"Dzieła Sienkiewicza. Bibliografia", oprac. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1953, Państwowy Instytut Wydawniczy, Dzieła, Wydanie zbiorowe pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, tom 58, s. 280, 2 nlb. : [recenzja]

Jadwiga Czachowska

"Dzieła Sienkiewicza. Bibliografia",

oprac. Julian Krzyżanowski,

Warszawa 1953, Państwowy Instytut

Wydawniczy, Dzieła, Wydanie

zbiorowe pod redakcją Juliana

Krzyżanowskiego, tom 58, s. 280, 2

nlb. : [recenzja]

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 45/2, 655-661

Z LITERATURY BIBLIOGRAFICZNEJ

D Z IE Ł A S IE N K IE W IC Z A . B ib lio g r a fia . O prać. J u l i a n K r z y ż a n o w ­ s k i . W a r sz a w a 1953. P a ń s t w o w y I n s t y t u t W y d a w n ic z y , s. 280, 2 n lb . — H e n ­ r y k S i e n k i e w i c z . D z ie ła . W y d a n ie z b io r o w e p od r e d a k c ją J u l i a n a K r z y ż a n o w s k i e g o . T o m 58.

P o śr ó d r ó ż n y c h t y p ó w b ib lio g r a fii s p e c ja ln y c h b ib lio g r a fia o s o b o w a p o d ­ m io to w a — to z n a c z y t e n r o d za j s p is u b ib lio g r a fic z n e g o , k tó r e g o z a s ię g s t a ­ n o w i tw ó r c z o ś ć je d n e j o so b y — o d g r y w a w b a d a n ia c h h is to r y c z n o lite r a c k ic h r o lę s z c z e g ó ln ie w a ż n ą . Z e s t a w ie n ie w s z y s t k ic h d z ie ł, u tw o r ó w , w r e s z c ie d o ­ k u m e n tó w o s o b is ty c h d a n e g o p isa r z a , lite r a ta c z y h is to r y k a , b a d a c z a lit e r a ­ tu r y n ie s ły c h a n ie ż m u d n e i w y m a g a ją c e d łu g o tr w a ły c h p o s z u k iw a ń , je s t k o ­ n ie c z n y m e ta p e m w s tę p n y m do d a ls z y c h p ra c m o n o g r a fic z n y c h , stu d ió w h is to r y c z n o lite r a c k ic h c z y d o p r a c e d y to r sk ic h . M a r k s is to w s k a n a u k a o l it e ­ r a tu r ze , s ta w ia ją c p o s tu la t o p a r c ia b a d a ń n a p e w n y m g r u n c ie z b a d a n e g o s u m ie n n ie m a te r ia łu , r o z w in ę ła sz e ro k o p r a c e b ib lio g r a fic z n e . W P o ls c e L u ­ d o w e j p r o w a d z o n e są n a d u ż ą s k a lę t a k ie p r a c e z e s p o ło w e , ja k n o w e w y d a ­ n ie L i t e r a t u r y p o l s k i e j w e d łu g K o r b u ta c z y B i b l i o g r a f i a l i t e r a c k a p r z y g o to ­ w y w a n a w IB L . O d r. 1945 d o c h w ili o b e c n e j u k a z a ło s ię u n a s o k o ło 15 b ib lio ­ g r a fii o s o b o w y c h 4

B ib lio g r a fia s ie n k ie w ic z o w s k a , o p r a c o w a n a p r z ez K r z y ż a n o w s k ie g o , w y ­ s u w a s ię w ś r ó d p ra c b ib lio g r a fic z n y c h d z ie s ię c io le c ia n a je d n ą z c z o ło w y c h p o z y c ji, ta k z e w z g lę d u n a o s o b ę S ie n k ie w ic z a , ja k i z e w z g lę d u n a z a k r e s o b ję te g o m a te r ia łu . O p rócz b ib lio g r a fii d z ie ł p isa r z a w y d a n y c h w ję z y k u p o l­ sk im o p r a c o w a n e z o s ta ły , ja k o k o le j n e to m y , b ib lio g r a fia p r z e k ła d ó w u t w o ­ r ó w p isa r z a n a ję z y k i o b c e oraz b ib lio g r a fia lite r a tu r y , g ło s ó w k r y ty c z n y c h 0 S ie n k ie w ic z u (to m ten , o p r a c o w a n y p rz ez Z. D a s z k o w s k i e g o , z n a j­ d u je s ię o b e c n ie w d ru k u ).

W y k o n a n ie te g o o g r o m n e g o z a m ie r z e n ia — g d y w z ią ć p o d u w a g ę b o ­ g a c tw o p r o d u k c ji p is a r s k ie j S ie n k ie w ic z a , k tó r y o b o k tw ó r c z o ś c i lite r a c k ie j r o z w ija ł d u ż ą d z ia ła ln o ś ć p u b lic y s ty c z n ą , d z ie n n ik a r s k ą , d a le j — je g o n ie ­ z m ie r n ą p o c z y tn o ś ć w k r a ju i za g r a n ic ą , w r e s z c ie — o ż y w io n ą d y s k u s ję , ja k ą od r. 1887 a ż p o d z ie ń d z is ie js z y w y w o ły w a ły i w y w o łu j ą je g o u tw o r y ■— n a b ie r a s z c z e g ó ln e j w a r to ś c i d z ię k i p o w ią z a n iu b ib lio g r a fii z w y d a n ie m z b io ­ r o w y m d z ie ł p isa r z a . T a c e n n a k o n c e p c ja w y d a w n ic z a z a s łu g u je n a p o d k r e ­ ś le n ie . T o m y b ib lio g r a fii z b ie r a ją w p e w ie n sp o só b , su m u ją w y s iłk i w y d a w c y 1 r ed a k to r a w ło ż o n e w p r a c ę n a d w y d o b y c ie m i u s ta le n ie m t e k s t ó w p o s z c z e ­ g ó ln y c h u tw o r ó w , z e s ta w ia ją c z a ś p r z ed ru k i, d o s ta r c z a ją d a n y c h d o p o z n a n ia ich h is to r ii i o d d z ia ły w a n ia sp o łe c z n e g o . Z a p le c z e za ś, ja k im d la b ib lio g r a fii są d z ie ła z b io r o w e , g r o m a d z ą c e w 56 to m a c h o b o k p o w ie ś c i i o p o w ia d a ń ta k ż e s z k ic e lite r a c k ie , f e lie to n y , o d e z w y , lis t y — c z a s e m p o r a z p ie r w s z y o g ło sz o n e

1 W ła ś c iw y je d n a k p lo n p ra c b ib lio g r a fic z n y c h p r z y g o to w a n y c h w P o ls c e L u d o w e j z e s ta w ia j ą c y c h tw ó r c z o ś ć n a jw y b it n ie j s z y c h p is a r z y p o ls k ic h , p r z y ­ n io s ą d o p ie r o n a jb liż s z e la ta . W to k u p r a c w y d a w n ic z y c h z n a jd u je s ię m . in. b ib lio g r a fia m ic k ie w ic z o w s k a , o p r a c o w a n a p r z e z A . S e m k o w i c z a , b ib lio ­ g r a fia d z ie ł D y g a s iń s k ie g o , o p r a c o w a n a p r z ez B. H o r o d y s k i e g o . Z a ­ a w a n s o w a n e s ą p r a c e n a d b ib lio g r a fią O rk a n a , R e y m o n ta , Ż e ro m s k ieg o .

656

B ib lio g r a fia d z ie ł S ie n k ie w ic z a j e s t b ib lio g r a f ią p r z e z n a c z o n ą n a u ż y te k o k r e ś lo n e g o k r ę g u c z y te ln ik ó w , b a d a cz y , h is t o r y k ó w lite r a tu r y , p r a c o w n ik ó w n a u k o w y c h . T o z a ło ż e n ie p r z e s ą d z a o d o b o r z e m a te r ia łu . W p r z e c iw ie ń s t w ie d o b ib lio g r a fii z a le c a ją c e j, s e le k c y jn e j, b ib lio g r a fia te g o ty p u m o ż e i p o w in n a d ą ż y ć d o k o m p le tn o ś c i. K r z y ż a n o w s k i, z a jm u ją c to s ta n o w is k o i p o d k r e ś la ją c w p r z e d m o w ie s z e r e g n ie p o r o z u m ie ń i k ilk a k r o tn y c h „ o d k r y ć “ je d n y c h i ty c h s a m y c h t e k ­ s t ó w S ie n k ie w ic z o w s k ic h n a s k u te k b r a k u z e s ta w ie n ia k o m p le tn e j tw ó r c z o ś c i p isa r z a , s tw ie r d z a w p r z e d m o w ie : „W z a ło ż e n iu p r a g n ie o n a [ B i b li o g r a f i a ; p r z y p . J. Cz.] o b ją ć w s w e j c z ę śc i p ie r w s z e j w s z y s tk o to , c o w y s z ło sp o d p ió r a S ie n k ie w ic z a i u k a z a ło s ię w d r u ­ k u p o p o lsk u , a w ię c z a r ó w n o t e k s t y d r o b n y c h u tw o r ó w i w ię k s z y c h d z ie ł lite r a c k ic h , ja k w s z y s t k ie in n e w y p o w ie d z i p r z e z n a c z o n e d la c z y te ln ik a , i to p r z e z n a c z o n e c z y p r z e z s a m e g o p isa r z a , c z y te ż p r z e z in n e o so b y , p r z e z je g o — p o w ie d z m y — w y d a w c ó w “ (s. 3— 4). T e n z a p o w ie d z ia n y „ w z a ło ż e n iu “ b a r d z o sz e r o k o , a n ie s p r e c y z o w a n y ś c iś le z a k r e s z o s ta ł w d a ls z y m c ią g u p r z e d m o w y z w ę ż o n y . B i b l i o g r a f i a n ie o b ję ła k a le n d a r z y i w y p is ó w sz k o ln y c h , w k tó r y c h p o j a w ia ły s ię fr a g m e n ty d z ie ł S ie n ­ k ie w ic z a . Z g a d z a ją c s ię w z u p e łn o ś c i, iż b a d a n ia m a t e r ia łó w te g o ty p u w y m a ­ g a ły b y d u że j p r a c y , s tw ie r d z ić je d n a k n a le ż y , ż e b r a k te n j e s t n ie w ą t p liw ie lu k ą b ib lio g r a fii. P o m in ię c ie w y d a w n ic t w r o z c h o d z ą c y c h s ię sz e ro k o , o w y s o ­ k ic h z w y k le n a k ła d a c h , k tó r y c h z a d a n ie m j e s t w z a ło ż e n iu w y d a w n ic z y m : u p o w s z e c h n ie n ie i p o u la r y z a c ja , u tr u d n ia w y c h w y c e n ie , k to i j a k ie t e k s ty s ta r a ł s ię p o p u la r y z o w a ć w sz e r o k ic h m a s a c h c z y t e ln ic z y c h i w ś r ó d m ło d z ie ż y . Ź r ó d ła o g r a n ic z e n ia m o ż n a s ię c h y b a d o p a tr y w a ć w w a r u n k a c h , w ja k ic h p ra ca p o w s t a ła , a w ię c w p o w ią z a n iu b ib lio g r a fii z p r a c a m i n a d w y d a n ie m d z ie ł z b io r o w y c h S ie n k ie w ic z a , c o s p r a w iło , iż b ib lio g r a fia j e s t p r z e d e w s z y s t k im z e s ta w ie n ie m m a te r ia łu d la w y d a w c ó w t e k s t ó w S ie n k ie w ic z a . Z a g a d n ie n ie o d d z ia ły w a n ia p is a r z a z e s z ło w s k u te k te g o n a p la n d ru g i.

O b o k te g o z g ó r y z a ło ż o n e g o p r z ez a u to r a o g r a n ic z e n ia is t n ie j ą w B i b l i o ­

g r a f i i in n e lu k i, ja k z a s tr z e g a s ię a u to r, a co w y d a j e s ię n ie u n ik n io n e , s p o w o ­

d o w a n e : 1) n ie k o m p le tn o ś c ią d z ie n n ik ó w i c z a s o p is m z la t 1875— 1916, co n ie p o z w o liło u c h w y c ić c a łe j d z ia ła ln o ś c i p u b lic y s ty c z n e j S ie n k ie w ic z a ; 2) b r a ­ k ie m z n a jo m o ś c i w s z y s t k ic h k r y p to n im ó w i c z ę s tą a n o n im o w o ś c ią p r a c y p is a r z a ; 3) s p e c ja ln y m i tr u d n o ś c ia m i w u s t a le n iu lic z b y i k o le jn o ś c i w y d a ń d z ie ł p r z e z fir m ę G e b e th n e r i W o lff.

B i b l i o g r a f i a o b e jm u je tw ó r c z o ś ć lite r a c k ą , p u b lic y s ty c z n ą o raz d o k u m e n ­

t a c j ę o s o b is tą (lis ty ), k tó r e u k a z a ły s ię d r u k ie m w o k r e s ie o d d e b iu tu S ie n ­ k ie w ic z a 18 k w ie t n ia 1869 n a ła m a c h P r z e g l ą d u T y g o d n i o w e g o d o 1952 r., p ie r w o d r u k i i w y d a n ia w z n o w io n e . R e j e s t r u j e d z ie ła s a m o is tn e w y ­

R E C E N Z JE

₆₅₇

d a w n ic z o , a w ię c o d d z ie ln ie w y d a n e , p ism a z b io r o w e , ja k i u tw o r y n ie s a m o is t - n e w y d a w n ic z o (u tw o r y lite r a c k ie , a r ty k u ły , r e c e n z je , o d e z w y , n o ta tk i p o m ie s z ­ c z o n e w c z a s o p is m a c h i w y d a w n ic t w a c h z b io r o w y c h oraz u tw o r y , a p r z e d e w s z y s tk im lis t y S ie n k ie w ic z a p u b lik o w a n e w t e k s ta c h o d m ie n n e g o a u to r s tw a ).

K r z y ż a n o w s k i, w y k o r z y s t a w s z y w s z y s t k ie ź ró d ła b ib lio g r a fic z n e (p r a c e E s t r e i c h e r a , D e m b e g o , C z a c h o w s k i e g o , p r z e w o d n ik i b ib lio g r a ­ fic z n e ), w ło ż y ł w ie le p r a c y w u s t a le n ie k o le jn o ś c i w y d a ń d z ie ł s a m o is tn y c h o ra z w p r z e w e r to w a n ie k ilk u s e t r o c z n ik ó w c z a s o p ism , z k tó r y m i S ie n k ie w ic z w s p ó łp r a c o w a ł — d la w y d o b y c ia u tw o r ó w w n ic h p o m ie sz c z o n y c h .

W z a k r e s ie z g r o m a d z e n ia m a te r ia łó w , w b o g a c t w ie z e s ta w io n e j p r o d u k c ji lite r a c k ie j S ie n k ie w ic z a o s ią g n ię c ia B i b l i o g r a f i i są b a r d z o d u że. O b r a zu ją je d o s ta te c z n ie p o m ie s z c z o n e p r z e z a u to r a w p r z e d m o w ie d a n e s t a t y s t y c z n e c o d o ilo ś c io w e g o w z b o g a c e n ia w y k a z u u tw o r ó w p isa r z a w s to s u n k u d o s p is u d z ie ł S ie n k ie w ic z a d r u k o w a n y c h o d d z ie ln ie w B i b l i o g r a f i i p o l s k i e j E s t r e i ­ c h e r a c zy b ib lio g r a fii d z ie ł S ie n k ie w ic z a o p r a c o w a n e j p r z e z D e m b e g o . W z w ią z k u z d o b o r e m m a te r ia łu w y s u w a się z a g a d n ie n ie s to s u n k u p r z e ­ ró b k i, s tr e s z c z e n ia z d z ie ł p isa r z a , d o u tw o r ó w o r y g in a ln y c h . C zy n a le ż y , a n a w e t c zy m o ż n a w b ib lio g r a fii tr a k to w a ć p r z er ó b k i ja k d z ie ła o r y g in a ln e , w łą c z a ć je w sp is tw ó r c z o ś c i n a r ó w n y c h p r a w a c h , ja k to z o s ta ło p r z e p r o w a ­ d z o n e w B i b l i o g r a f i i ?

S u g e s tię ta k ie g o z a p is u d a ły z a p e w n e b ib lio te c z n e p r z e p is y k a ta lo g o w a n ia , w e d łu g k tó r y c h p r z er ó b k i i o p r a c o w a n ia d z ie ł (np. in s c e n iz a c je , s c e n a r iu s z e film o w e , p r z er ó b k i z lite r a tu r y p ię k n e j d la m ło d z ie ż y itp .) k a ta lo g u je s ię p o d h a s łe m p ie r w o w z o r u z o d s y ła c z e m do h a s ła p r z e r ó b k i c z y o p r a c o w a n ia . W y ­ d a je s ię je d n a k , ż e w b ib lio g r a fii o so b o w e j p isa r z a n ie m o ż n a s to s o w a ć te j za sa d y . R ó ż n o r o d n o ść p r z e r ó b e k z d z ie ł S ie n k ie w ic z a — k tó r y c h w B i b l i o g r a f i i p o d a n o 27 — j e s t b a r d z o d u ża . O b o k o p r a c o w a ń d la m ło d z ie ż y , c z y „ d la lu d u “ , p o le g a ją c y c h n a w p r o w a d z e n iu d o o r y g in a łu je d y n ie p e w n y c h s k r ó tó w , m a m y k r ó tk ie str e s z c z e n ia , lib r e tta o s n u te n a t le p o w ie ś c i, w r e s z c ie p r z e r ó b k i w p r o w a d z a ją c e z m ia n y w f a b u le u tw o r u i r y s u ją c e o d m ie n n ie p o s ta c ie b o h a ­ te r ó w . C ie k a w y m p r z y k ła d e m te g o ty p u je s t O b r o n a C z ę s t o c h o w y . O p o w ia ­ d a n ie z c z a s ó w w o j n y sz w e d z k ie j p r z e r o b io n e p r z ez S. J. [J a d w ig ę J a s z - c z e w s k ą ] z p o w ie ś c i p t. P o t o p S ie n k ie w ic z a . W a r sz a w a 1897. A u to r k a u s u n ę ła z o p o w ia d a n ia p o s ta ć K m ic ic a , a je g o b o h a te r s k ie c z y n y w c z a s ie o b r o n y k la s z to r u ja s n o g ó r s k ie g o r o z d z ie liła p o m ię d z y M a rc in a O tręb ę, w ł o ­ ś c ia n in a sp o d C z ę s to c h o w y , P io tr a C z a r n e c k ie g o i ta je m n ic z e g o L it w in a A n d r ze ja , k tó r y d o k o n u je w y s a d z e n ia k o lu b r y n y s z w e d z k ie j. W y s u n ię ty n a g łó w n e g o b o h a te r a o p o w ia d a n ia c h ło p , M a r c in O tręb a , n ie p o s ia d a z r e s z tą ż a d n y c h c e c h in d y w id u a ln y c h , k tó r e b y c z y n iły g o p r a w d z iw y m r e p r e z e n t a n ­ te m lu d u : z a c h o w u je s ię ja k K m ic ic , p r z e m a w ia je g o s ło w a m i. P r z e r ó b k a b a rd zo c ie k a w a w z a m ie r z e n iu , g d y ż u w y p u k la ją c a k o n c e p c ję S ie n k ie w ic z a le ż ą c ą u ź ró d eł P o t o p u , ja k ą b y ło u k a z a n ie u d z ia łu m a s c h ło p s k ic h o b o k m a s m ie s z c z a ń s k ic h i s z la c h e c k ic h w w a lc e z e S z w e d a m i — c h y b iła w r e a liz a c ji. O g r a n ic z y ła s ię d o m o n ta ż u c y to w a n y c h d o s ło w n ie fr a g m e n tó w d z ie ła S i e n ­ k ie w ic z a i z a g u b iła p la s t y k ę i r e a liz m p o s ta ci.

P rz er ó b k i s ta n o w ią b e z w ą tp ie n ia b a r d z o c ie k a w y i w a r to ś c io w y m a t e ­ r ia ł do p o z n a n ia d z ie jó w o d d z ia ły w a n ia tw ó r c z o ś c i p isa r z a i d la te g o m u s z ą

658

s i ę z n a le ź ć w b ib lio g r a fii o so b o w e j. W y d a je s ię je d n a k , ż e p o w in n y o n e s t a n o w ić o d d z ie ln ą g r u p ę lu b b y ć w y d z ie lo n e s p e c ja ln ą n u m e r a c ją . Z n a ć z r e sz tą , ż e z a g a d n ie n ie to n ie p o k o iło s a m e g o a u to r a B i b l i o g r a f i i , w p r z e d ­ m o w ie b o w ie m s tw ie r d z a , iż p r z er ó b k i b ę d ą w r a m a c h r o k u u m ie s z c z o n e po p is m a c h z b io r o w y c h , ja k o g r u p a c z w a r ta , w r e a liz a c ji z a ś z o s t a ły o n e w ł ą ­ c z o n e w g r u p ę c z a s o p is m lu b w y d a ń k s ią ż k o w y c h . D r u g a c zę ść B i b l i o g r a f i i , s p is r ę k o p is ó w , j e s t n ie s ły c h a n ie c e n n y m w y ­ k a z e m m a te r ia ło w y m . N ie tr z e b a u z a s a d n ia ć z n a c z e n ia , j a k ie m ie ć m o ż e in w e n ta r y z a c ja a u to g r a fó w p ra c S ie n k ie w ic z a d la b a d a c z a je g o tw ó r c z o ś c i, z w ła s z c z a g d y s ię z w a ż y , iż r ę k o p is ó w ty c h z a c h o w a ło s ię sp oro.

W a r ty k u le P ó ł t y s i ą c a l i s t ó w H e n r y k a S i e n k i e w i c z a ( Z e s z y t y W r o ­ c ł a w s k i e , V , 1951, n r 1) K r z y ż a n o w s k i m o t y w o w a ł sz e r o k o w a r t o ś ć k o ­ r e s p o n d e n c ji d la b a d a ń h is to r y c z n o lite r a c k ic h n a d tw ó r c z o ś c ią p is a r z a . R o z ­ w ij a n ie te g o z a g a d n ie n ia w y d a j e się z b y te c z n e . Ż a ło w a ć t y lk o m o ż n a , że w w y k a z ie r ę k o p is ó w z a r e je s tr o w a n e z o s t a ły je d y n ie lis t y z n a jd u ją c e s ię w z b io r a c h p u b lic z n y c h , n ie p o d a n o z a ś a u to g r a fó w b ę d ą c y c h w p o s ia d a n iu o só b p r y w a tn y c h . * Z a r y s o w u ją c w p r z e d m o w ie sz e r o k o i in te r e s u ją c o s w e „ p r z y g o d y “ n a d r o d z e p o s z u k iw a ń b ib lio g r a fic z n y c h a u to r m a r g in e s o w o ty lk o p o r u s z y ł z a ­ g a d n ie n ie u k ła d u i n ie p o d a ł s z e r e g u p o tr z e b n y c h w y j a ś n ie ń m e to d o lo g ic z ­ n y c h , k tó r e z a p o z n a w a ły b y c z y te ln ik a z u k ła d e m b ib lio g r a fii i o p is e m p o ­ s z c z e g ó ln y c h p o z y c ji.

W b ib lio g r a fii d z ie ł S ie n k ie w ic z a z a s to s o w a n y z o s ta ł o p is r e je s tr a c y jn y . W p a r u w y p a d k a c h je d y n ie je s t o n p o s z e r z o n y a d n o ta c ją . O p is te n , ja k to z o s t a ło s tw ie r d z o n e w p r z e d m o w ie , z o s ta ł o p a r ty n a a u to p sji, z w y j ą t k ie m t y c h p o z y c ji, k tó r e p r z e ję te z b ib lio g r a fii o p r a c o w a n e j p r z ez D e m b e g o ,. n ie z o s t a ły s p r a w d z o n e z p o w o d u n ie m o ż n o ś c i o d n a le z ie n ia ź ró d ła , w k tó r y m się z n a jd o w a ły . B ib lio g r a fia p o c h o d n a , ja k ą j e s t b ib lio g r a fia o so b o w a , m a p r a w o o p ie r a ć s ię n a b ib lio g r a fia c h p r y m a r n y c h i k o r z y s ta ć z w ia r o g o d n y c h źró d e ł b ib lio g r a fic z n y c h . N ie m n ie j je d n a k s łu s z n a tr a d y c ja s to s u je w y r ó ż n ik (g w ia z d k ę ) n a o z n a c z e n ie p o z y c ji b r a n y c h z d r u g ie j r ę k i (K. Ś w i e r k ó w - s к i, B i b l i o g r a f i a p r a c E s t r e i c h e r a ; H. H l e b - K o s z a ń s k a i M. K o t ­ w i с z ó w n a, B i b l i o g r a f i a u t w o r ó w J o a c h i m a L e l e w e l a ) .

T y tu ły u tw o r ó w p o d a w a n e' są w b ib lio g r a fii w p e łn y m b r z m ie n iu . W y ­ d a je s ię s łu s z n e z a s to s o w a n e p r z e z a u to r a p r a c y p o d a w a n ie w o p is ie ta k ż e w s z e lk ic h p o d ty tu łó w , k tó r e n a p r z e ło m ie X I X i X X w ie k u n o s iły c h a r a k te r d o k ła d n y c h , b a r d z o r o z b u d o w a n y c h d y s p o z y c ji a r ty k u łu c zy fe lie to n u , a p o ­ z w a la j ą k o r z y s ta ją c e m u w g lą d n ą ć w je g o tr e ś ć i k o m p o z y c ję .

W w y p a d k u n ie is t n ie n ia t y tu łu w p r o w a d z o n y z o s ta ł ty t u ł s fin g o w a n y w n a w ia s ie g r a n ia s ty m . D la id e n ty fik a c ji te k s t u c e n n e b y ło b y d o d a w a n ie w ta k ic h w y p a d k a c h in c i p i t . S a m t y t u ł s f in g o w a n y p o w in ie n z a w ie r a ć e le ­ m e n t y o k r e ś la ją c e m o ż liw ie d o k ła d n ie z a w a r to ś ć p o z y c ji. W ty m z a k r e s ie , z w ła s z c z a je ż e li c h o d z i o tz w . d o k u m e n ty o s o b is te , b ib lio g r a fia p o s ia d a b ra k i. Z z a s a d y np . p r z y lis ta c h S ie n k ie w ic z a w y m ie n ia j e d y n ie a d r e sa ta , n ie po­ d a je z a ś n ig d y d a ty lis tu . W w y n ik u o p is n ie r o zr ó ż n ia np. sz e ś c iu lis t ó w do K o n r a d a D o b r s k ie g o d r u k o w a n y c h p rzez r ó ż n y c h w y d a w c ó w .

R E C E N Z JE

₆₅₉

Z a g a d n ie n ie m s p e c ja ln y m j e s t o p is u tw o r u i d o k u m e n tó w o s o b is ty c h z n a jd u ją c y c h s ię w w ię k s z y c h c a ło ś c ia c h in n y c h a u to r ó w lu b p o d a w a n y c h do d ru k u p rzez w y d a w c ó w i z a o p a tr z o n y c h p r z ez n ic h w p r z y p is y c z y k o m e n ­ ta rze. O p is t y c h p o z y c ji n ie j e s t je d n o lity . P r z e w a ż n ie r o z p o c z y n a s ię od n a z w is k a a u to r a c a ło ś c i i je j ty tu łu , p o c z y m w n a w ia s ie g r a n ia s ty m , a c z a ­ se m a l in e a i d r u k ie m p e tito w y m , o m ó w io n y je s t p o m ie s z c z o n y w n im u tw ó r S ie n k ie w ic z a . N a p r z y k ła d p oz. 775 — C z e m p i ń s k i J.: Z e w s p o m n i e ń o H e n r y k u S i e n k i e w i c z u [L is ty d o K . B e n n ie g o , K . D o b r s k ie g o , J. H o r a in a ]; poz. 1018 — Ż e l e ń s k i - B o y T a d e u sz: Z n a s z li t e n k r a j [E p ig r a m n a z a ­ lo tn ą m a m ę].

P o m ija ją c , iż o p is ta k i m ó g łb y b u d z ić w p ie r w s z e j c h w ili w ą t p liw o ś c i, d o c z e g o o d n o si s ię o m ó w ie n ie b ib lio g r a fa (do te k s tu S ie n k ie w ic z a c z y d o p o z y c ji w c a ło ś c i), w y s u n ą ć m o ż n a w s to s u n k u d o te j fo r m y o p isu d w a z a ­ s tr ze ż en ia : 1) o p is ta k i o g r a n ic z a p o z y c ję o b c e g o a u to r a d o c y to w a n e g o w n ie j te k s tu S ie n k ie w ic z a , co n ie je s t ś c is łe ; 2) w b ib lio g r a fii te g o ty p u , k tó r a je s t sp is e m u tw o r ó w je d n e g o p isa r z a , t y t u ły je g o u tw o r ó w p o w in n y z o sta ć w y ­ s u n ię te n a p la n p ie r w s z y , b e z w z g lę d u n a fo r m ę , w ja k ie j z o s ta ły p o d a n e d o d ru k u ; 3) o p is ta k i u tr u d n ia f o r m u ło w a n ie t y t u łó w w in d e k s ie .

W k ilk u n a s tu w y p a d k a c h w b ib lio g r a fii d z ie ł S ie n k ie w ic z a o p is r o z p o c z y ­ n a s ię od ty tu łu u tw o r u S ie n k ie w ic z a , p o c z y m n a s tę p u je o p is c a ło ś c i, w k t ó ­ rej z o s ta ł o n p o m ie s z c z o n y . N p . p oz. 810 [ L i s t y d o A k a d e m i c k i e g o K o m i t e t u

S p r o w a d z e n i e z w ł o k S ł o w a c k i e g o ] — Z b o r o w s k i J. „P r o j e k t t a t r z a ń s k i “ S i e n k i e w i c z a .

Ta w ła ś n ie fo r m a o p isu , z a s to s o w a n a w k o n s e k w e n c ji, z p o d a n ie m w u z u p e łn ie n iu ty t u łu lu b w t y t u le s fin g o w a n y m : r o d z a ju u tw o r u , te m a tu , a p r z y lis ta c h — a d r e sa ta i d a ty , w y d a w a ła b y s ię s łu s z n ie js z a .

O d d z ie ln y m z a g a d n ie n ie m z te g o z a k r e s u j e s t s to s u n e k z a p is u ty t u łu u tw o r u p o d a n e g o w b ib lio g r a fii d o ty tu łu , k tó r y u tw ó r n o s i w D z ie ła c h z b io ­ r o w y c h . Z a sa d a , iż ob a z a p is y ty tu łu p o w in n y b y ć d o k ła d n ie j e d n a k o w o b r z m ią c e, n ie p o d le g a c h y b a d y s k u s ji. T y m c z a s e m z d a r z a ją s ię r ó ż n ic e w ty tu ła c h . Co g o r sz a z a ś, in d e k s p r z ez w y o d r ę b n ie n ie p e w n y c h h a s e ł z b io r ­ c zy c h n a d r z ę d n y c h u m ie s z c z a p o z y c ję p od je s z c z e o d m ie n n y m h a s łe m . N a p r z y k ła d :

1. B ib lio g r a fia : poz. 730: L i s t H e n r y k a S i e n k i e w i c z a [S p r o s to w a n ie in f o r ­ m a c ji L. W ło d k a o s u m a c h w y p ła c o n y c h p r z ez S z w a jc a r s k i K o m ite t G e n e r a l­ n y ]. — In d e k s: K o m i t e t G e n e r a l n y S z w a j c a r s k i w V e v e y [S p r o s to w a n ie a r t y ­ k u łu L. W ło d k a ]. — D z ie ł a , T o m L III: D o r e d a k c j i „ G ł o s u N a r o d u “ [S p r o s to ­ w a n ie in fo r m a c ji L. W ło d k a o f in a n s a c h K o m ite tu S z w a jc a r s k ie g o ].

2. B ib lio g r a fia : p oz. 292: L is t o z a s ł u g a c h A . P ł u g a w s p r a w i e p o m n i k a

M i c k i e w i c z a w W a r s z a w i e — K u r. W arsz., 27 X I I. — In d e k s , L i s t y p r y w a t n e d o o só b i i n s t y t u c j i : R e d a k c j a K u r i e r a W a r s z a w s k i e g o . — D z ie ł a , T o m 1ДУ: Z a ­ s ł u g i A . P ł u g a w s p r a w i e p o m n i k a M i c k i e w i c z a .

P rz e c h o d z ą c d o n a s tę p n e g o e le m e n tu o p isu b ib lio g r a fic z n e g o , ja k im j e s t c y ta ta w y d a w n ic z a w u tw o r a c h p o m ie s z c z o n y c h w c z a s o p ism a c h , w y d a j e się , iż p o m in ię c ie r o k u , s łu s z n e z e w z g lę d u n a u k ła d c h r o n o lo g ic z n y , n a le ż a ło b y z a stą p ić ż y w ą p a g in ą ( u ła tw ia ło b y to z o r ie n to w a n ie s ię w la ta c h w ię k s z e g o n a s ile n ia tw ó r cz o śc i).

660

P o w a ż n ą u s te r k ą w z a p is ie c y t a ty w y d a w n ic z e j j e s t b r a k w o k o ło i/s w s z y s t k ic h p o z y c ji d a ty d z ie n n e j, ty m b a i’d z ie j iż j e s t o n a p o d s t a w ą u k ła d u p o z y c ji w e w n ą tr z ro k u . B r a k te n is t n ie j e n a jc z ę ś c ie j p r z y c z a s o p is m a c h z a ­ g r a n ic z n y c h , ja k n p . aD z i e n n i k C h i c a g o w s k i , N i e d z i e l a (D etro it). C z a se m je d n a k b r a k d a ty n a w e t p r z y c z a s o p is m a c h t e g o ty p u , co: S ł o w o , T y g o d n i k I l u s t r o w a n y , K u r i e r W a r s z a w s k i (p o z .: 204, 370, 372, 377, 438 itd .). B r a k d a ty d z ie n n e j z w ię k s z a s ię p o r. 1892, a o d r. 1901 p r o c e n t o p u sz c z e ń je s t b a rd zo d u ży .

W b ib lio g r a fii d z ie ł S ie n k ie w ic z a p r z y j ę t y z o s ta ł o p is r e j e s t r a c y j n y . A d n o ­ ta c je (p e tito w e ) z n a jd u ją s ię j e d y n ie w y j ą t k o w o i d o ty c z ą s tr o n y t y p o g r a f ic z ­ n e j d z ie ła , ilu s tr a c ji, ja k o ś c i p a p ie r u (poz. 525, 527), e w e n t u a ln ie p o d a ją ź ró d ło w ia d o m o ś c i o p o z y c ji (poz. 575). P r z y jm u ją c , iż b ib lio g r a f ia t e g o ty p u n ie m u ­ s ia ła r o z s ze rz a ć z b y tn io k o m e n ta r z a , n a le ż y je d n a k s tw ie r d z ić b r a k d a n y c h b ib lio g r a fic z n y c h , k tó r e p o w in n y b y ły z o s ta ć p o d a n e , m ia n o w ic ie :

1. O k r e ś le n ie z a w a r to ś c i u tw o r u w p o z y c ja c h t e g o ty p u , c o p oz. 635 S i e n k i e w i c z o T o ł s t o j u . P o tr z e b n e j e s t w y j a ś n ie n ie , ż e j e s t to p o ls k a r e d a k c ja o d p o w ie d z i n a a n k ie tę o g ło sz o n ą p r z e z r e d a k c ję Р у с с к и х в е д о м о с т и ; n a le ż a ło b y te ż p o d a ć o k r e ś le n ie r o d z a ju lit e r a c k ie g o p r z y p o z y c ja c h n ie ja s n y c h . 2. D a ty p o w s ta n ia u tw o r ó w (s z c z e g ó ln ie , je ż e li c h o d z i o u t w o r y d r u k o ­ w a n e w w ie le la t p o ic h p o w s ta n iu ), k tó r e p r z y w i e lu p o z y c ja c h m o ż liw e b y ły d o u s ta le n ia . W s k a z u je je b o w ie m k o r e s p o n d e n c ja , o c z y m w s p o m in a K r z y ż a n o w s k i w w y ż e j w z m ia n k o w a n y m a r ty k u le P ó ł t y s i ą c a l i s t ó w H e n ­ r y k a S i e n k i e w i c z a , a c z ę s to te ż p r z y p is k i c z y k o m e n ta r z e s a m e g o w y d a w c y . 3. W ia d o m o śc i, n a ja k ie j p o d s t a w ie r o z w ią z a n o a u to r s tw o w p o z y c ja c h a n o n im o w y c h .

W b ib lio g r a fii d z ie ł S ie n k ie w ic z a z a s t o s o w a n y z o s t a ł u k ła d c h r o n o lo g ic z ­ n y w e d łu g r o k u w y d r u k o w a n ia u tw o r u . U k ła d te n p r z y ję ty j e s t d la b ib lio ­ g r a fii o s o b o w y c h o g ó ln ie . K o m p o z y c y jn ie n a jp r o s ts z y , u k ła d te n u w y p u k la n a jle p ie j r o zw ó j in d y w id u a ln o ś c i p isa r z a , e w o lu c j ę tw ó r c z o ś c i, o b r a z u je z w ią ­ z ek tw ó r c z o ś c i z a k tu a ln y m i z j a w is k a m i s p o łe c z n o - p o lit y c z n y m i.

W e w n ą tr z z a s a d n ic z e g o c h r o n o lo g ic z n e g o u k ła d u w B i b l i o g r a f i i z a s to s o ­ w a n y z o s ta ł p o d z ia ł fo r m a ln y n a t r z y g r u p y w e d łu g n a s tę p u ją c e j k o le jn o ś c i: 1) u t w o r y p o m ie s z c z o n e w c z a s o p is m a c h i w y d a w n ic t w a c h z b io r o w y c h (tu z n a j ­ d u ją s ię ta k ż e o d b itk i); 2) w y d a n ia p o je d y n c z y c h d z ie ł, z a r ó w n o p ie r w o d r u k i, ja k i ic h r e e d y c je ; 3) w y d a n ia z b io r o w e p ism .

W is tn ie ją c y c h b ib lio g r a fia c h p o d z ia ł w e w n ą t r z p o s z c z e g ó ln y c h la t p r z e d ­ s t a w ia s ię r o z m a ic ie . H. H l e b - K o s z a ń s k a i M. K o t w i c z ó w n a w B i b l i o g r a f i i u t w o r ó w J o a c h i m a L e l e w e l a (W r o c ła w 1952), n ie r o z d z ie la ją c d z ie ł s a m o is tn y c h od u tw o r ó w n ie s a m o is t n y c h w y d a w n ic z o , z a s t o s o w a ły u k ła d a lf a b e ty c z n y w e d łu g t y t u łó w u tw o r ó w ; K . W ó y c i c k i w b ib lio g r a f ii p ism A s n y k a (A s n y k w ś r ó d p r ą d ó w e p o k i , W a r s z a w a 1931) — u k ła d a lfa b e ty c z n y w e d łu g t y t u łó w c z a s o p ism , w y d a w n ic t w z b io r o w y c h , w k tó r y c h u tw o r y z o ­ s t a ły p o m ie sz c z o n e , i t y t u łó w d z ie ł s a m o is tn y c h (n ie w p r o w a d z a ją c p o ­ d z ia łu w y d a w n ic z o -fo r m a ln e g o ). P o d z ia ł w y d a w n ic z o - f o r m a ln y z a s t o s o w a li np . J. S w i e r z o w i c z w B i b l i o g r a f i i p r a c P. C h m i e l o w s k i e g o (T r z e m e s z n o 1933), K. Ś w i e r k o w s k i w b ib lio g r a fii d z ie ł E s tr e ic h e r a (K a r o l E s t r e i c h e r . B i b l i o ­ g r a f i a p r a c j e g o i l i t e r a t u r y o n i m . W a r s z a w a 1928).

R E C E N Z J E

₆₆₁

P r z y jm u ją c , iż o u k ła d z ie , ta k ja k o w ie lu e le m e n ta c h m e to d y b ib lio g r a ­ fic z n e j, d e c y d u j e c h a r a k te r o p r a c o w y w a n e g o m a te r ia łu , p o d zia ł fo r m a ln o - w y d a w n ic z y w b ib lio g r a f ii u t w o r ó w S ie n k ie w ic z a w y d a j e się słu s z n y .

W e w n ą tr z g r u p y p ie r w s z e j ( u tw o r y d r u k o w a n e w c z a s o p is m a c h i w y ­ d a w n ic t w a c h z b io r o w y c h ) p r z y ję ty z o s ta ł s z c z e g ó ło w y u k ła d c h r o n o lo g ic z n y w e d łu g d a t y d z ie n n e j. Z a s a d a te g o u k ła d u m a tę z a le tę , iż w ią ż e u tw o r y z a k tu a ln y m i w y d a r z e n ia m i p o lit y c z n o - s p o łe c z n y m i (co w a ż n e je st, g d y c h o d z i ' o p u b lic y s ty k ę ) i m a ś c is ły z w ią z e k z k a l e n d a r i u m ż y c ia p isa r z a .

P r z e c h o d z ą c w r e s z c ie d o o m ó w ie n ia o g ó ln e j k o m p o z y c ji B i b l i o g r a f i i s tw ie r d z ić m o ż n a b r a k s z e r e g u s p is ó w p o m o c n ic z y c h , a to: w y k a z u p s e u d o - i k r y p to n im ó w p is a r z a , w y k a z u p e r io d y k ó w , z k tó r y m i S ie n k ie w ic z w s p ó ł­ p r a c o w a ł, w r e s z c ie in d e k s u r z e c z o w e g o . B i b l i o g r a f i a z a o p a tr z o n a j e s t w w y ­ k a z s k r ó tó w , s p is w y d a w c ó w t e k s t ó w S ie n k ie w ic z a o raz in d e k s ty tu łó w , k tó r y je d n a k b u d z i z a s tr z e ż e n ia . W y o d r ę b n ie n ie u tw o r ó w w e d łu g p e w n y c h h a s e ł n a d r z ę d n y c h , ja k m . in . O d p o w i e d z i n a a n k i e t ę , K o m i t e t G e n e r a l n y S z w a j ­ c a r s k i w V e v e y , O d e z w y , W i e r s z e , n ie j e d n o lit a z a sa d a s to s o w a n ia s z e r e g o w a ­

n ia a lf a b e t y c z n e g o ( w e d łu g p ie r w s z e j lit e r y t y tu łu lu b w e d łu g p ie r w s z e g o r z e c z o w n ik a w t y tu le ), w r e s z c ie z g r u p o w a n ie n u m e r ó w p o z y c ji fr a g m e n tó w d z ie ł p r z y t y t u le d a n e g o d z ie ła (c o p o w o d u je , ż e s z u k a ją c np . fr a g m e n tu

O b l ę ż e n i a Z a m o ś c i a , k o r z y s t a j ą c y p r z e jr z e ć m u s i 50 p o z y c ji p o d a n y c h p rzy

h a ś le P o t o p ) — w s z y s t k o to s p r a w ia , ż e in d e k s n ie s p e łn ia z a d a n ia s z y b k ie g o i p r o ste g o d o p r o w a d z e n ia d o p o z y c ji.

R o z w a ż a n ia n a t e m a t s z c z e g ó ło w y c h r o z w ią z a ń b ib lio g r a fic z n y c h n ie m o g ą j e d n a k z a m y k a ć o m ó w ie n ia b ib lio g r a f ii d z ie ł S ie n k ie w ic z a . W y d a je się , iż z e w z g lę d u n a w a r u n k i, w ja k ic h p r a c a b y ła p r o w a d z o n a , a u to r ś w ia d o m ie s k o n c e n tr o w a ł s w ó j w y s ił e k p r z e d e w s z y s t k im n a z g r o m a d z e n iu ja k n a j w ię k ­ sz e j lic z b y p o z y c ji, n a ilo ś c io w y m w z b o g a c e n iu sp is u . W ty m z a k r e s ie u z y s k a ł te ż n a j p o w a ż n ie j s z e r e z u lta ty .

J a d w i g a C z a c h o w s k a

B I B L I O G R A F I E Z A W A R T O Ś C I C Z A S O P IS M

O B L IC Z E D N IA . 1936. W stę p i a n to lo g ię o p r a c o w a ła M i r o s ł a w a P u c h a l s k a . W y k a z w a ż n ie j s z y c h p o z y c ji b ib lio g r a fic z n y c h o p r a c o w a ł J e r z y K ą d z i e l a . W r o c ła w 1953. Z a k ła d im . O sso liń s k ic h . W y d a w n ic tw o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , s. 176, 2 n lb . I n s ty tu t B a d a ń L ite r a c k ic h P A N . M a t e r i a ł y d o D z i e j ó w P o s t ę p o w e j P u b l i c y s t y k i p o d red . E w y K o r z e n i e w s k i e j . T. 1. — S Y G N A Ł Y . 1933— 1939. O p r a c o w a ła J a d w i g a C z a c h o w s k a . W r o c ła w 1952. W y d a w n ic tw o Z a k ła d u N a r o d o ­ w e g o im . O s s o liń s k ic h , s. 189, 3 n lb ., 1 ryc. I n s ty tu t B a d a ń L ite r a c k ic h P A N . M a t e r i a ł y d o D z i e j ó w P o s t ę p o w e j P u b l i c y s t y k i p o d red. E w y K o r z e n i e w s k i e j . T. 2. — P O P R O S T U — K A R T A . 1935— 1936. W stę p i a n t o lo g ię o p r a c o w a ła B a r b a r a W i n k i e l . W y k a z w a ż n ie js z y c h p o z y c ji b ib lio g r a f ic z n y c h o p r a c o w a ł J a n u s z S t r a d e c k i . W r o c ła w 1953. Z a k ła d im . O s s o liń s k ic h . W y d a w n ic t w o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , s. 238, 2 n lb ., 2 ryc. I n s t y t u t B a d a ń L ite r a c k ic h P A N . M a t e r i a ł y d o D z i e j ó w P o ­ s t ę p o w e j P u b l i c y s t y k i p o d red . E w y K o r z e n i e w s k i e j . T. 3 —