WSTÊP
Rak gruczo³u krokowego jest obecnie czwartym co do czêstoœci rozpoznania nowotworem na œwie- cie oraz zajmuje drugie miejsce ja- ko nowotworowa przyczyna zgonów w USA i Europie Zachodniej [1].
W miarê wzrastania œredniej d³ugo- œci ¿ycia mê¿czyzn, spowodowanej g³ównie zmniejszaniem siê liczby zgonów z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia, w wielu krajach rak ster- cza staje siê coraz wa¿niejszym problemem medycznym. Prowadzi to do wzrostu liczby raków wykry- wanych we wczeœniejszych, ograni- czonych do narz¹du postaciach, w których mo¿na zastosowaæ rady- kalne leczenie. Radykalna prosta- tektomia jest obok radioterapii jed- n¹ z g³ównych metod takiego le- czenia.
Historia radykalnej prostatekto- mii zaczyna siê w 1904 r., kiedy amerykañski chirurg Hugh Hamp- tom Young pierwszy opisa³ wyko- nanie zabiegu usuniêcia ca³ego gruczo³u krokowego z powodu ra- ka z dostêpu kroczowego. Nastêp- nie w 1949 r. Memmelaar przed- stawi³ wykonanie tego zabiegu z dojœcia nad spojeniem ³onowym.
Dopiero jednak udoskonalenie techniki dokonane w latach 80.
przez Walsha doprowadzi³o do ograniczenia liczby powik³añ i roz- powszechnienia siê tej metody le- czenia [2, 3]. Trzeba pamiêtaæ, ¿e terminem radykalna prostatektomia
okreœla siê usuniêcie ca³ego gru- czo³u krokowego wraz z pêcherzy- kami nasiennymi i zespolenie kiku- ta cewki z dnem pêcherza. Za- bieg ten nale¿y odró¿niaæ od adenomektomii, zwanej czasami w œlad za autorami anglojêzyczny- mi prostatektomi¹, w której usuwa siê tylko gruczolak stercza z po- zostawieniem torebki chirurgicznej narz¹du.
KWALIFIKACJA CHORYCH DO ZABIEGU
Podstawowym warunkiem suk- cesu leczenia chirurgicznego jest ca³kowite usuniêcie nowotworu.
W zwi¹zku z tym do zabiegu mu- sz¹ byæ kwalifikowani chorzy z gu- zem we wczesnym okresie za- awansowania klinicznego. W przy- padku raka gruczo³u krokowego w przygotowaniu chorych do rady- kalnej prostatektomii mo¿na wyko- rzystaæ badanie stê¿enia PSA, ba- danie per rectum, transrektaln¹ ul- trasonografiê, scyntygrafiê koœci, TK i NMR oraz badanie histolo- giczne fragmentów gruczo³u, uzy- skanych w wyniku systemowej biopsji wykonywanej w momencie rozpoznania.
Najbardziej przydatne jest ozna- czanie stê¿enia PSA, gdy¿ doœæ do- brze odpowiada ono stopniowi za- awansowania choroby. Przy stê¿eniu PSA poni¿ej 4 ng/ml ok. 80 proc.
nowotworów jest ograniczonych do narz¹du. Przy stê¿eniu PSA powy¿ej W miarê wzrastania œredniej d³ugo-
œci ¿ycia, rak gruczo³u krokowego staje siê coraz wiêkszym problemem medycznym. Rozpowszechnianie siê programów badañ przesiewowych, wzrost uœwiadomienia mê¿czyzn i szeroki dostêp do oznaczania po- ziomu PSA, a z drugiej strony postêp w diagnostyce spowodowa³y, ¿e co- raz wiêcej nowotworów jest wykry- wanych we wczesnym, kwalifikuj¹- cym siê do radykalnego leczenia stopniu zaawansowania. Radykalna prostatektomia jest obok radioterapii podstawow¹ metod¹ leczenia takich przypadków. Technika zabiegu zo- sta³a w ostatnich latach udoskonalo- na na tyle, ¿e powik³ania poopera- cyjne wystêpuj¹ wzglêdnie rzadko, a jakoœæ ¿ycia chorych po leczeniu jest zadowalaj¹ca. Kolejne ulepsze- nia mo¿e przynieœæ rozwój technik laparoskopii. Istotnym problemem pozostaje w³aœciwe zakwalifikowa- nie chorego do zabiegu. Obecnie stosowane badania diagnostyczne wykonywane przed zabiegiem (PSA, badanie per rectum, scyntygrafia ko- œci, tomografia komputerowa, rezo- nans magnetyczny, ultrasonografia przezodbytnicza) nadal nie pozwa- laj¹ wyeliminowaæ licznych przypad- ków, w których zabieg okazuje siê niedoszczêtny. W zwi¹zku z tym du¿e znaczenie ma szczegó³owa ocena histopatologiczna materia³u z biopsji wykonanej przed operacj¹.
Po prostatektomii stê¿enie PSA po- winno siê obni¿yæ do wartoœci nie- oznaczalnych, co pozwala wykorzy- staæ ten marker do dalszego moni- torowania przebiegu choroby.
Ostateczny wynik leczenia jest czê- sto trudny do przewidzenia ze wzglêdu na powolny rozwój nowo- tworu i liczne wspó³istniej¹ce choro- by typowe dla starszego wieku. Nie- zale¿nie od tego, u chorych z prze- widywanym prze¿yciem d³u¿szym ni¿ 10 lat, u których stwierdzono no- wotwór ograniczony do stercza, ra- dykalna prostatektomia stanowi bar- dzo skuteczn¹ formê leczenia.
S³owa kluczowe: rak stercza, lecze- nie operacyjne.
W
Wssppóó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((22000033)) vvooll.. 77;; 33 ((117711––117755))
Leczenie operacyjne raka gruczo³u krokowego
Surgical treatment of prostate cancer
Marcin Matuszewski
1, Katarzyna Matuszewska
2, Jacek Jassem
21Klinika i Katedra Urologii, Akademia Medyczna w Gdañsku
2Klinika i Katedra Onkologii i Radioterapii, Akademia Medyczna w Gdañsku
10 ng/ml odsetek ten obni¿a siê do 50 proc., a przy wy¿szym ni¿ 20 ng/ml – do 15 proc. Niestety, w po- pulacji chorych ze stê¿eniem PSA pomiêdzy 4 a 10 ng/ml skutecznoœæ badania PSA jako wy³¹cznej meto- dy w okreœleniu zaawansowania miejscowego nowotworu jest ograni- czona. Ma to du¿e znaczenie, gdy¿
w³aœnie chorzy z tej grupy s¹ naj- czêœciej kandydatami do radykalnej prostatektomii [4].
Ograniczon¹ wartoœæ ma tak¿e badanie per rectum. Nawet je¿eli jego wynik jest ujemny, czyli za- awansowanie miejscowe zmiany okreœla siê jako T1, w ok. 10–20 proc. przypadków nowotwór prze- kracza granice narz¹du. W przy- padku guza ocenionego w badaniu per rectum jako T2, badanie histo- patologiczne gruczo³u usuniêtego podczas operacji w ponad 30 proc. przypadków wyka¿e wy¿sze miejscowe zaawansowanie nowo- tworu [5].
Badania obrazowe, takie jak TK czy NMR, w wiêkszoœci przypad- ków mog¹ byæ pominiête w kwali- fikacji do zabiegu operacyjnego, poniewa¿ we wczesnych fazach rozwoju nowotworu dostarczaj¹ one niewiele istotnych informacji [6].
Scyntygrafiê koœci wykorzystuje siê prawie wy³¹cznie w sytuacjach, gdy inne czynniki rokownicze wska- zuj¹ na du¿e prawdopodobieñstwo rozsiewu choroby, gdy¿ np. przy PSA ni¿szym ni¿ 20 ng/ml prawdo- podobieñstwo stwierdzenia w scyn- tygrafii przerzutów do koœci wyno- si tylko ok. 1 proc. Zkolei u cho- rych z nowotworem o stopniu z³oœliwoœci w skali Gleasona powy-
¿ej 8 i ze stê¿eniem PSA przekra- czaj¹cym 20 ng/ml przerzuty do koœci stwierdza siê w ponad 30 proc. przypadków [7].
Transrektalne badanie ultrasono- graficzne (TRUS) jest ma³o swo- iste w okreœlaniu miejscowego stopnia zaawansowania nowotwo- ru i jest u¿ywane g³ównie podczas systemowego pobierania wycinków ze stercza [8]. Systemowa biopsja pod kontrol¹ TRUS polega na po-
braniu szeœciu wycinków z ustalo- nych miejsc gruczo³u krokowego.
Dok³adna analiza histopatologicz- na tych wycinków ma podstawo- we znaczenie w ocenie stopnia miejscowego zaawansowania no- wotworu. Badanie mikroskopowe pozwala oceniæ stopieñ z³oœliwo- œci histologicznej nowotworu, licz- bê zajêtych wycinków, procento- wy udzia³ ich zajêcia oraz, dziêki oznaczeniu miejsca pochodzenia ka¿dego z wycinków, oszacowaæ wielkoœæ guza oraz jego lokaliza- cjê w gruczole krokowym i stosu- nek do granic narz¹du. W oœrod- kach o du¿ym doœwiadczeniu w tej dziedzinie informacje o prze- kraczaniu granic stercza znajduj¹ w 90 proc. potwierdzenie w bada- niu pooperacyjnym. Brak nacieka- nia torebki narz¹du w wycinkach z biopsji nie wyklucza go jednak ostatecznie [9].
Ze wzglêdu na wiele czynników, które mog¹ mieæ znaczenie w kwa- lifikacji poszczególnych chorych do operacji, próbuje siê wprowadzaæ normogramy opieraj¹ce siê na wy- nikach PSA, badaniu per rectum i ocenie histopatologicznej. Najsze- rzej u¿ywane s¹ tzw. tablice Parti- na, za pomoc¹ których na podsta- wie wyników uzyskanych w du¿ej grupie chorych próbuje siê okreœliæ przed zabiegiem prawdopodobieñ- stwo, ¿e guz bêdzie ograniczony do narz¹du [10].
Oprócz czynników zwi¹zanych z samym nowotworem, w kwalifi- kacji do radykalnego leczenia za- sadnicze znaczenie ma ocena stanu ogólnego chorego. Ze wzglêdu na powolny rozwój raka stercza, szczególnie w przypad- kach o niskim i œrednim stopniu z³oœliwoœci histologicznej oraz czê- ste wspó³istnienie chorób zwi¹za- nych ze starszym wiekiem uwa¿a siê, ¿e do zabiegu powinni byæ kierowani chorzy z przewidywa- nym prze¿yciem wynosz¹cym co najmniej 10 lat. Celem leczenia nie jest bowiem usuniêcie ka¿de- go guza, ale wyleczenie tych cho- rych, którym postêp nowotworu The importance of prostate cancer
is growing with the increasing life expectancy. Along with the po- pularization of screening programs, increasing awareness of men and wide access to PSA evaluation on one hand, and improvement of dia- gnostic methods on the other, mo- re cancers are detected in an or- gan-confined stage, suitable for radical treatment. Radical pro- statectomy, besides radiotherapy, is a fundamental method of treat- ment of such cases. The improve- ment of surgical techniques has considerably decreased the risk of postoperative complications, and the patient quality of life after treat- ment seems to be satisfactory. Fur- ther improvements are expected with the development of laparosco- pic technology. Proper patient se- lection for the operation remains an important issue. Current diagnostic methods (PSA, digital rectal exami- nation, bone scintigraphy, CT, MRI) do not eliminate a significant propor- tion of incompletely resected tumors.
Thus, a meticulous pathological exa- mination of the biopsy specimen ta- ken before the operation is of parti- cular value. After the operation, the PSA level should drop to undetecta- ble values and this makes PSA a useful and precise marker of treat- ment monitoring. The outcome of the treatment is still difficult to predict due to slow cancer progression and a large number of co-existing age- -related diseases. Nevertheless, ra- dical prostatectomy seems to be a very effective treatment in pa- tients with organ-confined prostate cancer and with life expectancy of more than 10 years.
Key words: prostate cancer, sur- gery.
Leczenie operacyjne raka gruczo³u krokowego
173
mo¿e skróciæ ¿ycie. Oczywiœcie, nale¿y wzi¹æ pod uwagê, ¿e do- k³adne przewidywanie prze¿ycia jest czêsto trudne, a ewentualna b³êdna ocena i zwi¹zane z ni¹ niezakwalifikowanie chorego do zabiegu mo¿e odebraæ mu szan- sê na przed³u¿enie ¿ycia.
Europejskie Towarzystwo Urolo- giczne przyjê³o, ¿e standardowym kryterium kwalifikacji chorego do ra- dykalnej prostatektomii jest obec- noœæ ograniczonego do narz¹du nowotworu (stadium T1-T2) u cho- rych z przynajmniej 10-letnim prze- widywanym prze¿yciem, z dwoma wyj¹tkami. Pierwszym s¹ guzy w stopniu T1a, w których przewidy- wane prze¿ycie powinno wynosiæ przynajmniej 15 lat, z wyj¹tkiem gu- zów w najni¿szym stopniu zró¿nico- wania. Drugim s¹ nowotwory w stopniu T1c, z czynnikami rokow- niczymi (PSA i wynik badania histo- patologicznego systemowych wycin- ków) wskazuj¹cymi, ¿e nowotwór mo¿na uznaæ za nieistotny klinicz- nie. Operacja w stopniu zaawanso- wania T3a jest dopuszczalna, o ile wynik PSA jest ni¿szy ni¿ 20 ng/ml, a stopieñ z³oœliwoœci histologicznej w skali Gleasona jest ni¿szy ni¿ 8, co stwarza szansê doszczêtnego usuniêcia guza. Radykalna prosta- tektomia w bardziej zaawansowa- nych przypadkach nie jest zaleca- na, gdy¿ jej wykonanie nie wyd³u-
¿a czasu prze¿ycia [11].
TECHNIKA ZABIEGU
Najbardziej rozpowszechniona jest technika zabiegu wykorzystu- j¹ca dostêp nad spojeniem ³ono- wym (za³onowy). Operacja trwa zwykle ok. 2–4 godz. Pierwszym etapem jest usuniêcie zas³ono- wych wêz³ów ch³onnych z ich ba- daniem œródoperacyjnym. W wiêk- szoœci oœrodków znalezienie prze- rzutów w tych wêz³ach prowadzi do odst¹pienia od dalszych eta- pów zabiegu i skierowania chore- go do leczenia paliatywnego.
Dawniej proponowano wykonywa-
nie limfadenektomii metod¹ lapa- roskopow¹. Dawa³o to mo¿liwoœæ oszczêdzenia choremu otwartej operacji w przypadku stwierdzenia przerzutów do wêz³ów ch³onnych.
Postêp wiedzy na temat zale¿no- œci pomiêdzy wynikami badañ (szczególnie PSA) przed zabie- giem a stopniem zaawansowania choroby spowodowa³, ¿e obecnie do operacji kwalifikowani s¹ cho- rzy z niewielkim prawdopodobieñ- stwem wyst¹pienia przerzutów do wêz³ów ch³onnych i tym samym znaczenie limfadenektomii zmala-
³o. Poza standardow¹ technik¹ ra- dykalnej prostatektomii za³onowej istniej¹ inne drogi dostêpu do stercza. Jedn¹ z nich jest dojœcie kroczowe, czyli poprzez naciêcie pomiêdzy odbytnic¹ i moszn¹.
Mo¿e ono znacznie u³atwiæ wyko- nanie zespolenia cewkowo-pêche- rzowego i stosowane bywa u cho- rych z obfit¹ tkank¹ t³uszczow¹ w obrêbie pow³ok brzusznych.
Trudniejsza jest natomiast kontro- la krwawienia z zatok ¿ylnych, zlo- kalizowanych pomiêdzy spojeniem
³onowym i sterczem. Czasami mo-
¿e tak¿e dojœæ do nadmiernego odnerwienia odbytnicy prowadz¹- cego do nietrzymania stolca. Nie- mo¿liwe jest tak¿e wykonanie lim- fadenektomii. Obecnie na œwiecie t¹ metod¹ wykonuje siê mniej ni¿
10 proc. zabiegów [18].
W ostatnich latach coraz wiêk- sze uznanie zdobywa radykalna prostatektomia wykonywana meto- d¹ laparoskopow¹. Obni¿a ona znacznie inwazyjnoœæ zabiegu. We- d³ug licznych doniesieñ jest ona obarczona podobnym do metody otwartej odsetkiem powik³añ [19].
Niektórzy autorzy uwa¿aj¹ nawet,
¿e zespolenie cewkowo-pêche- rzowe mo¿e byæ bardziej precyzyj- nie wykonane pod kontrol¹ kame- ry z powiêkszeniem i co za tym idzie, do nietrzymania moczu do- chodzi nawet rzadziej ni¿ w meto- dzie otwartej. Technika ta wyma- ga nowych umiejêtnoœci i kosztow- nego sprzêtu, rozwija siê jednak
bardzo szybko. Wprowadzane s¹ nowe, ulepszone narzêdzia, a na- wet ca³e zrobotyzowane systemy, u³atwiaj¹ce wykonywanie operacji.
Najpewniej rola laparoskopowej ra- dykalnej prostatektomii bêdzie co- raz wiêksza, zw³aszcza je¿eli po- twierdzi siê mo¿liwoœæ uzyskania takiej samej doszczêtnoœci, jak przy tradycyjnej technice zabiegu.
POWIK£ANIA LECZENIA OPERACYJNEGO
Radykalna prostatektomia nale¿y do wzglêdnie bezpiecznych zabie- gów. W oœrodkach o najwiêkszym doœwiadczeniu operacyjnym œmier- telnoœæ oko³ooperacyjna nie prze- kracza 1 proc. Najpowa¿niejszym i najczêstszym powik³aniem œródo- peracyjnym jest krwawienie zwi¹za- ne z koniecznoœci¹ zaopatrzenia bardzo rozga³êzionego unaczynie- nia ¿ylnego wokó³ stercza. Œrednia iloœæ przetaczanej krwi po zabiegu waha siê w granicach od 300 do 900 ml. Poza tym wyj¹tkowo mo¿e tak¿e dojœæ do uszkodzenia œciany odbytnicy podczas oddzielania gru- czo³u, co wymaga doraŸnego za- opatrzenia [12].
W okresie pooperacyjnym naj- istotniejszym, typowym dla tej ope- racji powik³aniem jest utrzymywa- nie siê wycieku moczu na skutek nieszczelnoœci zespolenia cewko- wo-pêcherzowego. Wystêpuje ona u ok. 2–4 proc. chorych. W celu zapobiegania i leczenia tego po- wik³ania do pêcherza moczowego wprowadza siê cewnik Foleya.
W poszczególnych oœrodkach utrzymuje siê go przez 7–21 dni.
Wyciek moczu zwykle po tym cza- sie ustêpuje. Pobyt w szpitalu trwa na ogó³ do usuniêcia cewnika i potwierdzenia szczelnoœci zespo- lenia cewki z pêcherzem [13, 14].
Najwa¿niejszymi, ze wzglêdu na jakoœæ ¿ycia chorych, niepo¿¹da- nymi skutkami operacji s¹ nietrzy- manie moczu i utrata potencji.
Podczas zabiegu razem ze ster- czem usuwany jest zwieracz we- wnêtrzny cewki oraz, w zale¿noœci
od warunków miejscowych, czêœæ w³ókien zwieracza zewnêtrznego, zlokalizowanego w pobli¿u szczy- tu stercza. Mo¿e to prowadziæ do wysi³kowego nietrzymania moczu.
Wystêpuje ono w ró¿nym stopniu prawie u wszystkich chorych bez- poœrednio po zabiegu, a nastêp- nie u wiêkszoœci znacznie zmniej- sza swoje nasilenie, szczególnie gdy prowadzone s¹ æwiczenia wzmacniaj¹ce pozosta³¹ czêœæ zwieracza. Ró¿ni autorzy podaj¹,
¿e w rok po zabiegu czêstoœæ istotnego klinicznie nietrzymania moczu wynosi od 7 do 21,6 proc., w zale¿noœci od przyjêtej definicji nietrzymania i metody jego oceny [15, 16].
Utrata potencji po zabiegu na- stêpuje w wyniku przeciêcia wa- runkuj¹cych uzyskanie wzwodu wi¹zek naczyniowo-nerwowych, przebiegaj¹cych po bocznej po- wierzchni gruczo³u krokowego.
W wyniku standardowej operacji u 100 proc. chorych dochodzi do utraty potencji. W zwi¹zku z tym zaproponowano zabieg oszczê- dzaj¹cy te wi¹zki. Istnieje jednak w¹tpliwoœæ, czy takie postêpowa- nie nie upoœledza doszczêtnoœci zabiegu. Obecnie przyjmuje siê,
¿e mo¿na oszczêdziæ wi¹zki na- czyniowo-nerwowe wówczas, kie- dy analiza wycinków z biopsji sys- temowej wskazuje, ¿e nowotwór nie jest po³o¿ony w ich pobli¿u.
Podjêcie decyzji o wykonaniu ta- kiego zabiegu wymaga jednak omówienia go z chorym, przedsta- wienia wszystkich argumentów za i przeciw, i uzyskania jego zgody.
Niektórzy autorzy proponuj¹ w ra- zie koniecznoœci oszczêdzenie wi¹zki tylko po jednej stronie, co tak¿e pozwala zachowaæ potencjê u czêœci chorych [17].
ROKOWANIE PO OPERACJI Podobnie jak w innych nowotwo- rach leczonych operacyjnie, wynik badania histopatologicznego usu- niêtego preparatu ma w raku ster- cza kluczowe znaczenie dla roko-
wania. Najwa¿niejsza jest oczywi- œcie informacja o stanie usuniêtych wêz³ów ch³onnych, uzyskana po dok³adnym badaniu w trybie zwy- k³ym. Stwierdzenie przerzutów ozna- cza koniecznoœæ podjêcia leczenia systemowego.
W odniesieniu do pierwotnego guza zasadnicze znaczenie ma stopieñ z³oœliwoœci histologicznej.
Charakterystyczne dla raka ster- cza jest wystêpowanie w obrêbie tego samego guza obszarów o ró¿nym stopniu nasilenia zmian atypowych. W zwi¹zku z tym wprowadzono system oceny z³oœli- woœci w skali Gleasona, w którym bierze siê pod uwagê dwa najbar- dziej rozpowszechnione obszary.
Ka¿dy z nich ocenia siê osobno w skali od 1 do 5 i wyniki dodaje do siebie uzyskuj¹c sumê od 2 do 10. Stopieñ z³oœliwoœci wg skali Gleasona ma bezpoœredni wp³yw na rokowanie: w stopniu 2–4 prze¿ycie 10-letnie po rady- kalnej prostatektomii wynosi ok. 90 proc., natomiast przy wyniku 8–10 – tylko ok. 50 proc. [20].
Znaczenie rokownicze naciekania guza poza gruczo³ krokowy nie jest jednoznaczne, jest on bowiem zwy- kle usuwany z marginesem tkanki otaczaj¹cej. Wed³ug analizy du¿ych grup chorych, w ok. 50 proc. przy- padków nowotworu nieznacznie przekraczaj¹cego granice stercza udaje siê uzyskaæ wolne od nowotworu marginesy ciêcia chirur- gicznego. Prawdopodobieñstwo 10- letniego prze¿ycia bez postêpu choroby nowotworowej wynosi w tej grupie ok. 60 proc. i jest podobne jak w stopniu T2, czyli w guzach ograniczonych do narz¹du [21].
Stwierdzenie z kolei komórek no- wotworowych w linii ciêcia chirur- gicznego œwiadczy jednoznacznie o braku doszczêtnoœci zabiegu i zmniejsza 2–4-krotnie prawdopo- dobieñstwo prze¿ycia. W tym wy- padku zalecane jest zastosowanie uzupe³niaj¹cej radioterapii [20].
W dalszej obserwacji chorych szczególne znaczenie odgrywa mo- nitorowanie stê¿enia PSA. Powinno
siê ono obni¿yæ do zera w 3 mies.
po zabiegu i w zwi¹zku z tym se- ryjne oznaczenie tego markera umo¿liwia wczesne wykrycie nawro- tu nowotworu.
Utrzymuj¹ca siê po operacji obecnoœæ PSA w surowicy mo¿e œwiadczyæ o obecnoœci mikroprze- rzutów lub o pozostawieniu frag- mentu gruczo³u. Poniewa¿ w tym drugim przypadku konieczna jest uzupe³niaj¹ca radioterapia, nale¿y niezw³ocznie wykonaæ badanie per rectum oraz transrektalne USG, a w razie stwierdzenia nieprawid³o- woœci pobraæ wycinki. Czasami utrzymuj¹ce siê po zabiegu niskie stê¿enie PSA œwiadczy tylko o po- zostawieniu fragmentu normalnej tkanki gruczo³u i nie stanowi zagro-
¿enia dla ¿ycia chorego. Po obni-
¿eniu siê stê¿enia PSA do wartoœci zerowej w 3 mies. po operacji, za- leca siê przeprowadzanie dalszych badañ kontrolnych co 6 mies.
Odleg³e wyniki leczenia chirur- gicznego s¹ zale¿ne od wielu czynników rokowniczych, niemniej w odniesieniu do ogó³u chorych prawdopodobieñstwo 10-letniego prze¿ycia wolnego od wznowy wy- nosi ok. 80 proc. [12, 20].
PODSUMOWANIE
Radykalna prostatektomia jest skuteczn¹ metod¹ leczenia raka gruczo³u krokowego ograniczonego do narz¹du. Stanowi ona punkt od- niesienia w ocenie przydatnoœci in- nych, nowszych metod, takich jak teleterapia, brachyterapia, kriotera- pia czy leczenie przy u¿yciu skon- centrowanej energii ultradŸwiêkowej – HIFU. Chorzy zwykle dobrze zno- sz¹ zabieg, a obni¿enie jakoœci ¿y- cia zwi¹zane z powik³aniami jest w wiêkszoœci akceptowane. Najwa¿- niejszym warunkiem powodzenia le- czenia jest w³aœciwy dobór chorych, w którym bierze siê pod uwagê stadium zaawansowania nowotwo- ru, oszacowanie jego dalszego przebiegu oraz przewidywany czas prze¿ycia chorego.
PIŒMIENNICTWO
1. Landis SH, Murray T, Bolden S, Wingo PA. Cancer statistics. CA Cancer J Clin 1999; 49: 8-10.
2. Walsh PC. Prostate cancer kills: Strate- gy to reduce deaths. Urology 1994; 44:
463-466.
3. Walsh PC, Partin AW, Epstein JL. Can- cer control and quality of life following anatomical radical prostatectomy. Re- sults at 10 years. J Urol 1994; 152:
1831-6.
4. Lange PH, Ercole CJ, Lightner DJ, et al. The value of serum PSA in the deter- mination before and after radical prosta- tectomy. J Urol 1989; 141: 873-9.
5. Spigelmann SS, McNeal JE, Freiha FS, et al. Rectal examination in the volume determiantion of carcinoma of the pro- state: clinical and anatomical correla- tions. J Urol 1986; 136: 1228-30.
6. Hricak H, Dooms GC, Jeffrey RB, et al. Prostatic carcinoma staging by clini- cal assessment, CT and MR imaging.
Radiology 1987; 162: 331-6.
7. Rana A, Karamanis K, Lucal MG, et al. Identification of metastatic disease by T category, Gleason score and se- rum PSA level in patients with carcinoma of the prostate. Br J Urol 1992; 69:
277-81.
8. Rorvik J, Halvorsen OJ, Servoli E, et al. Transrectal ultrasonography to as- sess local extent of prostatic cancer be- fore radical prostatectomy. Br J Urol 1993; 73: 65-7.
9. Ackermann DA, Barry JA, Wicklund RA, et al. Analysis of risk factors asso- ciated with prostate cancer extension to the surgical margin and pelvic lymph no- de metastasis at radical prostatectomy.
J Urol 1993; 150: 1845-50.
10. Partin AW, Subong ENP, Walsh PC.
Combination of prostate specific anti- gen, clinical stage and Gleason score to predict pathological stage of localised prostate cancer. JAMA; 277: 1445-51.
11. Aus G, Abbou CC, Pacik D, et al.
EAU Guidelines on Prostate Cancer 2001.
12. Hautmann RE, Sauter TW, Wenderoth UK. Radical retropubic prostatectomy:
morbidity and urinary continence in 418 consecutive cases. Urology 1994; 43:
47-51.
13. Davidson PJ, Van den Ouden D, Schroeder FH. Radical prostatectomy:
prospective assessment of mortality and morbidity. Eur Urol 1996; 29: 168-73.
14. Dillioglugil O, Leibman BD, Leibman NS, et al. Risk factors for complications
and morbidity after radical retropubic pro- statectomy. J Urol 1997; 157: 1760-7.
15. Benoit RM, Naslund MJ, Cohen JK.
Complication after radical retropubic prostatectomy in the medicare popula- tion. Urology 2000; 56: 116-20.
16. Catalona WJ, Carvalhal GF, Mager DF, et al. Potency, continence and compli- cation rates in 1870 consecutive radical retropuboc prostatectomies. J Urol 1999; 162: 433-8.
17. Walsh PC, Donker J. Impotence follo- wing radical prostatectomy; insight into etiology and prevention. J Urol 1982;
128: 492.
18. Iselin CE, Robertson JE, Paulson DF.
Radical perineal prostatectomy: oncolo- gical outcome after a 20 year period. J Urol 1999; 161: 163-8.
19. Guillonneau B, Cathelineau X, Doublat JD, et al. Laparoscopic radical prosta- tectomy: the lesson learned. J Endourol 2001; 15: 441-5.
20. Hull G. W, Rabbani F, Abbas F. Can- cer control with radical prostatectomy alone in 1000 consecutive patients. J Urol 2002; 167: 528-34.
21. Blute ML, Bostwick DG, Bergstrath EJ, et al. Anatomic site specific positive margins in organ-confined prostate can- cer and its impact on outcome after radi- cal prostatectomy. Urology 1997; 50:
733-9.
ADRES DO KORESPONDENCJI dr med. MMaarrcciinn MMaattuusszzeewwsskkii Klinika Urologii
Akademia Medyczna 80-742 Gdañsk ul. Kieturakisa 1
e-mail: matmar@amg.gda.pl Leczenie operacyjne raka gruczo³u krokowego
