J»V *S|
ßrk \ >
S¿': »»x Jy
;M >
I M l i i 1 /EttS «4 V ' / A *
U rB p /S I )
ám %i BIIV * \ \ \ [ t \¡3 l & n K 'łJo*y
I ,- ,.- • • » \ 5
i k m
■ y ■ m sä ■ y r ' ^ f l Ł • ' L
w v j j t L * . •■, l / \ , •■|L 1 V i
J^k / \ XJ V>v/
isjfcpi^g' % f ■ V^Ä,T.; \$ p
» i Ai'n " y?
d i j È j  & J I
r >S^jrTA} - Ml ^■mîv y r M t ■ V 1113LJr
\ l \ \ l lAe* W W V»wf\ -'W^/,.rlI
'7%, Æ J ^ t-, , TiijNÄl TKjLA. A *
WYDAWNICTWA
GRUP POLSKICH POROZUMIEŃ PRAWNICZYCH Z ZAGRANICĄ
ZESZYT 4 ZBIOROWY
PAŃSTWA BAŁTYCKIE
l Q j Biblioteka Główna
Uniwersytetu Gdańskiego
1100188672
' W A R S Z A W A 1939 S U
ad główny:KSIĘGARNIA POWSZECHNA, WARSZAWA, PLAC NAPOLEONA 1 1100188672
1 U . t ó W
.Drukarnia Lekarska", Sp. z o. o., Warszawa, Leszno 56, tel. 11-98-75.
T w o rz e n ie p orozum ień p ra w n ic z y c h obejm u ją cych poszczególne n a ro d y ma tę przewagę nad m ię d z y n a ro d o w y m i kongresam i i o rg a n i
zacjam i, że w ychodząc poza teoretyczne i o g ó ln ik o w e rozw ażania p rz y czynić się może do rzeczyw istego poznania wzajem nego, do głębszego zbadania tra d y c ji p ra w n y c h oraz do k o n fro n ta c ji dośw iadczeń ż yw e j tw ó rczo ści praw niczej.
K onieczność ta k ie j w y m ia n y p ra w n icze j p o m ię d z y P olską a pozo
s ta ły m i k ra ja m i pobrzeża B a łty c k ie g o narzuca się sama. Z b liż o n e w a ru n k i geograficzne i g eopo lityczne, w iele w s p ó ln y c h c z y n n ik ó w h is to ry c z n y c h , a z d ru g ie j s tro n y sam odzielność współczesnej m y ś li p ra w n icze j n a ro d ó w sąsiadujących ze sobą na pobrzeżu B a łty c k im spraw iają, że rozw ażania praw nicze w sp ó ln ie o d byw an e muszą tu b yć szczególnie interesujące i płodne .
D o s k o n a ły m tego p rz y k ła d e m je st w łaśnie zeszyt obecny.
P odstaw ow e p ro b le m a ty praw nicze E s to n ii, F in la n d ii, L it w y i Ł o tw y , ośw ietlone przez n a jw y b itn ie js z y c h ic h p rz e d s ta w ic ie li, nie t y lk o rozszerzają i p ogłęb iają zakres naszej w ie d z y , ale n a d to p rz y c z y n ia ją się do lepszego zro zu m ie n ia wzajem nego, do w y tw o rz e n ia w s p ó l
n ych pojęć p ra w n y c h , słow em do u g ru n to w a n ia tej w s p ó łp ra c y p ra w n i
czej, k tó re j re z u lta ty m uszą dać w s z y s tk im je j ucze stn iko m szczere zadow olenie i rzetelną korzyść.
( —) W. M A K O W S K I
Marszalek Sejmu Rzplitej Polskiej Prezes Honorowy Grup Polskich Porozumień Prawniczych z Zagranicą
A
✓
J E R Z Y U L U O T S profesor Uniwersytetu w Tartu przewodniczący Sejmu Estońskiego
R O Z W Ó J K O N S T Y T U C Y J N Y W E S T O N I I Z E S P E C J A L N Y M U W Z G L Ę D N I E N I E M R O L I P R E Z Y D E N T A R E P U B L I K I .
C h a ra kte rystyczn ą cechą E s to n ii, z p u n k tu w id z e n ia p ra w n o - państw ow ego, b y ł w ciągu k ilk u stuleci pewnego ro d z a ju d u a lizm .
D u a liz m ten p rz e ja w ił się przede w s z y s tk im w ty m , że cały o b szar E s to n ii, w zg lę d n ie je j część, znajd o w a ła się p o d rządam i o b cych w ła d có w , p rze b yw a ją cych poza granicam i k ra ju . W w ie ka ch średnich w ła d cą b y ł papież i cesarz Świętego C esarstw a R zym skie g o . P óźniej, o d X V d o X V I I I stulecia, k ró lo w ie po lscy, d u ń scy i szwedz
cy, wreszcie o d X V I I I w ie k u cesarz ro s y js k i.
Jednocześnie je d n a k ca ły obszar E s to n ii p o k r y ty b y ł siecią d o brze zorganizow a nych i ro z w in ię ty c h au to n o m iczn ych in s ty tu c y j.
Szczególnie w zachodniej i północn ej E s to n ii, is tn ia ły te a u to n o m icz
ne organizacje od wczesnego średniow iecza aż d o czasów obecnych.
W ciągu osta tn ich 200 la t is tn ia ły one ró w n ie ż i w p o łu d n io w e j E sto n ii. Z a kre s u p ra w n ie ń ty c h a u to n o m iczn ych orga n iza cyj na jle p ie j c h a ra kte ryzu je p o g lą d guberna tora E s to n ii ks. Szachowskiego, w e d łu g k tó re g o sa m o w ła d n y cesarz ro s y js k i, jeszcze o k o ło 90 ro k u zeszłe
go stulecia, w daw nej północn ej części E s to n ii, w ięcej b y ł ograniczo
n y w swej w ła d z y , niż k o n s ty tu c y jn y m onarcha. D o p ie ro w o sta t
n ic h latach p a now a nia ro s y js k ie g o b y ły ro b io n e p ró b y ogranicze
n ia lo k a ln e j p o lity c z n e j a u to n o m ii i w łaśnie z tego p o w o d u p o p u la r
ność w ła d z y ro s y js k ie j nie zw ię k s z y ła się, lecz zm n iejszyła, a idea autonom icznej E s to n ii zn o w u zaczęła zw ycię sko k ro c z y ć naprzód.
M ia n o w ic ie zaraz p o re w o lu c ji w lu ty m 1917 r., na żądanie p o
lity c z n y c h k ó ł estońskich, T y m c z a s o w y R ząd R o s y js k i w y d a ł 30 m arca 1917 r. ustawę, na zasadzie k tó re j cały obszar E s to n ii, m n ie j w ięcej w obrębie jego e tn o g ra ficzn ych granic, u z y s k a ł a u to n o m ię ze sto su n ko w o d u ż y m i u p ra w n ie n ia m i.
N a jw y ż s z ą w ła d zą te j autonom icznej je d n o s tk i została tz w .
„R a d a “ lu b „S e jm K r a jo w y “ („L a n d e s ra t“ albo „L a n d ta g ” ) , złożona z p rz e d s ta w ic ie li n a ro d u , w y b ra n y c h na d e m o kra tyczn ych zasadach, a w ła d zą w yko n a w czą — k o le g ia ln y organ „R z ą d K r a jo w y “ („L a n d e s re g ie ru n g “ ).
Jednakże d u a lizm , k tó r y pozostał z ja w is k ie m historycznym ,, nie b y ł przez to u su n ię ty. N a miejsce d a w n ych generał-gubernato- ró w i g u b e rn a to ró w , w s tą p ił ja k o p rze d sta w icie l w ła d z y p a ń stw o w e j ro s y js k i ko m isa rz rz ą d o w y Tym czasow ego R ządu R o s yjskie g o ze s w y m i p o m o cn ika m i. W ówczesnej s y tu a c ji zm niejszała się je d n a k coraz b a rd zie j w ła d za kom isarza, a jednocześnie w zrastała w ła d za auton o m iczn ych R a d y i R ządu K ra jo w e g o . D a ls z y ro z w ó j w y p a d k ó w p rz y n ió s ł jeszcze w ię k s z y przełom . Jak w ia d o m o, d n ia 25 p a ź d z ie rn ik a 1917 ro k u w y b u c h ła w R o s ji re w o lu cja , k tó ra usunęła T y m c z a s o w y R ząd, przez co jednocześnie ko m isa rz w E s to n ii s tra c ił p raw ną podstaw ę swego urzędow ania.
Z tego fa k tu w y c ią g n ą ł a u to n o m iczn y L a n d ta g E s to n ii te k o n sekwencje, że uchw ałą z d n ia 28 lis to p a d a 1917 r. o g ło s ił siebie za najw yższą w ładzę p a ń stw o w ą w E s to n ii. A k te m ty m wobec u p a d k u obcej w ła d z y przestał istnieć w E s to n ii k ilk u s e tle tn i d u a lizm , a m ie js c o w y a u to n o m iczn y sam orząd stał się suw erennym d z ie rż y - cielem w ła d z y . Z autonom icznego sam orządu p o w sta ło państw o.
L u d z ie ,w sposobie m yśle n ia i w sw ych poglądach zn a jd u ją się o w ie le w ięcej p o d w p ły w e m przeszłości, n iż sami s k ło n n i są to przyznać. W m entalności m ie jsco w ych sam orządów i a u to n o m icz
n y c h in s ty tu c y j w E s to n ii w y ż e j w s p o m n ia n ych cudzoziem skich w ła d có w i ic h zastępców uw ażano ja k o ciało obce w m ie js c o w y m ż y ciu, ja k o p rzyczyn ę p o lity c z n e g o d u a liz m u i często ja k o sym b o l g w a łtu .
T y m g łó w n ie tłum aczą się późniejsze tru d n o ś c i we w p ro w a d ze n iu i s w o is ty m ro z w o ju in s ty tu c ji m o n o kra tyczn e j G ło w y P aństw a w R epublice E sto ń skie j.
M ia n o w ic ie w latach 1917— 1919 w p ie rw s z y m okresie je j p o w s ta n ia i ro z w o ju , E sto n ia nie znała ta k ie j in s ty tu c ji.
W ła d z a p aństw ow a w okresie a u to n o m ii zn a jd o w a ła się w rę
k u L a n d ta g u i T ym czasow ego R ządu. O d s tą p io n o w te d y o d p o łą czenia w ła d z y pa ń stw o w e j w je d n y m rę ku .
N a zebraniu K o n s ty tu a n ty w 1919 r. przew o d n iczą cy je j został u s ta n o w io n y P rzedstaw iciele m Państw a. W^ s to su n ku do o b o w ią zu jącego pra w a państw ow ego oznaczało to pew ien postęp w k ie ru n k u k s z ta łto w a n ia się in s ty tu c ji m o n o kra tyczn e j g ło w y Państw a.
N a le ż y je d n a k zaznaczyć, że P re zyd e n t K o n s ty tu a n ty spraw o
w a ł fu n k c ję g ło w y P aństw a t y lk o w d zie d zin ie reprezentacji. K ilk a dalszych fu n k c y j g ło w y P aństw a zm uszony b y ł spraw ow ać je d y n ie p o d n aciskiem p ra k ty c z n y c h w ym a g a ń życia, bądź w charakterze org a n u w yko n a w cze g o K o n s ty tu a n ty .
P re zyd e n t K o n s ty tu a n ty zm uszony b y ł np. w ystępow ać czyn nie, g d y ch o d ziło o zażegnanie k ry z y s ó w rzą d o w ych .
P rz y o p ra co w a n iu ostatecznej fo rm y k o n s ty tu c y jn e j w K o m is ji K o n s ty tu c y jn e j K o n s ty tu a n ty w latach 1919— 20, k w e s tia u k s z ta ł
to w a n ia in s ty tu c ji g ło w y P aństw a okazała się w ięcej nagląca, n iż przedtem .
W o d n o śn ym p ie rw o tn y m p ro je k c ie b y ła p rze w id zia n a specjal
na in s ty tu c ja k o le g ia ln a : Senat, k tó re j p rze w o d n iczą cy: p re zyd e n t Senatu m ia ł b y ć p ra w n y m przedstaw iciele m P aństw a i organem sank
c jo n u ją c y m i ogłaszającym u sta w y.
T e n p ro je k t je d n a k nie s p o tk a ł się z uznaniem . P rz y opracow a
n iu następnego p ro je k tu in s ty tu c ję P rezydenta R e p u b lik i p rz y ję to w w y k o ń c z o n j zupełnie fo rm ie . P re zyd e n t R e p u b lik i m ia ł b y ć w y b ie ra n y na przeciąg 4 la t przez Sejm (V o lk s v e rtre tu n g ), albo przez Z g ro m adzenie w yborcze (W a h lv e rs a m m lu n g ).
Z a d a n ie m P rezydenta R e p u b lik i m ia ło b y ć kie ro w a n ie spraw am i p a ń s tw o w y m i, zgodnie z u sta w a m i i interesam i Państw a, ^ dbanie o w y k o n a n ie u staw oraz m ianow anie i zw aln ia n ie u rz ę d n ik ó w w o j
s k o w y c h i c y w iln y c h . P rz y s łu g iw a ć m u m ia ło p ra w o rozw iązania Sejm u p rzed końcem k a d e n c ji w yb o rcze j, a wreszcie m ia n o w a n ie Prezesa R a d y M in is tr ó w i p ro p o n o w a n y c h przez tegoż m in is tró w .
W s z y s tk ie a k ty państw ow e P rezydenta m ia ły b y ć k o n tra s y g - now ane przez Prezesa R a d y M in is tr ó w lu b odnośnego M in is tr a re sortow ego, k tó r y ze swej s tro n y m ia ł b y ć o d p o w ie d z ia ln y przed
SejmK w e s tia g ło w y P aństw a (P re z y d e n ta ) po d łu g ic h naradach 7
i rozw ażaniach w k o m is ji k o n s ty tu c y jn e j została opracow ana w w y żej opisanej fo rm ie i następnie p rze d sta w io n a na p lenum K o n s ty tu a n ty d la pow zięcia ostatecznej d e cyzji, k tó re je d n a k , a c z k o lw ie k m i
n im a ln ą w iększością, o d rz u c iło in s ty tu c ję g ło w y Państwa.
Stosowanie do tej d e c y z ji p ro je k t został p rz e ro b io n y przez K o m i
sję K o n s ty tu c y jn ą .
Z m ie n io n y p ro je k t ty m razem został p rz y ję ty przez K o n s ty tu antę z m a ły m i p o p ra w k a m i i w szedł też p otem w życie ja k o K o n s ty tu c ja R e p u b lik i E sto ń skie j z 1920 r.
S tosow nie d o w y ż e j w spom nianego zasadniczego p ostano w ienia K o n s ty tu a n ty , K o n s ty tu c ja R zeczyp o sp o lite j E sto ń skie j z 1920 r. nie uznała in s ty tu c ji g ło w y P aństw a w ogólnie p rz y ję ty m znaczeniu, ja k o o rganu sam odzielnego i łączącego w sobie w ładzę państw ow ą.
Z a d a n ie m N ajstarszego w Państw ie ( „ d e r Staatsalteste“ ) w ka ż d y m razie b y ło reprezentow ać R e p u b lik ę Estońską.
R ó w n ie ż m ia ł N a js ta rs z y w Państw ie kie ro w a ć rządam i R e p u b li
k i i uzgadniać działalność R ządu, p rze w o d n iczyć na posiedzeniach R a d y M in is tró w , i s łu ż y ło m u p ra w o żądania o d poszczególnych m i
n is tró w , aby m u zd a w a li spraw ozdanie ze swej dzia ła ln o ści. R ząd R e p u b lik i ze swej s tro n y m u s ia ł posiadać zaufanie Sejm u, a ten o s ta tn i o p ie ra ł się na za u fa n iu n a ro d u . Lo g iczn ie b io rą c w y g lą d a to ta k , że N a js ta rs z y w Państw ie je st nie ty lk o przedstaw iciele m , ale ró w n ie ż ja k o szef R ządu, uosobieniem w o li w iększości P arlam entu i w iększości N a ro d u . Tym czasem N a js ta rs z y w Państw ie b y ł ty lk o p rim u s in te r pares. W ś r ó d pozostałych c z ło n k ó w rz ą d u w ładza w p aństw ie należała nie do niego, a do rządu, p rz y czym N a js ta rs z y w Państw ie, zarów no ja k i rzą d R e p u b lik i b y li w pełnej zależności o d p rze d sta w icie lstw a narodow ego, k tó re m ia n o w a ło ich i z w a ln ia ło w m iarę darzenia zaufaniem .
N ie N a js ta rs z y w Państw ie i nie R ząd R e p u b lik i, ale przedsta
w ic ie ls tw o N a ro d u , k tó re w E s to n ii nazyw a się R iig ik o g u , c z y li Zgro>
m adzenie Państw ow e, b y ł organem łączącym w sobie w ładzę p a ń s tw o wą.
Z grom a d ze n ie P aństw ow e ( R iig ik o g u ) b y ło nie ty lk o organem ustaw oda w czym , uch w a la ją cym i ogłaszającym u sta w y, ale w y b ie ra ło ró w n ie ż cz ło n k ó w Sądu N a jw yższe g o i przew odniczącego K o n tr o li P aństw a i spraw ow ało inne o d p o w ie d zia ln e fu n k c je . A w ięc o b o w ią z
k i, k tó re z w y k le spełnia g ło w a Państwa, b y ły w rzeczyw istości ro z
dzielone m ię d z y rozm aite organa, m ia n o w ic ie : N a js ta rs z y w P ań
stw ie, R ząd R e p u b lik i i Z g rom adzenie P aństw ow e (R iig ik o g u ) , k tó re okazało się n a js iln ie js z y m i n a jp o tę żn ie jszym organem .
P o w o d y , k tó re p rzyto czo n o za w p ro w a d ze n ie m m o n o kra tyczn e j g ło w y P aństw a w K o n s ty tu a n c ie , nie p o zo sta ły je d n a k w p rzysz
ło ści bez w p ły w u na życie p ra ktyczn e .
K w e s tia w p ro w a d ze n ia in s ty tu c ji m o n o kra tyczn e j w ła d z y naczel
nej — P rezydenta R e p u b lik i, zajm ow ała naczelne m iejsce w p ro je kcie zm ia n y k o n s ty tu c ji, zgłoszonym przez s tro n n ic tw o r o ln ik ó w w 1926 r. G d y p óźniej zm iana k o n s ty tu c ji stawała się coraz b a rd zie j aktualną, n a jw a żn ie jszym m o ty w e m tej zm ia n y b y ło w pro w a d ze n ie m onokra^
tyczn e j w ła d z y naczelnej, podczas g d y pozo sta łym , też w a żn ym zm ia
nom , m n ie j pośw ięcano u w a g i.
S tosow nie do tego w p ro je k c ie zm ia n y k o n s ty tu c ji zgłoszonym przez s tro n n ic tw o r o ln ik ó w w 1929 r. nadano in s ty tu c ji g ło w y Pań
stw a m n ie j w ięcej ta k i sam charakter, ja k i w p ro je kcie w y ż e j w y m ie n io n e j K o m is ji K o n s ty tu a n ty . R óżnica polegała ty lk o na ty m , że Pre
z y d e n t m ia ł b yć teraz w y b ie ra n y bezpośrednio przez N a ró d . P o d o b n y cha ra kte r m ia ła in s ty tu c ja g ło w y P aństw a ró w n ie ż w p ro je k c ie zm ia
n y k o n s ty tu c ji, zgłoszonym w 1930 r. przez s tro n n ic tw o lu d o w e (V o lk s p a rte i).
W p ro je k c ie zm ia n y K o n s ty tu c ji z 1932 r. o pracow an ym przez K o m is ję P arlam entu i p rze d ło ż o n y m n a ro d o w i przez pa rla m e n t do g łosow an ia w drodze referendu m , praw ne sta n o w isko P rezydenta p o zostało na o g ó ł ta k ie samo ja k w p o p rze d n ich p ro je k ta c h , ty lk o n ie k tó re szczegóły zo sta ły ro z w in ię te i w ładzę g ło w y P aństw a jeszcze trochę rozszerzono.
G d y p ro je k t ten w g ło so w a n iu nie u z y s k a ł w iększości, w d ru g im p ro je k c ie zm ian k o n s ty tu c ji, zgłoszonym przez sejm, pozostało praw ne s ta n o w isko G ło w y P aństw a na o g ó ł to samo, co i w p o p rz e d n im p r o ' jekcie.
R ó w n ie ż i d ru g i p ro je k t został w re fe re n d u m z 1933 r. odrzucony jeszcze w iększą ilością g ło só w n iż p ie rw s z y p ro je k t sejm u.
P rze d ło żo n y następnie przez p rz y w ó d c ó w w a lk i o niepodległość p ro je k t zm ia n y k o n s ty tu c ji, p rz y ję ty b y ł znaczną w iększością głosów w re fe re n d u m z 1933 r.
W ten sposób u d a ło się po w ie lo le tn ic h p ro je k ta c h i próbach w p ro w a d z ić in s ty tu c ję m o n o kra tyczn e j g ło w y P aństw a do u s tro ju
państw ow ego E s to n ii, p o d nazwą N ajstarszego w Państw ie (S taatsal- tester).
Z m ia n a k o n s ty tu c ji z 1933 r. o g ra n iczyła się przede w s z y s tk im d o ty c h zm ian, k tó re b y ły spow odow ane koniecznością w p ro w a d ze n ia in s ty tu c ji g ło w y Państwa. Z m ia n a ta szła w ty m k ie ru n k u , do k tó rego d ą ż y ły w s z y s tk ie p ro je k ty o d 1929 r.
R ów nież p rz y u re g u lo w a n iu sta n o w iska praw nego g ło w y Pań
stwa, opierała się ta zm iana k o n s ty tu c ji na p o p rze d n ich p ro je k ta c h , szczególnie na je d n y m w ariancie jednego z ty c h p ro je k tó w .
W k a ż d y m razie zm iana k o n s ty tu c ji z 1933 r. zw ię kszyła , w p o ró w n a n iu do p o p rze d n ich p ro je k tó w , znacznie w ładzę g ło w y P ańst
w a, zwłaszcza w jego sto su n ku do Sejmu.
W ten sposób przesunął się p u n k t ciężkości w ła d z y p a ń stw o w e j o d Sejm u znacznie na k o rzyść g ło w y Państw a. N a js ta rs z y w Pań
stw ie (S ta ttsa lte ste r) m ó g ł teraz sam kie ro w a ć losam i państw a. W roz"
w o ju następnych w y p a d k ó w u ch w a lo n o w n o w y m re fe re n d u m w lu ty m 1936 r. znaczną w iększością głosów , a b y Z grom a d ze n ie N a ro d o we p rz y opraco w a n iu now ej k o n s ty tu c ji k ie ro w a ło się zasadami, że E sto n ia m a pozostać w o ln y m państw em , rzą d zo n ym na podstaw a ch w ła d z tw a lu d u . O b ie ra ln a G ło w a P aństw a w sp ó łp ra cu je w h a rm o n ii z m ia n o w a n ym przez siebie R ządem i dw iem a Iz b a m i p rz e d s ta w ic ie li N a ro d u .
W p ro je k c ie k o n s ty tu c ji, p rz e d ło ż o n y m do ro zp a trze n ia Z g ro m a d z e n iu N a ro d o w e m u przez N ajstarszego w P aństw ie, b y ło zagadnienie g ło w y P aństw a dość g ru n to w n ie uregulow ane. R ó w nież rozm aite k o m isje Z g ro m a d ze n ia z a jm o w a ły się d o k ła d n ie zagad
nieniem g ło w y Państwa. P rz y ty m Z g rom adzenie stara się u w z g lę d nić m o ż liw ie ściśle w y ty c z n e nakreślone w re fe re n d u m z lu te g o 1936 r. i rów nocześnie brać p o d uwagę dośw iadcze nia w y n ik a ją c e z d o ty c h czasowych prac nad k o n s ty tu c ją , ja k ró w n ie ż p o trz e b y nowoczesnego życia państw ow ego. Poza ty m u w z g lę d n io n o dośw iadcze nia zagrani"
czne.
R ezultatem tej p ra c y b y ło ro zb u d o w a n ie in s ty tu c ji g ło w y P ań
stw a w fo rm ie p rz y ję te j w uch w a lo n e j przez Z g ro m a d ze n ie N a ro d o w e w 1937 r. k o n s ty tu c ji p o d nazwą „P re z y d e n ta R e p u b lik i“ .
W y n ik a z rozw ażań dotychczaso w ych, że zagadnienie m o n o k ra - tyczn e j g ło w y P aństw a b y ło w E s to n ii od czasu k o n s ty tu n ty zawsze na p o rz ą d k u d z ie n n y m i b y ła to najw ażnie jsza k w e s tia p rz y zm ia n ie
k o n s ty tu c ji estońskiej. T y m ciekaw iej jest ro zp a trzyć, ja k zagadnienie to zostało rozw iązane przez Sejm w n ow ej k o n s ty tu c ji.
P rzystę p u je m y do rozpatrzenia p rze p isó w o w s tą p ie n iu w urząd i u stą p ie n iu P rezydenta R e p u b lik i oraz jego pra w n o -p a ń stw o w e g o sta
n o w is k a o b o k in n y c h org a n ó w Państw a, aby w k o ń c u rozw ażyć k ilk a specjalnych zagadnień u s tro jo w y c h .
N a tu ra ln ie nie m ożem y się za trzym yw a ć na w s z y s tk ic h d ro b n y c h szczegółach, m u s im y się ograniczyć t y lk o do ogólnego rz u tu oka na najg łó w n ie jsze zagadnienia w o m aw ianych przepisach.
W re fe re n d u m z 1936 r. dom agano się, a b y g ło w a P aństw a b y ła
„o b ie ra ln ą “ . B y ło w ięc oczyw iste, że objęcie u rzę d u przez P re zyd e n ta R e p u b lik i może nastąpić ty lk o w drodze w y b o ru . Is tn ie je je d n a k ro z ' m a ite postępow anie p rz y w yb o rze g ło w y Państwa. W s z y s tk ie w aż
niejsze i najczęściej sp o tyka n e system y w y b o ru b y ły rozważane i b a dane przez odnośne ko m is je Z g ro m a d ze n ia N a ro d o w e g o .
W rezultacie ty c h rozw ażań zajęto sta n o w isko , że żaden ze zna
n y c h system ów w y b o ru nie jest zupełnie w o ln y od b łę d ó w i w ad.
I ta k w y b ó r g ło w y P aństw a w drodze referendu m i g łosow an ia na
ro d u m ó g ł ła tw o d o p ro w a d z ić do d y k ta tu ry , w y b ó r zaś g ło w y P aństw a przez e le k to ró w m ó g łb y w p ro w a d z ić na fo te l P rezydenta R e p u b lik i zupełnie nieoczekiw anego k a n d y d a ta , w y b ó r g ło w y P ań
stw a ty lk o przez P rze d sta w icie lstw o N a ro d o w e p o z o s ta w iłb y głow ę P aństw a w dużej odeń zależności.
T rze b a zatem b y ło znaleźć ta k i system w y b o ru , k tó r y b y daw ał lepsze re z u lta ty , chociaż w sw oich zasadniczych podstaw a ch może nie b y ł zupełnie je d n o lity . Z a ta k i system m ożna uważać procedurę w y b o ru P rezydenta R e p u b lik i p rze w id zia n ą w § 40 now ej k o n s ty tu c ji E sto ń skie j.
K a n d y d a te m na sta n o w isko P rezydenta R e p u b lik i może b y ć o b y w a te l m ający pra w a w yborcze, w w ie k u n a jm n ie j la t 45, a ty m sa
m y m ży c io w o d o jrz a ły i dośw ia d czo n y.
P rz y ty m K o n s ty tu c ja nie zabrania w yznaczenia na k a n d y d a ta urzędującego P rezydenta.
T r z y in s ty tu c je , drogą tajnego głosow ania, w y s ta w ia ją k a n d y d a tó w na sta n o w isko P rezydenta R e p u b lik i, m ia n o w ic ie : jednego k a n d y data — Sejm, d ru g ie g o — Izb a W y ż s z a , k tó ra w E s to n ii nosi nazwę R a d y Państw a, trzeciego — przedstaw iciele sam orządu na z w o ła n y m w ty m celu zgrom adzeniu.
11
P oniew aż m ię d z y in s ty tu c ja m i, k tó re w y s ta w ia ją k a n d y d a tó w na P rezydenta zn a jd u ją się obie Iz b y p rz e d s ta w ic ie li naro d u , w ięc re zu l
ta t tego nakazu p ro c e d u ry w yb o rcze j m ó g łb y b y ć ta k i sam ja k p rz y w yb o rze P rezydenta przez P rze d sta w icie lstw o N a ro d o w e lu b przez k o le g iu m e le kto ró w .
D la te g o tez w y s ta w ie n ie k a n d y d a ta przez trzecią in s ty tu c ję , m ia n o w ic ie przez p rz e d s ta w ic ie li sam orządu, m a p rzeciw działać w y s ta w ie n iu k a n d y d a ta przez obie Iz b y P rze d sta w icie lstw a N a ro d o w e g o , k t ó r y b y b y ł o d n ich z b y t uzależnio ny.
W ten sposób u n ik n ie się n iedog odności, k tó ra m o g ła b y p o w stawać, g d y b y w y b ó r g ło w y P aństw a następow ał t y lk o przez P rzed
s ta w ic ie ls tw o N a ro d o w e lu b przez k o le g iu m e le kto ró w .
R ó w n ie ż u n ik n ie się w ten sposób n iedog odności, k tó ra m o g ła b y pow stać, g d y b y k a n d y d a c i na P rezydenta b y li w y b ie ra n i dro g ą p le b is c y tu , g d y ż w szczególności w ten sposób p o w in n o b yć w y k lu c z o ne, a b y p rz y w y s u n ię c iu k a n d y d a ta m o g ły o d g ry w a ć rolę w p ły w y zagraniczne, co w m a ły m p aństw ie p rz y plebiscycie b y ło b y w k a ż d y m razie do pom yślenia.
W ta k i sposób p rze w id zia n e postępow anie p rz y w yb o rze k a n d y d a tó w na P rezydenta p o w in n o dawać w szelką gw arancję, że na sta
n o w is k o P rezydenta R e p u b lik i będą w y b ra n i g o d n i k a n d y d a c i.
G d y w s z y s tk ie tr z y w y ż e j w y m ie n io n e in s ty tu c je w y s ta w ią k a n d y d a tó w na sta n o w isko P rezydenta, wówczas następuje w y b ó r.
Sposób w y b o ru zależy o d tego, czy w y s ta w io n o d w ó ch lu b trze ch k a n d y d a tó w , czy też ty lk o jednego.
G d y w y s ta w io n o d w ó ch lu b trzech k a n d y d a tó w , w y b ó r P re zy
d e nta R e p u b lik i następuje przez naród w g ło so w a n iu o g ó ln y m , ró w n y m , bezpośred nim i ta jn y m .
Prezydentem R e p u b lik i zostaje ten z k a n d y d a tó w , k tó r y o trz y m a ł najw iększą ilość g łosów , a p rz y je d n a ko w e j ilo ś c i głosów , k a n d y d a t starszy w ie k ie m . Jeżeli w s z y s tk ie odnośne in s ty tu c je w y s ta w iły jednego i tego samego k a n d y d a ta , c z y li, że istn ie je ty lk o jeden k a n d y d a t, b y ło b y to teoretycznie m o żliw e , że i na osobę tego jedynego k a n d y d a ta odbędzie się głosow anie. Z ró żn ych stro n zalecano w Z g ro m adzeniu N a ro d o w y m ten system . T rze b a je d n a ł w ziąć p o d uwagę, ze w ty m w y p a d k u nie m o g ło b y b yć p ra w d z iw e g o głosow ania, p o niew aż nie b y ło b y w y b o ró w m ię d z y k a n d y d a ta m i. D la te g o też m og ła b y b yć ty lk o m ała fre k w e n c ja w w yb o ra ch . O s ta tn ie b y ło b y niepożą
dane zarów no ze s tro n y in s ty tu c y j, k tó re w y s ta w iły k a n d y d a ta , ja k i ze s tro n y samego k a n d y d a ta ja k o P rezydenta, a ty m sam ym ró w n ie ż z p u n k tu w id z e n ia całego Państwa.
Z d ru g ie j s tro n y należy w ziąć p o d uwagę, że w y sta w ie n ie t y lk o jednego k a n d y d a ta może się zdarzyć w w y ją tk o w y c h w yp a d ka ch , w szczególności g d y w y s ta w io n y k a n d y d a t w s k u te k osobistych w a lo ró w przew yższa w s z y s tk ic h in n y c h albo je żeli p o lity c z n a sytuacja państw a w ym a g a w y s ta w ie n ia ty lk o jednego k a n d y d a ta .
D la ty c h w y ją tk o w y c h w y p a d k ó w trzeba b y ło znaleźć in n y sposób postępow ania. T o te ż, je żeli je st w y s ta w io n y jeden ty lk o k a n d y d a t, zbierają się w s z y s tk ie 3 in s ty tu c je , k tó re w y b ra ły tego k a n d y d a ta , p o d p rze w o d n ictw e m przew odniczącego Sejmu. Jeżeli w y s ta w io n y k a n d y d a t na ty m zebraniu w y b o rc z y m p rz y ta jn y m g łosow an iu o trz y m a p rz y n a jm n ie j 3/ s g ło só w ustaw ow ego ic h sk ła d u , to zostaje u z n a n y za obranego P rezydentem R e p u b lik i i w ów czas głosow anie n a ro d u nie następuje. Jeżeli w y b ra n y k a n d y d a t o trz y m a m n ie j n iż 3/5 g ło só w ustaw ow ego s k ła d u zgrom adzenia w yborczego, w ó w zas uważa się w y b ó r za bezskuteczny i odnośne in s ty tu c je w in n y bez z w ło k i p rz y s tą p ić do w y b o ru k a n d y d a tó w na P rezydenta. Z w y ż e j pow iedzia nego w y n ik a , że ustanow ie nie postępo w ania p rz y w y b o ra c h z je d n e j s tro n y przez tajne głosow anie w zupełności zapew nia sw obo
dę w y b o ró w , z d ru g ie j s tro n y w ym aganie w iększości 3/ 5 gło só w g w a ra n tu je , że t y lk o w w y ją tk o w y c h na p raw dę w y p a d k a c h o d stą p i się o d ogólnego głosow an ia naro d u . Po w y b o ra c h m usi w y b ra n y k a n d y d a t złożyć N a ro d o w i E sto ń skie m u u roczystą przysięgę, co następuje na K ongresie P arlam entu (K o n g re ss der S taatsversam m lung). Słowa tej uroczystej p rz y s ię g i są d o k ła d n ie ustalone w K o n s ty tu c ji (§ 41).
Z ło że n ie te j u ro czyste j p rz y s ię g i m a k o n s ty tu c y jn e znaczenie, p o niew aż d o p ie ro po je j złożeniu uw aża się, że P re zyd e n t R e p u b lik i o b ją ł sw ój urząd (§ 41).
P re zyd e n t R e p u b lik i w y b ie ra n y je s t na przeciąg 6 la t (§ 40 p u n k t I ) . P oniew aż okres u rzę d o w a n ia zaczyna się nie od c h w ili w y b o ró w , ale o d c h w ili złożenia uroczystej p rz ysię g i (§ 41), należy początek 6-letniego o kresu lic z y ć o d c h w ili złożenia p rzysię g i.
W y ją te k od ogólnego p rzepisu okresu sześcioletniego jest prze
w id z ia n y ty lk o na czas w o jn y , k ie d y to p e łn o m o cn ictw a P rezydenta R e p u b lik i zostają przedłużone.
W razie ta k ie g o przed łu że n ia now e w y b o ry ro zp isu je się n a jp ó ź
n ie j w 3 miesiące po d e m o b iliz a c ji (§ 145).
U rz ą d P rezydenta R e p u b lik i może b y ć o p ró ż n io n y przed u p ły wem sześcioletniego o kresu w następujących 4 w y p a d k a c h :
1) złożenia u rzę d u przez samego P rezydenta R e p u b lik i,- 2 ) w razie jego śm ierci,
3) z p o w o d u c h o ro b y P rezydenta lu b in n y c h przeszkód p rz y w y k o n y w a n iu urzędu,
4 ) w razie skazania sądowego.
P rezydenta R e p u b lik i zastępuje Zastępca P rezydenta lu b Prezes M in is tr ó w . K o n s ty tu c ja p rz e w id u je spraw ow anie u rzę d u P rezydenta R e p u b lik i przez w y b ra n e g o ad hoc zastępcę ty lk o w d w ó ch w y p a d k a c h : podczas w o jn y (§ 46 ustęp 3) oraz w razie o d d a n ia P re
zydenta p o d sąd.
Poniew aż w razie w o jn y p rz y sposobie p ro w a d ze n ia nowoczes
nej w o jn y p ra w id ło w y w y b ó r P rezydenta R e p u b lik i jest n ie m o ż liw y i poniew aż Prezes M in is tr ó w , k tó r y z w y k le zastępuje P rezydenta (§ 46 ustęp 1) m ó g łb y doznawać p rzeszkód w p e łn ie n iu fu n k c y j za
stępcy, w y d a je się specjalne u n o rm o w a n ie na czas w o jn y uzasadnione.
W p rz y p a d k u o d d a n ia P rezydenta p o d sąd, specjalne u re g u lo w anie zastępstwa okazuje się ró w n ie ż konieczne, poniew aż Prezes M in is tr ó w m ia n o w a n y przez P rezydenta je st wobec niego p o lity c z n ie o d p o w ie d z ia ln y (§ 50 i § 42) i nie nadaje się na zastępcę oddanego p o d sąd P rezydenta.
Zastępca P rezydenta R e p u b lik i je s t w y b ie ra n y przez specjalne k o le g iu m w yborcze, k tó re składa się z Prezesa M in is tr ó w , z G łó w n o dow odzącego W o js k , przew odniczącego Sejm u, P rezydenta R a d y P ań
stw a i Prezesa T ry b u n a łu Stanu.
P rz y u s ta n o w ie n iu s k ła d u tego k o le g iu m w yborczego p rze p isy k o n s ty tu c ji zo sta ły ta k ułożone, że k o le g iu m w yborcze może w k a ż
dej c h w ili i we w sze lkich w a ru n k a c h zlecone m u zadanie spełnić. W o bec tego w y b ó r zastępcy P rezydenta je s t za p e w n io n y w każdej s y tu acji.
Zastępca P rezydenta R e p u b lik i m a w s z y s tk ie pra w a i o b o w ią z k i związane z urzędem P rezydenta R e p u b lik i, z ty m je d n y m w y ją tk ie m , że w razie o d d a n ia dotychczasow go P rezydenta p o d sąd zastępca nie m a p ra w a zarządzić w y b o ró w do Sejm u i u tw o rz y ć now ej R a d v P aństw a (§ 45, 46 ustęp 2).
Jeżeli u rzą d P rezydenta stał się w o ln y albo je że li P rezydent z p o w o d ó w w y lic z o n y c h w ustaw ie nie może w y k o n y w a ć sw oich fu n - c y j, a zastępca P rezydenta nie został u s ta n o w io n y , to Prezes M i n i s tró w spra w u je czynności P rezydenta R e p u b lik i.
Prezes M in is tró w , sp ra w u ją cy czynności P rezydenta R e p u b lik i m a w s z y s tk ie p ra w a i o b o w ią z k i związane z urzędem P rezydenta, t y lk o nie m a pra w a zarządzić w y b o ró w do Sejm u i u tw o rz y ć now e j R a d y Państwa.
U rz ą d P rezydenta s k u tk u je przede w s z y s tk im pewne zm iany w jego o so b istym s ta n o w isku p ra w n y m , a p o w tó re daje m u decydujące p ra w n o -p a ń stw o w e sta n o w isko w całokształcie u s tro ju Państwa.
O sobiste s ta n o w isko praw ne P rezydenta R e p u b lik i zm ienia się przede w s z y s tk im p o d ty m w zględem , że u rzą d P rezydenta R e p u b lik i nie może b yć p o łą czo n y z żadną in n ą służbą lu b zaw odem (§ 43 ust.
1). W o b e c tego ro z w ią z u ją się a utom atycznie z ch w ilą objęcia urzę d u P rezydenta R e p u b lik i w s z y s tk ie jego dotychczasow e p ry w a tn o i p u b liczn o -p ra w n e s to s u n k i służbow e.
Roszczenia odszkodow aw cze i podob ne roszczenia, k tó re n o r
m alnie p o w sta ją p rz y tego ro d z a ju ro zw ią za n iu , nie m ogą b yć p o d noszone w ty m p rz y p a d k u . K o n s ty tu c ja u c h y la tu odnośne u sta w y i k o n tra k ty . R ó w n ie ż na zasadzie k o n s ty tu c ji w ygasają jego ew entu
alne pełn o m o cn ictw a ja k o członka P rze d sta w icie lstw a N a ro d o w e g o . P oniew aż P re zyd e n t R e p u b lik i nie może podczas czasu trw a n ia swego u rzę d u spraw ow ać żadnych in n y c h fu n k c y j ani w y k o n y w a ć zaw odu, o trz y m u je na czas pełnie n ia swego urzędu ja k o o d szko d o w a n ie p o b o ry , na m o cy specjalnej u sta w y, k tó re m ogą b y ć zm ienione t y lk o w o d niesieniu do P rezydenta mającego b yć w y b ra n y m w następnych w y borach.
Poza ty m k a ż d y u stę p u ją cy ze sta n o w iska P rezydenta o trz y m u je ja k o b y ły n a jw y ż s z y u rz ę d n ik P aństw a em eryturę w w y s o k o ś c i s/ 4 p o b o ró w P rezydenta (§ 44) i ma p ra w o b yć czło n kie m R a d y Państwa (§ 84 ustęp 2).
Specjalne o b o w ią z k i związane ze sta n o w iskie m P rezydenta R e
p u b lik i i o d p o w ie d zia ln o ść w y p ły w a ją c a z ich spełnian ia w y k lu c z a ją a b y p rz e c iw k o P re z y d e n to w i R e p u b lik i m og ło b yć w szczynane zwy^
k łe postępow anie sądowe.
W o b e c tego P re zyd e n t R e p u b lik i w czasie spraw o w a n ia urzędu może b yć p o cią g n ię ty do o d p o w ie d zia ln o ści sądow ej t y lk o na zasadzie
u c h w a ły K o n g re su Z g ro m a d ze n ia Państw ow ego i t y lk o za przestęp
stw a p rze ciw ko najw yższej w ła d z y Państwa, za pogw ałcenie k o n s ty tu c ji albo za zdradę Państwa.
R ó w n ie ż po opuszczeniu stanow iska, b y ły P re zyd e n t może być o d d a n y po d sąd za w y ż e j w y m ie n io n e przestępstw a i za przestęp
stw a służbow e, p o pełn ione w w y k o n a n iu p rz y s łu g u ją c y c h m u p ra w w y ją tk o w y c h , t y lk o na zasadzie u c h w a ły K o n g re su Z g ro m a dzenia P aństw ow ego. W ła ś c iw y m d la w s z y s tk ic h ty c h spraw je st T r y b u n a ł Stanu (§ 45 ust. 1).
Po ro z p a trze n iu zm ian w p ry w a tn o -p ra w n y m s ta n o w is k u P re zy
denta, ja k ie w y n ik a ją z p e łn ie n ia u rzę d u P rezydenta, ro z p a trz y m y te
raz, ja k ie p ra w n o -p a ń stw o w e sta n o w isko zajm uje P re zyd e n t w cało
kształcie Państwa.
W re fe re n d u m z lute g o 1936 r. i ty m sam ym we w stępie do k o n s ty tu c ji (u st. 5) p o w ie d zia n o , że g ło w a P aństw a rzą d zi Państw em . Rów nocześnie dodano, że to spraw ow anie rz ą d ó w następuje w ścisłej w s p ó łp ra c y z m ia n o w a n y m przez głow ę P aństw a rządem oraz ze s k ła d a ją cym się z d w óch Iz b przed sta w icie lstw e m n a ro d o w y m .
W o b e c tego P re zyd e n t R e p u b lik i nie jest w y łą c z n y m „w o d z e m “ w P aństw ie, lecz w y k o n u je sw ój k ie ro w n ic z y u rzą d w o kreślonej w s p ó łp ra c y z in n y m i organam i p a ń s tw o w y m i. K o n s ty tu c ja stara się te ogólne zasady odnoszące się do praw n o -p a ń stw o w e g o stanow iska g ło w y P aństw a u rze czyw istn ić przez poszczególne p rze p isy dotyczące ogólne j k o n s tru k c ji Państwa.
Ze sta n o w iska P rezydenta R e p u b lik i ja k o g ło w y P aństw a należy w y w n io s k o w a ć , że ze śro d ko w u je on w sw ojej osobie jedność w ła d z y w Państw ie.
W y n ik a z tego, że P re zyd e n t R e p u b lik i jest p o m ię d z y w s z y s tk b m i organam i ce n tra ln ym organem p a ń s tw o w y m , poniew aż w p rz e c iw n y m razie nie m ó g łb y on łączyć i k o o rd y n o w a ć in n y c h o rg a n ó w w ic h d ziałalno ści, c z y li nie m ó g łb y b y ć przedstaw iciele m je d n o ści w ła d z y pań stw o w e j. Rów nocześnie je st jasne, że p rze d sta w icie l tej jedności nie może b yć p a s y w n y i bezczynny, lecz przeciw nie cz y n n y i a k ty w n y we w s p ó łp ra c y z o d p o w ie d n im i organam i.
W k ró tc e zobaczym y, że P re zyd e n t R e p u b lik i rzeczyw iście bierze a k ty w n y u d z ia ł w d zie d zin ie rzą d ó w , u staw oda w stw a, o c h ro n y sądo
w e j i o b ro n y państw a (§ 48 liczb a 3, § 50, 56 u. a., § 65 liczb a 2, § 68 liczb a 2, § 71, 92, 98, 99 u. a., § 114, 120, 129, 130 u. a.)
Jako G io w a P aństw a i prze d sta w icie l je d n o ści w ła d z y p a ń stw o w e j, P re zyd e n t R e p u b lik i uosabia w sw ojej osobie tę jedność. W o b e c tego ze sta n o w iska P rezydenta ja k o g ło w y P aństw a i przedstaw iciela jedności w ła d z y p aństw ow e j w y n ik a , że reprezentuje on P aństw o (§ 38 ustęp 2).
R eprezentacja ta nie jest ograniczona i w ystę p u je wobec tego ta k na w e w n ą trz, ja k i na zew nątrz państw a. D la te g o też P re zyd e n t Re- p u b lik i m ia n u je p o s łó w R e p u b lik i E sto ń skie j za granicą, zawiera i ra ty fik u je u m o w y m ię d zyn a ro d o w e (§ 39 liczb a 1 i § 101).
N a zasadzie re ferendu m i w stępu do k o n s ty tu c ji, g ło w a Państwa w p ra w d z ie spraw uje rz ą d y w Państw ie, lecz czyn i to we w s p ó łp ra c y z n a jw a ż n ie js z y m i organam i Państwa. T e g o ro d z a ju w spółpraca b y ła b y nie d o p o m yślenia, g d y b y praca P rezydenta R e p u b lik i nie b y ła p ra w n ie związana z pracą pozostałych o rg a n ó w Państwa. Jest praw em o g ó ln y m , ze w s z y s tk ie zarządzenia i a k ty P rezydenta R e p u b lik i m a
ją t y lk o w te d y skuteczność praw ną, je ś li są ró w n ie ż ko n tra syg n o w a - ne przez Prezesa M in is tr ó w i w łaściw ego m in is tra .
W s z y s tk ie zarządzenia P rezydenta R e p u b lik i odnoszące się do o b ro n y P aństw a i w o js k a są poza p o d p is a m i prezesa m in is tró w i w ła- ściw ego m in is tra k o n tra syg n o w a n e przez głów nod ow odzącego lu b sze
fa w o js k a (§ 134). W o b e c tego P re zyd e n t R e p u b lik i pozostaj e w sw o je j d zia ła ln o ści w n ajbliższej w s p ó łp ra c y z rządem R e p u b lik i i czę
ściow o ró w n ie ż z g łó w n y m i d o w ó d ca m i w o jska .
W y ją tk o w o t y lk o k ilk a a k tó w P rezydenta R e p u b lik i nie w ym aga k o n tra syg n o w a n ia m in is tró w . Są to te zarządzenie i a k ty , k tó re P re
z y d e n t R e p u b lik i w y d a je w m y ś l k o n s ty tu c ji na zasadzie ta k zw a
n y c h p re ro g ra ty w (S o n d e rre ch t) (§ 42 ustęp 2 ).
P rz y ty m k o n s ty tu c ja w y ra ź n ie w y lic z a te sp ra w y, k tó re P rezy
d e n t R e p u b lik i może załatw ić na zasadzie p re ro g a ty w (§ 39 lic z b y 3 5 i 6, § 47, 50, 53, 84 liczb a 3, § 109, 114, 119 i 141).
D zia ła ln o ść P rezydenta P aństw a ja k o g ło w y Państwa, ja k o p rz e d staw iciela je d n o ści w ła d z y pa ń stw o w e j i ja k o reprezentanta P ań
stwa, nie może b y ć w y k o n y w a n a ty lk o w e d łu g sw obodnego uznania w y k o n a w c y ty c h zadań. W ta k im razie P aństw o m o g ło b y się stać prze d m io te m sw obodnego uznania i sam o w o li posiadacza w ła d z y . W o b e c tego k o n s ty tu c ja w y ty c z a k ie ru n e k , w k tó ry m ta działalność ma się ro zw ija ć. Postanaw ia, że P re zyd e n t R e p u b lik i m a dbać o ze
w n ę trzn ą nienaruszalność i w ew nętrzne bezpieczeństwo Państwa,
17
o ogólną pom yślność P aństw a i N a ro d u i o u trzym a n ie p o rz ą d k u p ra w nego (§ 38 p u n k t 2 ). Słow a u roczystej p rz y s ię g i zo bow iązu ją do tego P rezydenta R e p u b lik i, k t ó r y p rz y rz e k a chro n ić niezm iennie k o n s ty tu c ji i p ra w R e p u b lik i E sto ń skie j, s p ra w ie d liw ie i bezstronnie spraw ow ać przekazaną m u w ładzę, o b o w ią z k i swe w ie rn ie w y p e łn ia ć w s z e lk im i siła m i i w e d łu g najlepszej w ie d z y d la do b ra R e p u b lik i E sto ń skie j i je j n a ro d u (§ 41).
T a k w ięc P re zyd e n t R e p u b lik i ja k o g ło w a P aństw a je st w p ra w dzie prze d sta w icie le m w ła d z y pa ń stw o w e j, jednocześnie je d n a k p ie rw szym i n a jw ię k s z y m k o n s ty tu c y jn y m sługą P aństw a i N a ro d u .
O m ó w m y teraz zakres jego p ra w i o b o w ią zkó w .
D la sta n o w iska praw nego P rezydenta R e p u b lik i w d zie d zin ie w ła d z y w yk o n a w c z e j, je st przede w s z y s tk im to charakterystyczne , że o n zw a ln ia i m ia n u je rząd i p o je d yn czych c z ło n k ó w rządu. U s tą p ie nie Prezesa M in is tr ó w p o w o d u je ustąpienie całego rzą d u R e p u b lik i, podczas g d y m ianow anie i zw o ln ie n ie p o je d y n c z y c h c z ło n k ó w rządu następuje na w n io s e k Prezesa M in is tr ó w (§ 50).
N a jego w n io s e k P re zyd e n t R e p u b lik i m ia n u je spośród m in is tró w zastępcę Prezesa M in is tr ó w (§ 52 ust. 2).
M in is tro w ie k ie ru ją zazwyczaj s w y m i resortam i, je d n a k P re zyd e n t R e p u b lik i może ró w n ie ż m ianow ać m in is tró w bez te k. Poza ty m P re
z y d e n t R e p u b lik i m ian u je i zw a ln ia sekretarza stanu, k t ó r y p ro w a d z i kancelarię Państw a, znajdują cą się p rz y rządzie R e p u b lik i (§ 57 ust.
1), w yższych u rz ę d n ik ó w p a ń s tw o w y c h i wreszcie u rz ę d n ik ó w na sta n o w iska ch k ie ro w n ic z y c h ka n c e la rii, zn a jdują cej się p rz y P re z y dencie R e p u b lik i (§ 39 lic z b y 2 i 3 ).
Z pow yższego w y n ik a , że P re zyd e n t R e p u b lik i spełnia poważne zadanie p rz y obsadzaniu n a jw yższych u rz ę d ó w p a ń s tw o w y c h ; bez je ' go w s p ó łd z ia ła n ia aparat rz ą d o w y nie może rozpocząć sw j d z ia ła ln o ś
ci. Lecz nie m n ie j ważną je st ró w n ie ż działalność P rezydenta R e p u b li
k i p rz y z a ła tw ia n iu bieżących inte re só w p a ń stw o w ych .
A zatem P re zyd e n t R e p u b lik i i rzą d R e p u b lik i m uszą w s p ó ł
pracow ać w e w s z y s tk ic h w ażniejszych spraw ach dotyczących życia P aństw a i N a ro d u . R ząd R e p u b lik i p rz e d k ła d a P re z y d e n to w i o d p o ' w ie d n ie w n io s k i we w s z y s tk ic h spraw ach należących do jego k o m p e te n c ji za w y ją tk ie m spraw , z a ła tw ia n y c h na m o c y p ro re g a ty w , z d r u giej s tro n y rząd R e p u b lik i w y d a je rozporządze nia w yko n a w cze do za
rządzeń P rezydenta R e p u b lik i (§ 48 lic z b y 3 i 4 ). W ty c h w a ru n k a c h
P re z y d e n t R e p u b lik i w in ie n stale w spółpracow a ć z rządem . W o b e c te g o je s t zrozum iałe, że może on brać u d z ia ł w posiedzeniach rz ą d u i p ro w a d z ić je, że m a p ra w o żądać o d rz ą d u lu b jego poszczególnych c z ło n k ó w spraw ozdan ia z ic h działa ln o ści i o d b yw a ć n a ra d y z rzą
d e m lu b poszczegó lnym i jego czło n ka m i (§ 55 ustęp 1 i § 56).
Stosow nie do re fe re n d u m i w stę p u do k o n s ty tu c ji, rzą d m u si p o zostawać w ścisłej w s p ó łp ra c y z o b y d w ie m a Iz b a m i p rz e d s ta w ic ie l
stw a narodow ego. U trz y m a n ie ró w n o w a g i m ię d z y ty m i 2 organam i jest przede w s z y s tk im spraw ą P rezydenta R e p u b lik i. Sejm może u sta w o w ą w iększością w y ra z ić v o tu m n ie u fn o ści rz ą d o w i (§ 59 ustęp 1 i 2 ). Zażegnanie p rzesilenia stąd pow stałeg o p o m ię d z y rządem i p rze d sta w icie lstw e m N a ro d u jest zadaniem P rezydenta R e p u b lik i.
P re zyd e n t R e p u b lik i w ciągu 3 d n i od w yra że n ia v o tu m n ie u fn o ś c i może zażegnać przesilenie przez to , że albo 1) z w o ln i rzą d lu b członka rządu, k t ó r y przesilenie sp o w o d o w a ł, albo 2) zarządzi nowe w y b o ry do Sejmu, albo 3) p rze d sta w i sprawę v o tu m n ie u fn o ści de
c y z ji R a d y Państw a, k tó ra je st obow iązana do p o w zięcia d e c y z ji na n a jb liż s z y m p osiedze niu po prze ka za n iu je j v o tu m n ie u fn o ści Sejm u (§ 59 ustęp 3 ).
W razie zarządzenia n o w y c h w y b o ró w do Sejm u w zg lę d n ie w razie w y b o ró w do Sejm u i u tw o rz e n ia now ej R a d y Państw a, zwraca się P re zyd e n t do N a ro d u w celu zażegnania przesilenia. P re zyd e n t p o w in ie n postępować stosow nie do w yra żo n e j w te d y w o li N a ro d u . Stosow nie do tego postana w ia k o n s ty tu c ja , że P re zyd e n t R e p u b lik i o b o w ią za n y jest o d w o ła ć rzą d lu b jego czło n kó w , o ile n o w o w y b ra - n y Sejm w ciągu 7 d n i o d pierw szego posiedzenia w y ra z i p o n o w n ie y o tu m n ie u fn o ści tem u samemu rz ą d o w i lu b te m u samemu c z ło n k o w i rządu. Jeżeli R ada P aństw a nie p o d z ie liła v o tu m n ie u fn o ści Sejm u i p o p a rła ty m sam ym rząd, to P re zyd e n t w in ie n zarządzić ró w n ie ż u tw o rze n ie n ow ej R a d y Państw a, je że li następuje zw o ln ie n ie rzą d u po w y b o rz e now ego Sejm u (§ 59 ustęp 5).
Z w y ż e j p o w iedzia nego w y n ik a , że P re zyd e n t R e p u b lik i m a de
c y d u ją c y u d z ia ł nie t y lk o p rz y tw o rz e n iu oraz p rz y d zia ła ln o ści apa
ra tu rządow ego, ale ró w n ie ż ja k o osoba, k tó ra p o śre d n iczy i d o p ro w a dza do ró w n o w a g i p o m ię d z y organam i w ła d z y w y k o n a w c z e j i orga
nem u sta w o d a w czym — przedstaw iciele m n a ro d o w y m . P rz y ty m P re z y d e n t R e p u b lik i je st o b o w ią za n y w y p o ś ro d k o w a ć życzenie N a
ro d u i zapew nić ró w now agę p o m ię d z y w y ż e j w y m ie n io n y m i organam i zgodnie z tą w y p o ś ro d k o w a n ą w o lą N a ro d u .
W d zie d zin ie usta w o d a w stw a je st przede w s z y s tk im charakteryS ' tyczne, że P re zyd e n t R e p u b lik i p o w in ie n in te n s y w n ie w spó łd zia ła ć w tw o rz e n iu s k ła d u Iz b ustaw oda w czych. P re zyd e n t może zarządzić now e w y b o ry do Sejm u i u tw o rz y ć now ą Radę P aństw a przed u p ły w em norm alnego p ięcioletn iego okresu, je że li s p ra w y P aństw a tego w ym a g a ją (§ 68 i 86), w szczególności w razie om aw ianego ju ż k o n f l i k t u m ię d z y rządem a przed sta w icie lstw e m n a ro d o w y m (§ 59). P o
za ty m P re z y d e n to w i R e p u b lik i na zasadzie p re ro g ra ty w p rz y s łu g u je p ra w o m ia n o w a n ia 10 c zło n kó w R a d y P aństw a (§ 84 liczb a 3).
Jeszcze w ię k s z y u d z ia ł bierze P re zyd e n t R e p u b lik i w orga n iza cji d zia ła ln o ści Iz b U sta w o d a w czych . N a jp ó ź n ie j w 2 ty g o d n ie po o g ło szeniu w y n ik ó w n o w y c h w y b o ró w P rezydent R e p u b lik i zw o łu je Sejm na sesję nadzw yczajn ą (§ 71 u stę p y 1 i 2 ). P re zyd e n t R e p u b lik i zarządza zam knięcie sesji Sejm u i t y lk o w w y ra ź n ie w k o n s ty tu c ji oznaczonych w y p a d k a c h w y ją tk o w y c h nie m a pra w a tego czynić (§ 71 ust. 3 ). P re zyd e n t R e p u b lik i m a zatem p ra w o raz w ciągu każdej sesji o tw o rz y ć zw yczajne i nadzw yczajne sesje Sejm u na przeciąg 2 ty g o d n i ( § 7 1 ustęp 4 ). W s z y s tk o w y ż e j p o w iedzia ne o d n o si się ró w n ie ż do R a d y P aństw a (§ 87).
O d n o śn ie do u sta w uchw a la n ych przez P arlam ent należy zauw a
żyć, że rzą d może w nosić o uchw alenie p ro je k tó w n o w y c h usta w ty lk o za w ie d zą P rezydenta R e p u b lik i. T o samo d o ty c z y p ro je k tó w u staw zgłoszonych przez Sejm, je że li są one u w a ru n ko w a n e p rzyję cie m n o w y c h w y d a tk ó w w budżecie lu b zm niejszeniem albo skreśleniem d o ch o d ó w p a ń s tw o w y c h (§ 92 ustęp 1 i 2).
U s ta w y uchw alon e przez P arlam ent są ogłaszane przez P rezyden
ta R e p u b lik i, ta k że żadna ustaw a nie może w ejść w życie bez ogło^
szenia je j przez P rezydenta (§ 98 i 100).
P rz y ty m s łu ż y P re z y d e n to w i R e p u b lik i p ra w o ta k zwanego veta odraczającego lu b zawieszającego. M o ż e w ięc on ze w z g lę d ó w na in teres P aństw a nie ogłosić prze d sta w io n e j m u u s ta w y i zw ró cić ją P a rla m e n to w i do ponow n ego o m ó w ie n ia i u chw alen ia w ciągu 30 d n i o d c h w ili o trz y m a n ia z podan iem uzasadnienia. I ty lk o w ówczas g d y ustaw a po p o n o w n y m o m ó w ie n iu i u c h w a le n iu przez P arlam ent zo
stanie w przepisanym p o stę p o w a n iu p o n o w n ie bez zm ian uchw alon a, P re zyd e n t R e p u b lik i jest obow ią za n y ją ogłosić (§ 96).
P odobn ie ja k zw yczajne p ro je k ty u sta w i coroczny p re lim in a rz b u d ż e to w y d o ch o d ó w i w y d a tk ó w p a ń stw o w ych , ta k ró w n ie ż p ro je k ty dotyczące zaciągania pożyczek rzą d może przedstaw ić do zatw ierdze
n ia P a rla m e n to w i ty lk o z w iedzą P rezydenta R e p u b lik i. U c h w a ła P ar
la m e n tu o zaciągnięciu p o ż y c z k i zostaje p rzedstaw ion a do zatw ierdze
n ia P re z y d e n to w i R e p u b lik i, k tó r y w ty m w y p a d k u nie posiada p ra w a veta (§ 106).
Jako w y ją te k o d ogólne j zasady s łu ży P re z y d e n to w i R e p u b lik i p ra w o d zia ła n ia w p o d w ó jn y m k ie ru n k u w d zie d zin ie w y d a w a n ia ustaw . Z je d n e j s tro n y p rz y s łu g u je m u p ra w o w y d a w a n ia rozp o rzą dzeń i d e kre tó w , z d ru g ie j s tro n y p ra w o zw rócenia się do N a ro d u , a b y w o kre ślo n ych w y p a d k a c h w sposób w k o n s ty tu c ji p rz e w id z ia n y w y p o ś ro d k o w a ł w o lę w iększości N a ro d u .
I ta k P re zyd e n t R e p u b lik i może na zasadzie u staw w yd a w a ć ro z
porządzenia, p rz y czym podstaw a i zakres ich nie m uszą b yć w usta
w ie b liż e j określone (§ 39 liczb a 4, § 54). W czasie m ię d z y sesjami P arlam entu może w w y p a d k u nie dopuszczającego z w ło k i interesu państw ow ego w yd a w a ć d e k re ty z mocą u sta w y. P rz y ty m k o n s ty tu c ja w y m ie n ia d o k ła d n ie te u s ta w y i d z ie d z in y , k tó ry c h d e kre ta m i objąć nie w o ln o (§ 99).
W drodze re ferendu m P re zyd e n t R e p u b lik i może za zgodą P re
z y d iu m K o n g re s u P arlam entu, postaw ić N a ro d o w i do ro zstrzyg n ię cia t y lk o określone p y ta n ia , o ile uw aża za konieczne z p u n k tu w id z e n ia in te re só w p a ń s tw o w y c h w y p o ś ro d k o w a ć sta n o w isko N a ro d u w w a ż
n y m zagadnieniu. W ty m postę p o w a n iu jednakże nie m ożna ro z s trz y g nąć zagadnień, k tó re dotyczą zm ia n y k o n s ty tu c ji, p o d a tk ó w , o b ro n y Państwa, u m ó w m ię d z y n a ro d o w y c h oraz fin a n s o w y c h zobow iązań P aństw a (§ 98). W spraw ie zm ia n y k o n s ty tu c ji p rz y s łu g u je n atom iast P re z y d e n to w i R e p u b lik i pra w o in ic ja ty w y . Jeżeli zgłoszony p ro je k t zm ia n y K o n s ty tu c ji zostanie p rz y ję ty przez Parlam ent, P re zyd e n t R e
p u b lik i jest zobo w ią za n y zarządzić now e w y b o ry do Sejmu i u tw o rz y ć n o w y s k ła d R a d y Państwa. P re zyd e n t R e p u b lik i ogłasza potem u sta wę o zm ianie k o n s ty tu c ji, u chw alon ą przez P arlam ent w postępo w a
n iu k o n s ty tu c y jn ie p rz e w id z ia n y m (§ 146, 148 i 150 ust. 2 ). U sta w ę o zm ianie k o n s ty tu c ji uchw aloną przez P arlam ent w p rz e w id z ia n y m postę p o w a n iu P re zyd e n t R e p u b lik i może je d n a k ró w n ie ż podda ć w drodze referendu m p o d głosow anie N a ro d u .
T a k w ięc P re zyd e n t R e p u b lik i działa w d zie d zin ie u staw oda w -
stw a na o g ó ł ja k o is to tn y organ k o n tro lu ją c y (p ra w o v e ta ), a w n ie k tó ry c h w y ją tk o w y c h p rz y p a d k a c h może on bez u d z ia łu p rz e d s ta w i
cie li N a ro d u sam w granicach o kre ś lo n y c h przez k o n s ty tu c ję w y d a w a ć a k ty ustaw odaw cze (rozporządzenia, d e k re ty ) i zwracać się do N a ro d u o ro zstrzyg n ię cie określonego p y ta n ia w drodze referendu m . W e w s z y s tk ic h ty c h p rz y p a d k a c h P re zyd e n t R e p u b lik i działa nie na zasa-- dzie p re ro g a ty w , lecz w z w y k ły m try b ie , t j. w sp ó łp ra cu je z R ządem R e p u b lik i.
Ja ko uosobienie je d n o ści w ła d z y p a ń stw o w e j P re zyd e n t R e p u b lik i jest o b o w ią za n y dbać o u trz y m a n ie p o rz ą d k u praw nego (§ 38 ustęp 2 ).
W o b e c tego p o w in ie n on przede w s z y s tk im przestrzegać p rze p isó w k o n s ty tu c ji, k tó ra nadaje n ie zm ie n n y k ie ru n e k jego działa ln o ści (§ 3 ustęp 2 ). Poza ty m m u s i on niew zruszenie b ro n ić k o n s ty tu c ji i u sta w (§ 41 ustęp 1).
Jako s tra ż n ik p o rz ą d k u praw nego oraz k o n s ty tu c y jn o ś c i i le g a l
ności P re zyd e n t R e p u b lik i m a specjalny o bow iąze k pie czy nad d zia łaln o ścią p a ń s tw o w y c h i in n y c h p u b lic z n o -p ra w n y c h in s ty tu c y j (§ 39 liczb a 5 ). T e g o zadania nie może je d n a k sam spełniać. D la te g o p rz y Prezydencie R e p u b lik i is tn ie je K a n cle rz S p ra w ie d liw o ś c i, k tó re g o bez
p o śre d n im zadaniem je st n a d zó r na d p a ń s tw o w y m i i in n y m i p u b lic z - n o -p ra w n y m i in s ty tu c ja m i, aby ic h działalność b y ła zgodna z usta
w am i.
K a n cle rz S p ra w ie d liw o ś c i zdaje P re z y d e n to w i R e p u b lik i spraw o
zdanie o sw ym u rzę d o w a n iu , o w y k r y ty c h n a d użycia ch i o w y d a n y c h zarządzeniach (§ 47).
O b o w ią z k i P rezydenta R e p u b lik i co do p ie czy nad działalno ścią p a ń s tw o w y c h i in n y c h p u b lic z n o -p ra w n y c h in s ty tu c y j, o b e jm u ją w szczególności ró w n ie ż pieczę nad d ziałalno ścią ekonom iczną i w y k o naniem b u d że tu . W o b e c tego w ła d za nadzorcza P rezydenta R e p u b lik i jest zw iązana z zadania m i K o n tr o li P aństw ow ej (§ 108) i dlatego P re
z y d e n t R e p u b lik i m a d e c y d u ją c y w p ły w na m iano w a n ie i zw aln ia n ie K o n tro le ra P aństw a (§ 109). K o n tro la P aństw a p o d k ie ru n k ie m K o n tro le ra P aństw a je st w p ra w d z ie na zasadzie u s ta w y w swej działa ln o ści sam odzielna, jednakże K o n tro le r P aństw a zdaje P re z y d e n to w i R epu
b lik i spraw ozdanie z przepro w a d zo n e j k o n tr o li i z je j w y n ik ó w .
D łu g o le tn ie dośw iadczenie n a ro d ó w w y k a z a ło , że nie je st jednakże w skazane, a b y ostateczne ro zstrzyg n ię cie o zgodno ści z praw em w p o szczególnych p rz y p a d k a c h b y ło pow ierzane in n y m in s ty tu c jo m n iż
niezależnem u sądow i. W o b e c tego ob o w ią ze k o rzekania sądow ego przekazano try b u n a ło m , k tó re są niezależne w swej d zia ła ln o ści (§ 112). Jednocześnie je d n a k łączność m ię d z y P rezydente m R e p u b lik i i sądam i nie je st w zupełności przerw ana. P re zyd e n t R e p u b lik i je st w ła ś c iw y co do m ia n o w a n ia w p rz e w id z ia n y sposób sędziów p a ń stw o w y c h i in n y c h (§ 114). Z d ru g ie j s tro n y P re zyd e n t R e p u b lik i może w p o je d yn czych p rz y p a d k a c h orzeczone przez sąd i praw om ocne k a ry u c h y lić albo zm niejszyć lu b może zw alniać o d s k u tk ó w k a ry na zasa
dzie w y ją tk o w e g o p ra w a ła ski.
W s w y m charakterze g ło w y Państw a, uosabiającej jedność w ła d z y p a ń stw o w e j, P re zyd e n t R e p u b lik i o b o w ią za n y jest dbać o ze
w n ętrzną nienaruszalność P aństw a i o s p o kó j w e w n ą trz państw a (§ 38). W o b e c tego P re zyd e n t R e p u b lik i je st N a c z e ln y m W o d z e m O b ro n y P aństw a i S ił Z b ro jn y c h . W m y ś l p ra w a w in ie n on w yz y s k a ć w szystkie ź ró d ła d la s łu ż b y w o b ro n ie państw a (§ 129).
O rg a n iza cja w o js k a w ym a g a je d n e j skoncentrow a nej w ła d z y . W o b e c tego P re zyd e n t R e p u b lik i m ia n u je G łó w n o d o w o d zą ce g o albo Szefa A r m ii, p rz y czym G łó w n o d o w o d z ą c y A r m ii je st o d p o w ie d z ia ln y za sw oją działalność ty lk o wobec P rezydenta R e p u b lik i (§§ 129, 135, 138, 141). D la wszechstronnego opracow an ia k w e s ty j dotyczących p o rz ą d k u O b ro n y P aństw a is tn ie je p rz y Prezydencie R e p u b lik i ja k o p rz y N a c z e ln y m W o d z u S ił Z b ro jn y c h P aństw ow a R ada O b ro n y ja k o o r
gan d o ra d c z y (§ 142).
Jako g ło w a P aństw a i ja k o N a c z e ln y W ó d z O b ro n y Państw a, P re zyd e n t R e p u b lik i zarządza m o b iliza cję i dem obilizację . N a zasadzie u c h w a ły K o n g re su P arlam entu i w p rz y p a d k a c h p rz e w id z ia n y c h k o n s ty tu c ją nie odczekując pow zię cia ta k ie j u c h w a ły , P re zyd e n t w y p o w ia d a w o jn ę lu b zaw iera p o k ó j (§ 132).
Specjalne p o trz e b y o b ro n y P aństw a w ym a g a ją , a b y P re zyd e n t R e p u b lik i m ia ł p ra w o w y d a w a ć d e k re ty odnoszące się do o b ro n y P ań
stw a i S iły Z b ro jn e j w p o stę p o w a n iu odbie g a ją cym o d o g ó ln y c h zasad (§ 131). T e specjalne p ra w a rozszerzają się w czasie stanu w o jenne go.
A w ięc p re z y d e n t R e p u b lik i m oże:
1) w czasie w o jn y żądać, a b y w s z y s tk ie podlegające k o m p e te n c ji P arlam entu i w s k u te k p o trze b o b ro n y P aństw a p iln e s p ra w y przedłożone b y ły K o n g re s o w i P arlam entu celem przyspiesze
n ia p ow zięcia u ch w a ł (§ 66 ustęp 2 ) ;
2 ) w czasie w o jn y żądać zam knięcia sesji sejm ow ej bez w zględu na zazwyczaj obow iązujące o k re s y ;
3 ) u s ta w y dotyczące o b ro n y P aństw a i s iły zb ro jn e j w yd a w a ć w drodze d e k re tó w ró w n ie ż podczas posiedzeń P arlam entu (§ 130) i sam decydow ać o p re lim in a rz u k o s z tó w p row adzen ia w o jn y i o zaciąganiu e w entua lnych pożyczek p o trze b n ych na p row adzen ie w o jn y .
C elem u trz y m a n ia w ew nętrznego bezpieczeństwa P aństw a (§ 38 ustęp 2) P re zyd e n t R e p u b lik i może, g d y interes P aństw a tego w ym aga, na zasadzie u s ta w y specjalnej ogłosić stan w y ją tk o w y w całym P ań
stw ie lu b na poszczególnych jego obszarach.
O dnośne zarządzenie P rezydenta R e p u b lik i w in n o celem u tr z y m ania go w m ocy b y ć zatw ierdzone uchw ałą K o n g re su P arlam entu (§ 144). W re s z c ie jeżeli stan w y ją tk o w y je st o g łoszon y w całym P ań
stw ie, P re zyd e n t R e p u b lik i może za zgodą P arlam entu od ro czyć czas w y b o ru P rezydenta, w y b o ry do P arlam entu i w y b o ry do in s ty tu tc y j prze d sta w icie lstw a sam orządowego aż do czasu zniesienia stanu w y ją t
kow ego w całym Państw ie albo na części jego obszaru (§ 145 ustęp 2 ).
N a zakończenie podaje jeszcze streszczenie m o ich w y w o d ó w . C h a ra k te ry s ty c z n ą d la p u b lic z n o -p ra w n y c h in s ty tu c y j E s to n ii jest gęsta sieć dobrze ro z w in ię ty c h sam orządów i a u to n o m iczn ych in s ty tu c y j, p o k ry w a ją c a ten k ra j o d czasów n a jd a w n ie jszych aż do d z i
siejszych. M o n o k ra ty c z n e g o w ładcę przebyw ającego poza obszarem E s to n ii odczuw ano ja k o d u a lis ty c z n y p rz y m u s w ż y c iu estońskim . W o b e c tego państw o pow stałe w 1917 ro k u n o siło w p ie rw s z y m o k re
sie swego is tn ie n ia i na zasadzie k o n s ty tu c ji z 1920 r. h isto ryczn e ś la d y m ie jsco w ych k o le g ia ln y c h sam orządów.
P oczątkow o w strzym a n o się od u tw o rze n ia siln e j centralnej w ła d z y p a ń stw o w e j w postaci m o n o kra tyczn e j in s ty tu c ji g ło w y Państwa, chociaż n ie k tó re p o lity c z n e s tro n n ic tw a b y ły za je j w pro w a d ze n ie m . Jednak dośw iadczenia p ra ktyczn e życia p o lity c z n e g o w y k a z a ły k o nieczność w p ro w a d z e n ia m o n o kra tyczn e j in s ty tu c ji g ło w y Państw a.
B ra k tej in s ty tu c ji b o w ie m d o p ro w a d z ił do ciężkiego p o lity c z n e g o k r y zysu, k tó r y ogarnął szerokie k o ła lu d n o ś c i. W ty c h w a ru n k a c h zm iana k o n s ty tu c ji w 1933 ro k u w n io s ła d o dotychczasow ej id e o lo g ii samo
rzą d ó w k o le g ia ln y c h m y ś l połączenia w ła d z y pa ń stw o w e j w je d n y m rę k u . T e o b y d w ie idee nie b y ły p rz y ty m w dostatecznym s to p n iu s k o o rd yn o w a n e i zharm onizow ane.
Z grom adzenie N a ro d o w e pow ołane do życia w 1936 r., k tó re m ia ło poruczone zadanie u zg o d n ie n ia ty c h d w ó ch te n d e n cyj, u chw a
liło now ą k o n s ty tu c ję w 1937 ro k u . W e d łu g tej obecnie obow iązującej k o n s ty tu c ji P re zyd e n t R e p u b lik i je st w e w s z y s tk ic h w ażniejszych d ziedzina ch życia p o lity c z n e g o c z y n n ym i k ie ro w n ic z y m organem w b u d o w ie państw a E stońskiego , specjalnie w d zie d zin ie rządzenia, dzie
d z in ie p ra w o d a w stw a , d zie d zin ie o c h ro n y pra w a i d zie d zin ie o b ro n y Państwa.
P om im o tego E stonia nie jest państw em d y k ta to rs k im („F ü h re r- Staat“ ). W y n ik a to przede w s z y s tk im z tego, że P re zyd e n t R e p u b lik i ty lk o w n ie k tó ry c h w y ją tk o w y c h p rzyp a d ka ch , m ia n o w icie w p rz y p a dkach ta k zw anych p re ro g a ty w może działać w e d łu g sw obodnego uznania, podczas g d y we w s z y s tk ic h in n y c h p rzyp a d k a c h jest zw iąza
n y w s p ó łd zia ła n ie m n a ro d u w postaci składającego się z d w óch Iz b p rze d sta w icie lstw a narodow ego, rzą d u R e p u b lik i, sądów oraz G łó w nodow odzącego W o js k a lu b Szefa W o js k a .
W ten sposób w obecnej b u d o w ie P aństw a E stońskiego została połączona i s k o o rd y n o w a n a w y n ik a ją c a z h is to r ii idea is tn ie n ia a u to no m iczn ych w s p ó ln o t sam orządow ych z w y w o ła n ą potrze b a m i obec
nego życia ideą zrealizow ania m o n o kra tyczn e j w ła d z y p a ństw ow e j.
