B arbara SŁOM KA-SŁUPIK*
Politechnika Śląska
ANALIZA ZMIAN SKŁADU FAZ SIARCZANOWYCH
W ZHYDRATYZOWANYM ZACZYNIE CEMENTU HUTNICZEGO
Streszczenie. Zbadano skład fazowy w ybranych warstw próbki z cem entu hutniczego, poddanej 25-dobowej im m ersji w nasyconym roztw orze wodnym chlorku am onu. D ość zadziw iające okazało się stw ierdzenie obecności thaum asytu.
D yfraktogram y w skazują, że w ystępuje on w m ieszaninie z ettringitem . Potw ierdzono, że C 3S S C H 15 pow staje na m atrycy C6AS3H 32, czem u tow arzyszy ubytek CH.
W ykryto rów nież gips i bassanit. A nalizy XRD uw iarygodniono obserw acją pod SEM.
THE A N A L Y S IS OF SU L PH A T E P H A SE S IN H Y D R A T E D SL A G C E M E N T PASTE
S um m ary. Phase composition o f selected layers o f slag cement specimen after 25 days immersion in saturated solution o f NH4C1 was examined. A detection of thaumasite was a little bit astonishing. But it can be observed, also as a mixture with ettringite on diffractograms. It was confirmed that C3S S C H 15 forms on the C 6AS3H 32 matrix, which is accompanied with CH loss. Gypsum and anhydrite was also detected. The XRD analyses are authenticated by SEM observations.
1. Wstęp
Duże zagrożenie korozyjne żelbetow ych kanałów i zbiorników oczyszczalni ścieków stanow ią jo n y N H j i C l". W ystępują one w wysokich stężeniach w wodach odciekow ych ze składow isk odpadów oraz w w odach odpadow ych z zakładów azotow ych i z zakładów koksochem icznych [1]. Pom im o to, je st mało prac dośw iadczalnych zajm ujących się oddziaływ aniem chlorku am onu na matrycę cem entową. Stw ierdzono m iędzy innym i słabo w idoczne złuszczenia krawędzi kształtek próbnych, co je st typow e w przypadku korozji ługującej [2]. W związku z tym przeprow adzono badania zm ian składu fazow ego w kolejnych warstwach
Opiekun naukowy: Prof. dr hab. inż. Adam Zybura.
zaczynu, położonych w coraz w iększych odległościach od pow ierzchni próbki. Próbkę zaczynu z cementu hutniczego, dojrzew ającą przez trzy m iesiące w w odzie w apiennej, um ieszczono w nasyconym roztw orze chlorku am onu.
N a dyfraktogram ach rentgenow skich zauw ażono, że zachodzi spadek zaw artości ettringitu. Jest to spow odow ane w nikaniem roztw oru agresyw nego do zaczynu.
C elow e w ydaje się w ięc zbadanie, ja k ie fazy pow stają jeg o kosztem .
W literaturze spotkać m ożna prace m ów iące o przem ianie ettringitu w thaum asyt.
B ensted [3, 4] uw aża, że jed n y m ze sposobów pow staw ania thaum asytu je s t „droga w oodfordytow a”, czyli z ettringitu przez roztw ór stały ettringitu z thaum asytem . T haum asyt często w ystępuje w roztw orach stałych z ettringitem [3, 5^7], W iadom o rów nież, że fazy te w ykazują znaczne analogie strukturalne [4-^-8], dlatego w ich identyfikacji pom ocna okazuje się rentgenografia [9]. N a dyfraktogram ach rentgenow skich dość łatw o m ożna odróżnić w artości odległości d i położenia kątow ego głów nych refleksów tych dw óch faz. Przedstaw iono je w poniższej tablicy (ta b l.l). R oztw ory stałe w idoczne są zazw yczaj w postaci refleksów przesuniętych w obec refleksów głów nych.
Tablica 1 Porównanie odległości d, wartości położenia kątowego i intensywności
w rentgenogramach ettringitu (ICDD: 00-041-1451) i thaumasytu (ICDD: 04-009-2400), wg [10, 11]
Ettringit Thaumasyt
Odległoś ć d , A
Kąt,
°20 K a (Cu] Intensywno ść, %
Odległoś ć d, A
Kąt,
°20 K a (Cu) Intensywność,
%
9,72 9,091 100 9,56 9,242 100
5,61 15,784 76,0 5,52 16,043 28,0
3,87 22,944 31,0 3,78 23,497 32,0
E ttringit C a6Al2(S 0 4)3(0 H )12 -26H 20 i thaum asyt Ca3S i(0H )6( C 0 3)(S 0 4) • 12H20 są produktam i siarczanow ej korozji betonu [3, 5, 6, 8, 12], Z w iązki te m o g ą w ystępow ać w pew nym zakresie w roztw orach stałych. P o w o d u ją pow ażne uszkodzenia m atrycy cem entow ej, dlatego analiza w arunków ich pow staw ania i trw ałości je s t tym bardziej uzasadniona. Co w ięcej, zauw ażono różnorodność w stopniu zniszczenia betonu w skutek sam odzielnego tw orzenia się każdego z nich [3, 5, 6, 8 , 13]. Pow staw anie ettringitu pow oduje ekspansję betonu, przyczyniając się do pow staw ania m ikrospękań. T haum asyt, nie posiadając w łaściw ości w iążących,
pow oduje rozpad m atrycy cementowej i spadek wytrzym ałości w w yniku pow staw ania kosztem fazy C-S-H. Inne prace dotyczące m echanizm ów niszczenia betonu w w yniku thaum asytow ej korozji siarczanow ej (TK S) m ów ią o rozpadzie m atrycy cem entow ej w proszek, w ekstrem alnych w arunkach [3, 5, 7],
W ysuw ane są także hipotezy stw ierdzające, że thaum asyt m oże pow stać ze składników sam ego cem entu, bez zew nętrznego źródła siarczanów [3, 14]. Jallad i inni [14] uw ażają, że w zależności od pH roztw oru w porach betonu thaum asyt może pow stać w w yniku korozji siarczanow ej, przy czym jon om siarczanow ym m ogą tow arzyszyć np. jo n y am onow e lub fosforanowe. Jednakże oddziaływ anie soli am onow ych na próbki betonow e z rów noczesnym pow staw aniem thaum asytu nie zostało potw ierdzone eksperym entalnie.
2. M a te r ia ły i m e to d y b a d a ń
W badaniach zastosow ano cem ent hutniczy CEM III 32,5 N-LH /H SR/N A , spełniający w ym agania norm y PN -EN 197-1. Jego skład podano w tablicy 2.
W ykonano kształtkę z zaczynu o w /c = 0,4 i w ym iarach 25*25x6 cm . Okres jej hydratacji w form ie w ynosił 2 tygodnie, po czym została zanurzona na 3 m iesiące w w odzie w apiennej. Po okresie pielęgnacji kształtkę poddano 25-dobowej immersji w nasyconym w odnym roztw orze chlorku am onu N H 4C I. Jego pH wynosiło około 5.
Tem peratura otoczenia, w którym odbyw ała się im m ersja agresywna, nie przekraczała 10°C.
Tablica 2 Skład chem iczny cem entu CEM III 32,5 N -L H /H SR /N A
Składnik CaO S i 0 2 A ] , 0 3 F e20 3
OC/O K 20 N a 20
Zawartość, % 51,95 27,87 5,55 1,63 2,56 0,71 0,33
Zawartość żużla: 54,5 %
Do analizy zm ian składu fazow ego skorodow anego zaczynu cementowego przeprow adzono badania m akroskopow e, m ikroskopow e i dyfraktometrii rentgenowskiej.
P reparaty do badań rentgenograficznych uzyskano, ścierając pow ierzchnię próbki specjalnym urządzeniem , za pom ocą głow icy diam entow ej.
Spraw dzono w ielkości uziarnienia startego zaczynu cem entow ego pod optycznym m ikroskopem polaryzacyjnym do św iatła przechodzącego. Stw ierdzone rozdrobnienie m ieściło się w e w łaściw ym przedziale (2-M0 pm ) do badań m eto dą dyfraktom etrii rentgenow skiej.
Zastosow ano dyfraktom etr firmy PA N alytical X ’PERT PRO M PD z ano dą m iedzianą (45 kV, 35 m A). Do identyfikacji refleksów w ykorzystano oprogram ow anie H ighScore fin n y PA N alytical i bazę danych PD F-2 ICDD.
Ponadto, zgład szlifow any napylony platyną obserw ow ano pod skaningow ym m ikroskopem elektronow ym (SEM ), w ykonano rów nież analizę EDS.
3. W y n ik i b a d a ń
N a przełam ach w ykonanych od razu po w yjęciu próbki z roztw oru zauw ażono, że strefa pow ierzchniow a cechuje się dużo ciem niejszym kolorem niż rdzeń (rys. 1).
kierunek agresji
nr warstwy
>
0 5 10 x, mm
Rys. 1. Zdjęcie przełamu zhydratyzowanego zaczynu z cementu hutniczego wykonane po 25 dobach immersji w roztworze NH4C1. Umieszczenie badanych warstw na głębokości x
Fig. 1. The picture o f hydrated slag cement fracture after 25 days o f immersion in NH4CI solution.
Presentation o f examined layers
M akroskopow o stw ierdzono w ięc w yraźnie zaznaczo ną granicę frontu w nikania roztw oru agresyw nego (NH4C1) na głębokości ok. 3,8 m m (rys. 1). Po naturalnym w yschnięciu próbki strefa brzegow a stała się dużo jaśn iejsza od rdzenia, który pozostał niezm ieniony. Strefa brzegow a je s t strefą zniszczoną, św iadczy o tym m iędzy innym i brak portlandytu (w g rys. 2). N a podstaw ie tych obserw acji przyjęto grubości kolejno
po sobie ścieranych w arstw skorodow anego zaczynu. Do badań składu fazowego w ybrano jed y n ie 6 w arstw , w których spodziew ano się w ystąpienia różnic. Ich um ieszczenie i grubości podano na rys. 1 i na rys. 2 K ażdą w arstw ę zebrano z obszaru ok. 385 cm 2.
N a rentgenogram ach przedstaw ionych na rys. 2 stwierdzono obecność następujących faz. W w arstw ie najgłębszej (12): 8 ,0 1 0 ,0 mm, w której nie zaszły w idoczne zm iany korozyjne, je s t obecny ettringit. Za pom ocą stosow anych m etod nie w ykryto naw et śladów thaum asytu. W w arstw ie (8): 4,0-^4,5 mm, położonej przy granicy frontu od strony rdzenia, nie m a w yraźnych refleksów w skazujących na obecność ettringitu i thaum asytu, w idoczny je s t natom iast refleks rozm yty, św iadczący najpraw dopodobniej o w spółistnieniu tych faz w m ieszaninie. N ie m a pew ności co do w ykrycia w tej w arstw ie roztw oru stałego thaum asytu z ettringitem (dokładniej zostało to przedstaw ione na rys. 3). Z auw ażalny je st rów nież ubytek portlandytu.
P o ło ż e n ie [ ° 2 T h e ta K u (C u ) ]
Rys. 2. Porównanie widm XRD stref z wybranych głębokości próbki. Oznaczenia: Et - ettringit, Th - thaumasyt, G - gips, S - bassanit (półwodny gips), FS - Friedela sól, CFI - portlandyt, V - wateryt, C - kalcyt, K - akermanit, L - celit, B - belit
Fig. 2. The XRD patterns comparison o f layers from selected paste specimen depths
W w arstw ie (7): 3,5-^4,0 m m , położonej przy granicy frontu od strony strefy brzegowej, w ykryto thaum asyt. Stw ierdzono, że w w arstw ie (5): 2,5-^3,0 mm i w w arstw ie (3): 1,5-Kł,O m m , dom inującą fazą siarczanow ą je st bassanit. Siarczany generalnie są d obrze ro zp u szczaln e, w ięc p raw do po do bn ie pozostała ich część
I » •<
• 1 ^
^ I I CO
co | |
W A
I I
I I
I I .
™ I I
. UD | |I I
Nrwarstwy Gt. warstwy [mm]
FAZA
(12) 8,0-10,0 Ettringit
M ieszanina (8) 4,0 -4 ,5 Ettringitu
i Thaum asytu
(7) 3.5 -4 .0 Thaum asyt
Rys. 3. Fragmenty rentgenogramów z rys. 2 świadczące o stopniowej przemianie ettringitu w thaumasyt, z podaniem odległości d obydwu krystalicznych faz
Fig. 3. X-ray diffractograms fragments cut from Fig. 2. clearly showing progressively transformation o f ettringite into thaumasite, with d-spacings
znajduje się w fazie am orficznej.
W przypow ierzchniow ej w arstw ie (1):
0,0-i-],0 m m obok kalcytu, w aterytu i aragonitu w ystępuje nadal bassanit.
P otw ierdzono obecność gipsu.
P osługując się w ynikam i z badań X R D na danej głębokości, starano się w yszukać pod SEM i potw ierdzić analizą EDS roztw ór stały lub m ieszaninę ettringitu z thaum asytem . Praw dopodobnie w ykry
stalizow ały one w porze pow ietrznej w form ie cienkich igiełek, żyłek (rys. 4).
W iadom o, bow iem że najczęstsze form y w ykształcenia thaum asytu Ca3[ C 0 3| S 0 4| Si(0H)6]-12FI20 to śnieżno
białe agregaty złożone z m ałych, delikatnych, przezroczystych igiełek, krzaczaste skupienia, luźne nagrom adzenia igiełek, zbite postacie o w yglądzie alabastru. K ryształy ettryngitu Ca6Al2 [ (OH)41 S 0 4 ]3 • 24 H20 natom iast tw o rzą płaskie, podw ójne piram idy heksagonalne, także słupy, prom ieniście
Rys. 4. Mieszanina ettringitu i thaumasytu. Analiza z mikroobszaru zgładu
Fig. 4. Mixture o f ettringite and thaumasite. Analysis o f micro-region o f flat-section
zebrane w łókna, bardzo drobne igiełki o jedw abistym połysku, m lecznobiałe lub bezbarw ne [7, 15]. N ie w ykryto thaum asytu w formie ziarnistych skupisk, w g [12].
4. A n a liz a w y n ik ó w b a d a ń
D yfraktogram y (rys. 2, rys. 3), przedstaw iające składy fazowe wybranych w arstw badanej próbki, zdecydow anie różnią się od siebie. Dość nieoczekiw ane okazało się w ykrycie thaum asytu w m ieszaninie z ettringitem . W ydaje się jednak, że warunki sprzyjające pow staw aniu thaum asytu są ciągle przedm iotem w ielu dyskusji.
G eneralnie w iadom o, że je st on produktem korozji siarczanowej w obecności jonów C O f i dostępności jo n ó w krzem ianow ych. Najczęściej powstaje w tem peraturze niższej od 15°C, z fazy C-S-H , w w arunkach norm alnego ciśnienia [3, 4, 6, 12, 14, 16]. W opisyw anym badaniu im m ersja próbki ze zhydratyzow anego zaczynu z cem entu hutniczego nie odbyw ała się w środow isku roztw oru siarczanow ego, a dodatkow o układ (roztw ór-próbka cem entow a) był izolowany na wypadek w ystąpienia karbonatyzacji. W ynika z tego, że jedynym czynnikiem sprzyjającym była tem peratura otoczenia, w ynosząca około 10°C. Pow staw anie thaum asytu z ettringitu na skutek zm ieniających się w arunków w ew nętrznych je st dobrze widoczne. Świadczy 0 tym położenie refleksów głów nych widm trzech warstw: (12), (8) i (7) (rys. 3).
N a w idm ie (8) zauw ażalny je s t pew ien stopień transform acji ettringitu w thaumasyt.
Niestety, nie m ożna jednoznacznie stw ierdzić, czy jest to ju ż roztw ór stały czy raczej m ieszanina tych dw óch faz. W tym przypadku analizę utrudnia fakt niewielkiej zawartości jo n ó w siarczanow ych w składzie cem entu (tabl. 2). To powoduje, że refleksy faz siarczanow ych nie są intensyw ne, a jedy nie zauważalne.
Potw ierdzono rów nież duży w pływ portlandytu na obecność i powstawanie thaum asytu [11]. W idm a w arstw (12), (8) i (7) (rys. 2) dokładnie pokazują, że zw iększenie ilości thaum asytu koreluje z ubytkiem portlandytu. Im wyższa jest alkaliczność środow iska (pH >12,5), tym w iększe je st praw dopodobieństw o powstania 1 trwałości thaum asytu [16], N atom iast staje się on nietrw ały przy pH<8 [17], Fakt sukcesywnego spadku odczynu na głębokości zaczynu w skutek w nikania roztworu agresywnego potw ierdzono rów nież ubytkiem ettringitu, który staje się niestabilny ju ż przy pH<10,7 [18], W iadom o, że thaum asyt je s t trw alszy od ettringitu w środowisku 0 niższym odczynie [5], co rów nież w yjaśniałoby kształt przedstaw ionych widm XRD (rys. 2). W w arunkach niskiego pH ekspansyw ny, w tórny gips staje się dom inującą 1 ostatnią fazą siarczanow ą w tym układzie [16]. K rystalizacja gipsu przy braku CH ma m iejsce w skutek dekalcyfikacji fazy C-S-H , ale rów nież przy pH<8,0 na koszt gipsu rozpuszcza się thaum asyt [16], M ożliw e jest, że etap przygotowywania
preparatów do badań XRD przyczynił się do pew nych zm ian składu fazow ego.
Ścieranie generuje chw ilow y w zrost tem peratury, w ięc m ogło dojść do dehydratacji gipsu, o czym św iadczy w ykrycie bassanitu w w arstw ach strefy brzegow ej.
D odatkow o na tym etapie badań nieizolow anych od pow ietrza atm osferycznego najpraw dopodobniej zaszła karbonatyzacja w olnego w apna pochodzącego z procesów dekalcyfikacji głębszych w arstw zaczynu i w efekcie dyfuzji jo n ó w C a2+ w kierunku w arstw zew nętrznych. CaO je s t zw iązkiem w ysoce reaktyw nym , nie został stw ierdzony na dyfraktogram ach. Z a B enstedem [9] m ożna rów nież stw ierdzić, że duża ilość w ęglanu w apnia w w arstw ach strefy brzegow ej m oże w jak im ś stopniu być efektem tego, że przy pH około 7 thaum asyt je s t nietrw ały i ulega rozpadow i z utw orzeniem w tórnego kalcytu.
O częściow ym przekształcaniu ettringitu w thaum asyt św iadczy rów nież zauw ażalna krystalizacja soli Friedela C a4Al20 6Cl2 -lOł-ĘO. W strefie nienaruszonej (12) istniał ju ż jej roztw ór stały. Przyrost fazy FS (w idm a (7) i (8)) m ożna w ytłum aczyć budow ą struktur thaum asytu i ettringitu oraz sposobem zarodkow ania thaum asytu z ettringitu. O tóż struktura ettringitu zbudow ana je s t z kolum n cylindrycznych [Ca3Al(OH)6 • 1 2 H ,0 ]4+, a cząstki SOfy i H20 rozm ieszczone są w sposób uporządkow any w kanałach pom iędzy kolum nam i. T haum asyt zaś cechuje się tym , że krzem (S i4+) zastępuje glin (A l3+) w kolum nach, a 2SOfy i 2 C 0 2- podstaw iają 3 S 0 4~ i 2H 20 w kanałach [12, 13]. T opochem iczna w ym iana glinu na krzem i jo n ó w SO2' i H 20 na C O 2' i SO2' zachodzi na najbardziej zew nętrznych w arstw ach m olekularnych pojedynczych kryształów ettringitu. E ttringit stanow i więc źródło heterozarodków thaum asytu [6, 8]. W zw iązku z tym do pow staw ania thaum asytu przyczynia się rów nież obecność reaktyw nego glinu w ettringicie, którem u przypisuje się duże znaczenie w tej przem ianie [12]. Jednak Al3+ nie w chodzi w skład thaum asytu i jak o w olny jo n zaczyna budow ać FS. U bytek ettringitu przyczynia się w ięc do przyrostu krystalicznej fazy FS.
5. Podsum ow anie i w nioski
G łów nym celem pracy je st w ykazanie, że w środow isku nasyconego roztw oru chlorku am onu siarczan - thaum asyt, m oże pow stać ze składników sam ego cem entu, bez udziału zew nętrznego źródła siarczanow ego. Istotnym jej elem entem je s t rów nież
potw ierdzenie sposobu pow staw ania thaum asytu na zasadzie epitaksjalnego w zrostu w w yniku heterogenicznego zarodkow ania na pow ierzchni ettringitu.
R entgenow ska identyfikacja faz krystalicznych w analizowanym przypadku jest utrudniona ze w zględu na bardzo duży udział fazy am orficznej. Jest ona głów ną fazą w badanym m ateriale (ok. 60%). Znacznie podniesione tło widm XRD może m askow ać w iększość kryształów , zestaw iono jed n ak najw ażniejsze wnioski:
1. W odorotlenek w apnia zostaje rozpuszczony na koszt pow stającego thaum asytu.
2. Thaum asyt pow staje w skutek stopniowej transform acji ettringitu.
Skoro badania potw ierdziły, że thaum asyt pow staje kosztem portlandytu, to wynika stąd, że zjaw isko dekalcyfikacji betonu je st nieodzow ne w procesie tw orzenia thaum asytu - w odpow iednich w arunkach środow iskow ych.
N a w idm ach X R D w arstw ułożonych w edług głębokości ich położenia m ożna zauw ażyć postęp różnych frontów reakcyjnych degradacyjnych, frontów przekształcania faz krystalicznych. M ożliw e, że w przypadku krótszego trwania im mersji zw iązki w ykryte głębszych w arstw ach opisanego badania zostałyby zidentyfikow ane w w arstw ach bliższych brzegow i próbki. N a tej podstaw ie można przedstaw ić hipotezę, że w skutek w nikania roztw oru w odnego chlorku am onu hydraty siarczanow e cem entu hutniczego przeobrażają się w edług kolejności: ettringit —>
m ieszanina lub roztw ór stały Et-Th —> thaum asyt —* (bassanit —*• bassanit +) gips, a głów nym decydentem korozyjnym je st odczyn. Jednak, żeby to potwierdzić, należałoby w ykonać dodatkow e badania w innym czasie immersji tej samej soli.
Interesujący je s t fakt, że choć obydw a zw iązki m ają bardzo podobną strukturę krystalograficzną [3-H?]:
C a6[A l(O H )6] 2 •2 4 H 20 - [ ( S 0 4) 3 -2 H 20 ] ettringit C a6[Si(O H )6 ]2 -2 4 H , 0 • [ ( S 0 4) 2 • ( C 0 3) 2] thaumasyt,
to jed n ak efekty korozji pow odow ane ich niesym ultanicznym działaniem różn ią się znacznie. D latego w ażne je s t badanie w arunków pow staw ania tych dwóch związków, a w szczególności ich m ieszanin i roztw orów stałych. Głównie chodzi o stwierdzenie, do której fazy m ieszanina lub roztw ór stały je s t bardziej zbliżony składem . W niosek ten m oże stać się bardzo istotny podczas szacow ania skali przew idyw anego zniszczenia. O kazuje się bow iem , że w ocenach stanu korozyjnego budowli thaum asyt jest często pom ijany.
BIBLIOGRAFIA
1. Janosz-R ajczyk M.: B iologiczne m etody usuw ania azotu z wybranych wód odpadow ych. Seria: M onografie, n r 102, W ydawnictwo Politechniki C zęstochow skiej, C zęstochow a 2004.
2. Lea F.M.: The action o f am m onium salts on concrete. M agazine o f C oncrete R esearch, Vol. 17, No. 52, 1965, p. 115-116.
3. B ensted J.: Thaum asyt. C zęść 1: D roga do pow szechnie przyjętego zrozum ienia.
C em ent W apno Beton, nr 4, 2007, s. 165-178.
4. B ensted J.: Thaum asite - direct, w oodfordite and other possible form ation routes.
C em ent and C oncrete C om posites, Vol. 25, 2003, p. 873-877.
5. M acphee D .E., B arnett S.J.: Solution properties o f solids in the ettringite- thaum asite solid solution series. C em ent and C oncrete R esearch, Vol. 34, 2004, p. 1591-1598.
6. K öhler S. et al.: E ffect o f ettringite on thaum asite form ation. C em ent and C oncrete R esearch, Vol. 36, 2006, p. 697-706.
7. B arnett S.J. et ah: X R D , ED X and IR analysis o f solid solutions betw een thaum asite and ettringite. C em ent and C oncrete R esearch, Vol. 32, 2002, p. 719-730.
8. C ollepardi M .: T haum asite form ation and deterioration in historic buildings.
C em ent and C oncrete C om posites, Vol. 21, 1999, p. 147-154.
9. B ensted J.: Thaum asyt. C zęść 2: Pochodzenie, aktualizacja i dyskusja zw iązana z Raportem G rupy Ekspertów dotyczącej thaum asytu. C em ent W apno B eton, nr 5, 2007, s. 248-260.
10. Edge R.A., T aylor H .F.W .: C rystal Structure o f T haum asite, [Ca3Si(OH)6 42H 20](S 04)(C03). A cta C rystallographica, Sect. B 27, 1971, p. 594-601.
11. M oore A .E., T aylor H .F.W .: C rystal Structure o f Ettringite, [Ca6Al2(OH)12 ■26H20](S 04)3. A cta C rystallographica, Sect. B 26, 1970, p. 386-393.
12. C hądzyński S.: W pływ obniżonej tem peratury na odporność zapraw z cem entów z dodatkam i m ineralnym i na korozję siarczanow ą. CW B, nr 4, 2005, s. 204-214.
13. Y ang R., Büenfeld: N. R.: M icrostructural identification o f thaum asite in concrete by bse im aging at low vacuum . Cem . & Con. Res., vol. 30, 2000, p .775-779.
14. Jallad K. N . et ah: Stability and reactivity o f thaum asite at different pH levels.
C em ent and C oncrete Research, Vol. 33, 2003, p. 433-437.
15. M odenbach O., Sussieck-Fornefeld C.: M inerały. Świat K siążki, W arszaw a 1995.
16. Schm idt T. et ah: A therm odynam ic and experim ental study o f the conditions o f thaum asite form ation. C em ent and C oncrete R esearch, Vol. 38, 2008, p. 337-349.
17. Zhou Q. et ah: The role o f pH in thaum asite sulfate attack. C em ent and C oncrete R esearch, Vol. 36, 2006, p. 160-170.
18.K urdow ski W.: C hloride corrosion in cem entitious system . Structure and Perform ance o f C em ents, Spon Press, London & N ew Y ork, 2002, p. 295-309.
Recenzent: Prof. dr hab. inż. W iesław K urdow ski
