Kwarcyt z Zagnańska

Tadeusz Zarosły.

Kwarcyt z Zagnańska.

Ueber den Quarzit von Zagnańsk.

Wstęp.

Pasmo wzgórz ciągnących się w okolicy Zagnańska należy tektonicznie wedle prac J. C z a r n o c k i e g o 1) do tak zwanego fałdu Klonowskiego. Fałd ten, jak z prac wspomnianego autora wynika, zbudowany jest z utworów dolno-dewońskich. Warstwy dolne tych utworów zostały wydzielone jako warstwy plakoder- mowe, spoczywające zaś na nich serje piaskowców kwarcyto- wych i kwarcytów z przedzielającemi je warstewkami łupków nazwano warstwami spiriferowemi. Materjał do opracowania pe­

trograficznego, który opisuję poniżej, został zebrany w kamienio­

łomach państwowych w Zagnańsku z warstw spiriferowych.

Opis kamieniołomu.

Opis kamieniołomu na terenie Zagnańska oraz zapasy, wy­

stępujących w nich kwarcytów, podaje J. C z a r n o c k i 2). Ja ogra­

niczam się tylko do opisu profilu przedstawionego na rys. 1 na str. 66 z którego zostały pobrane próby do badania petrograficznego.

Warstwy te nachylone pod kątem 45° N spoczywają na grubej ławicy piaskowców

a,

których miąższość nie da się oznaczyć, ponie­

waż nie są one dostatecznie odsłonięte. Na piaskowcach tych leżą iły zielone z warstwami kwarcytu

b

miąższości do 2 m, potem 1 m, warstwa kwarcytu białego

c,

oddzielona od następnej

d,

wkładką iłu

e.

Warstwa

e

miąższości 1 m z kwarcytu szarego i czerwonego oddzielona jest znów od grubej warstwy kwarcytu

g

warstwą iłów czerwonych i zielonych /. Warstwa

g

składa się z mniejszych warstewek kwarcytu zabarwionych bardzo często na

J. C z a r n o c k i : Stratygraf ja i tektonika Gór Świętokrzyskich. Prace Warsz. Tow. Nauk. Wydz. Mat. Przyr. 1919 r.

2) J . C z a r n o c k i : W sprawie rozbudowy Kam. Państw, w Zagnańsku, Posiedź. Nauk. P. I. G. 19/20, 1928.

R ocznik P ol. Tow. Geol. IX . ^

— 66 —

kolor czerwony od tlenków żelaza i warstewek kwarcytu białego po­

kruszonego. Na

g

spoczywa warstwa łupków skwarcytyzowanych

h

, a na nich warstwa kwarcytu

i,

kończąca się w stropie iłami

k.

Rys. i.

Badanie mikroskopowe.

a)

P i a s k o w c e .

Piaskowce zaznaczone w powyższym profilu pod

a

występu­

jące ponad warstwami czerwonych piaskowców plakodermowych, znajdujących się obok w nowym kamieniołomie, są barwy białej z rdzawo-żółtemi smugami, ułożonemi równolegle do warstw. Wy­

kazują one miejscami przekątne uwarstwienie i niektóre z nich są barwy rdzawo-czerwonej. Sposobem uwarstwienia i barwą przy­

pominają piaskowiec trembowelski. Średnia wielkość ziarn kwarcu, który jest w nich głównym składnikiem, pomierzana w płytkach cienkich wynosi około 0 i8 —02 mm. Jeżeli porównamy tę wiel­

kość z wielkością ziarn piaskowców trembowelskich, to pod tym względem piaskowce te są znacznie grubiej ziarniste, aniżeli trem- bowelskie, opisane przez M. H a m e r s k ą 3) i J. K u h 1 a 2), w któ-

x) M. H a m e r s k a : Old-Red Podolski, Kosmos XLVIII, Lwów, 1923.

2) J. K u h l : Beitrag zur Kenntnis der Trembowla — Sandsteine der Umgegend von Mogielnica (Östliches-Kleinpolen), Bull, de l’Academie Pol.

des Sciences et des Lettres.

— 67 —

rych przeciętna wielkość ziarn waha się około 0*1 mm. W płytce cienkiej widzimy również, że ziarna większe są otoczone, mniejsze zaś posiadają kontury ostre. Większe ziarna posiadają prawie zawsze wyraźne jądro i . obwódki regeneracyjne. Ziarna kwarcu wykazują przeważnie faliste ściemnianie światła i posiadają wro- stki gazowe lub drobniutkich minerałów akcesorycznych i noszą wszelkie cechy kwarcu typu granitowego. Na niektórych ziarnach obserwuje się wydłużone i o pokroju elipsoidalnym libelki gazowe dochodzące do 008 mm długości. W tych piaskowcach poszcze­

gólne ziarna albo bezpośrednio się zazębiają albo rozgraniczone są miałem kwarcowym lub substancją ilasto-serycytową i skutkiem tego piaskowce te są stosunkowo łatwo kruche. Substancji ilasto- serycytowej jest około 30%- Szczególnie dużą ilość spoiwa ilasto- serycytowego posiadają piaskowce żółtawo-czerwone, która tu wy­

nosi około 50%- Obok kwarcu, który stanowi w sumie około 90%

objętości wszystkich składników, widzimy w tych piaskowcach blaszki biotytu, przeobrażone częściowo w chloryt oraz w serycyt tworzący drobne łuseczkowate agregaty. Czasem dostrzega się także blaszki biotytu przechodzące w muskowit. Skaleni w stanie świeżym brak niemal zupełny, spotyka się je tylko tu i ówdzie w postaci silnie skaolinizowanych ziarn. W szczelinach tych pia­

skowców widzimy także infiltracje limonityczne. W niektórych jed­

nak miejscach skały zauważa się również, że limonit powstaje z rozkładającego się biotytu. Niektóre szczeliny zostały wypełnione przez rudy żelazowo-manganowe. Szczeliny te przerywają ziarna kwarcu i przebiegają równolegle do uwarstwienia (fotogr. 1), war­

stewki tej rudy nie mają zatem charakteru żyłowego. W warstew­

kach żelazowo-manganowych wyróżnia się w świetle odbitem, ciało o barwie refleksyjnej jasno-szarej z odcieniem zielonawym, wstęgowate (fotogr. 2). Ciało to jest całkowicie izotropowe przy nikolach X co wskazuje, że mamy tu do czynienia z psylomela- nem1). Oznaczona chemicznie ryczałtowa zawartość manganu wcho­

dzącego w związki wypełniające szczeliny wynosi 16’42% MnO.

Drugi rodzaj ciał, które występują rzadziej, a w pewnych miej­

scach otaczają wstęgi psylomelanu, nie posiada barw refleksyj­

nych jednolitych, lecz barwy te są jasno-szare z plamkami bru-

OJ- O r c e l i St. P a v l o v i t c h : Les caractères microscopiques des oxydes de manganèse et des manganites naturels (Détermination de leurs pouvoirs reflecteurs). Bulletin de la Société Française de Mineralogie»

Nr. 5, 6, 7 et 8, Tome L1V, 1931.

5*

— 68 —

natnemi, wywołane pleochroizmem. Przy nikolach X widoczne są wielokrotne bliźniaki w postaci drobnych łuseczek, które zazwy­

czaj stanowią aureolę otaczającą psylomelan. Efekty anizotropowe bardzo żywe, jasno-szare, blado-żółte do fjoletowych. Poszcze­

gólne indywidua bliźniacze mają znikanie światła proste i są optycznie (+). Z powodu braku urządzeń do ilościowego mierze­

nia siły refleksyjnej, trudno rozstrzygnąć czy minerał na podsta­

wie tych własności optycznych jest polianitem, względnie pirolu- zytem, albowiem piroluzyt wyróżnia się od polianitu niższemi zdol­

nościami refleksyjnemi. Obok tych dwu minerałów manganowych wchodzi w wypełnienie szczelin także limonit. Minerałów ciężkich w tym piaskowcu oznaczono wagowo 0'01% w tem 90% stanowi cyrkon, który występuje w postaci albo wydłużonych słupów te- tragonalnych albo bipiramid tetragonalnych. Spotyka się też typy, w których ściany słupów są silnie zredukowane (b. skrócone), a natomiast wybitnie wykształcone są ściany bipiramidy, skutkiem czego pokrój tych cyrkonów jest prawie elipsoidalny, zwłaszcza kiedy krawędzie są otoczone. Wielkość tych kryształów waha się od 0'14—0‘36 mm. Oprócz cyrkonu występuje tu turmalin, w dwóch odmianach, różniących się wybitnie pleochroizmem, jedne posia­

dają w kierunku O barwę trawiastą, z odcieniem brunatno zielo­

nym, w E prawie przeźroczystą, a drugie w kierunku O barwę niebiesko-zieloną, a E blado zieloną. Wielkość ziarn turmalinu wynosi 010—012 mm. Występujące tu odmiany turmalinów są podobne do tych, które opisuje R a d z i s z e w s k i 1), z kwarcy- tów dolnego kambru ze wschodniej części gór Świętokrzyskich.

Rutyl występuje w drobnych wydłużonych ziarenkach o otoczo­

nych krawędziach barwy czerwonej albo różowej. Ilmenit spotyka się bardzo rzadko w stanie świeżym zachowującym jeszcze kon­

tury krystalograficzne, przeważnie jest on przeobrażony w leuko- ksen. Tytanit występuje w nieprawidłowych ziarnach i wykazuje pod mikroskopem charakterystyczny pokrój romboidalny, chropo­

watą i spękaną powierzchnią oraz miodowo-żółtą barwę. Niektóre wymienione minerały pokryte są delikatną obwódką tlenków że-

aza rozpuszczalną w HCL.

x) P. R a d z i s z e w s k i : Przyczynek do petrografji dolnego kambru we wschodniej części Gór Świętokrzyskich. Spraw. Pol. Inst. Geol., tom IV, ze­

szyt 3—4, Warszawa 1928.

b)

K wa r c y t y .

Nad opisanemi piaskowcami spoczywają serje skał o podob­

nej budowie jak opisane powyżej piaskowce, lecz bardziej zbite i drobno ziarniste. Skały te nazywają się powszechnie kwarcytami.

Występują one w kompleksach zbudowanych z cieńszych warstw leżących na sobie bezpośrednio bez żadnych wkładek ilastych.

Wkładkami w postaci łupków ilastych oddzielone, są dopiero całe kompleksy warstw osiągające miąższość czasami do 3'5 m, a miąż­

szość wkładek ilastych jest zmienna od kilku do Kilkudziesięciu cm. Kwarcyty z warstw grubszych wykazują brak ciosu. Z cień­

szych warstw przy większej staranności można wyciosywać kostki.

Barwa poszczególnych kompleksów warstw kwarcytowych zwła­

szcza grubszych nie jest jednolita, lecz widzimy w nich naprze- mianległość warstw jasno-szarych z czerwonemi, albo czerwonych z białemi. Kwarcyt biały badany w płytce cienkiej pod mikrosko­

pem wykazał mozaikową strukturę (fot. 3). Różnice między wiel­

kościami ziarn kwarcu, który tu jest głównym składnikiem, naogół biorąc są nieznaczne. W pewnych partjach widzimy osadzenie się kwarcu warstewkowato (łupkowa budowa skały). Przeciętna wielkość ziarn kwarcu waha się między 0* 17— 0'20 mm, a zatem jest zbliżoną do piaskowców wyżej opisanych. Ziarna kwarcu ce­

mentują się w tej skale już to bezpośrednio co jest prawie po- wszechnem zjawiskiem, już to przez kwarzec regenerowany. Spaja­

nie ziarn bezpośrednie odbywa się tu przeważnie przez zazębienie się obwódek regeneracyjnych, narastających na ziarnach, pierwot­

nie otoczonych. W niektórych przypadkach widać, że poszczególne ziarna zostały scementowane w ten sposób, ze wypukłe krawę­

dzie jednego osobnika wypełniają wklęsłości w osobniku drugim.

W spoiwie widzimy obok kwarcu także łuseczki serycytowe, które otaczają dookoła poszczególne osobniki kwarcowe. Zdarzają się również partje w których spoiwie widzimy substancję ilasto- limonityczną. Kwarcyt w starym łomie występuje w jednolitej ła­

wicy 1'5 m grubej. Mikroskop wykazuje, że wielkość ziarn nie jest stała we wszystkich poziomach tej ławicy, a mianowicie:

w spągu wynosi ona 013 mm, w środku 015 mm i w stropie 011 mm świadczy to, że materjał ten powstał pod wpływem zmien­

nych sił mechanicznych. Następnie widzimy, że ziarna kwarcu z warstw spągowych są bardziej popękane (fot, 4) aniżeli ziarna kwarcu w partjach środkowych i stropowych, ponadto wyróżniają się falistem znikaniem światła. Dla warstw z poziomów środko­

— 69 —

- 70 —

wych charakterystyczne jest występowanie spoiwa przeważnie zło­

żonego z pyłu kwarcowego. Głębszych różnic mineralogicznych między warstwami z poziomów spągowych, środkowych i stropo­

wych stwierdzić nie zdołałem. Wśród minerałów, które oznaczyłem po wydzieleniu w cieczach ciężkich szczególnie częstym jest cyr­

kon, turmalin, ilmenit i leukoksen. Występujący tu także rutyl posiada zabarwienie czerwone i tworzy kolankowate bliźniaki.

Obok zielonych spotyka się także w barwach niebieskich turma- liny. Apatyt występuje w ilościach b. drobnych.

II. Badanie chemiczne kwarcytów.

Skład chemiczny kwarcytów przedstawia tabela 1, z której widzimy, że różnice w składzie chemicznym między kwarcytem szarym a białym są minimalne, większe natomiast między białym a czerwonym. W szarym kwarcycie daje się zauważyć nieco więk­

szą zawartość glinki, jak również obecność potasu, coby wskazy­

wało na istnienie w warstwach kwarcytu szarego większej ilości cząstek ilastych (serycytowych). Ciężar właściwy kwarcytu białego i szarego jest prawie identyczny. Kwarcyt czerwony różni się od kwarcytów białego i szarego znacznie mniejszą zawartością S i02, a większą A120 3, Fe20 3, H20 i CaO, a nadto obecnością FeO i alkaljów. Obecności FeO w kwarcycie białym i szarym stwier­

dzić nie zdołałem.

Tabela umieszczona na str. 71 przedstawia chemiczne analizy 3 różnych kwarcytów, a analiza kwarcytu czerwonego jest przeli­

czona na minerały występujące w tym kwarcycie.

III. Iły.

a)

I ł z i e l o n y .

Ił zielony przedstawia w płytce cienkiej zbitą masę łusek kaolinowo-serycytowych, wśród których dostrzega się bardzo rzadko drobne ziarenka pyłu kwarcowego. Prócz kwarcu widzimy zatem mikę już to w postaci drobnych łuseczek, już to w formie bla­

szek jako muskowit. Biotytu w stanie świeżym niema. Uległ on widocznie rozkładowi, przechodząc już to w serycyt już to w nie- foremne skupienia chlorytowe. Rzadko dostrzega się odłupki orto- klazu przeobrażonego w serycyt. Wyliczonego z analizy chemicz­

nej albitu, anortytu, ani ich mieszanin nie widziałem, a zatem prawdopodobnie także uległy przeobrażeniu w serycyt. W pew­

nych miejscach zwłaszcza bliżej szczelin dostrzec można skupienia

— 71 ^—

TABELA I.

Analiza kwarcytów.

Kwarcyt biały szary czerwony Kwarcyt czerwony przeliczony na minerały

SÍO2 98,28% 98,02% 93,81 % ortoklaz 0,28

AI2O3 0,63 1,09 2,44 albit 0,15

Fe20 0,35 0,38 1,62 apatyt 0,06

P2O5 0,02 0,02 0,04 anortyt 0,56

T i02 0,05 0,04 0,08 chloryt 0,23

ZrC>2 ^{— —} 0,03 ilmenit 0,06

FeO ^— — 0,05 limonit 0,50

CaO 0,12 0,18 0,35 cyrkon 0,03

MgO 0,07 0,08 0,10 kaolin 5,00

K20 ^— 0,01 0,05 k warze c 93,00

Na20 — — 0,02

H2O 0,32 0,30 0,99

H2O 0,06 0,40 0,27

99,90% 100,16% 99,85% 99,87%

Cięż. właść. 2,6501 2,6451 2,5973

kalcytu, które swoją wysoką dwójłomnością łatwo wyróżniają się od otaczającej masy kaolinowej. Skupienia te są zabarwione za­

zwyczaj na brunatno od związków żelaza.

b)

I ł c z e r wo n y .

Mikroskopowy obraz iłu czerwonego nie różni się wiele od zielonego z tem tylko, że widzimy w nim częściej występujące konkrecje przekrystalizowanej krzemionki. Konkrecje takie ozna­

czają się agregatowem zaciemnieniem światła. W porównaniu z iłem zielonym mamy tu częstsze występowanie związków żelaza, głów­

nie limonitu. Muskowit występuje tu podobnie jak w ile zielonym w postaci wydłużonych blaszek, a czasami tworzy większe sku­

pienia. Blaszki muskowitu są przeważnie powyginane. Większą

— 72 —

ilość krzemionki w ile czerwonym należy przypisać większej ilości pyłu kwarcowego. Z minerałów ciężkich, tak w ile zielonym jak 1 czerwonym, pierwsze miejsce zajmuje cyrkon, który jest wy­

kształcony podobnie jak w piaskowcach i kwarcytach. Często uległ on korrozji. Turmalinów podobnie jak w piaskowcach mamy także 2 odmiany t. j. zieloną i niebieską. Kryształy są zazwyczaj oto­

czone. Rutyl występujący w iłach, posiada zabarwienie czerwone i tworzy kolankowate bliźniaki. Poza tem występuje jeszcze ilme- nit, leukoksen i apatyt.

Badanie chemiczne iłów.

Skład chemiczny zielonych i czerwonych iłów czytamy w za­

łączonej tabeli II i III.

TABELA II.

Ił zielony.

Analiza ryczałtowa %

Przelicz, na 100%

Stosunki

cząsteczk. Przeliczona na % min.

SÍO2 52,57% 54,20 0,9018 ortoklaz 0,86

AUOs 30,44 31,00 0,3056 albit 1,78

Fe20 3 4,66 4,68 0,0292 kalcyt 0,84

FeO 0,44 0,44 0,0061 apatyt 0,07

TÍO2 0,93 0,93 0,0118 anortyt 1,71

P20 5 0,05 0,05 0,0003 chloryt 2,50

CaO 0,96 0,96 0,0171 ilmenit 0,73

MgO 0,93 0,93 0,0232 rutyl 0,34

K20 0,17 0,17 0,0018 limonit 1,73

Na20 0,23 0,23 0,0037 kaolin 51,26

wOO

0,39 0,39 0,0088 kwarzec 31,10

+ h2o 5,95 6,02 0,3391 alofan 6,81

- h2o 2,26 — —

99,98% 100,00% 1,6485 99,73%

— 73 —

TABELA III.

Ił czerwony.

Analiza

ryczałtowa % Przelicz, na 100%

Stosunki

cząsteczk. Przeliczone na % m>n-

SÍO2 62,17 63,67 1,0560 ortoklaz 0,43

AI2O3 20,84 21,32 0,2086 albit 1,36

Fe20 3 5,05 5,11 0,0320 kalcyt 0,74

FeO 0,25 0,25 0,0034 apatyt 0,07

T i02 1,01 1,01 0,0126 anortyt 1,66

P2O5 0,05 0,05 0,0003 chloryt 2,34

CaO 0,83 0,84 0,0145 ilmenit 0,39

MgO 0,80 0,81 0,0200 rutyl 0,54

K2O 0,13 0,13 0,0013 limonit 1,97

Na20 0,18 0,18 0,0029 kaolin 47,78

CO2 0,28 0,28 0,0063 kwarzec 41,21

+ H2O 6,07 6,22 0,3455 alofan 1,44

- H 20 2,30 —

99,96% 100,00% 1,7034 99,83%

Jeżeli porównamy analizy iłu czerwonego i zielonego, to wi­

dzimy, że różnica w składzie chemicznym leży tylko w Si02, A120 3 i Fe20 3 natomiast reszta pierwiastków jest mniej więcej w takich samych ilościach w obu iłach. Minerały wyliczone z ana­

lizy chemicznej zostały stwierdzone przez badanie mikroskopowe z wyjątkiem skaleni, które znaleziono w stadjum silnego rozkładu.

Z podanego na wstępie tej pracy opisu ułożenia warstw kwarcytów spiriferowych wynika:

1) Kwarcyty występują w ławicach naprzemian z warstwami łupków ilastych lub bardziej piaszczystych. Wielkość ziarn kwarcu, który jest wyłącznym niemal składnikiem kwarcytów, nie jest jednakowa we wszystkich poziomach danej ławicy kwarcytu, lecz zmienia się od spągu do stropu. Stosunkowo małe różnice wiel­

— 74 —

kości ziarn w kwarcytach jakoteż międzyległe wśród nich war­

stwy ilaste, świadczą o spokojnych dopływach materjałów, oraz o mało zaburzonych warunkach sedymentacji tych utworów.

2) Struktura kwarcytów jest przeważnie ziarnista. Polega ona na tem, że poszczególne ziarna kwarcu zazębiają się ze sobą wzajemnie, a w niektórych miejscach tworzą zespoły wykazujące tendencję do ułożenia warstwowego. Spoiwa w postaci kwarcu wtórnego jest bardzo niewiele. Strukturą swoją jak i przestrzennem rozmieszczeniem, to jest teksturą, ziarna kwarcu zbliżają się bardzo do kwarcytów z Krummendorfu opisanych przez F. D r es c h e r’a ')•

3) Dalszą ważną cechą charakterystyczną dla kwarcytów jest całkowity brak w ich spoiwie kalcytu. Jeżeli w pewnych (zresztą bardzo rzadkich miejscach) minerał ten występuje to jedynie jako wtórny minerał szczelinowy, tylko w iłach kalcyt da się wykryć zarówno chemicznie jak i mikroskopowo.

4) Z minerałów ciężkich, znalezionych w kwarcytach, domi­

nuje: cyrkon, turmalin, rutyl ilmenit, rzadziej tytanit, jako minerały oznaczające się dużą twardością i odpornością na działanie ośrod­

ków transportowych. Minerałów ciężkich jak np. takich które opisuje R a d z i s z e w s k i z piaskowców dolnego kambru, nie widziałem.

5) A. Mo r a wi e c k i 2) w swej pracy o kwarcytach Łysogórskich pisze, że „proces powstawania kwarcytów był naogół mało skom­

plikowany“. Przyjmuje, że luźny piasek kwarcowy został spojony koloidalną krzemionką, która później uległa krystalizacji. Krze­

mionka pochodzić mogła wedle tegoż autora z rozkładu alkalicz­

nych krzemianów zawartych w rostworach wodnych. Według prac C orrensa3), K aizera4), B urre’g o 5) z polskich prof. Kreut za6)

*) F. D r e s c h e r : Ueber Quarzgefügeregelung im Dattelquarzit von Krummendorf (Schlesien) Min. und Petr. Mitteilungen. Bd. 42, str. 217.

2) A. M o r a w i e c k i : Przyczynek do znajomości kwarcytów Łysogór­

skich. Archiwum Mineral. Tow. Naukowego Warszawskiego, Tom III (1927).

3) C. C o r r e n s : Ueber Verkieselung von Sedimentgesteinem. N. Jhrb.

f. Mineral. Bd. L. II, Beilage Bd. Abt. II. 1923.

4) E. Ka i s e r : Kaolinisierung und Verkieselung als VerwitterungsVor­

gänge in der Namitwüste Südafrikas. Ztsch. f. Krist. Bd. L. VIII. 1923.

5) O. Bu r r e : Das Oberoligocen u. die Quarzitlagerstätten umittelbar östlich des Siebengebirges. Archiv für Lagerstättenforschung Heft 47, Ber­

lin 1930.

ö) St. K r e u t z et A. G a w e ł : Essais d’une caractéristique des roches dans le profil Borysław—Mroźnica—Schodnica. — Mém. de la 1-ére réunion de l’Assoc. Carpatique en Pologne, Varsovie 1927.

— 75 —

OBJAŚNIENIA DO FOTOGRAFIJ.

Fot. 1) przedstawia: szczeliny przerywające ziarna kwarcu, wypełnione sub­

stancją limonityczno-manganową, pow. 30 X, Fot 2) „ wstęgi psylomelanu, pow. 30 X,

Fot. 3) „ ziarnista struktura kwarcytu z Zagnańska, Nikole X, pow. 30 X,

Fot. 4) „ spekanie ziarn kwarcu z warstw spągowych ławicy.

Nikole X, pow. 60 X.

Fot. 3. Fot. 4.

— 76 -

i Ga wł a pochodzenie krzemionki spajającej piaski, dopatrywać należy się w następujących procesach:

a)

kaolinizacji glinokrzemianów (skaleni) zawartych w łup­

kach, w czasie której uwalnia się krzemionka i przenika do po­

ziomów głębszych,

b)

rozpuszczaniu przez roztwory alkaliczne iłu kwarcowego (Quarzton) towarzyszącemu zazwyczaj materjałowi grubszemu (pia­

szczystemu), a później wytrąceniu krzemionki przez roztwory kwa­

śne (nasycone np. C 0 2),

c) z planktonu organicznego.

W naszych rozważaniach sylifikacji kwarcytów ze Zagnańska musi być brany przedewszystkiem pod uwagę przypadek

a),

bo widzimy tu naprzemianległość kwarcytów z łupkami. Popiera ten pogląd obecność autogenicznego kwarcu, którego genezę należa­

łoby przypisać kaolinizacji skaleni jak to widzieliśmy przy opisie iłu czerwonego. Pogląd

b)

jest również prawdopodobny, co do

c)

dowodów dać nie mogę.

Panu Prof. Dr. Z. R ozeno w i serdecznie dziękuję za kierow­

nictwo i wskazówki przy wykonywaniu niniejszej pracy, a p. Dr.

I. K u h 1 o w i za pomoc przy badaniach mikroskopowych.

Zusammenfassung.

Der Verfasser hat die Quarzite von Zagnańsk sowohl chemisch als auch mikroskopisch bearbeitet, welche dort als Bänke ab­

wechselnd mit Tonschichten (Abb. 1) Vorkommen.

Ihre Struktur entspricht überwiegend einem Felsquarzit (Fot. 3).

Einzelne Quarzkörner sind mit einander verzahnt Sekundärquarz als Bindemittel ist ziemlich selten. Kalzit ist im Bindemittel nicht vorhanden.

Als schwere Mineralien sind Zirkon, Turmalin, Rutil, Ilmenit, seltener Titanit vorhanden.

Die Entstehung der Kieselsäure, welche die Körner bindet, kann durch die Kaolinisierung der Schiefer erklärt werden. Diese Ansicht findet eine Unterstützung in der Anwesenheit von sekun­

därem Quarz im Schiefer. Nämlich während der Kaolinisierung entstehen alkalische Lösungen die auf den feinkörnigen Quarzsand wirken und ihn zum Teil in die Lösung aufnehmen.

Aus diesen Lösungen kann eine saure Wirkung, z. B. von Kohlensäure, die Ausscheidung von Kieselsäure verursachen.

— 77 —

Es wurden 3 chemische Analysen von Quarzit (Seite 71) und 2 Analysen von Ton (Seite 72, 73) ausgeführt. Die photogr. Bil­

der zeigen die Struktur (3), Psylomelanbänder im Quarzit (2), Spaltenausfüllungen durch Limonit in gesprungenen Quarzkör­

nern (1) und charakt, Spaltung von Quarzitkörnern im Liegenden der Quarzitbänke.

Zakład Mineralogji i Petrografji

Akademji Górniczej w Krakowie.