Praktyczny klucz do oznaczania t. zw. traw kwaśnych w stanie bezkwiatowym

im Niiim im im m iiiiiiiiim iiiiiim im iiiiim iiMiiim im im iim m iitiim iim im iiiiiim iiiiiitim iim iiim Htiiim iiiiim iiim tiim im iim m iim itiiim iiiiiitiiiiniit

Nr 17

PRAKTYCZNY KLUCZ DO OZNACZANIA T. ZW. TRAW KWAŚNYCH

W STANIE BEZKWIATOWYM

( Z 43 TA BLICA M I R YS U N K O W Y M I)

N A P I S A Ł

Dr G R Z E G O R Z K O Z I J

P U Ł A W Y 1 9 3 9

NAKŁADEM PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU NAUKOWEGO GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO

(Wydawnictwa W ydziału Ekonomiki Rolnej Drobnych Gospodarstw W iejskich Państw, Instytutu Nauk. Gospod, W iejskiego w Puławach)

Cena Zł N r x. Prof. S. Moszczeński. Nowy sposób ujmowania kształtu rozłogu

ziemi. Warszawa 1 9 2 7 ... 1.80 N r 2. E . Szturm de Sztrem. Kształtowanie się cen na ważniejsze a rty­

kuły w Polsce. Warszawa 1927 1.80

N r 3. J . W ar ęża.k. Budżety 4 gospodarstw wsi Czahary w powiecie zbaraskim (r. 1925/26). Warszawa 1 9 2 7 ... 4.50 Nr 4. Dr. S. Inglot. Budżety 6 gospodarstw wsi Albigowej w powie­

cie łańcuckim (r. 1925/26). Warszawa 1927 4.50 Nr 5. Inż. roln. M . Sowiński. Rybna i Kaszów, wsie powiatu krakow­

skiego. Warszawa 1928 3.60

Nr 6. W. Gortat. Góra Bałdrzycliowska i Byczyna, wsie powiatu łę­

czyckiego. Warszawa 1 9 2 8 ... 3.20 N r 7. Inż. roln. F . Dziedzic. Stan gospodarstw włościańskich w po­

wiecie wadowickim. Warszawa 1928 6.—

N r 8. K . Kowalski, dr S. i K . Grzybowscy oraz K . Karpiniec. Zw y­

czaje spadkowe włościan w Polsce, część I (wojew. południo­

we). Warszawa 1928 2.70

Nr 9. J . Górski i St. Kuczkowski. Zwyczaje spadkowe włościan w Pol­

sce, część II (wojew. zachodnie). Warszawa 1929 2.70 Nr 10. J . Górski, W. Jaskłowski, K . Kowalski i dr J . Wasilkowski.

Zwyczaje spadkowe włościan w Polsce, część i i i (wojew. cen­

tralne). Warszawa 1929 3.60

N r r i. A . Bobkowski, E . Muzykant, K . Petrusewicz i dr W. Stanie­

wicz. Zwyczaje spadkowe włościan w Polsce, część IV (wojew.

■ wschodnie). Warszawa 1929 4.50

Nr 12. J.B ekerm an idr J . Raf acz. Zwyczaje spadkowe włościan w Pol­

sce, część V . Warszawa 1929 2.20

Nr 13. Inż. J . Curzylek. Badania nad rentownością gospodarstw wło­

ściańskich w r. 1926/27, część I i II. Warszawa 1929 . . . 4.50 N r 14. A . Dzierżawski. Okalina i Czerników, wsie powiatu opatowskie­

go. Warszawa 1929 2.70

Nr 15. W. Bronikowski. Stosunki rolnicze pow. będzińskiego i zawierc- kiego. Warszawa 1 9 2 9 ... 5.50 Nr 16. Inż. S. Kwapień. Opis i reorganizacja gospodarstwa włościań­

skiego (pow. Wadowice). Warszawa 1929 1.80

N r 17. F . Guiciora. T rzy Kurzyny, wsie powiatu niskiego. Warsza­

wa 1929. . . . ” ...2.70 N r 18. Dr. inż. T. Kłapkowski. Spółdzielczość w rolnictwie polskiem.

Warszawa 1929 4,50

Nr 19. Inż. T. Janikowski. Zasady organizacji gospodarstw małych.

Warszawa 1 9 2 9 ... 6.30 N r 20. — Badania nad opłacalnością gospodarstw włościańskich

w r. 1927/28, część I i II. Warszawa 1929/30 4.50 Nr 21. Inż. roln. P . Sajdak. Reorganizacja gospodarstwa włościań­

skiego w powiecie wadowickim. Warszawa 1 9 3 0 ...1.80 Nr 22. Inż. roln. H . Romanowski. Próba organizacji gospodarstwa wło­

ściańskiego w pow. żółkiewskim. Warszawa 1 9 3 0 ...1.80 N r 23. Inż. roln. K . Majewski. Planowanie organizacji gospodarstwa

drobnego w pow. jarosławskim. Warszawa 1 9 3 0 ... 1.80 N r 24. J . Lipowski. Przykład reorganizacji gospodarstwa rolnego

(pow. Międzychód). Warszawa 1930...1 .—

Nr 25. W. Michalski. Projekt racjonalnej organizacji gospodarstwa włościańskiego w powiecie miechowskim. Warszawa 1930 . 1.80

111111111111111111111111111111111■1111111111 .

Nr 17

PRAKTYCZNY KLUCZ DO OZNACZANIA T. ZW. TRAW KWAŚNYCH

W STANIE BEZKWIATOWYM

(Z 43 T A B L IC A M I R Y S U N K O W Y M I)

N A P I S A Ł

Dr G R Z E G O R Z K O Z I J

P U Ł A W Y 1 9 3 9

NAKŁADEM PAŃSTW OW EGO INSTYTUTU N A U K O W EG O GO SPODARSTW A W IEJSKIEGO

Ë r n m m

|o

ç j

Kl u c z d o o z n a c z a n i a k o d z a j cJw ...

Kl u c z d o o z n a c z a n i a g a t u n k ó w...

(i) Skrzyp — Eguisetum L., str. 10; (2) Sit — Juncus I,., str. 12;

(3) Przygiclka — Rhynchospora str. 13; (4) Ostrzew — Hlys- tnus L., str. 14; (5) Wełnianka *— łZriophorum L., str. 14; (6) Kos- matka — Luzu la L., str. 16; (7) Sitowie — Scirpus L., str. 16;

(8) P on ik lo — Hileocharis (Scirpus) L., str. 16; (9) Turzyca — Caic.r L., str. 17; (10) C ib o ra— Cypcrus L., str. 33.

1. Skrzyp polny — Equisetum arvense L.

II. Skrzyp bagienny —■ Equisetum limosum L.

III. Skrzyp błotny — Equisetum palustre L.

IV . Sit lśniący — J uncus lamprocarpus E h r h.

V. Sit rozpierzchły — J uncus effusus L.

VI. Sit skupiony — J uncus conglomcratus L . V II. Sit siny — ¡uncus glaucas E h r h.

V III. Przygicłka biała — Rhynchospora alba V a h 1.

IX. Ostrzew spłaszczony — Blysmus compressus (L.) P a n z.

X. Wełnianka pochwowata — Eriophorum vaginatum L.

X I. Wełnianka wąskolistna — Eriophorum polystachyum L.

(E . angustifoliuni R t h . ) .

X II. Wełnianka szerokolistna— Eriophorum latifolium H o p p e.

X III. Kosmatka polna — Luzula campestris L a m . XTV. Sitowie leśne — Scirpus silváticas L.

X V. Pon i kio (sitowie) błotne — Heleocharis (Scirpus) eupalu- slris L cl b.

X V I. Turzyca blada — Carex pallescens L.

XVI I . Turzyca Hudsona (sztywna) — Carex Hudsonii R e n- n e t (Carex str ida G o od. )

XVI I I . Turzyca prosowa — Carex paniculata L . XI X. Turzyca najeżona — Carex echinata M u r r .

XX . Turzyca lisia — Carex vulpina L.

XXI . Turzyca odległo kioskowa — Carex distans L . XXI I . Turzyca gwiazdkowata — Carex stellulala G o o d . XXILI. Turzyca jajowatokłosa — Carex leporina L.

X X I V . Turzyca siwa — Carex canescens L.

X X V . Turzyca dłiigokłosa — Carex elongala L . X X V I . Turzyca Oedera — Carex Oederi U e t z, X X V I I . Turzyca żółta — Carex flava L.

X X V I I f. Turzyca owłosiona — Carex hirta L.

X X I X . Turzyca skąpokwiatowa — Carex pauciflora L i g i i t i.

X X X . Turzyca bagienna — Carex limosa L.

X X X I . Turzyca nitkowata — Carex lasiocarpa E h i h.

X X X I I . Turzyca prosowata — Carex panicea L.

X X X U l . Turzyca wiosenna — Carex caryophyllea L a t o u r . X X X I V . Turzyca pospolita — Carex Goodenoughii G a y.

X X X V I . Turzyca sina — Carex glauca M u r r . X X X V I I . Turzyca brzegowa — Carex riparia C u r t . CXXV11I . Turzyca dwustronna — Carex intermedia G o o d .

X X X I X , Turzyca pęcherzykowata Carex vesicaria L.

X L. Turzyca błotna — Carex acutiformis E h r h.

XLI . Turzyca Buxbauma — Carex Buxbaiimii W a h l b g . X L1I, Turzyca dzióbkowata — Carex rostrata S t o k e s XLIIL, Cibora brunatna — Cyperus fuscus L.

R ozpozn aw an ie n a jw ażn iejszych , pospolicie u nas w ystę ­ p u ją cy ch gatu n k ó w t. zw. traw kw aśn ych jest rzeczą konieczną nie ty lk o dla m iłośników p rzy ro d y i zaw od ow ych rolników , ale dla każdego m ającego jak iek o lw iek zain teresow anie w kw estii zagosp od arow yw an ia pod m okłych i zabagn io n ych terenów łąko­

wo - p astw isko w ych oraz torfow isk w Polsce.

N in iejszy K lu cz m a u łatw ić zain teresow anym rozpo zn aw a­

nie tych traw w stanie bezkw iatow ym .

K lu c z nie obejm u je w praw dzie w szystkich rosnących u nas gatu n k ó w , jed n ak ilość ich, za w a rta w K lu czu , je st zupełnie w y sta rcz a ją c a dla p ra k ty c z n y c h celów ląkarskich . W yb ran o bo­

wiem w szystk ie pospolicie u nas w ystęp u jące g atu n k i z ro­

d zin y sk rzyp o w a tych (Eąuisetaceae) , sito w a ty ch (Juncaceae) i tu rzy co w a ty ch (Cyperaceac) , t. j. razem 10 rodzajów' i 43 g a ­ tunków'.

K lu c z ułożono na podstaw ie cech sam ych ty lk o organów' w e g e ta ty w n y ch ta k , b y bez konieczności b ad an ia kwaatów i ow o­

ców' m ożna b yło w każdej porze okresu w egetacyjn e go dokładn ie o zn a czyć pospolite g atu n k i traw' kw aśnych.

D la pragn ących szczegółow ego zapozn an ia się z ob jętym i K lu czem roślinam i um ieszczono na każdej załączon ej ta b lic y nie ty lk o pokrój pędu w egetatyw m ego w raz z szeregiem n ajw ażn iej­

szych c h a ra k te ry sty czn y ch szczegółów b u d o w y m orfologiczno- an atom iczn ej, ale i pokrój pędu kw iatow ego w raz z rysu n kam i kw iató w i owoców. W K lu c z u uw zględniono jed n a k ty lk o łatw'o dostrzegalne cech y organów w egetatyw m ych, które w sposób m ożliw ie p ro sty prowrad zą do łatw ego określenia nieznanego gatu n k u . Opis k w iató w i ow oców u zupełn ia odpow iedni ry ­ sunek.

W szy stk ie diagn ozy opracow ane są na podstaw ie m ateriału żyw ego. K lu c z skład a się z dw óch części: 1) K lu c z do ozn aczan ia rod zajów ; 2) K lu c z do ozn aczan ia gatu n k ó w . D o K lu c z a dodano

B ib l io te k a P u ła w s k a N r 17. 1

Stosun ków w ielkościow ych p rzy rysu n kach nie zazn aczon o, w y n ik a ją one bow iem z porów n an ia z tekstem , w któ rym podano om aw iane w ielkości w m m, w zględnie w cm. W y g lą d całej rośliny (pokrój) jest na każdej ta b lic y 21/i — 3 ra z y pom n iejszony, poszczególne zaś rysu n k i szczegółów są znacznie pow iększone.

K lu c z u łożon y je st dichotom icznie, to zn a czy, że pod jedn ą c y frą b ez gw iazd ki i z g w ia zd k ą zn a jd u je o zn a czają cy dw a w y ­ k lu cza ją ce się opisy, z k tó ry ch jeden (po d okładn ym p rzeczy ­ taniu) n ależy w yb rać. I ta k przed opisem każdej g ru p y cech p o­

staw ion a je st liczb a porząd kow a, dru ga ta k a sam a liczb a z gw iazd ­ ką oznacza p rzeciw staw n ą grupę cech, do której się przechodzi, g d y cech}' pierw szej g ru p y nie o d p ow iad ają w szczegółach okazow i oznaczanem u.

P rzyp u śćm y, że gru p a cech um ieszczon a p rzy liczbie rzym ­ skiej I (K lu cz do rodzajów , str. 7) odpow iada badanem u przez nas okazow i, a pod opisem nie m a um ieszczonej n a zw y rośliny;

w ów czas p rzech od zim y do opisu następnego, a w ięc — do lic z b y arabskiej 1. Jeśli i ten opis się zgad za, to oznaczenie w tej czę­

ści K lu c z a doprow adzone jest do końca, poniew aż n atrafiliśm y na um ieszczoną pod opisem ro d zajow ą nazw ę rośliny, w tym w yp a d k u sk rzyp — Equisetum (1). Jeśli n atom iast opis cech um ieszczon ych p rzy liczb ie 1 je st nieodpow iedni, przech od zim y poniżej do g ru p y cech p rzeciw staw n ych , zazn aczo n ych tą sam ą liczb ą z gw iazd ką, a w ięc 1*.

S tw ierd ziw szy, że ta grupa cech odpow iad a naszem u o k azo ­ w i, p rzech od zim y z kolei do następnej lic z b y porząd kow ej 2 i od­

c z y tu je m y znow u dw a w yk lu cza ją ce się opisy oznaczone tym i sam ym i liczbam i, a wuęc 2 i 2*, poczem jeden z nich w yb ie ram y (np. 2*, str. 8); tu ta j p o w tarza m y znow u p o w yższy sposób po­

stępow an ia, dopóki nie od szu k am y rodzajow ej n a zw y nieznanej nam d otąd rośliny.

P rzy p u śćm y , że np. u m ieszczona poniżej gru p a cech p rzy liczb ie 3 odpow iad a szukan em u przez nas okazowa, to rośliną o zn aczan ą (nazw a ro d zajo w a rośliny) je st w e ln ia n k a — Eriopho- rum (5).

43

tablice z rysunkam i, a więc każdy gatunek omawiany w Kluczu

jest narysow ani' wraz z najważniejszymi szczegółami budowy

rośliny.

P rzejście od tego K lu c z a do K lu c za określającego gatu n k i jest bardzo łatw e. O zn aczon y na str. 8 rodzaj — w ełn ian ka op atrzo n y jest c y frą (5), szu k a m y w ięc nazw ę gatu n k o w ą tego rodzaju w edług lic z b y pięć w naw iasie, um ieszczonej na str. 14 w spo­

sób, ja k to w yżej przedstaw iono.

O znaczanie traw kw aśn ych nie jest rzeczą trudną, w ym aga jed yn ie pewnej w p raw y. N ajłatw iej o zn aczyć roślinę w g jej orga­

nów w e g e taty w n y ch na m ateriale ży w y m , w prost na stanow isku;

w te d y ew entualność błędnego oznaczenia je st n ajm n iejsza. R o ś­

lin y bowiem tracą często po zasuszeniu nie ty lk o swój n a tu ra ln y w yg lą d , ale często też i barw ę.

P r z y szukan iu (sprawdzaniu) jak iejś cech y kluczow ej w te ­ renie nie m ożna się opierać na zbad an iu jednego ty lk o okazu, ale n a leży d ą ży ć do p rzejrzen ia m ożliw ie w iększej ich ilości.

Z aw sze bow iem tra fić się m oże, że jak iś okaz w śród wielu in n ych ty p o w y c h o kazów tego sam ego gatu n k u będzie w y k a z y w a ł nie­

które cech y odm ienne. P r z y w yk o p yw a n iu zaś roślin n ależy bar­

dzo dokładn ie stw ierd zić c z y roślina jest kępkow a, c z y rozłogow a.

D la łatw iejszego k o rzystan ia z K lu c za zestaw iono poni­

żej w szystk ie n ajw ażn iejsze pojęcia botan iczn e uwzględnione w K lu czu .

K a ż d a w ym ien ion ą w K lu c zu roślina skład a się, ja k w iadom o, z korzenia i pędu, ten zaś z loctygi i liści.

Korzeń: Część rośliny (podziemna) nie w y tw a rza ją c a liści. U t.zw . traw kw aśn ych korzeń głó w n y zan ika i z dolnej części ło d ygi w y ra s ta ją liczne korzenie, zw ane p rzyb yszo w ym i.

Pęd: R ozró żn iam y p ęd y nadziem ne, które m ogą b y ć albo plone, albo kw iatow e, i p ęd y podziem ne. P ę d y płonę (tegoroczne) z a k w ita ją dopiero w latach następnych.

D łu gie liście takich pędów p rzerastają ro zw ijającą się u ich p o d staw y ło d yżk ę, stąd pozornie zd aje się, że nie są to p ędy, lecz sam e ty lk o liście (Tabl. X V I , ryc. 1 b).

N a przekroju poprzecznym w y k a z u ją one skupienie sam ych ty lk o blaszek liściow ych, ułożonych w kształcie kola (Tabl. V I I I , ryc. 3), w zględnie w kształcie tró jk ą ta (Tabl. X V I I , ryc. 3), zależnie od tego c z y pęd je st ob ły, c z y też trój kan ciasty.

Szczególnym i pędam i podziem n ym i są kłącze i rozłogi podziem ne.

Kłącze: P ę d y podziem ne, o kształcie mniej lub więcej w yd łu żo ­ nym zc zred u kow an ym i liśćm i w postaci łusek, najczęś­

ciej cośkolw iek grubsze od ło d yg p ow ietrznych.

Rozłogi: Sp ecjaln e długie a cienkie gałęzie w y ra sta ją ce z kłącza (służą do rozm nażania w egetatyw n ego).

Łodyga: Oś pędu, na której osadzone są liście i kw ia ty. Ł o d y g a m oże b yć obła (Tabl. V, ryc. 3), k an ciasta (Tabl. X V I , ryc. 2), żeberkow an a (Tabl. I, ryc. 2), szorstka lub gład k a, podzielona na w ęzły i m ięd zyw ęźla (Tabl. I, ryc. 1 i T ab l.

X I I , ryc. 1). Celem dokładnego stw ierdzen ia w ęzłów , zw łaszcza w dolnej połow ie łod yg, n ależy usunąć (od­

słonić) p rzysłan iające je p ochw y liściowe (Tabl. IX , ryc. 6).

Liście: T o czn e organa łodygi służące do asym ilacji. Liść skład a się z blaszki i p o ch w y liścio w e j; pom ięd zy b laszką a po­

ch w ą w yra sta b ło n k o w a ty w yro stek, t. zw . ję zy cze k p rzy le g a ją c y do łod ygi i tw o rzący ja k g d y b y przed łu­

żenie pochw y. Liście m ogą skład ać się z samej ty lk o p ochw y, t. j. dolnej części liścia obejm ującej łodygę.

P ochw a m oże b yć o tw arta, t. j. rozcięta ze stro n y p rze­

ciw ległej b laszki (Tabl. V , ryc. 2), lub zam k n ięta (Tabl.

X I I i X V , ryc. 2).

C ała p o c h w a l i ś c i o w a (w szystkie ścianki) m oże b yć mniej więcej jed n akow a, zielonaw a, albo jed n a ściana p ochw y leżąca n ap rzeciw blaszki liściowej m oże b yć delikatn a, p ółp rzezro czysta, blon kow ata, biaław a. T a k a p ó łp rzezro czysta b lon kow ata ścianka pochw ow a może nie posiadać unerw ienia (Tabl. X I X , ryc. 2), albo b yć unerwiona. U nerw ienie p ółprzezroczystej blon ki poch­

w owej m oże b y ć słabo, albo w yraźn ie zaznaczone.

N erw y takiej błon kow atej ścianki pochw ow ej przebie­

g a ją stale mniej więcej równolegle i albo są pozbaw ione pierzasto rozgałęzionego nerwu środkow ego i nie tw orzą po przerw aniu p ochw y sieci w łók nistej, lecz p ozostają w strzępach, albo nerw środ kow y tw o rzy w yraźn e pie­

rzaste odgałęzienia (Tabl. X V I I , ryc. 5 i T ab l. X L , ryc. 3), a po przerw aniu p o ch w y p ozostaje c h a ra k te ry ­ styczn a sieć w łókien nerw ow ych (Tabl. X V I I , ryc. 1).

Pochw a zaś nie posiadająca w swej części błonkow atej

unerw ienia zach ow uje się po przerw aniu podobnie ja k b łon ka słabo unerw iona, pozbaw ion a środkow ego pierza­

sto rozgałęzionego nerwu, a w ięc rozpad a się w niepra­

w idłow e skórkow ato-postrzępion e łatk i (Tabl. X X X V , ryc. 2).

N ie zaw sze b ło n ko w ate ścianki pochw ow e w szystkich liści ło d ygo w ych są jedn akow e. Często zd arza się, że najm łodsze, t. j. błon kow ate ścianki (1— 2) liści n a jw y ż ­ szych są pozbaw ione unerw ienia, podczas g d y inne (niższe) b łon kow ate ścianki pocłiw ow e są unerwione.

Z akoń czen ie wolnego brzegu p o ch w y m oże b3?ć równe (Tabl. I X , ryc. 2), w klęsłe lub w yp u k łe (języczkow ate) (T abl. X X I , ryc. 2). J ę zy cze k liścio w y m oże b y ć krótki lub długi, szerokość jego m oże b y ć w ięk sza lub m niej­

sza od w ysokości (Tabl. X X I I I , ryc. 2 i T ab l. X X V , ryc. 2), m oże się zrastać z brzegiem błon kow atej ścianki p o ch w y liściow ej, o b ejm u jąc ło d ygę w p ostaci ja k g d y b y k o łn ierzyka (Tabl. X X I I I , ryc. 2), lub też nie zrastać się z brzegiem błon kow atej ścianki pochw ow ej. B la szk a liściow a m oże b y ć g ład k a lub szorstk a, plaska (Tabl.

X X X I I , ryc. 4), ryn ien ko w ata (Tabl. X L I I , ryc. 6), o brzegach ku tyłow i p o d giętych (Tabl. X V I I , rj'C. 4), obla (Tabl. I V , ryc. 5), ow łosiona łub naga, p rzegra­

dzana (Tabl. I V , ryc. 1), lub bez przegród, różnej w ielkości i zabarw ienia.

Z a sad n iczy kolor b l a s z e k l i ś c i o w y c h je st zielony.

Liście koloru zielonego z nalotem b iałym n azw an o si­

w ym i, z nalotem zaś niebieskim — sinym i; jedne i dru­

gie liście z czasem p rzy b ie ra ją mniej lub więcej w y ra ź n y kolor szary. K olor zielon y m oże b y ć in ten sy w n y (ciemny) lub jasn y, jeden i drugi skom bin ow an y z mniej lub więcej w yraźn ym zabarw ieniem żó łtym . U łożenie liści n a łod yd ze m oże b y ć takie, że n a ty m sam ym poziom ie są osadzone najm niej dw a listki; tego ro d zaju ułożenie liści n azyw a się okółkow e (Tabl. I, ryc. 1), albo na tym sam ym poziom ie łod ygi m oże zn a jd o w ać się ty lk o jeden liść; będzie to ułożenie liści skrętoległe. Liście m ogą b y ć ustaw ione na ło d yg a ch w d w a (łodygi obłe), albo w tr z y szeregi (łodjnp trójk an ciaste), lub w wielu szeregach

(skrzyp). P on iew aż n iektóre cech y nie zaw sze d ad zą się gołym okiem dokładnie, ozn aczyć, trzeba będzie, w w y ­ ją tk o w y c h zresztą p rzyp a d k a ch , posługiw ać się lupą, 6— io ra z y p ow iększającą.

P r z y opracow aniu niniejszego K lu c z a ko rzystan o z n astępu­

ją c y ch obszerniejszych dzieł p om ocn iczych : „F lo ra P o lsk a ” , tom I, N akład em A kadem ii U m iejętn ości, K ra k ó w 1919, „Illu ­ strierte F lo ra von M ittel - E u ro p a ” , von Dr. G. H e g i , II.

B an d, W ien V, oraz W . M. F l o r o w i Z. H. R a m i e ń s k i j :

„O priedielitiel rastienij w niecw iefuszczem sostojanii średniej czasti S. S. S. R .” , tom I. M oskw a 1937.

T ab lice rysu n kow e w ed lug o k azów o rygin aln ych opracow ał bardzo sum iennie i z du żym n akładem p racy p. Jerem i J ózef Iw an ick i, st. a systen t P o litech n iki L w ow skiej, za co Mu się na­

le ży bard zo serdeczne podziękow anie.

M iłym obow iązkiem au to ra jest też w yrażen ie na ty m m iejscu specjalnego p odziękow ania K ierow n ik ow i D ziału U p ra w y Ł ą k i P astw isk p. D oc. Inż. W alerem u Sw ederskiem u za ży czliw ą opiekę nad tą pracą.

I. Łodyga rozczłonkowana na węzły i międzywęźla. Wyjątkowo tylko dolna połowa łodygi z liczniejszymi, mniej lub wiecej skupionymi węzłami, dobrze widocznymi po odsłonięciu pochw liściowych.

1. Ułożenie liści okółkowe. Liście drobne, jednonerwowe, u podstawy zrośnięte w charakterystyczny ząbkowany kołnierzyk.

S k r z y p — Eąuisetum (i).

1*. Ułożenie liści nie jest okółkowe; rozmieszczenie ich napędzie jest takie, że na tym samym poziomie jest osadzony zawsze tylko jeden liść.

2. Łodygi obłe.

3. Pochwy liści otwarte (rozcięte ze strony przeciwległej blaszki), z wyciągniętymi tępymi uszkami. Liście pochwiasto obejmu­

jące łodygę w nasadzie, obłe, dęte, z poprzecznymi przegrodami (widać je bardzo wyraźnie pod światło).

S i t — Junctis (2).

3*. Pochwy liści zamknięte, bez uszek lub uszka niewyraźne.

4. Koniec (brzeg górny) pochwy oraz liście nagie.

5. W miejscu zetknięcia się pochwy z blaszką liściową brak języczka lub jest on bardzo niewyraźny (tylko pod lupą widoczny). Liście szydlaste, rynienkowate.

Rośliny pokroju sitów.

P r z y g i e ł k a — Rhynchospora (3).

5*. W miejscu zetknięcia się pochwy z blaszką liściową odchodzi od pochwy wyraźny języczek przylegający do łodygi i tworzący jak gdyby przedłużenie pochwy.

6. Łodygi tylko do połowy ulistnione. Pochwy liści łodygowych ściśle łodygę obejmujące. Dolne pochwy bez blaszki liściowej, górne (5—8) z blaszkami.

Liście rynienkowate, ostrogrzbieciste. brzegiem szorstkie (mniej więcej 4 mm szer.).

6*. Cała łodyga ulistniona, wszystkie liście z blaszka liściowa. Liście łodygowe o rozdętej pochwie. Liście płaskie, rynienkowate, ostrogrzbieciste, na końcu długo zaostrzone. Przeszłoroczne liście odziomkowe podczas kwitnienia zasychające.

W e ł n i a n k a — Eriophonuu (3).

4*. Koniec pochwy liściowej oraz brzegi liści orzęsione. Liście płaskie, przeważnie bez języczka.

K o s m a t k a — Luzula (6).

. Łodygi trójkanciaste, wyjątkowo w części dolnej okrągławe.

3. Liście przyziemne (t. j. dolne liście pędów kwiatowych i liście pędów płonych) nie są podobne do liści łodygowych, te ostatnie (przynajmniej najwyższe) bezblaszkowe. Liście przyziemne długie (mniej więcej długości łodyg), wąskie (1 mm szer.), trójkanciaste; liście pędów króciutkie, często zredukowane do samej tylko pochwy.

W e ł n i a n k a — Eriophonuu (5).

3*. Liście przyziemne, mniej lub więcej podobne do liści łodygo­

wych. Wszystkie liście z blaszkami lub tylko u podstawy łodyg bezblaszkowre.

4. Łodyga tylko do połowy ulistniona.

5. Ściana pochwy leżąca naprzeciw blaszki liściowej nie jest półprzezroczysta, błonkowata; wszystkie trzy ścianki pochwy mniej więcej jednakowe (zielonkawe).

Liście 2 — 4 mm szer., ciemno-(intensywnie) zielone.

Łodyga trójkanciasta.

T u r z y c a — Carcx (9).

5*. Ściana pochwy leżąca naprzeciw blaszki liściowej jest półprzezroczysta, błonkowata (biaława). Liście jasno­

zielone, mniej więcej 4 mm szer., rynienkowate, ostro­

grzbieciste, brzegiem szorstkie. Dolne pochwy bez blaszki liściowej, górne (5- 8) z blaszkami. Łodyga w części dolnej okrągła.

O s t r z e w — Blysmus (4).

4*. Cała łodyga ulistniona.

5. Liście szydlaste, rynienkowate, do 2 mm szer. Rośliny pokroju sitów, bez lub z bardzo niewyraźnym języcz­

kiem.

P r z y g i e ł k a — h'hyiichospora (3).

5*. Liście szersze, płaskie lub rynienkowate z wyraźnym języczkiem.

6. Roślina tworzy mniej lub więcej luźne darnie, bez rozłóg. Liście 2 —7 mm szer., krótkie, zakończone krótkim trójkanciastym kolcem, brzegiem nieco szorstkie.

W e ł n i a n k a — Eriophorutn (5).

6*. Rośliny z rozłogami. Liście 10—15 mm szer., na grzbiecie i brzegiem szorstkie.

S i t o w i e — Scirpus (7).

I*. Łodyga mniej więcej jednolita, bez podziału na węzły i międzywęźla.

Tylko u samej podstawy nieraz (najwyżej 1—2) z węzłami.

1. Łodygi obłe.

2. Łodygi bezlistne, tylko u podstawy otulone słabo skórkowatymi, bezblaszkowymi pochwami liściowymi.

3. Pochwy liściowe otwarte.

S i t — Juncus (2).

3*. Pochwy liściowe zamknięte.

P o n i k ł o (sitowie) — Heliocharis (Scirpus) (8).

2*. Łodygi do połowy ulistnione. Liście z wyraźnymi blaszkami liścio­

wymi.

T u r z y c a — Curex (9).

1*. Łodygi trójkanciaste.

2. Rośliny drobne (5 —30 cm wys.) z delikatnymi czerwonymi, względ­

nie purpurowoczerwonymi korzeniami, od nasady krzaczkowate.

C i b o r a — Cyperus (10).

2*. Rośliny przeważnie większe, o korzeniach grubszych bez czerwo­

nego zabarwienia.

T u r z y c a — Carnx (9).

(i) S k r z y p — Eąuiselum L.

i . Pędy zarodnikowe (na wiosnę się zjawiające) żółtobrunatne lub czeywonawe, nie rozgałęzione, po wysypaniu zarodników zasychające. Pędy płonę (później się zjawiające) zielone, gęsio, pojedynczo rozgałęzione, do 40 cm wys., od zarodniko- wych wyższe. Pierwsze ( najniższe) międzywęźle gałązki dłuż­

sze od ■macierzystej pochwy łodygowej, którą gałązka przebija.

S k r z y p p o l n y — Euuiselum arvense L. (Tabl. 1).

R oślin a o bard zo głęboko czo łg a ją cych się, tw o rzących bulw y, rozłogach. P o ch w y liściowe pędów zarod nikow ych lejko w ato rozdęte, z 6 — 12 (po 2 — 3 razem) ciem nobrunatuym ii ząbk am i, z ty ch k a żd y o w yra źn ym rowku grzbietow ym . P o ch w y liści pędów płonych ściśle łod ygę obejm ujące, zielone, z 12 — iS czarn iaw ym i, biało obrzeżon ym i ząbkam i. Ł o d y żk i do 3 mm grube, o 6 — 19 (zw ykle 10) w yp u k łych żeb erkach i ty lu cza r­

niaw ych ząbkach.

R o z m i e s z c z e n i e: Ł ą k i w ilgotne, pola z podglebiem n iep rzepu szczającym w od y. N a jp o sp o litszy sk rzyp krajow y.

O b j a ś n i e n i a cl o T a b l . 1: 1. Pokrój: a) pęd zarodnikowy;

b) pęd plony.— 2. Przekrój przez międzywęźle pędu płonego.— 3. Pochwa liściowa pędu płonego z pierwszym międzywęźlem gałązki.— 4. Klos.

I * . Pędy zarodnikowe i płonę zielone (równocześnie się zjawia­

jące i od razu do siebie podobne), przeważnie rozgałęzione.

Pierwsze międzywęźle gałązki krótsze od macierzystej pochwy łodygowej, którą gałązka przebija.

2. Pęd gładki, szarozielony, często nierozgałęziony, o bardzo wielkim przewodzie powietrznym w środku, do S mm gruby, a do i j o cm wysoki. Pochwy przylegające, zielone, ząbki czarne, liczne, biało obrzeżone, około 20. Pierwsze między­

węźle nieco krótsze od pochwy, którą gałązka przebija.

S k r z y p b a g i e n 11 y— E . limosnin L. (Tabl. II).

Ł o d y g i z w y k le m ało galęziste, do 8 mm grube, 0 1 0 — 30 (zw ykle 15 — 20) bardzo płaskich żeberkach. P o ch w y do 1 cm długie, p rzylegające, błyszczące, zielone, w yb iegające w trój- kątn o -lan ceto w ate czarn e zęby, długości 1/3 p o ch w y; row ków żeb erk ow ych brak. G ałęzi bocznych albo brak, albo są nieliczne, a w te d y ich p odstaw ow a o k ry w a b łyszcząca, brunatn a.

R o z m i e s z c z e n i e : B ło ta , row y, często w śród trzcin sta w o w ych ; w całej Polsce i w niższych położen iach górskich p ospo lity.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . 11: 1. Pokrój: a) pęd zarodnikowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój poprzeczny łodygi. — 3. Pochwa liściowa ło­

dygi.— 4. Liść zarodniowy z zarodniami.

2 *. P ęd nieco szorstki, m niejszy (do 50 c m w y s.), trawiasło- zielony, rynicnkowaty, zwykle rozgałęziony, o bardzo wąskim przewodzie powietrznym w środku ( przewód centralny prawie nie różni się <wielkością od przewodów bocznych). Pochwy rozszerzone, walcowato-dzwonkowate.

Ząbków 6— 10. Pierwsze między węźle gałązki znacznie krótsze od pochwy, którci gałązka przebija.

S k r z y p b ł o t n y — E . paliistre L. (Tabl. III).

Ł o d y g i z kłosam i od m łodości zielone i do p łon ych podobne, do 3 m m .gru be, o 4— 12 (zw ykle 6— 10), nieco b rod aw ków an ych żeberkach. P o ch w y do 12 m m długie, w alcow ate, zielone, u w y ­ lotu nieco szersze; row ki zatokow e na nich bard zo w yraźn e, row ki żeberkow e zaledw ie w idoczne. Z ąb k i od p o ch w y krótsze, ostrolan cetow ate, na w ierzchołku czarne, biało, w ąsko obrze­

żone. G ałązk i od stające, zw yk le nierozgałęzione, o 5 (rzadko 6) żeberkach; ich p odstaw ow a o k ry w a czarna, b łyszcząca.

R o z m i e s z c z ę n i e: .Mokre łąki, brzegi staw ów ; w całej Polsce niżowej i w n iższych położeniach górskich pospolity.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . i 11: 1. Pokroi: a) pęd zarodnikowy;

b) pęd p lo n y .— 2. Przekrój poprzeczny łodygi. — 3. Pochwa liściowa łodygi i pierwsze międzywęźle gałązki:

(2) S i t — Juncits L.

i . Łodygi ulistnione. Dolne liście zredukowane do czerwono- brunalnej pocimy, inne z blaszką oblą lub nieco spłaszczoną, wyraźnie przegradzaną, przeważnie ostro zakończoną, od łodyg krótsze. Pocim y szerokie, z wyciągniętymi tępymi uszkami.

S i t l ś n i ą c y — J . lamprocarpus E h r h. (Tabl. i V).

K łą cze czołgające się, roślina o lu źn y ch darniach, łodygach prostjf§h, często łu ko w ato zg ię ty ch , 20— 60 cm w ys., na kolan­

kach ulistnionych.

R o z m i e s z c z e n i e : B rzegi w ód, olszyn y, m oczary, pod­

m okłe łąki i pola; na niżu i w n iższych położeniach górskich p ospolity.

O b j a ś n i e n i a cl o T a b l . I V: i. Pokrój: a) pęd kwiatowe; b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój łodygi. — 4. Po­

jedyncza główka kwiatostanu. — 5. Przekrój liścia. — 6. Torebka.

j * . Łodygi bezlistne, tylko u podstawy otulone słabo skórkowa­

tymi bezblaszkowymi pochwami liściowymi. Rośliny kępkowe.

Łodygi w gęstej darni.

2. Rdzeń łodygi nieprzerywany. Rośliny intensywnie zielone.

3. Łodyga ciemnozielona, za życia zupełnie gładka. P o ­ cimy żółte, brunatne, nieraz czarne, rzadziej połysku­

jące, tępe, ściśle łodygę obejmujące, najwyższe za­

ostrzone.

S i t r o z p i e r z c h ł y — J . efjusus L. (Tabl. V).

Ł o d ygi 30 — 120 cm d ł., często z połyskiem .

R o z m i e s z c z e n i e : M okre łąki i p astw iska, m oczary, ro w y; pospolicie w y stę p u ją c y na m okrych m iejscach.

O b j a ś n i e n i a d o T a b 1. Y: 1. Pokrój. — 2. Zakończenie liścia pochwiastego. — 3. Przekrój łodygi poniżej kwiatostanu. — 4. Kwiat. — 5. Kwi at z dojrzałą torebką. — 6. Listek okwiatu. — 7. Przekrój poprzeczny torebki.

3 *. Łodyga z lekka szarawa, za życia pod kwiatostanem żeberkowana, nieco szorstka, słabo połyskująca. Pocim y czerwono- lub żóltbbrunatne, bez połysku, najwyż­

sze często z kolcem na końcu, górą nieco rozluźnione.

S i t s k u p i o n y — J . congloméralas L. (Tabl. V I).

Ł o d y g i 30 — 80 (130) cm w ysokie.

- R o z m i e s z c z e n i e : M okre łąk i i p astw iska; najczęś­

ciej na m okrych , słabo sto rfia łych , p iaszczysty ch glebach.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . Yf : t. Pokrój. — 2. Przekrój łodygi poniżej kwiatostanu. — 3. Zakończenie liścia pochwiastego. — .4. K w iat z dojrzałą torebką.

2 * . Rdzeń łodygi przerywany. Rośliny sine.

S i t s i n y — / . glaucits E h r h . (Tabl. V II).

Ł o d y g i sztyw n e, żeberkow an e, 30 — go cm w ysokie. P o ch w y czerw onobrunatne, nieraz z p urpurow ym odcieniem , lśniące.

R o z m i e s z c z e n i e : R o w y , łąki, m oczary, na całym niżu i podgórzu.

O b j a ś n i e n i a d u T a b 1. V J 1: 1. Pokrój.— 2. Przekrój poprzecz­

ny łodygi poniżej kwiatostanu. — 3. Zakończenie liścia pochwiastego. — 4. Przekrój podłużny łodygi z przerwami w rdzeniu. — 5. Torebka. — 6. K w ia t z dojrzałą torebką.

(3)

P r z y g i e ł k a

P r z y g i e ł k a b i a ł a — Rhynchospora alba V a h 1.

(Tabl. VIII).

R oślin a luźno darniow a, pokroju sitów , nieraz z krótkim i rozłogam i. Ł o d y g i ulistnione, 15 — 40 cm w ysokie, cienkie, trój- kan ciaste, rzadziej okrągław e. Liście jasnozielone, rów now ąskie, ryn ien ko w ate, do 2 m m szerokie. P o ch w y liści szare. P ółp rzezro­

c zy sta błon ka pochw ow a zw ęża się ku dołowi; poza ty m nie w ęższa od dwu in n ych ścianek pochw ow ych.

R o z m i e s z c z e n i e : M okre w rzosow iska, torfow iska w y ­ sokie i przejściow e, na niżu i podgórzu.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . V III: 1. Pokrój. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój pędu w części dolnej wraz z pochwami liściowymi. — 4. Przekrój pędu w części środkowej. — 5. Przekrój blaszki liściowej. — 6. Kwiat.

(4) o S t

r

e

O s t r z e w s p ł a s z c z o n y — Blysm us compressus (L.) P a n z . (Tabl. IX ).

R o ślin y jasnozielone, z rozłogam i. Ł o d y g i górą szorstkie i u g ó ry trój kanciaste, prawdę do połow y ulistnione; u p o d staw y liści praw ie zaw sze w yra źn e kolan ka. Dolne p o ch w y brunatne, bez b laszk i liściow ej, górne (5— 8) z b laszkam i. Liście ryn ien ko- w ate, ostrogrzbieciste, brzegiem szorstkie, do 4 m m szerokie, 11 p o d sta w y b laszki najszersze, stąd zw ężające się stopniow o i koń czące się trój k an ciastym w ierzchołkiem . P ó łp rzezro czysta ścian ka pochw'owra zw ężająca się ku dołow i, w ęższa od dwu in ­ n ych ścianek pochw ow ych.

R o z m i e s z c z e n i e : B rzegi rzek, łąk i nam uliska; na niżu i w n iższych położeniach górskich pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . IX: 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy; b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Pr/ekrój łodygi w części dolnej. — 4. Przekrój łodygi w części środkowej. — 5. Przekrój blaszki liściowej. — 6. Dolna część łodygi z węzłami po odsłonięciu pocliw liścio­

wych. — 7. Kwiat. — 8. Przysadka. — 9. Przekrój pędu plonego u podstawy.

(5)

W e ł n i a n k a

1. Rośliny gęsio kępkowe, tworzą gęste i duże darnie poduszko­

wa te. Odziomkowe liście z cienkim i, nieco szorstkimi, rynien- kowatymi blaszkami, około 1 mm szerokie, od łodyg nieco krótsze lub im równe. L iście łodygowe o rozdętej pochwie, 1 lub 2 najwyższych liści łodygowych, bez blaszek.

W e ł n i a n k a p o c l i w o w a t a — E. naginatum L . (Tabl. X ).

Ł o d y g i obłe, gład kie, górą trój kanciaste, 20— 60 cm w ysok ie.

K łą cze o b fitu ją ce w w łókn iste szczą tk i pochw ow e.

R o z m i e s z c z e n i e : P o sp o lita roślina torfow isk w ysokich i p rzejściow ych oraz w rzosow isk podm okłych.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X: 1. P okrój: a) pęd kwiatowy; b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej blaszko- watego liścia pędu kwiatowego. — 4. Zakończenie pochwy liściowej liścia pędu plonego. — 5. Przekrój blaszki liściowej liścia pędu kwiatowego. — 6. Przekrój blaszki liściowej liścia pędu plonego.

2. Łodygi obie, rzadziej tępo trój kanciaste, o krótkich rozło­

gach. L iście 2 — 4 mm szerokie. Najwyższa pochwa liści łodygowych często nieco rozdęła.

W e ł n i a n k a w ą s k o l i s t n a — E . polystachyum L.

(E . angustifolium R t h.) (Tabl. X I).

Ł o d y g i 30— 60 cm w ysokie. Liście szarozielone, ryn ien ko- w ate, ostrogrzbieciste, w yb ieg ają ce w długi, o stry, trój k a n cia sty kolec, brzegam i nieco szorstkie. K lą c z tw o rzy luźne darnie o rozłogach krótkich . Liście odziom kow e (zeszłoroczne) podczas kw itn ien ia zasych ające. P ó łp rzezro czysta b ło n ko w ata ścian ka pochw ow a często kropkow ana.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i m okre, to rfo w isk a niskie, m o­

cza ry ; b ard zo pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b 1. X I: 1. P okrój: a) pęd kwiatowy; b) pęd płony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Przekrój środkowej części blaszki liścio­

wej. — 4. Zakończenie liścia. — 5. Przekrój szczytowej części blaszki. — 6. Zakończenie pochwy liściowej. — 7. Kwiat.

2*. Łodygi trój kanciaste, bez rozłóg. L iście 2— 7 mm szerokie.

Najwyższa pochwa liści łodygowych ściśle obejmująca łodygę.

W e ł n i a n k a s z e r o k o l i s t n a — E. latifolium PI o p p e (Tabl. X II).

Ł o d y g i 30— 60 cm w ysok ie. D arn ie dość zbite. Liście płaskie, z krótkim trój kan ciastym kolcem , brzegiem nieco szorstkie.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, to rfo w isk a niskie, m o czary;

bard zo pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . XI I : t. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd płony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój blaszki liściowej w części środkowej. — 4. Przekrój blaszki liściowej w części gór­

nej. — 5. Zakończenie liścia. — 6. Część łodygi z węzłem. — 7. Przekrój łodygi.

I * . Rośliny m niej lub więcej luźno darniowe. Wszystkie liście z blaszkami.

(6)

K o s m a t k a

K o s m a t k a p o l n a — Luzula campeslris L a m. (Tabl. X I I I ) . R o ślin y często z czerw on aw ym odcieniem . Ł o d y g i zw yk le do 10 cm w yso k ie (rzadziej nieco niższe), ulistnione, bardzo często z łukow ato p odn oszącym i się rozłogam i. Liście p łaskie, 0.5 do 3 mm szerokie, o pochw ach za m k n iętych , po brzegach i na g ra n icy p o ch w y oraz blaszki liściow ej długo-, biaław o ow ło­

sione. B ło n k a pochw ow a ku dołowa zw ężona.

R o z m i e s z c. z e n i e: N a niżu i w n iższych położeniach górskich pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . XI I i : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 1. Zakończenie pochwy liściowej.— 3. Zakończenie blaszki liściowej. — .|. Przekrój blaszki liściowej. — 5. Przekrój łodygi. — 6. Główka kwiatostanu.— 7. Torebka z okwiatem wraz z pod kwiatkami u podstaw y.—

5. Kwiat. — 9. Torebka.

(7) S i t o w i e — Scirpus L.

S i t o w i e l e ś n e — Scirpus sih a ticu s L.

(Tabl. XI V ) .

Ł odygi 30— 100 cm w yso k ie, tępo trój kanciaste, aż po kw ia­

tostan ulistnione, z rozłogam i. Liście płaskie, z połyskiem , 10 — 15 mm szerokie, na grzbiecie i brzegach szorstkie. P o ch w y dol­

nych liści żółtozielone, w zględnie brunatn e. S k rz y d ła ję z y c z k a bard zo często nieco ku górze wyniesione.

R o z m i e s z c z e n i e : M okre zarośla, łąk i, źródliska, row y; w cały m kraju pospolite.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X IV : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 1. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój blaszki liściowej. — 5. Przekrój szczytu blaszki liściowej. — 6. Khosek. — 7. Kwiat. — S. Zakończenie liścia.

(8) P o n i k ł o ( s i t o w i e ) — Heleocharis (S cirp u s) L.

P o n i k ł o (sitowie) b ł o t n e — Heleocharis (Scirpus) eupaluslris L d b. (Tabl. XV ) .

R o ślin y posiad ające p ełzające kłącze. Z czołgającego się kłącza w y ra sta ją ło d ygi ustaw ione w szeregach. Ł o d y g i obłe,

z liczn ym i, mniej więcej tej sam ej w ielkości przew odam i pow ietrz­

n ym i na p rzekroju , 8— 60 cm w ysokie, u p o d sta w y otulone b ru n a t­

n ym i, w zględn ie brun atn oczerw on ym i, p o ły sk u ją cym i pochw am i;

b laszek liściow ych brak.

R o z m i e s z c z e n i e : Z alan e row y, brzegi staw ów , mo­

czary , m okre łąki; na niżu pospolicie, w górach rzadko.

O b j a ś n i e n i a cl o T a b l . X V : 1. Pokrój. — 2. Zakończenie liścia pochwiastejfo. — 3. Przekrój łodygi. — 4. Kwiatostan. — 5. Kwiat.

(9) T u r z y c a — C,arex L.

I . R ośliny kępkowe.

1. L iście skąpo owłosione (brzeg pochwy orzęsiony) , 2— 3 mm szerokie, jasnozielone (nieco żółtawe). Dolne pochwy liścio­

we często czerwonawe.

T u r z y c a b l a d a — C. pallescens L. (Tabl. X V I ) . T u rz y c a jasno- (żółto) zielona, 20— 45 cm w yso k a. Ł o d ygi proste, sztyw n e, ostro trój kan ciaste, górą szorstkie, z rzad ka w łosam i porosłe, w ysoko ulistnione. B la szk i liściowe m iękkie, płaskie, od ło d yg krótsze.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, w idne lasy, zarośla, zręby, traw iaste stoki; p ospo lita na niżu i w reglach karp ackich .

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X V I : r. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Przekrój liścia. — 4. Zakończenie pochwy liściowej. — 5. Kwiatostan. — 6. Pęcherzyk. — 7. Przekrój pę­

cherzyka. — 8. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 9. Przysadka kwiatu mę­

skiego.

1 * . L iście nagie (brzeg pochwy nieorzęsiony). Dolne pochwy liściowe brunatne, względnie żóltawobrunatne, wyjątkowo czerwonobr analne.

2. Rośliny 40 — 120 cm wysokie, tworzące duże, zbite, gęste i trudne do rozdzielenia kępy. Dolne pochwy liściowe m niej więcej cale, połyskujące. Liście o blaszkach dość szorstkich, 3 — 5 mm szerokich, siwo- względnie sino- zielonych.

B ib l io te k a P u ła w s k a N r 17» 2

3. Półprzezroczysta blonkowata ścianka, przynajm niej dolnych pochw liściowych z wyraźnymi nerwami, o nerwie środkowym pierzasto rozgałęzionym; roz­

pada się po przerwaniu na charakterystyczną sieć włóknistą, dobrze widoczną na starych przerwanych pochwach liściowych.

T u r z y c a H u d s o n a (sztywna) — C. H udsonii B e 11 n e t (C. stricta G o o d). (Tabl. X V I I ) .

T u rz y c a (sino-) szarozielona, 40 — 120 cm w yso k a. T eg o ­ roczne p ę d y plone o liściach nieco k ró tszych od łod yg, szorstkich, po zasuszeniu o brzegach w dół od giętych . G órna w ew n ętrzn a strona b laszki liściowej najczęściej zielona, d o ln a — szaraw a; prze- szłoroczne p ęd y k w iatow e — górą bezlistne i szorstkie, dołem o k ry te kró tk o zaostrzon ym i, brun atn ym i, lub żółtaw oziełon y- mi (słom iastym i) pochw am i; p o ch w y liści w yższych sieciow ato porozryw an e.

R o z m i e s z c z e n i e : T orfow iska, m oczary, stawmy i ol­

szy n y ; bard zo pospolita na całym niżu.

O b j a ś n i e n i a fl o T a b l . X V II : r. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi kwiatowej. — 3. Przekrój pędu pło- nego. — 4. Przekrój liścia. — 5. Zakończenie pochwy liściowej. — 6. K w ia­

tostan. — 7. Przysadka kwiatu męskiego. — 8. Przysadka kwiatu żeń­

skiego. — 9. Pęcherzyk. — 10. Przekrój pęcherzyka.

3*. Półprzezroczysta błonkowata ścianka pochw liścio­

wych bez nerwów lub z nielicznym i, niewyraźnymi, m niej więcej równolegle przebiegającymi nerwami (bez środkowego rozgałęziającego się nerwu)] nie rozpada się po przerwaniu na charakterystyczną sieć włóknistą.

T u r z y c a p r o s o w a — C. paniculata L . (Tabl. X V I I I ) . T u rz y c a przew ażnie szarozielona, tęga, 40— roo cm wrysok a.

Ł o d y g i do 5 m m grube, sztyw n e, szorstkie, ostro trój kanciaste, dołem otulone poclrw am i b ezb łaszk ow ym i, lśn iącym i, szerokim i, b ru n atn ym i, całym i. Liście siw-ozielone, 3— 5 m m szer., sztyw n e, bard zo szorstkie, mniej więcej równe łodygom .

R o z m i e s z c z e n i e : T orfow iska, bagna, brzegi wód, r o w y ; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X V II I: i. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój dolnej części łodygi. — 4. Przekrój górnej części łodygi. — 5. Przekrój blaszki liściowej. — 6. Część łodygi. — 7. Kłosek. — 8. Pęcherzyk. — 9. Przekrój pęcherzyka. — 10. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 11. Przysadka kwiatu męskiego.

2*. R ośliny (z wyjątkiem turzycy lisiej, 30— 80 cm wysokiej o bardzo szorstkich, skrzydelkowato wystających krawę­

dziach łodygi) mniejsze, 4— 43 (60) cm wysokie, o kępach m niejszych, m niej lub więcej luźnych. Pochwy dolne bez, lub z bardzo niewyraźnym połyskiem, całe lub porozry­

wane. L iście o blaszkach gładkich lub szorstkich, 1 .3 — 9 mm szerokich, jasnosino- szaro- lub żółtozielonych.

3. Kłącze obfitujące w włókniste szczątki liściowe ( ciemno­

brunatne włókna starych pochw).

4. L iście 2— 3 mm szerokie, płaskie, szorstkie, inten­

sywnie zielone, od strony (zewnętrznej) dolnej nieraz lśniące.

T u r z y c a n a j e ż o n a — C. echinata M u r r. (Tabl. X I X ) . T u rzyca 10— -45 cm w yso k a. Liście od ło d yg krótsze. Ł o d ygi ty lk o pod kłosem szorstkie, ostro trój kanciaste.

R o z m i e s z c z e n i e : Suche łąk i, zręby, row y; pos­

policie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X I X: 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — z. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój łodygi w części dolnej. — 4. Przekrój łodygi w części górnej. — 5. Przekrój liścia. — 6. Kwiatostan. — 7. Pęcherzyk. — 8. Przekrój pęcherzyka. — 9. Przekrój pędu płonego (widać pochwę liściową). — 10. Przysadka kwiatu żeńskiego. —

1 1. Przysadka kwiatu męskiego.

4*. L iście 3 — 9 mm szerokie, płaskie, jasnozielone, na brzegu bardzo szorstkie, często z połyskiem.

T u r z y c a l i s i a — C. vulpina L. (Tabl. X X ).

T u rz y c a 30— 80 cm w ysok a. Ł o d y g i tęgie, 2— 3 m m grube, tró jk ą tn e, o ścianach w klęsłych , kraw ędziach bardzo szorstkich, sk rzyd elk o w a to w y sta ją cy ch . Liście od ło d yg krótsze.

R o z m i e s z c z e n i e: M okre łąki, brzegi staw ów , ro w y ; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b 1. X X : i. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

1>) pęd plony. — j . Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój łodygi. — 3. Przekrój 11 szczytu blaszki liściowej. — 5. Przekrój środkowej części blaszki. — 6. Kłosck. — 7. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 8. Przysadka kwiatu męskiego. — 9. Pęcherzyk. — 10. Przekrój pęcherzyka.

3 *. Kłącze pozbawione włóknistych szczątków liściowych (rzadziej nieliczne włókna końcami złączone, ivięc ' tylko dolne części pochw nieco poszarpane).

4. L iście gładkie, tylko w części górnej nieco szorstkie, sztywne, (siwo-) szarozielone, 3 — 4 mm szerokie, długo zaostrzone. Pochwy liści górnych języczko- wato zakończone.

T u r z y c a o d l e g ł o k ł o s k o w a — C. distans L.

(Tabl. X X I ).

T u rz y c a (15) 30— 60 cm w ysoka. Ł o d ygi gładkie, tępo kan- 'ciaste, często łu ko w ato zgięte, od liści znacznie krótsze.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, m oczary, row y, na całym niżu i w reglach karpackich.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X X I: 1. Pokrój. — 2. Języczkowa te zakończenie pochwy liściowej. — 3. Zakończenie blaszki liściowej. — 4. Prze­

krój łodygi. — 5. Przekrój liścia. — 6. Kwiatostan. — 7. Przysadka kwiatu żeńskiego. — S. Przysadka kwiatu męskiego. — 9. Pęcherzyk. — 10. Dzió­

bek pęcherzyka. — u . Przekrój pęcherzyka.

4'-. L iście mniej łub więcej szorstkie, wiotkie, rzadziej nieco sztywne; pochwy liści górnych bez języczko- watego zakończenia.

5. Liście 1 . 5 — 3 (4) mm szerokie, jasnosino-, względnie szarozielone, przeważnie rynienko- loate, rzadziej płaskie. Łodygi m niej Lub więcej szorstkie (wyjątkowo prawie gładkie).

6. L iście nieco sztywne, i . j — 2 mm szerokie (szarobrunatne), szarozielone, rynienkowate.

T u rzy ca 15 — 30 cm w ysoka. Ł odygi sztyw n e (1— 2 mm szer.), tępo trój kanciaste, pod kw iatostan em nieco szorstkie, nieraz pra­

wie gład kie, od liści przew ażnie dłuższe.

R o z m i e s z c z e n i e : M oczary, łąki, torfow iska, pod­

m okle lasy; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a (i o T a b 1. X X I1: 1. Pokrój. — 2. Przekrój ło­

dygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój środkowej czyści blaszki liściowej. — 5. Przekrój blaszki u szczytu. — 6. Kwiatostan. — 7. Przysadka kwiatu męskiego. — 8. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 9. Pęcherzyk od strony wypukłej. — 10. Pęcherzyk od strony płaskiej. —

11. Przekrój pęcherzyka.

6*. L iście m niej więcej wioikie, 2— .5 (4) mm szerokie, jasno - lub sinozielone, płaskie, względnie słabo rynienkowate.

7. Języczek krótki, jego szerokość większa od wysokości. Półprzezroczysta błon- kowata ścianka pochwowa zwężająca się ku dołowi.

T u r z y c a j a j o w a t o k ł o s a — C. leporina L.

(Tabl. X X I I I ) .

T u rzy ca (20) 30— 60 cm w ysoka. Ł o d y g i dość sztyw n e, w gór­

nej połow ie szorstkie. Liście od ło d yg krótsze, mniej więcej s z ty w ­ ne, do gó ry wzniesione, ze słabym połyskiem .

R o z m i e s z c z e n i e : M iejsca p iaszczyste, torfiaste, widne lasy, koło dróg i row ów ; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . XXI I I : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plon}-. — 2. Zakończenie pochwy liściowej z języczkiem zrośnię­

tym w t. zw. kołnierzyk. — 3. Przekrój zakończenia blaszki liściowej. — 4. Przekrój środkowej części blaszki liściowej. — 5. Przekrój łodygi. — 6. Kłosek. — 7. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 8. Przysadka kwiatu mę­

skiego. — 9. Pęcherzyk. — 10. Przekrój pęcherzyka.

7 * . Języczek dłuższy, jego szerokość m niej­

sza od wysokości. Półprzezroczysta blonkowata ścianka pochwowa nie zwę­

ża się ku dołowi.

T u r z y c a g w i a z d k o w a ! u — C. stelliilala G o o d.

(Tabl. X X II).

8. L iście ( szaro-) sinozielone, do góry wzniesione, -przeważnie matowe. Ł o ­ dygi tylko w części górnej wyraź­

nie szorstkie.

T u r z y c a s i w a — C. canescens L. (Tabl. X X I V ) . T u rz y c a 20— 45 cm w yso k a. Liście od ło d yg krótsze. Ł o d y g i sztyw n e. P o ch w y liściow e nieraz czerw onaw obrunatn e.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, torfow iska, m oczary, brzegi staw ó w ; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l , X X I V : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd płony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój środkowej części blaszki liściowej. — 5. Zakończenie blaszki liściowej. — 6. Przekrój blaszki u szczytu. — 7. Kłosek. — S. Przysadka kwiatu żeńskiego. — 9. Przysadka kwiatu męskiego. — ro. Pęcherzyk. — 11. Przekrój pęcherzyka.

8*. L iście jasnozielone, obwisłe, lekko zwężające się. Łodyga prawie od samej podstawy szorstka.

T u r z y c a d ł u g o k ł o s a — C. elongata L. (Tabl. X X V ) . T u rz y c a 30— 60 cm w yso k a. Liście płaskie, m iękkie, nieraz 4 m m szerokie, rów ne łod ygom lu b nieco krótsze.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, torfow iska, lasy, sta w y , mo­

czary, ro w y; w całym kraju pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X X V : 1. P okrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój łodygi w części dolnej. — 4. Przekrój łodygi w części górnej. — 5. Przekrój środ­

kowej części blaszki liściowej. — 6. Przekrój końca blaszki liściowej. — 7. Zakończenie blaszki liściowej. — 8. Część kwiatostanu. — 9. Pęcherzyk z boku. — 10. Pęcherzyk od strony zewnętrznej. — 11. Przekrój pęche­

rzyka. — 12. Przysadka kwiatu męskiego. — 13. Przysadka kwiatu żeń­

skiego.

5 * . Liście 2 — 5 mm szerokie, żółtozielone, płas­

kie. Łodygi gładkie.

6. L iście 2 — 3 mm szerokie, przeważnie od łodyg dłuższe.

T u rz y c a 5— 15 cm w ysoka. Ł o d y gi o tęp ych kraw ędziach.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, m okre pastw iska, drogi; na nizu i w reglach karp ack ich bard zo pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X X V I : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd piony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Zakończenie liścia. — 4. Przekrój blaszki liściowej. — 5. Przekrój łodygi. — 6. Kwiatostan. — 7. Pęcherzyk. — 8. Przekrój pęcherzyka. — 9. Przysadka kwiatu męskiego.—

t o. Przysadka kwiatu żeńskiego.

6*. L iście 3— 5 mm szerokie, m niej więcej długości łodyg lub krótsze.

T u r z y c a ż ó ł t a — C. flava L. (Tabl. X X V I I ) . T u rz y c a 20— 40 cm w yso k a. Ł o d y gi ostrokan ciaste, rzadziej tępokanciaste.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ą k i, torfow iska, w ilgotn e l a s y ; pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X X V I I : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój liścia. — 3. Zakończenie liścia. — 4. Zakończe­

nie pochwy liściowej. — 5. Przekrój łodygi. — 6. Kwiatostan. — 7. Pę­

cherzyk z boku. — 8. Pęcherzyk od strony wewnętrznej. — 9. Przekrój pęcherzyka. — 10. Przysadka kwiatu męskiego. — 11. Przysadka kwiatu żeńskiego.

/ * . R ośliny rozłogowe.

1. Rośliny owłosione.

T u r z y c a o w ł o s i o n a — C. hirta L. (Tabl. X X V I I I ) . T u rz y c a 10— 50 cm w yso k a. L iście 3— 4 m m szerokie, zw yk le obustronnie ow łosione, od ło d y g krótsze. Ł o d y g i tępo trój kan ­ ciaste, ty lk o pod kw iatostan em nieco szorstkie. P o ch w y dolne purpurow e, gęsto owłosione.

R o z m i e s z c z e n i e : P astw iska, łąki, m iejsca p iaszczyste, w y d m y o niegłębokiej w odzie podskórnej, w idne lasy, koło dróg;

bard zo pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b i. X X V111: r. P okrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój liścia. — 5. Kwiatostan. — 6. Pęcherzyk. — 7. Przekrój pę­

cherzyka. — S. Przysadka kwiatu męskiego. — "9.' Przysadka kwiatu żeń­

skiego.

T u r z y c a O e d e r a — C. Oederi R e t z. (Tabl. X X V I ) .

i * . R ośliny nieowlosione.

2. L iście 0.5 — J.5 (2 ) mm szerokie, często szczeciniasto zwinięte, szydlaste, rzadziej płaskie.

3. Ułożenie liści na łodydze jest takie, że blaszka najwy­

żej umieszczonego liścia jest co najm niej dwa razy dłuższa ( często też i nieco szersza) od niżej położonych blaszek liści łodygowych. Rośliny delikatne, drobne, 5 — j o ( 1 5 ) cm wysokie, o bardzo cienkich kłączach.

T u r z y c a s k ą p o k w i a t o w a — C. paucijlora L i g h t f.

(Tabl. X X I X ) .

Ł o d ygi do 1 mm grube, tępo trój kanciaste, gład kie. Liście gładkie, 1 mm szerokie, szyd laste, ryn ien kow ate, od łodyg, k ró t­

sze. J ę z y cz e k zrasta się z brzegiem błon kow atej ścianki pochwowej tw orząc kołnierzyk.

R o z m i e s z c z e n i e : T o rfo w iska w ysokie i niskie, silnie zam szone, głów nie przez t. zw. torfow ce.

O b j a ś n i e n i a d o T a b l . X X I X : 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój liścia. — 4. Przekrój łodygi. — 5. Kłosek zamknięty. — 6. Kłosek z odchylonymi dojrzałymi pęcherzykami. — 7. Pęcherzyk. — 8. Orzeszek. — 9. Przekrój pęcherzyka. — 10. Przysadka kwiatu męskiego. — 11. Przysadka kwiatu żeńskiego.

3 *. Blaszka najwyżej umieszczonego na łodydze liścia prawie nie różni się długością od niżej położonych blaszek liści lodygoioych ( z wyjątkiem naturalnie n a j­

niższych pochwiastych liści bezblaszkowych). Rośliny większe, o kłączach grubszych.

4.. L iście 0.5 — 1 (J .5 ) mm szerokie, sine, prawie szczeciniaste, lekko zwisające, często rynienkowate, bez poprzecznych przegródek. Łodygi bardzo wiot­

kie, osirokanciaste, górą szorstkie.

T u r z y c a b a g i e n n a — C. limosa L. (Tabl. X X X ) . T u rz y c a (15) 20— 40 cm w ysok a, o długich p ełzających roz­

łogach. Liście brzegiem nieco szorstkie, od ło d yg krótsze.

R o z m i e s z c z e n i e : Torfow iska w ysokie i przejściow e, rzadziej niskie; na niżu i w n iższych położeniach górskich dość pospolita.

O b j a ś n i e n i a d o T a b 1. X X X : t. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój blaszki liściowej. — 5. Klosek. — 6. Pęcherzyk. — 7. Przekrój pęcherzyka. — 8. Przysadka kwiatu żeńskiego. — g. Przysadka kwiatu męskiego.

4*. L iście 1 —i.j (2) mm szerokie, szare, sztywne, trój kanciaste, tylko w części dolnej rynien kowale, prosto wzniesione, z m niej lub ivięcej wyraźnymi przegrodami poprzecznymi. Łodygi sztywne, okrą- glawe, gładkie, rzadziej górą szorstkie.

T u r z y c a n i t k o w a t a — C. lasiocarpa E h r h.

(Tabl. X X X I ) .

T u rz y c a 30 — 100 cm w ysok a. Liście od ło d yg krótsze lu b im równe. D olne p o ch w y sieciow ate.

R o z m i e s z c z e n i e : Jeziora, sta w y , zalane row y, to rfo ­ w iska, bagna; pospolita na niżu i w górach.

O b j a ś n i e n i a d o T a b I. X X X1: 1. Pokrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. -— 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój blaszki liściowej w części środkowej. — 5. Przekrój blaszki liściowej w części górnej. — 6. Klosek. — 7. Pęcherzyk. — 8. Przekrój pęcherzyka. — 9. Przysadka kwiatu męskiego. — to. Przysadka kwiatu żeńskiego.

2 *. L iście szersze, 2— 20 mm szerokie, przeważnie płaskie, nieraz rynienkowate, wyjątkowo szczeciniasto zwinięte.

3. Dolne pochwy liściowe jasno - lub ciemnobrunatne.

4. Ściana pochwy leżąca naprzeciw blaszki liściowej jest biaława, półprzezroczysta, błonkowata.

5. L iście m iękkie, gładkie (często koniec blaszki liściowej, m niej więcej 1(3 część całej blaszki, nieco szorstki), płaskie, sinozielone.

T u r z y c a p r o s o w a t a — C. panicea L. (Tabl. X X X I I ) . T u rz y c a 20— 40 cm w yso k a. Ł o d y g i gładkie, proste, o tępych kraw ędziach. Liście 1 — 4 mm szerokie, m atow e. P o ch w y dolne jasn obrun atn e.

R o z m i e s z c z e n i e : Ł ąk i m okre, bagna, torfow iska, brzegi w ód; pospolita na niżu i w górach.

O b j a ś n i e n i a d o T a b 1. X X X I I : r . P okrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Zakończenie pochwy liściowej. — 3. Przekrój łodygi. — 4. Przekrój blaszki liściowej w części środkowej. — 5. Przekrój blaszki liściowej w części górnej. — 6. Klosek z podsadką. — 7. Przysadka kwiatu męskiego. — 8. Przysadka kwiatu żeńskiego. — <j. Pęcherzyk z boku. —

10. Pęcherzyk od strony wewnętrznej. — 1 1 Przekrój pęcherzyka.

.5*. L iście m niej lub więcej sztywne, szorstkie, płaskie lub rynienkowate.

6. Turzyce niskie, 8 — 20 (25) cm iciysokie, występujące w miejscach suchych i stepach.

Liście 2 (3 ) mm szerokie, wiosną jasno-, później sino-, względnie szarozielone, często z połyskiem, przeważnie słabo szorstkie, od

łodyg znacznie krótsze.

T u r z y c a w i o s e n n a — C. caryophyllea L a t o u r.

(Tabl. X X X I I I ) .

T u rz y c a kępkow a, o łu k o w a ty ch długich rozłogach. Ł o d ygi sztyw n e, tępo trój kanciaste, słabo szorstkie, otu lon e u p o d sta w y żó łto bru n atn ym i, często p oszarp an ym i pochw am i (resztki w łó k­

niste) .

R o z m i e s z c z e n i e: Suche łąki, traw iaste zbocza, step y, w idne la sy ; na niżu i w n iższych położeniach górskich pospolicie.

O b j a ś n i e n i a d o T a b I. X X X I11: r. P okrój: a) pęd kwiatowy;

b) pęd plony. — 2. Przekrój łodygi. — 3. Zakończenie pochwy liściowej. — 4. Przekrój blaszki liściowej w części górnej. — 5. Przekrój środkowej części blaszki liściowej. — 6. Liść. — 7. Kwiatostan. — 8. K w iat żeński. — 9. K w iat męski. — 10. Pęcherzyk. — 11. Przekrój pęcherzyka. — 12. Przysadka kwiatu męskiego. — 13. Przysadka kwiatu żeńskiego.

6*. Turzyce (z wyjątkiem t. pospolitej, której okazy występujące na miejscach suchszych mogą być tak niskie jak w grupie poprzed­

niej) większe, stanowisk wilgotnych. Liście szersze, 2— 20 mm szerokie.

7. Półprzezroczysta, blonkowata ścianka pochw liściowych bez nerwów, rza­

dziej z niewyraźnymi równolegle