Osiągnięcia i potrzeby w zakresie budowy środków automatyzacji w kraju

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ S e r i a : AUTOMATYKA z . 14-

________1969 Nr k o l . 267

Doo. dr in ż . Henryk Kowalowski K ate d ra K o n str u k o ji

Aparatów Automatyki

1

.

.

TYZACJI W KRAJU

W s t ę p

S p eoyfiozn ą oeohą przeżywanej od k ilk u n a s t u l a t r e w o lu c ji nau­

kow o-technicznej s ą I s t o t n e zmiany w oh arak terze p rao y, meto­

dach p ro d u k o ji 1 j e j z a r z ą d z a n ia , związane z r e a l i z a c j ą współ­

czesnych o s lą g n ię ó nauki i t e c h n i k i .

Wkroczyliśmy w o k r e s , gdy maszyny i u rząd z en ia wykonują w z a s tę p s t w ie człow ieka również złożone o p e ra c je lo g io z n e wyma- g ająo e dotychozas pracy umysłowej u ła t w i a ją c tę pracę i podno­

sz ą c w ie lo k r o tn ie j e j sprawnośó.

Z t l i ż y ł s i ę okres w którym przejdziem y od o r g a n l z a o j i samo- ozynnego p rze b ie g u poszozególnyoh o p e r a c j i produkcyjnych do a u to m a ty z a c ji kompleksowej, k t ó r e j w ie lk ie perspektywy wyty­

cza nowa, sam odzielna g a łą ź nauk i o sterow aniu — automatyka lub in a c z e j cybernetyka te oh n iczn a.

Tempo zastosowań o sią g n lę ó autom atyki w różnych dziedzinaoh ż y c i a , a przede wszystkim w p r o d u k o ji, stanowió będzie p od sta­

wowe ź r ó d ło w zrostu w y d ajn ości p ra c y , obniżenia kosztów inwe­

s t y c j i i p r o d u k o ji, będzie dźwignią d a lsz e g o rozwoju i w zrostu stopy życiowej o b y w a te li.

Główne grupy urządzeń autom atyki

Obecny st a n a u to m a ty z a c ji procesów wytwórczych pozwala na wy­

odrębnienie trze ch podstawowych grup automatycznych urządzeń produkcyjnych.

Pierwsza g ru p a, p r z e d s ta w ia ją c a n a j s t a r s z ą formę automa­

t y z a c j i p ra c u je według u sta lo n e g o sztywnego programu lub cy­

14 Eenryk Kowalewski k lu produkoyjnego bez m ożliw ości samoczynnej korekty procesu

te ch n o lo g ic z n e g o . Są to grupy specjalizow an ych maszyn (różne­

go r o d z a ju automaty do p ro d u k o ji określonych wyrobów), które umożliwiły zapoczątkowanie a u to m a ty z a o ji procesów beż wykorzy­

s t a n i a sp rz ęże ń zwrotnyoh i w w ię k s z o ś c i przypadków bez m ożli­

w o śc i o i ą g ł e j r e g u l a c j i p rocesu wytwórczego.

Do d r u g i e j grupy trz e b a z a llo z y ó u rząd z en ia autom atyki ko- r y g u ją c s samoczynnie p rz e b ie g prooesu wytwórozego poprzez r e ­ g u l a c ję i sterow anie mierzonych na b ie ż ą c o parametrów p rooe- sów taohnologicznych przy pomooy układów opartych na teohnioe h y d r a u lic z n e j, pneumatyoznej, e l e k t r y c z n e j , e le k t r o n ic z n e j 1 m ie sz a n e j. M ieszczą s i ę t u t a j w ogromnej w ię k s z o ś o i w sp ó ło z e s- ne ro zw iąza n ia autom atycznej r e g u l a c j i i sterow ania prooesów

teohnologicznyoh w e n e rg e ty o e , chem ii, m e t a l u r g i i , g ó r n ic t w ie , przemyśle maszynowym i spożywozym 1 innych.

Kompleksy u rząd z eń , które zaliczam y do t r z e c i e j grupy, p r a - oująoe w o p a r c iu o założone parametry produktu lub zapewnia- ją o e samoczynny optymalny p rz e b ie g prooesu p ro d u k o ji lub z a r z ą ­ d zan ia z n a jd u ją s i ę ju ż poza przedmiotem wysiłków w d z ie d z in ie badań naukowych i pierwszych praktycznych zastosow ań. Obserwu­

jemy coraz w ięo ej realizow anyoh e lasty o zn y o h , kompleksowyoh układów autom atyki dostosowujących c h a r a k t e r y s t y k i i uwzględ­

n ia ją c y c h doświadozenia z praoy poprzednich p rze b iegó w .P o d sta- wowe ś r o d k i a u to m a ty z a c ji r e a l i z u j ą c e ta k ie układy to przede wszystkim maszyny matematyczne w spółpracująoe z bogatym za­

pleczem urządzeń p e ry fe r y jn y c h . Stan p ro d u k o ji środków a u to m a ty z a c ji

S t a ł y i bardzo sz y b k i w zrost zapotrzebowania na a p a r a tu r ę po­

miarową i r e g u l a c y jn ą , na ś r o d k i autom atyki konwencjonalnej 1 kompleksowej nie zn ajd u je je sz o z e obecnie odpowiedniego po­

k r y c ia w wyrobach krajowyoh zakładów podległyoh Zjednoozeniu Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej "MERA".

Trzeba jednak s t w ie r d z i ć , że p o d ję te przez IV Zjazd PZPR w 1964 roku uchwały z a k ła d a ją o e ponad 2 , 5 krotny w zrost pro­

d u k o ji środków a u to m a ty z a c ji w o k r e s ie 1966-1970 o raz p o s tu -

O siągn ięcia 1 potrzeby w zak resie budowy.. 15 lu ją o e zmiany organ izaoyJn e dotycząoe tago przemysłu przyn io­

s ł y Już bardzo znamienne r e z u l t a t y .

Obecnie rozwój teohniczny środków a u to m a ty z a c ji prowadzony J e s t w ramach Krajowego Systemu Automatyki (KSA), k tórego z a­

ło ż e n ia o parte s ą o uzgodnione warunki teohniozńe U niw ersal­

nego Systemu AutomatyoznaJ K o n tr o li R e g u l a c j i i Sterowania (URS) opraoowanego w ramaoh współpracy te o h n lc z n e j krajów s t o ­ warzyszonych w Radzie Wzajemnej Pomocy G ospod arozsJ.

Rozwój teohniozny a p a ra tu ry pomiarowej będzie* prowadzony w ramaoh Krajowego Systemu Pomiarów (KSP) nad którego z a ł o ż e ­ niam i praouje J e s z c z e Przemysłowy I n s t y t u t Automatyki i Pomia­

rów.

Wprowadzane do p ro d u k o ji i Już produkowane wyroby w ramaoh prao nad KSA i KSP oeohuje wysoki s t o p ie ń u n i f i k a c j i i norma- l i z a o j l o ra z nowoozesnośoi, którego wyróżnikiem s t a j e s i ę w c o ra z większym sto p n iu niezawodność d z i a ł a n i a . I d z ie t u , Jak wiadomo, o rękojm ię sprawnego d z i a ł a n i a u rząd z en ia ozy e l e ­ mentu, k tóre nie powinny zawodzić bez względu na o k o lic z n o ś - o i .

Dokonująo p rze g ląd u p ro d u k o ji wyrobów objętyoh KSA oraz n iektórych objętyoh KSP zatrzymamy s i ę na początku na G a łę z i e le k t r y o z n e j analogow ej - GSA - KSA,

W ramaoh współpracy te ch n ic z n e j krajów stowarzyszonych w RWPG Polska opraoowała ozęść c e n t r a ln ą systemu blokowego au ­ tom atyki e lo k t r y o z n e j analogowej URS o sy gn ale 0-5 mA, tzw.

I I w arian t d la prooesów wolnozmiennych (w arian t I opraoowano w CSRS z przeznaczeniem d la autom atyki napędów).

Poszozególne grupy wyrobów występująoyoh w tym system ie o bejm ują:

- c z u j n i k i temperatury produkowane przez Krakowską Fabrykę Aparatury Pomiarowej,

- a n a liz a t o r y ) gazów,

- manometry z nadajnikam i i s y g n a l i z a c j ą - produkowane przez Kujawską Fabrykę Manometrów we Włocławku,

- przepływom ierze, t e ż w o p a r o iu o l i c e n c j ę Kent - T h ie g i - produkowano przez KWAP,

16 H enryk K ow al'ow skl - p rz e tw o rn ik i c i ś n i e n i a z wagą prądową, w o p a r ciu o lio e n o ję

"A s k a n ia ", produkują Zakłady Automatyki Przemysłowej w Ostrowie Wlkp.,

p rz e tw o rn ik i w ie lk o ś o i alek tryozn yoh , produkowane przez Zakła dy E le k t r o n lo z n e j Aparatury Pomiarowej "EIPO" Wrooław oraz w Zakładaoh Doświadczalnych KWAP "EUREKA",

- r e g u la t o r y i b l o k i o z ę ś o i c e n t r a l n e j , PIO, PI lub PD z w yj- śoiem impulsowym i ciągłym ,, produkowane przez WZE "ELWRO", - wzmoonione wyjściowe dostosowanie do współpracy z s iln ik a m i

wykonawczymi prądu s t a ł e g o , i p rz e str z e n n e g o , produkowane przez ZZEAP "KIPO" i ZAP w Ostrowie Wlkp.,

- w sk aźn ik i e le k tr y cz n e z s y g n a l i z a o j ą , r e j e s t r a t o r y i kompen­

s a t o r y e le k t r y c z n e , produkowane przez L u b elsk ie Zakłady Apa­

ratów Elektryoznyoh "LUMEL" w oparoiu o li o e n o j ę Joensa oraz przez KWAP.

Prace rozwojowe w z a k r e s ie GEA - KSA będą koncentrowaó s i ę na wprowadzaniu s t r u k tu r y modułowej 1 łąozówek, wprowadzeniu obwodów soalonyoh , gdzie to będzie te ch n ic z n ie i ekonomioznie u zasad n io n e , wprowadzeniu bloków um ożliw iających współpraoę

z maszyną matematyozną jako re gulatorem nadrzędnym oraz wpro­

wadzaniu nowoczesnych podzespołów popraw iających dokładnośS i niezawodność.

J e ż e l i chodzi o g a ł ą ź e le k tr y c z n ą oyfrową - GEC - KSA. to obecnie nie u k s z t a łt o w a ł s i ę je s z c z e w p e ł n i z a k r e s t e j g a ł ę ­ z i . Można ty lk o wymienić p oszczególne fragm enty, z któryoh w p r z y s z ł o ś c i będzie s i ę sk ład ać prawdopodobnie GEC - KSA a t o :

- e le k tr o n ic z n e ze sp oły logiozne - s e r i i " L o g i s t e r " oparte o t r a n z y s to r y krzemowe, zanim dostępne będą obwody so a lo n e , - p rz e tw o rn ik i analogowo-cyfrowe i cyfrowo-analogowe r e a l i z u ­

ją c e fu n k c je p rzetw arzan ia na drodze e le k t r o n lo z n e j i z wy­

korzystaniem siln ik ó w krokowych.

Gałąź pneumatyczną analogową - GPA - KSA obejmująoą re gu ­ l a t o r y , s t a o y j k i nastawcze z wbudowanymi uionometrami przetwor­

n i k i o l ś n i e n i a 1 ró żn icy o l ś n i e n i a w ramach nowoczesnego sy ­

O slągnięola 1 potrzeb,? w zak resie budowy . . . 17 stemu " P n e f a l" produkuje w o p a r ciu o li o e n o j ę P rz ed sięb io rstw o Automatyki Przemysłowej PAP w ¥/arszawle - F a le n ic y .

Przystosowanie systemu " P n e f a l ” do współpraoy z maszyną ma- tematyozną do sterow ania procesam i przemysłowymi wymagać bę­

dzie opracowania s t a c y j k i n astaw ozej z wyjściem oyfrowym, przy czym podstawowym elementem przetwarzającym sygn ał cyfrowy na w ielk ość mechaniczną - p rz e su n ię o ie bę dz ie s i l n i k krokowy.

Część wykonawczą system u, s ił o w n ik i pneumatyczne produkcję ZWEAP "P olna" w Przemyślu.

Obeonie tr w a ją prace nad przygotowaniem p ro d u k c ji dwóoh systemćw G a łę z i pneumatycznej d y sk r e tn e j (przek aźnikow ej) - GPD - KSA:

- systemu "M eralog" wg paten tu i opraoowania Katedry Automaty­

k i Meohanioznej P o l it e c h n ik i W arszawskiej orazr-

- systemu według opraoowania PIAP, wdrażanego do p ro d u k c ji w Z ak ład zie Doświadozalnym PIAP w Warszawie.

Oba systemy p raoująoe na tym samym sygn ale 0 ,2 - 1 kG/om , 2

mogą te ż współpracować z systemem " P n e f a l " .

Równolegle prowadzi s i ę prace rozwojowe nad strumieniowymi elementami lo gicz n y m i, których oenna z a l e t a to wysoka n ie z a ­ wodność w wyjątkowo trudnych warunkach pracy (wysoka tempera­

t u r a , w ilg o tn o ść 100$, drgan ia i udary, promieniowanie r a d i o ­ aktywne) tam gdzie nie będą mogły praoować e le k tro n io z n e e l e ­ menty lo g io z n e .

Nasz K r a j , j e s t także Krajem wiodąoym w opracowaniaoh s y s - stemu autom atyki h y d r a u lic z n e j URS w ramach RWPG.

Z zak resu G a łę z i h y d ra u llo z n e j analogowej GHA - KSA obok sy3t8mu n isk o ciśn ien iow e go (10 kG/om ) praoe wdrożeniowe nad systemem wysokociśnieniowym (64 kG/om ) prowadzą ZAP w O stro­

wie Wlkp. Z.akłada s i ę , że wobeo zm n iejszen ia s i ę z a i n t e r e s o ­ wania projektantów w stosow aniu autom atyki h y d r a u lic z n e j, do p ro d u k c ji wejdą w pierwszym o k re sie zespoły wykonawcze, które za pośrednlotwem odpowiednich przetworników s p e ł n ia ć będą fu n k c je elementów wykonawczych d la systemów autom atyki e le k ­

tr y c z n e j i pneumatycznej.

16 Henryk Kowalowskl Chooiaż w PIAP prowadzi s i ę praoa rozwojowe także nad tłooze- kowymi hydraulicznym i elementami logioznym i & a łę s l h y d r a u llo z - n e j d y sk r e tn e j (przekaźnikow ej) GAD - KSA wydaje s i ę , że woheo zdeoydowanego r o z s z e r z a n ia stosow ania programowego sterow ania w ohrablarkaoh w oparolu o układy e le k t r o n ic z n e , h ydrauliczne elementy lo g ic z n e s p e łn ia ć będą jedynie r o l ę pomocniczą.

W uohwałaoh V Zjazdu P a r t i i mówi s i ę między innym i: "Rozwój nowej t e o h n ik i powinien koncentrować s i ę głównie na autom atyza­

c j i procesów wytwćrozyoh, szerokim stosow an iu urządzeń e l e k ­ tron iczn y ch , ( . . . ) o raz zastosow aniu e le k t r o n io z n e j te o h n ik i o b llo z e n lo w e j" .

Nowe k o n str u k cje maszyn matematyosnyoh powstająoyoh we Wro- cław skloh Zakładach Elektronioznych ELWRO z a b e z p ie o z a ją w du­

żym sto p n iu r e a l i z a c j ę tyoh uohwał.

Po opanowaniu p r o d u k c ji w 1967 roku k o lejn e g o typu maszyny oyfrow ej ODRA 1204, s z y b k i e j i u n iw e rsa ln e j maszyny p rze zn ao so - n e j zarówno do o b lic z e ń naukowo-teohnioznyoh, przetw arzan ia d a- nyoh Jak i sterow an ia w o z a s l e rzeozywistym , Zakłady ELWRO mogą poszozyoló s i ę kolejnym sukcesem.

Oto w 1968 roku zbudowano i uruchomiono pierwszy w d z l a ł a l - n o ś o i projektow o-konstrukoyJneJ Zakładów ELWRO zestaw urządzeń

te o h n ik i oyfrowej do p rzetw arzan ia danyoh (przy współpracy z a n g i e l s k ą fir m ą I n t e r n a t i o n a l Computers L d t ) . Zestaw t e n , zwany o f i c j a l n i e SERIA MASZYN CYFROWYCH ODRA 1300 może być również efektywnie zastosowany do o b lio z e ń naukowo-teohnioznyoh oraz do sterow ania procesam i technologicznym i.

S e r i a maszyn cyfrowych ODRA 1300 J e s t tak opracowana, że pozwala e l a s t y o z n le d ob ierać odpowiedni dla użytkownika zestaw urządzeń . S e r i a ODRA 1300 sk ład a s i ę z sz e re g u Centralnyoh Procesorów (ODRA 1304, ODRA 1314, ODRA 1324) z różnymi pojem- nośoiam i pamlęol o p e r a o y jn e j, z sz e re g u pamlęol zewnętrznych

(taómowyoh, bębnowych) oraz z sz e ro k ie g o zak resu urządzeń wprowadzania 1 wyprowadzania in fo r m a c ji ( c z y t n ik i i p e r f o r a ­

tory taćmy p a p ie ro w e j, o z y t n lk l k a r t , d ru k i wierszowe, e l e k - tryozne maszyny do p is a n i a i i n n e ) . E la sty c z n y dobór k o n figu ­ r a c j i użytkowej elementów s e r i i ODRA 1300 J e s t zapewniony p rze z modułową k o n stru k o ję poszozególnyoh elementów t e j s e r i i ,

O s ią g n ię c ia 1 potrzeb? w z a k r e s ie 'budowy.. 19 k tó r e to elementy łą o z ą s i ę b oentralnym procesem za pomooą standaryzowanego (lo g lo z n le 1 te o h n lo z n la ) z ł ą o z a .

Maszyny s e r i i ODRA 1300 s ą ta k zaprojektow ana, aby funk­

cjonowały pod k o n tr o lą nadrzędnego systemu o peraoyjnego. Sy­

stem t e n , zn a jd u ją c y s i ę na s t a ł e w pamlęol o p e r a c y jn e j ma­

szyny, zarządza w szystkim i urządzeniam i zewnętrznymi oraz n adzoru je p rz e b ie g praoy programów użytkowych* Systemy o pe ra- oyjne mają s t r u k t u r ę modularną 1 s ą dobierane stosow nie do k o n f i g u r a c j i s p r z ę t u te ch n iczn eg o ; maszyny p o s i a d a j ą także obszerne b i b l i o t e k i programów użytkowyoh z różnyoh d z ie d z in g o sp o d a rk i 1 nau k i*

- System opezaoyjny ECECOTIYE, k tóry zarządza o a ło ó o lą praoy system u, m lanowlole:

- r e a l i z u j e p r z e s y ła n ia do lub z urządzeń zewnętrznyoh - wykonuje fu n k c je w szystk loh rozkazów programowanych (np*

rozkazów zmiennoprzecinkowych w maszynie 1 3 0 4 ),

- wykonuje w sz y stk ie z a le c e n ia o p e r a to r s k ie (uruchom ianie, przerywanie 1 stopowanie programów) 1 s y g n a l i z u je wykryte błędy w praoy programów 1 urządzeń,

- o r g a n iz u je 1 k o n tr o lu je p r z e b ie g praoy wleloprogramoweJ.

- J ę z y k i programowania. Maszyny 1304 1 1314 s ą wyposażone opróoz języków symbolloznyoh, PLAN, NICOŁ w kompajlery d la t a k ic h znanyoh Języków j a k :

- ALGOL, FORTRAN, COBOL, RAPIDWRITER (uproszozona w e r sja COBOLu) •

- Obszerne systemy o p e rao y jn e , k tóre w p o łą cz e n iu z programem KCECDTIYE, d a j ą ogromne u ła tw ie n ia przy wykonywaniu różnych mieszanych zadań oraz d a ls z e u ła tw ie n ia o p e r a t o r s k i e .

Są to systemy znane pod nazwą GEORGE 1 , 2 1 3 * - P ak iety programów użytkowyoh ja k n p . :

- sterow anie produkoją,

- z a rząd zan ie zapasam i magazynowymi, - liniow e programowanie,

- a lg e b r a maolerzowa,

20 Henryk Kowalowskl - programy PERT,

- programy problemów transportowych 1 la n e .

Konieozne j e s t Jednak d a ls z e r o z w ija n ie krajowego przemysłu maszyn matematyoznyoh w s z c z e g ó l n o ś c i m niejszych, nadających s i ę do sterow ania prooesaml technologicznym i o raz - krajowego przemysłu urządzeń peryferyjnyoh«

Praoownioy Wydziału Automatyki P o l it e c h n ik i Ś l ą s k i e j wykaza­

l i 3ze re g i n i c ja t y w , któryoh wynikiem s ą znane deoyzje odnoś­

n ie usytuowania dużej c z ę ś c i tego przemysłu na Ś l ą s k u , który zmienia o s t a t n i o 3wą trad y o y jn ą s t r u k t u r ę przemysłową.

Podstawowa zag ad n ien ia teohnologiozne

Fundamentalne znaczenie dla d a lsz e g o szyb kiego rozwoju przemy­

s ł u autom atyki 1 ¡aparatury pomiarowej p osiada sprawa zapewnie­

n ia odpowiedniego poziomu tech n ologiczn ego p ro d u k o ji środków au tom atyk i. Obok paważnyoh o s ią g n ię ó w t e j d z ie d z in ie mamy do odnotowania s z e r e g zaniedbań i opóźnień.

Podobnie ja k w z a k r e s ie środków autom atyki potrzebny J e s t t u t a j pewien system k la s y fik a o y jn y dotyoząoy zagadnień techno­

lo g icz n y c h .

Wydaje s i ę , że próba usystematyzowania tych problemów zapro­

ponowana w z e sz y o ie N 2 /67 "NOWA TECHNIKA" ohooiaż porusza s z e ­ r e g b . isto tn y o h grup technologicznych daleko nie wyczerpuje zag ad n ien ia w s z c z e g ó l n o ś c i w z a k r e s ie nowych t e o h n o lo g ii e l e k - tronioznyoh.

Jednym z podstawowyoh wskaźników oceny j a k o ś c i t e c h n o lo g ii p ro d u k o ji w przemyśle autom atyki i a p a ra tu ry pomiarowej j e s t u d z i a ł montowni i działów wytwarzającyoh o z ę ś o l w w a r t o ś c i wytwarzanej p ro d u k o ji.

J e ś l i w b a r d z i e j nowoozesnyoh zakładaoh stosun e k ten przed­

staw ia s i ę t a k : montaże 65#, wyrób o z ę ś o i 35#, to ty lk o w n i e - któryoh naszyoh zakładaoh produkoyjnyoh o s ią g a s i ę w a r t o ś o i : montaże ok. 40#, wyrób o z ę ś o i ok. 60#.

O dział obróbki o z ę ś o i i montażu w w a r t o ś c i wytwarzanej pro­

d u k o ji zakładów teoh n ologiozn ie nowoczesnych w stosunku do n i e - któryoh fa b ry k naszego przemysłu J e s t wlęo zu pełnie odwrotny.

O siągn ięcia 1 potrzeby w zak resie budowy... 21 Oznaoza t o , że w naszyoh zakładach produkoyJnyoh n a j c z ę ś c i e j dominuje praooohłonnośó wytwarzania o z ę ś c i a w zakładaoh nowo- ozesnyoh - montaż.

Przyczyna tego sta n u rzeczy leży w te o h n o lo g io z n o śo i kon- s t r u k o j i . Wyroby o p rz o d u ją o e j teohnioo p ro d u k o ji p o s i a d a ją k o n str u k cje bazowane na te o h n o lo g ii obróbki p l a s t y c z n e j , odlew­

n i c z e j , te rm ic z n e j i ohem icznej, a u d z i a ł obróbki wiórowej sprowadzony j e s t do minimum.

Szeroko stosowane J e s t tło o z n lo tw o , k u o le , odlewanie 1 prasow anie.

Stosowanie ta k ic h t e o h n o lo g ii p r o d u k o ji, wysoki s t o p ie ń m eoh an izaoji i a u to m a ty z a c ji procesów wytwarzania elementów 1 ioh montażu oraz szeroko stosowane t r a n s p o r t e r y taśmowe 1 w isząoe w zakładach wytwórozych a także w łąozenle czyn ności kontrolnych w o yk l produkoyjny wpływają z a sa d n io z ą na n i s k i k o s z t wyrobów.

Produkoja środków autom atyki w naszym przemyśle wymaga r e ­ o r g a n i z a c j i te o h n o lo g io z n e J. Stosowanie nowoczesnyoh teohnolo­

g i i narzuoa nam z r e s z t ą coraz to o z ę ś o i e j uruohamianie produk­

o j i wyrobów lio en oy Jn y ch .

Wydaje s i ę , że w naszych warunkaoh konieczne s t a j e s i ę r o z ­ w ija n ie w poszozególnyoh zakładaoh przemysłu autom atyki s p e -

o j a l i z a o j i technologicznych obok s p e c j a l i z a c j i asortym ento­

wych, gdyż na szyb k ie p r z e j ś c i e na nowe te ch n o log ie równolegle w ię k s z e j lic z b y zakładów ohyba nie możemy l i o z y ó .

Oddzielną problematykę te oh n o log iczn ą stanow i ekspansywny rozwój m ik r o e le k tr o n ik i.

Zasadniczo e le k t r o n ik a o p ie ra s i ę na m ożliw ości sterow ania przepływem elektronów w układach elek tryoznyoh . ś r o d k i , które p oz w alają to re alizo w aó można sk lasy fik o w aó h i s t o r y c z n ie b i o - rąo w tr z e c h g e n e ra o ja o h :

- Pierw szą g e n e r a c ję stanow iły lampy elektronowe z termokato­

d ą , zastosowane w rad io k o m u n lk aoji ponad pół wieku temu.

- Era d r u g i e j g e n e r a o ji przyrządów elektronowych, przyrządów półprzewodnikowych, a wśród n ich tranzystorów n a s t a ł a oko­

ło 20 l a t temu. T ra n z y sto r y , wykonywane na maleńkioh p ł y t -

22 Henryk Kowalowakl kaoh germanowyoh lub krzemowyoh, z a s tę p u ją o w ię k sz e , droższe 1 zużywająoe w ię o e j e n e r g i i lampy elektronow e, z re w o lu c jo n i­

zowały o a łą e l e k t r o n i k ę .

- E le k tro n ic z n e układy scalo n e,. których budowa z o s t a ł a z a i n i ­ cjowana ok. 1958 r . w USA z a l i o z a s i ę do t r z e o i e j g e n e r a o ji przyrządów, k tó re dokonały k o l e j n e j r e w o lu c ji e l e k t r o n i k i . Układy sc a lo n e s ą podobnie trwałe i ekonomiozne w su ży oiu e n e r g i i e l e k t r y o z n e j, Ja k t r a n z y s t o r y , zachowują zwartośó i sztywnośó o l a ł a s t a ł e g o i s ą n ie d r o g ie w p r o d u k o ji.

Tam, gd zie k ie d y ś powstawał pojedynozy t r a n z y s t o r na po- w iarzoh n i p ł y t k i krzemowej, obecnie na takim samym obszarze wytwarzany J e s t oały układ e le k t r o n ic z n y .

W naszym K raju m ik roelek tron ik a r o z r o s ł a s i ę , w s z o z e g ó l- n o ś o l w c ią g u o s ta t n lo h o ste r e o b l a t w poważną w ie lo k ie ru n ­ kową d z ie d z in ę .

Z sz e re g u różnorodnych te o h n o lo g ll m lkroelektronloznyoh opraoowanyoh i Bastosowanyoh w p ro d u k o ji n ie w sz y stk ie oozy- w iśo ie okazały s i ę możliwe i z a s łu g u ją o e na r o z w ija n ie u n a s . Trzy z nioh umooniły swoją p o z y o ję , oozywiśoie każda z nioh w swoim z a k r e s ie zastosow ań:

- I n t e g r a c ja półprzewodnikowa zn ajd u je główne zastosow anie w maszynaoh matematyoznyoh, s z c z e g ó ln ie t r z e o i e j g e n e r a o j i . Teohnika ta Już przy obeonej f a z i e rozwoju w k r a ja o h o z a ­ awansowanej p ro d u k o ji wykazała zasad n icze walory e l e k t r o n i c z ­ ne - n a jn iż s z e k o sz ty wytwarzania, przy najwyższym poziomie

i n t e g r a o j l e le k tr o n o w e j.

- I n t e g r a o ja w s t r u k tu r z e oienkloh warstw na podłożu d i e l e k ­ trycznym zn ajd u je zastosow anie w mikroukładaoh liniowych 1 cyfrowych o ostryoh wymaganiach w z a k r e s ie s t a b i l n o ś c i parametrów, we wzmaoniaozaoh operaoyjnyoh o raz w układach mikrofalowyoh.

- I n t e g r a o ja w s t r u k t u r z e warstw grubych na podłożu d i e l e k - tryoznym znajdująoyoh zastosow anie w układaoh llnlowyoh s p r z ę t u powszechnego użytku i w układaoh oyfrowyoh o dużej i l o ś o l elementów biernyoh 1 położeń.

O siąg n ięcia i potrzeby w zak resie budowy . . . 23 W d z ie d z in ie m ateriałów d la przemysłu e le k tr o n ic z n e g o u s t a ­ lone w P o lsce k ie r u n k i rozwojowe s ą w p e ł n i ak tu aln e z tym, że obserwuje s i ę n lap ok o jąo e zjaw isko w zrostu r o s p i ę t o ś o i pomiędzy aktualnym i potrzebam i e l e k t r o n i k i a r e a l i z a c j ą zam ierzeń.

W z a k r e s ie podzespołów magnetycznych do powszechnych z a s t o s o ­ wań weszły taśmy zimnowalcowane. Uzyskano d a ls z y p o stę p w z a­

k r e s i e parametrów stopów magnetyoznyoh miękkich i twardych.

Uruohomiono produkoję rezystorów preoyzyjnyoh i w ysokosta- b iln y o h . Coraz o z ę ś o i e j s t o s u j e s i ę mikroukłady grubowarstwowe elim in u jąo e elementy dyskretne RLC.

0 rozwoju i poziomie e l e k t r o n i k i w każdym k r a ju deoydująoą s t a ł a s i ę produkoja elementów półprzewodnikowyoh, a sz o z e g ó ln le opanowanie t e c h n o l o g i i e p i t a k s j a l n o - p l a n a r n e j , oo stanow i bazę do p ro d u k o ji półprzewodnikowych układów soalonyoh nie zbędnyoh do p ro d u k o ji maszyn matematycznych I I I g e n e r a c j i .

Wprowadzenie w żyoie programu zawartego w tym o statn im zda­

niu J e s t zasadnlozym i kluczwym zadaniem n aszego przemysłu e le k tr o n io z n e g o . Dla zw iększenia tempa rozwoju p ro d u k o ji 1 nad­

r o b ie n ia opóźnień w stosunku do krajów przodujących w t e j d z i e ­ d z in ie konieozne j e s t zw iększenie k o n o e n tr a o jl środków na r o z ­ wój te o h n lk l półprzewodników.

Na t l e omówionych pokrótoe i daleko nie wyozerpująoo ak tu ­ alnych o s ią g n ię ó i p otrzeb w z a k r e s ie budowy środków automaty­

z a c j i w k r a ju w yłania s i ę poważna r o l a i duże znaczenie d z i a ­ ł a l n o ś c i naukowo-dydaktyoznej prowadzonej na Wydziale Automa­

t y k i P o lit e o h n ik i Ś l ą s k i e j . Nadal bowiem do jednych z n a j l e p - szyoh i n a jt r u d n ie js z y c h zadań z a lio z y ó należy rozw iązanie niedoboru kadrowego zarówno pod względem i l o ś o l ja k 1 k w ali­

f i k a c j i . Uruohomlenie s p e c j a l n o ś c i k o n s t r u k c ji Urządzeń Auto­

matyki oraz s p e o j a l i z a o j i k o n s t r u k o jl kompleksowych systemów sterow an ia 1 ele k tro n ic z n y ch urządzeń autom atyki przy wydzia­

l e Automatyki wpłynie n ie w ą tp liw ie na p o le p sze n ie obecnej s y t u a o j i kadrow ej. Nie mniej wydaje s i ę r z e c z ą p i l n ą p rz y - s t ą p i ó rów nolegle do opracowania i r e a l i z a c j i programu dosko­

n a le n ia dużyoh zespołów inżynierów , techników 1 robotników zatrudnlonyoh w Ja k n a j s z e r z e j pojętym przemyśle środków au to ­ matyki w b iu rach projektowyoh i zakładaoh wytwórozyoh w z a -

24 Henryk Kowalowaki k r e s i e ooraz to o z ę ś o l e j opanowywanyoh i wprowadzonych do na­

s z e j g o sp o d ark i nowoozesnyah t e o h n o lo g li.

LITERATURA

[1] Kowalski Z. - Elektromechaniczne i magnetyozne elementy i u rząd z en ia autom atyki przemysłowej* R e fe r a t "Seminarium Automatyki" Wyde. Autom. 2 5 . I I I . 69 r .

[2] Kow alski Z, - Stan i perspektywy rozwoju środków a u t o - • m a t y z a o ji. B iu le ty n "Mara" N 1 . 1969 r .

Qf| Piwoński W. - 0 programie rozwoju e l e k t r o n i k i . Zeszyty Problemowe P .T . Sr 8. 1969.

[⁴] R o s iń s k i W.-O rozwoju te o h n ik i półprzewodników. Zeszyty Problemowe P .T . Nr 8. 1969 r .

[⁵] Ź elazkiew ioz K. - Niektóre uwagi o t e o h n o lo g li p ro du k o jl w przemyśle autom atyki i a p a ra tu ry pomiarowej. Nowa Tech­

nika - MERA Nr 2 1967 r .

[6] Ż e lazik iew io z K. - P rz eg ląd O siągnięó technologicznych w zakładach "Z je d n o czen ie" "MERA" w 1968 r . B iu le ty n

"Mera" Nr 2 . 1969 r .

[7l Układy scalo n e - k r ó t k i z a r y s . Pomiary Automatyka K ontrola Nr 3 . 1969 r .