otworach wykształcony jest w .facji węglano-
wej.
W ,otworze Dolbre '1 są to l('fig. la) wapienie piaszczyste zielonoszare z ·glaukoni'temo miąższości .0,3 ID, prrechoo'zące ku ,górze
w
1,5' m miąższości wapieniie dolomityczne szarowiśniowe 'z bogatą fauną lkonooO'lltową (patrż opis litostnitY'graficzny).
'Takie gatunki przewodnie, jak: Distacodus stola Lindstr. (pl. I, :fig. 112), Oepikodus c'/'assulus ,Lilndstr. (pl. (III, fig. 4), Prioniodus navis IAndstr., P. evae Lindstr., Scolopodus rex LindstT. Wl. I, fig. U) i Tricho- nodella jlabeillum LindStrr., wska'zują, że osady te .są ekwiwalentem pod-
piętra wołcllrow!:dki!ego na terenie !basenu bałtyokiego l(Lindstrom 19'514, Sergeeva 19613, Viira 19166, Bednarczyk H~6i8).
W otworze Sokołów iPodlaSkii 1 utworom tym odpowiadają i(fig. lb) wapienie szaroróżowe z przerostami wapienia ISzarozielonawego oraz z ia-
uną konodontów, sp<>IŚTód. których na podkreślenie zasługują następujące
gatuniki: Acontiodus aTcuatus Lindstr. (pl.
n,
fig. 9), Drepanodus arcuatus Pand. :Cpl.m, frg.
'1:0), D. planus Lind'Str. (pl. I, fig. 3), D. suberectus (Branson & Mehl) l(pl. II, fig. 5), Falodus simplex Ser1g.' \(pl. I, fig. 1), Oepikodus crassulus IJinds'tr., Oisrtodus basiovalis ISerg., O. forceps Liridstr., O .. longiramis Lindstr. (pl.n,
fig. 6)' i Prioniodus navis Li'ndstr.(pl. I, ·fig. 8).
Gatunki powyższe są prawie identyczne z występującymi w tym sa- mym poziomie w pr·ofilu ·otworu Dobre 1. lNie .bez znaczenia jest także fakt,
że zespół fauny kOIlodonrowej ·z obu omawi,~mych wierceń jest ibarozo bliSki zespOłowi ziden1tyfilrowanemuw arenig.u WsChodniej części obrużeniapod-
laSkiego I~arezyk J. 9166.). . ' ,
Mią'ZlSzość górnego arenigu w otworze Sokołów !Podlaski 1 wynosi
1.
metr.D~lnylanwirn
?Do dolnego Ję.nwi:rnu warunlk9wo zalic·zouow.ystępujący w profilu ot.woroDOIbre 11~lg. ~a.) \kQ.Il,lpletks wapieni barwy szarowiSniowej, miej-o sca.mi plamistej z nielicrznymi i słalbQZ<!lcho\ya:Iiymjjmachiopod?ml bez-
.oRDOWIK Z WIERCENIA 'DOBRE .1 l SOKOŁOW ,pODLASKI ,l 7J85
zawiasowymi -c- Canotreta Sp., Lingulella,sp., a nap.otkano tak~e krani- dium Symphysurus? sp.
Stwileoozono tU'tajnie:zJbyt lic;zne !konodonty: Acon.tiodus rectus Lindstr.; Drepanodus arcuatus /Pand., Oistodus basiovalis Serg. i Scan- dodus rectus Linldstr. (pl. I, fig, ,9) spotykane są talkże w podpiętrze ikunlda basenu bałtyckiego (Sergeeva 1963; Viira 11966, Bednarczyk 19,618).
Bralk jest w tym zespole gatunlków :występujących wyłącznie w ,potd-
piętrze wołchowskim, '00 - obdk. poddbieństw lLi'1x>logicmydl - mdŻe Skłaniać do uznania omawianych wapieni za ekwiwalent 'bliżej nie okreś·
lonej części dolnego lanwimu.
WNIIOSK!I IP ArnOlGEOG!RAIFUX'2lNE I] ZAG.AlDN1IEN1IIE 'W1LEKU GJL.AiUKiON):rryT.U IW OBNiI'Ż&N1IlU POOIJASKI'M
()Ibecność utworów ,ordowiku w licznych otworach na terenie ,ob!Ilii-
żenia pOO1askiego pozwala na odtworzenie stosunków paleogeograficzno- -facjalnych w -tym okresie czasu. NajstaTsze utwory tego systemu '2lIlan,e
są ze wschodniej części obniżenia, z rejonu Białowieży. 'Wykształcone są
one ja!ko piaskowce o.'bolusowe i! iłowce ddktionemowe, reprezentujące
ekwiwalenty ipodpiętra paikeroTtskiego i dolnej części jpO'dpiętra ceratopy- goW€'go (Znosko & SzymańSki IHII6IH). '
Z analizy porównawczej ordowiku na terenie platf.ormy wschodnio- . europejskiej wyn1Jka, że morze po!krywające tę platformę wn.iikało zatdką
od wschood'uluib północnego wschodu do WlSChodniiej części ollmiżenia
podlaskiego {'fi:g. 2IA). Pod koniec tremadoku nastąpiło .ożywienie trans- gresji morskiej, co przejawiło się w od.świeżemu '2JbioTnika 1 'Zmianie se- dymentacji na węglanową. Postępy transgresji morskiej 'z reguły sygna- lizowało pojawienie się facji! /glaukOonitowej, którazwią'zana ze s'trefą 1ito-
ralną przesuwała się wraz 'z prlZemieszczającą się linią brzegową. Zjawi'9.kOo tallde obserwowane jeSt nie tylkOo na terenie dzilsiejszego db.n:iJżenia pod- laskiego, ale także i w wielu innych miejscach TegiOonU nadbałtyckiegOo
(IMannil 191616').
We wschodniej części <JlblnjJżenią pod!laSkiego, :POo krótkiej przerwie
W sedym€!I1'tacjiwyw<JłanejżapeW!Ile l<J~~inymi wynurzeniami, nastąpiła akumulacja glau!k<Jmtytów, ,które z. ręguly.poprzedzają sedymentację wę
glanowąna 'terenie platiormy wschodnioeuropejskiej.
, Wie!k 'tych glarullronitytów pr'zypada na, najWyższy tremadOok"co jasno wynika 'z ich poł,ożenia w Spągu wapieni 'z Niobe cf. incerta TjernIVik (Bednarczytk 19;616) .. rw:apie~ie te, -ze wzg~ędU' na ,<?becność wyżej wspo1ll.-c riianego ga'tuniku, !St.anoWią elkwiwalelntwarplen:i. ż Me>gistaspu? armata rozpoczynających, zgodnie 'z
T.
E.Tje~teIl): (01915:6), axenig w Szwecji!.Transgresja najwyższelgOo tremadoku; 'jak wynilka z anaHzy d<Jstęp-' nyCh materiałów o()ra'z danych"'zawartYch "w."ptiJPllikacjiZ; 'ModlińSkiego"
• • , " • • • • • • • . . " ," • .. . . " .Y _ . •
786 WIESŁAW iBEDNARCZYK
(1968'), dotarła w okolice Łochowa iSokołowa Podlaslciego (fig. 2'B).
W rejonie Łochowa ordowik l"oipoczylna się glaukoni:tytem {otwory: Ł<:l
chów liG-1 i Tłuszcz 'IG..i1),
w
którym. stwierdzono oZJOOC'zalm.e szCzątldLingulella. d. lepis ~Salter)' i .Acrothele ceratopygar,um IOBrogger). Ponie-
waż ten ostatni glartune!k znany jest z podpiętra ceratop)'gowego Szwecji i waTstw zbiluckiC'h gÓl'lIliego tremaddku Gór .swię'tdkrzySk:ich (Samsono- wicz 1'920, Bednarcz)'k 1964), można uznać, że omawiiane glaukonityty są
górno'tlremadoC'kie. Wniosek ten popiera taIcie fakt, że ponad glaukonity- tem na tym terenie występują dolomity i wapienie, 'z których iZ. Mo-
dliński 09168) zid€'IlJtyf'ikował gatunek SymphysuTus angusta.tus (Sars &
Boeok). 'Drylo1b.i!t ten pospoliCie występrujezarówno w· najwyższym tre- maddku, jaki W najni'Ższym ,arenigll Szwecji i !północno-zachodniej clZęSci
zsm
l(Tjernviik 1956, Ma..nnil W63, iBalasova '1:9616).rw
,otwoI"l!e Sokołów !PodlaSki 1, !glaukonityt podścielony 'zlepieńcempodstawowym 'zawiera faunę Acrotreta d. inchoans Barr.
Obecność powyższego gatunllru wskazU'je na istnienie już w górnym tremaddku be'zpolŚlI'ednich połączeń transgrredującego morza przez tereny dzisiejszego obniżenia podlaskiego z morzami Gór !SwiętokrzySkich i Czech. Twierdzenie to U'zasadniają informacje <> ,obecności ,dSadów glau-
o 2P 40 6(J 8(]kOl.
Fi;g. '2
Mapka lOkalizacji wierceń wspomnianydh W tekście -oraz zasięgitransgredującego
morza dlOlnego ord'owriJku na obsza~ 'Oibnljjżenia pod!laskiego
1 granice jednostek teklto.niamych na ·ob.1lza·ł'Ze otaczającym ooecne' obn,lżenIe ipOIdlaskie, 1 wyniesienie mazwrslro-swwalSkie, 11 obnl.żenie podlask.1e, 111 wyniesienie Sla.wartycz; 2 zasięg
transgresjd morskiej, A IW poziomie ~u;pkÓW ce['8Jj;Qpygqwych ~diO'J.ńaozęść górnego. tremadOilru), B pod lroniec g6rnego tremadokru, C w poziomie lDidymogrlllPtus extensus {dolnya'renig);
. 3 oIflW6r lWie1'ltnlczy
Sketch map localizing boreholes mentioned in .the rtext. and tbellimits of theLower Ordovician.sea transgrelSsion in the Podlasie depression
1 bOUnda.rles of ttectonic unilt:s dJn an a·rea SUI'lI'ound.lnig the IPreselnt lPocHasie d~es81on, 1 Ma- zury..,s.u,wałki elevaJtion, .zz lPodlasie deprell61on, IIZ'SlaJWaty,cze ho.rst; 2 mardne transr;ression,
A. in the Cerato;pyge Slhales zone. ~J,OIWer part of. :t]pper ,Tremaddclan), B tO<wards the CIlose ol
cbe VpPer TremadOOian, 'C in the DI.dym081'ąlfWs ellltellsus zone (LoIWer Arelligla'n); 3 Iborebole
ORDOrWJiK Z WIER'CENIA DOBRE :1 ;r SOKOŁOW ,PODLASKI 1 7'.37
koni:towych W spągu .dolomitów i wapieni 'z fauną a renigu , w otworze Zebrak lIG-l położonym dalej na poludniieod omawianych wierceń i(Z. Mo-
<iliński - wiadomOść wstnaJ).
, W następnym ,etapie, tralJl$gresja morska dotarła w okolice Płońska,
Okuniewa i miejscowości DO!bre (fjg,2C). W tym .ostatnim rejonie (otwór DObre 1) sedymentacja rozpoczęła się zl-epieńcem podstawowym, nad któ- rym osadziły się glaukonityty 'z przewarstwieniami Hdwców 'z fauną grap- tolitów. Wskazuje to, że sedymentacja glaukonitytów rozpoozęła się,
w pozi'omie Di!dymogra!ptus e:x'tensus doI:nego arenigu. 'Dalej na zachód (otwór Okuni,ew 'IiG-1) arenig rozpoczyna cie'!llka warstewka glaukonitytu
pll"'Zechodząca ku górze w wapienie dolomityczne z Symphysurus' angu,s- tatus ~Sa'rs & Boeck) i wyżej w wapienie z MegistaS'.pis limbata (Boeck) (Z. ModHński - wiadomość ustna).
Najda'lej na półnoony zachód morze dotarło w okolice lPł,ońSka,gd'zie
(dtwór 'PłońSk '2a, fig. 2) powyżej zlepieńców ?Jbudowanych iZ okruchów fosforytów osadziły się szare dolomity z Sympkysurus angustatus (Sall"S
& Boook) iJ wyżej iłowce z Didymograptus hirundo ,Sal'ter (ilVIodliński
1968). Szare dolomity odpowiadają w tej sytuacji poziomowi Didymo- gra,ptuse:xtensu'S z otworu Dobre l.
nane powyższe potwierdzają wniosek o różnym wieku glaukonitytu w 'dbszaJrze ,dzisiejszego obniilenia pod'laskieg'o.
Reasumując, mo:2:na s1iwi,ierdzić, że postępująca ,od wschodu lub pół
nocnego wschodu tralIl'Sgresja morza do1noordowickiego odby'wała się
w trzech etapach. W pierwszym -'-obejmującym do~ną część tremadoJru,
a ,zakońc'zonym osadzeniem się utworów odpowiadających łupkom cerato-
pygowym w Skandynawii - dbejmowaiła tylk,o Skrajny W1schodni Obszar
obniżenia podlaskiego {fig. 2!A:). W drugilrri - przypadaj.ącym na najwyż
szy tremadok - morze dotarło w okolice Łochowa, Sokołowa Podlaskiego i Zebraka na połudJniu l('fig. 218).
Wt>rzecim etapie - od;poowiadającym poziomowi D1dymograptlls e:xtensu1s dolnego arenilgu - morze osiągnęł'o rejon miejscow.ości Dobre, Okuniew i Płońslk (:fig. 2C).
Należy nadmienić, że sedymentacja dolnego ordowiku w obniżeniu
podlaskim !przebiegała podobnie jak w ,basenie 'bałtyckim, przy czym pro- file w:schodclej części! oIbrri'Żenia wy>karrują podobieństwa
z
p1"od:ilami stre- , f Y est.ońskiej, profile 'zaś w zachodniej części z równowiekowymi im pro- filami ~trefy szwedzko-łotewSkiej (porównaj: Tjern:vik 1:9,5'6, Mannil 1'966).'Z ana'lizy materiiałów wiertniczych pochodzących 'z omawianego db- szalI'U wyn,iika, że osady dolnego ordow:iku leżą bezpośrednio na utworach kambru. iWedług J. Znoski (196i5~, we )N1schodniej części oblIliżenia podla'g.- skiego osady kambru g.órne~ przechodzą w utwory najniższego ordowi- ku. Morne kaInlbryjslde przetrwało więc do ordowilku na obszarze zajętym w piierwszymwyrOżlnionym etapie (fig. 2IA). ~odnie z OISta tnimi bada- niami. iK. Lendition (11.19168\), ordoWik' na dbszaT'ze obniżenia podlaskiego
788 WIESŁAW iBEDNARCZYK
sp<lC'ZyWa na różnych .ogniwach kamlbru środkowego. ~Wynika z teg.o wni.o- sek, że 'sedymentacja ordowilru poprZJedzona lbyła .okresem wynurzenia.
spowodowanym przez preordowickie ruchy .epejt.og€'Ilic2'lIle, współczesne
.orogeneZie sardyjiSkiej, względnie sandomierskiej {ta ostatnia w pojęciu
Samsonowicza, 193i4).
P.raOCJlUmia Strartygro.fii
Zakładu Nauk Geo~ogiczn.ych PAN Wa1'S~a"l.Va 22, AZ. Zwirki i WiOUry 93
Warszawa; w styozniu 1969 r.
BAJ.1ASOIVA E. A. 1966. Trilobity ranneordO'Vikskich otioienij RU'sskoj platformy. -
· Vopr. paleonto'logii, t. IS. lLeninlgrad.
BEDN'AJRJCZ'YlK W. 1"964. Straiy!gra!f1a i fauna tremadoku i arehigu {oelandianu) regionu kieleCikiego Gór SwiętokrzySkich l(1'.rn1e strati'graphy .and muna of the TremadocIan 'and Arenigian I(Olandian) in the !Kielce region od' the Holy Cross.
M-ountains -lMidld'lie IPolaJIld). - BiuI. GeoI. U.W., t. 4. Warszawa.
'1966. Uwagi o stratygrafii ordowiku w rejonie Białowieży (RelD'al'lks on the OrdOlVician stratigraphy in the BiałowieZa region). - Kwarta1lnilk: Geol.; t.H).
· !t. 1. WarsZ'awa.
1968. Orldowilk: rejonu Kętrzyna - NIE P.olSka I(!l'he Ordovician in the regiem.
of !Kętrzyn - NlE Poland}. - Acta GeoI. !Pot, ,'Vol. 18, no. 4. Warszawa.
ELLES G. L." & WCIOtD EJM.IR. 1901. A Monograph ol British Grapto11te·s. Part I.
Dicho,gtaptidae. London. .
HAVL'ICEK V. & VAINEK J. 1966. The bios<tratilgraphy CIf the. Ordovicilan CIf Bohe- .. . miJa. o;-Sborn. GeoI. VM.Rad·a P, SIV. 8. Praha.
LENDlZlIiON iK. 19168. The Camlbrian CIf· the East-European Platform in Poland. Rep_
XX1EIlI: Sesi;ion IIlntern. CeoI. OoIligr. C~·chos·lovakia. Stratigraphy ~ CentraL
· Eur.opean !Lawer Palec.zole. Ptt1ague. .
urJNiDsmRon.v.t lM. 1954. Conodonts Ifrom the lowemiost Ordovician strata Oli Sout-h- -Centra,l Sweden. - GeoI. Foren. Stoakh. Forhandl., Bd. 76, H. 4, No. 479.
stockholm.
MANiN[[. R.. IM. 1963. !Biostrat~aifi.CeSik:'oje O!bos:norvanij,eraselenelllija ordo'\1i~Skich.
otlozenij ~apad[]:oj Lawii. - Trudy [nst. GeoI. Alkald. Naulk 'Est. S?'R, t. 13.
Ta~lin .
. ' 1966. Ilistorija ramitija baltijskogo bassejha v ordovike. ITn,s:t. Geol. Akad ..
Naulk Est. SLSIR. Tallin.
MO'DI1IN'SlKIIZ. 1968. O pozycji stratygraficznej ·ordowicki·ch 'glaukonitytów W za"' '. pad1islku podlas~im IQOn strati.graphical .position of Ordovician glaukonitites.
· in the Podłasie depresSi-on). - iPI,'zegląd Ge()l., nr .,10. Warszawa. . .
SAiMSO!NiOłW!IOZ J. 1000. ;O :straty,gr.aifii kam!bru i ordowillw we wschodniej części.
Gór ·Swiętokrzyskich (Sur lasira11;igrSjphie du Cani·brien et de I'Óltdorvi'Cien
'darts ,la partie orientale des lIXlontagnes deSWię'tyKrtyż - Sairi-te CroiX, . . Pologne ·centrale). ~ Spraw. ~~I.G. {Bull. Sery. GeoldPol.j), t. 1, Zi 1. 'W;l.rsZJawa ..
· 1934. OIbj.a~ienie artkusza Opatów. Ogóma mapageolpgi-czna, Polski (~Plicat~:
Lons de la rfeuHle Opatów. Cartegeololgique . - . . ," . ·en·10Ó'000),~.1, - ; ., .' "i: ': ' pań~t'W.ttn·st .. . "
Geol. Warszawa.
S/DŻUY K. :1955.Die F·auna der Lei.~itz Schiefei (Trema1ddć1. ":"':·'·Abł1.· sehckenb ..
LNatur'fói'S1ch, Ges., H: 419'2: Frankfurt a M . ·'·· "", .. :'.
IORDQW,rrK Z WIERCENIA DOBRE 1 J SOKO:t.OW oPODLASKI 1
SERGEEVA S. P. 1963. lKonodonty iz niinelgo ordovika 'leningradskoj oblastL - iPaleont. Zurnal, vyp. 12. MoSktva.
TEI.JL:Em iL. & 'KOREJWlO. Ko 19168a. Chara:kterystyrka litostra:tyrgralficzna utwor6w sylurs!kich z 'otworu Dobre 1 ('gl~boik:oSc 1BS2,()-'2740,2 m). iPraca archiwalna w maszynopisie. Warszawa.
~ l.968b. Cbara:k:terystyka litostratYgl'a:ficzna utworowsylurs'kich z otworu So~
kol6w· iPod'lasiki 1 (gl~bolk:oSc 1249,2-171'5,3 m). Praca archiwalna w maszyno- pisie. Warszawa.
TJ'EmiNV,IlK T.E. ,1956. On the EarlyCtrdovician of Sweden. Stratilgraphy and:
fa\lIlla. - Bull. ,Geol.IInst. Unw. Uppsala, \"01. 36, no. 9. Uppsala ..
roIMCZY\K H. 1002. Problem stratygrlllfii ordoowikui syluru w swlietleostatnich:
'badan (Stratigrahic problems of tbe OrooV'ician and iSil'UriJan in tPo~and in
the iliJght; ·dfrecent ·studies). ~ '?rare ,Inst. Geol., t. 135. Wal'lSzawa.
V1IIIIRiA V. 1966. RasproStranenije ilronodontov v niineordovilkS'kich otloienijacft razrez,a SU'chikrumjagi (,g. Tallin). - Tw. AJkad. Nauk Est. SSR, t. IS, nT 1.
Tallin.
WlHlll1'TlllNGfl'IC!N H. B .. & rwlIUJI'AiMS A 1964. The IOrdwician period. - Quart. J_
Geol. Soc. London, vol. 120. London.
ZNIOSIKiO J. 1965. Sinian i kambr 'P6'kHlcn()~wschodniej Polsdd I(Sinlan and Camlbrian.
in the north-'eastern area of iPoland). -lK,wartaInik Geol., t. 9, 'z. 3.Warszawa_
mOSKO J. & SlZYiMANSKlII lB. 1968. Tremadoc and Ar€nig of North-Eastern Poland_
and their si,gniifioance to the adjacent areas. - (Biul. IInst. Geol. 237. W,arsz:awa ..
S,UMMARY
ABSTRACT: The Ordovicia,n stratlgra.phy f.rom two n~ lboreholes has been 'Wor'ked out and!
the equivalents have been established of the ·uwer.moot Tremadocia·n, ;the MeIIligian, and the·
Lower Llanvirnia·n. The UtbooIJogy of the Otrdovician from these (pToflil.es resembles :tba:t of
C01lIt~oraneous deposits from Scandin,avda. The. c.o.nodont ,fauna contai!l1s elements mOWn ..
both f'l"1Om the Soandinavia-n and the Pertbalt1c tegi,oalS. The' g.ra.ptolites and bracbiOil>OdS indicate direct cornmUlllJ,caiti,on TlOUtes with the Holy Cross Mlts. area a!l1d with nol'lthern Europe. In <the Podlasie de:presslon, the Oirdovdcian transgressiOn occu·nred gradually :!loom E:.
to 'W; the tra!l1Sigress'ive deposits were associated with It'he ~auconite 'facias.
A description is: here given of Lower Ordovician deposits from two n~w'
boreholes: DoIbre 1 and Sokol6w Podlas'ki 1, driHedi :by the Cd! Re-search Survey in.
1lhe w~stern part 'Olf the iPodlasie depression l(lfi'g. 2)~·.
In bor'~hole Dobre 1 (1fi,g,la}the'Oro()lViqran begins with a basal conglomerate.
of·· the Lower Areni,gianWhich rests directly on Midd~e Oambrian quartzites.
Towards the top it grades into· iglauco.nitites in,terlbedoded by mudstones which bear' an albundant graptoUte fauna reliably indicating t'he IPresence O!f the DidymQgraptus.
extensus zone. Th€ . u.pper Arenigian is dwe'loped as grey-cherry-reddo1otnitk limestones; it is ident!ilfied 'on 'a numerous and diversified oonodont !fauna permitting' its correlation wiitbBa'ltoscandian deposits clf t'he .same age.
The Lower Llan'V'irndan has been 'conditionally diilrerentiated on the !basis of' llthclOlgica!analogies, to a certain. extent a[so of iaun'al simHarities, wi'thLlanvirnian.
deposit'S from the vic:ii1ityof iK~zyn in' north-eastern. !BQlaniCll(!Bednarczyk 11968)., In borehole Sokol6w PodLasiki 1 !Ciig. Ib):the 'pas-I;ll'coglomerate rests:Dn Middle ' Camlbrian quartzites, too, !but it begins the sedimentati'On otf Iglauconi,tites of the,
790 WIESl:.AW BEDNARCZYK
uppermost Tremadocran. Towards the top these glauconitites Ipass into limestones separated by a glauconitite layer with a brachiopod fauna suggesting direct con- nections with the Holy Cross Mts. area and through it with the Barrandian are·a. The Upper -Aren~gian is developed as grey-pinkish limestones bearin'g conod()nt fauna alm()st identical with that encountered in the profile of iborehole Dobre l.
Mter analysin.g his own material and the data contained in earlier publioations
~Znos!ko & Szymanski 1009, Bedn'arczyk 10966, JMocHinslki 1968) the writer has drawn the ·c()nclusion that the OrdCl/Voi:cian tTansgression· of the Pod'lasie depression advanced from the ea'st. At the beginn'ing it ove-rtflooded the eastern mar,gins of the depression (lfig. 2A) where the sedmrt'entation of Obolus sandstones and DiCtyonema s'ha'les was then taking place. These represented the equiva,J.ents of the Pakerort sulbstage and the l()wer part ,of the Cera:topy,ge substage. During the uppermost Tremad()cian, the sea had encroached the reg.ion cif SoIko16w lPodlaski '(!fig. 2B). At theSlame time glauconitites werebein,g laid down within the area cif. the P()dla.sie depression. In the Lower Areni·g·ian, the sea. had advanced farther west and 'glaueonitites are encountered east of Warsaw (fig. '2C), too. Numerous mudstone intercaIati()ns in the gIauconitites suggest Q!a;Clk aif stalbiliza1;ion odf the marine regime.
To sum up it may be stated that throUlg'hout the area here discussed, the advance of the transgreding ,Se'a is marked !by the appearah'ce of the gLauconite facies. SimiIa·rly as in ,the IPeribaltic region 1([Mannil 1966), this Ifacies was associated with the 's'hifting oIf the shore line. In this connection, the age oIf the glauconitites in the Podlasiedoepression ,"aries; it may Ibe Upper Tremad()cian or Lower Arenigian.
The StraJtigraphic LaJbCYratOTY Institute of Geological Sciences
• J Polish Academy of S.ciences Warsza:wa22, Al. Zwirki i Wi'(1Ury 93
Warsaw, J.anup,ry 1969
DESCRIPTION OF PLATElS /r-l'I
PL. Jj
1 - Fa/;odus simplex Sergeeva, ·atwOr i(borehoIe) Sokol6w lPodlaslki 1,g:tE:bokOiSc '(depth) 17~4,.5-17t35,t5 Iffi wDl:chow (Volkbov), g6rny arenig '(Upper Arenigian) X 75 .2 - Ois,todus basiovalis Sel'geeva, Sdkolbw Pod1aSki 1, 1734,5-'1735;5 m, ditt()
XUO :3 - Drt!panoous plam."U!$ lAndstrOim, Soko16w PodIaSki 1, 1734,5-1'7i35,5 rn, ditto X 110 4 - Oistodus linguaotus LincistrOim, tDobre :1, 2727,40-27'28,9 rn, ditto
5 - Oistoous fOtrCeps rLtndstriilm, .Ddbre 1, 27127,H2728/0. m, ditto 6 - Oisttodus triarrogu.l.aris iLinds,tram, Dobxe 1, ,27.27,4---2728,9 rn, dltt() 7 ~ Acontioous rectus IJindstro.m, iDdbre 1, 272fl ,4--:2728,9 m ditto 8 - Prioniodus 1I4vis Lindstram, Sokol6w Pod!Ia·Ski 1, 1 7134J5-1 ~5,5
X 7'5 X 1ilO X 110 .
X 75 m, ditt() X
no
· OROOWillK Z WIERCENIA DOBRE 1 I SOKOl.OW ,PODLASKI :1 791
9 - Scand.od~ rectws 'LindstrOm, Dobre 1, 2126,3-27127,4 ro, kUIlda (Kunda), dolny
lan-wim '(!Lower Uanvirnian) . X 110
10 - Acon.tioo~ rectu.s su.lcatU:S Lindstro.m, Dobre 1, 2727,4~728,9 ro, wO'l:chow {VoIl:khov), g6rny arenig '(UWer Arenigilan) X 110
n -
ScaZOIpOdu.s rex [Andstrom; DoIbre 1, 2727,4-'27.28,9 ro, ditto Xno
12 - Distacoows stoZa [Andstrom, Do:bre 1, 2727,4--J27128,9 .rn, ditto X 110
:RL. iIJI
1 - Drepanodus Slcu'Lponea Lindstr5m, Sokol6w !P.odlaski 1, 1134;5-17'35,5 rn, wolchow -(;VoiJIkhOlV), 'g6rny arenig l(Upper Arenigian) X '110 2 - Drepanodus ~ongibasis Lindstrfun, DOIbre 1,127217,4-12728,9 .rn, ditto '
.x
UO 3 - Scandodws·pipa Lindlstrfun, Ddbre 1, 2127,4--12728,9 rn, ditto X 75 4 - Oepikoous cra8sulus Unds'trom, Dobre 1, 27127,~2728,9 ro, ditto X 75 5 - Drepa.nodus suberectus '(Bran-son & lVIehl), Sokol6w lPodlaSki 1, 17,34,5-17135,5 rn,ditto X 110
6 - Oistodus ~ongiramis lLindstroro, Soko16w iPodIa-siki 1, 1734,5-'1735,5 rn, ditto X 110 7 - Cis.todus 'Cf. lanceolatus Plander, Dobre 1, 2'7127,4---,2728,9 rn, ditto X 110 8 - FaLodus simplex Sergeeva, Dobre 1, ,27127,4--i27>28,9 rn, ditto X 110 9 - Acontiodus aT!cuatu.s lLiIldstrfun, Sokol6w PodIaski 1, 17;34,5-1735,5 ro, ditto X 110 1'0 - Drepa1liOdus' a,rcuatus !Pander, Soko:l:6w PodlaSki 1, 1134,5":""17135,5 rn, ditto X 75 11 - Drepanodus h<mu:lcurvatu.s Lindstroro, Dobre 1, 2727,H728,9 rn, ditto X 75
ACTA GEOLOGCCA ,PC,LONICA, VGL, XIX W. BEDNARCZYK, PLo I
ACTA GEO.LOG~CA PCoLONICA, VGL. XIX w. BEDN ARCZYK, PLo H
