Stanisław Łagodziński
Okoliczności kwalifikujące kradzież
Palestra 25/7-9(283-285), 56-68
W ł o d z i m i e r z K u b a l a N r 7-9 (283-285)
58
na zmianą granic penalizacji wytyczonych ustawowymi znamionami przestępstwa.24 Zastrzegliśmy się tu słowem „chyba”, gdyż akurat w wypadku przedmiotu prze stępstw przeciwko porządkowi publicznemu ta kategoria pojęciowa jest pomocna przy uściśleniu granic odpowiedzialności, niemniej jednak prymat znamion, a zwła szcza znamion opisowych, które ze wszystkich znamion najlepiej spełniają gwaran cyjną funkcję ustawy karnej,*5 nie może być kwestionowany.
Abstrahując od kwestii braku jednomyślności w sposobie ujmowania przez przed stawicieli nauki przedmiotów ochrony przepisów zamieszczonych w rozdziale XXXVI k.k., jak również od tego, że naruszenie porządku publicznego może być następ stwem popełnienia nie tylko przestępstwa przewidzianego w rozdziale XXXVI k.k., należy stwierdzić, że grupa przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu jest bardzo niejednolita ze względu na to, że są to zamachy na różne dobra <np. interesy polityczne PRL, interesy międzynarodowe państwa, bezpieczeństwo, doniosłe nakazy statuowane przepisami prawa administracyjnego). Fakt ten nie może pozostawać bez wpływu na sposób interpretowania porządku publicznego jako rodzajowego przedmiotu ochrony. Zdając sobie w pełni sprawę z kontrowersyjności pojęcia po rządku publicznego, które przyjęto powszechnie uważać za pojęcie nieokreślone, można zaproponować definicję, według której porządek publiczny jest to pożądany z punktu widzenia interesów państwa stan stosunków i urządzeń społecznych za pewniający prawidłowość funkcjonowania aparatu władzy i zarządzania oraz gwa rantujący bezpieczeństwo i spokój w miejscach ogólnie dostępnych; stan ten uregu lowany jest normami prawnymi oraz zasadami współżycia społecznego.
Jest to, jak widać, definicja sprawozdawcza, uogólniająca wnioski, jakie należy wyprowadzić z analizy miejsca porządku publicznego w katalogu przedmiotów ochrony prawa karnego, właściwości porządku publicznego jako dobra prawnego oraz klasyfikacji przedmiotów ochrony właściwych poszczególnym grupom przepi sów statuujących przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu.
84 L. F a l a n d y s z : P o k rz y w d z o n y w p r a w ie k a r n y m 1 w ik ty m o lo g ii, w a r s z a w a 1S80, s. 37—38.
86 w. K u b a l a : Z n a m io n a o c e n n e w k o d e k s ie k a r n y m , p i p 1977, n r 11, s. 89 o ra z c y t. t a m o p ra c o w a n ie .
STANISŁAW ŁAGODZlNSKI
Okoliczności kwalifikujqce, kradzież
(Zagadnienia prawnoporównawcze)
S y n t e t y c z n e u ję c ie p r z e s tę p s tw a k r a d z ie ż y , ja k ie p r z y ją ł k o d e k s k a r n y
z 1932 r., zo s ta ło p o d w a ż o n e w la ta c h p o w o je n n y c h p r z e z w p r o w a d z e n ie o d r ę b
n e g o u s ta w o d a w s tw a r e g u lu ją c e g o o c h r o n ę m ie n ia sp o łe c zn e g o . P r z y ję te w t y m u sta w o d a w s tw ie , j a k r ó w n ie ż w n o w y m k o d e k s ie k a r n y m , o k o lic z n o śc i k w a lifi k u ją c e k r a d z ie ż n ie r ó ż n ią s ię w z a s a d z ie o d p o d o b n y c h o k o lic z n o śc i w y s tę p u ją c y c h p o w s z e c h n ie w u s ta w o d a w s tw a c h k a r n y c h in n y c h p a ń s tw s o c ja lis ty c z n y c h . W p r o w a d z e n ie d o u s t a w y k a r n e j k w a lifik o w a n y c h ty p ó w k r a d z ie ż y , a w sz c z e g ó ln o śc i p o s łu g iw a n ie się „d r a b in o w y m ” s to p n io w a n ie m Ich c ię ż a r u g a tu n k o w e g o , p o cią g a za so b ą z a o s tr z e n te o d p o w ie d z ia ln o śc i k a r n e j s p r a w c y , w p a ń s tw a c h s o c ja lis ty c z n y c h z ja w is k o to p o tę g o w a n e j e s t n a d to o d r ę b n y m re g u lo w a n ie m
Syntetyczne ujęcie przestępstwa kradzieży wprowadzone kodeksem karnym z 1902 roku zostało przekreślone po kilkunastu latach jego obowiązywania zmianami dokonanymi przez powojennego ustawodawcę. Po raz pierwszy odstąpiono od tej zasady w dekrecie z 13 czerwca 1946 roku o przestępstwach szczególnie niebez piecznych w okresie odbudowy Państwa, wprowadzając w art. 43 § 1 przestęp stwo szabrownictwa, polegające na przywłaszczeniu lub zaborze cudzego mienia ru chomego pozbawionego należytej ochrony w związku z wojną lub innym nadzwy czajnym zdarzeniem. Dalszy rozwój kwalifikowanych typów kradzieży związany był z przepisami dotyczącymi ochrony mienia społecznego, dla którego — wzorem usta wodawstwa radzieckiego — powołano odrębne akty prawne. Przewidywały je mia nowicie dekrety z 4 marca 11953 roku o wzmożeniu ochrony własności społecznej i o ochronie własności społecznej przed drobnymi kradzieżami, a następnie uchy lająca te dekrety ustawa czerwcowa z 1959 roku oraz ustawa ze stycznia 1958 roku. Czynnikiem, na którym oparto kwalifikowane typy zaboru mienia społecznego, wspólnym dla wszystkich wymienionych aktów prawnych, stała się przede wszyst kim wartość zagarniętego mienia, wysokość wyrządzonej szkody oraz wynikający z zatrudnienia stosunek, w jakim pozostawał sprawca wobec przedmiotu zaboru, a także dotychczasowa przeszłość kam a sprawcy i sposób popełnienia przezeń kra dzieży (czynnik włamania oraz uprzedn:ego porozumienia i podziału ról w ramach tzw. zorganizowanej grupy przestępczej).
Zapoczątkowana wzmożoną ochroną mienia społecznego tendencja do odchodzenia od syntetycznego ujęcia kradzieży w kierunku rozwiązań kazuistyeznych uległa usankcjonowaniu a zarazem pogłębieniu w nowym kodeksie karnym z 1969 roku, gdyż przewidziane tu okoliczności kwalifikujące rozszerzono również częściowo na ochronę mienia cudzego.
Poszukując przyczyn tej tendencji oraz zasad, na jakich zazwyczaj opiera się w ustawach wyższa karalność zaboru, nie sposób jest poprzestać na ustawodaw stwie rodzimym. Ustawodawstwo to bez jego konfrontacji z uregulowaniami praw nymi innych państw nie jest wystarczające do dogłębnego omówienia poruszanego tu zagadnienia, jeżeli nie chcemy ograniczyć się do interpretacji obowiązujących rozstrzygnięć. Mając bowiem na uwadze możliwość przenikania rozwiązań obcych bądź wzorowania się na nich, celowe wydaje się przedstawienie tego problemu na tle prawa karnego państw europejskich. Odrzucić tu jednak należy, jako nieprzy datne, mechaniczne zestawienie okoliczności kwalifikujących, natomiast dążyć ra czej do ustalenia ogólnych zasad ich tworzenia oraz tych czynników, które poza czynnikiem czasu powstania ustawy wpływają na przyjęcie takich lub innych okoliczności kwalifikujących.
Ustalenie i przyjęcie w ustawie karnej okoliczności kwalifikujących przestępstwo kradzieży jest rzeczą dość trudną. Ściera się tu bowiem szereg racj: przemawia jących za przyjęciem lub odrzuceniem poszczególnych okoliczności kwalifikują cych. Obok bowiem głównego kryterium uznania danej okoliczności za kwalifi kującą ze względu na jej stopień szkodliwości społecznej, istotne znaczenie przy pisuje się również trudnościom zabezpieczenia mienia przez właściciela, a także „dojrzałości kryminalnej” sprawcy, wyrażającej się w formach i metodach jego działania oraz w stosowaniu przezeń środka i w płynącym stąd zagrożeniu dla 'porządku prawnego.* 1 Wybór ten uwzględnia również — poza tradycją histo
l W . M a k o w s k i : P ra w o k a r n e . O p r z e s tę p s tw a c h w sz c z e g ó ln o śc i, W a rsz a w a 1924,
s. 412—416; M. S ie w ie rsk i, P rz e s tę p s tw a p rz e c iw k o m ie n iu w e d łu g p r o je k tu k o d e k s u k a r n e g o 1 u s t a w y o w y k r o c z e n ia c h , w : O p in ie o p r o je k c ie k o d e k s u k a r n e g o , W a rsz a w a 1931, z. 5, » . 7 1 n a s t.
58 S t a n i s ł a w Ł a g o d ź i r t s k l N r 7-9 (283-285)
ryczną — wartości i zwyczaje właściwe pewnym cechom narodowym, a odrzuca zazwyczaj to wszystko, co w działaniu sprawcy jest przypadkowe lub jednostkowe, gdyż dla rzeczy jednostkowych lub przypadkowych nie sposób wprowadzać prze stępstwo kwalifikowane.
Uwzględniając różnorodny charakter okoliczności kwalifikujących kradzież i pod stawę, na której te okoliczności się zasądzają, W. Makowski przyjmuje, że kwali fikacja kradzieży i łącząca się z nią wyższa karalność oparte są na: a) właści wościach przedmiotu przestępstwa, b) właściwościach podmiotu przestępstwa i c) cechach' i okolicznościach przestępczego działania.1 Wydaje się, że obok tych trzech podstaw należy wymienić także spowodowane kradzieżą następstwa czynu, albowiem czynnik pokrzywdzenia jako znamię kw alifikujące (znaczna szkoda, szko da wielkich rozmiarów itp.) nie może być utożsamiany z wartością przedmiotu za boru.
Podstawą kwalifikacji kradzieży ze względu na przedmiot przestępstwa jest naj częściej wartość skradzionej rzeczy bądź inne jej szczególne znaczenie ekonomiczne dla pokrzywdzonego lub w danych warunkach społeczno-ekonomicznych. Ze wzglę du natomiast na podmiot przestępstwa kwalifikacja ta opiera się- na cechach osoby sprawcy, łączących się zazwyczaj z uprzednią karalnością, zawodowym uprawianiem kradzieży lub innych temu .podobnych czynnikach, wskazujących na zagrożenie, jakie dla porządku prawnego stanowi osoba sprawcy. W tej grupie znaj dą się również te wszystkie wypadki, których wyższa karalność opiera się na fakcie istnienia szczególnego stosunku między sprawcą a przedmiotem zaboru, wy nikającego z pełnienia funkcji publicznej, dozoru, ochrony, zarządzania itp Naj częściej jednak podstawą kwalifikowanych typów kradzieży są okoliczności, w ja kich została ona popełniona, jej cechy i sposób działania sprawcy, co daje naj większe możliwości przeprowadzenia kazuistycznych uregulowań. Czynnik po
krzywdzenia jako podstawa kwalifikacji kradzieży uwzględnia dalsze następstwa
czynu, mając na uwadze nie tyle wartość skradzionego mienia co konkretną sy tuację materialną pokrzywdzonego, ważność utraconego przedmiotu dla jego życio wych potrzeb oraz doprowadzenie pokrzywdzonego do krytycznej sytuacji lub nędzy.
Przestępstwo kradzieży, związane historycznie z pojawieniem się prawa własności i wykazujące swymi typami oraz zawartą w nich sankcją karną stopień ochrony tej własności, musi być analizowane z uwzględnieniem faktu istnienia własności społecznej. Przemawia to oczywiście za wyodrębnieniem tych państw ł ustawo- dawstw karnych, w których istnieje społeczna własność środków produkcji, w celu odrębnego omówienia występujących różnorodności i charakteru czynników kwa lifikujących kradzież stosownie do przyjętego uprzednio podziału tych okoliczności.
ł. Okoliczności kwalifikujące zabór mienia społecznego w ustawodawstwach państw socjalistycznych
Zdecydowana większość państw socjalistycznych (z wyjątkiem Jugosławii,* a ostat nio również Węgier) wyodrębnia w swych ustawodawstwach karnych dotyczących 2 *
2 P o r. W. M a k o w sk i: P ra w o k a r n e (...), Jw ., s. 414—415. N a to m ia s t W. G u te k u n s t p r z y jm u je p o d z ia ł z n a m io n k w a lif ik u ją c y c h n a z n a m io n a p o d m io tu , s tr o n y p o d m io to w e j i s tr o n y p rz e d m io to w e j (W. G u t e k u n s t : Z a g a rn ię c ia k w a lif ik o w a n e z d e k r e t u o w z m o ż e n iu o c h ro n y w ła sn o śc i sp o łe c z n e j z 4.I I I . 1953 r., P IP n r 4—5/1955).
» W 1977 ro k u n a s tą p iła z m ia n a u s ta w o d a w s tw a k a r n e g o J u g o s ła w ii, p r z y c z y m w n o w y m s ta n ie p r a w n y m z a g a d n ie n ie p rz e s tę p s tw p rz e c iw k o m ie n iu r e g u lu ją k o d e k s y k a r n e p o sz cze g ó ln y c h r e p u b lik zw iązk o w y ch .- W o b ec n ie m o ż liw o śc i u z y s k a n ia ty c h a k tó w p ra w n y c h , p o s łu g iw a n o się d o ty c h c z a s o w y m k o d e k s e m z 1951 ro k u .
przestępstw przeciwko mienfu przepisy szczególne odnoszące się do ochrony mienia społecznego. Równocześnie też — oboik określenia typu podstawowego przestępstwa kradzieży mienia społecznego — konstruowane są także odrębne dla mienia spo łecznego okoliczności kwalifikujące jego zabór, i to w znacznie szerszych rozmia rach niż w odniesieniu do mienia cudzego. Charakterystyczną rzeczą dla tej od rębności jest z reguły wyższa sankcja karna za zabór mienia społecznego niż in dywidualnego, i to gdy chodzi zarówno o typ podstawowy kradzieży jak i o typ kwalifikowany. Od tej reguły odstępują jedynie ustawodawstwa Jugosławii, NRD i Węgier, przyjmując jednakową sankcję dla obu rodzajów mienia. Obok wyższej kary pozbawienia wolności za zabór mienia społecznego przestępstwa te w typie kwalifikowanym zagrożone są na ogół karą dodatkową przepadku majątku sprawcy.
Zestawiając kary zasadnicze w typach podstawowych i kwalifikowanych, należy dojść do wniosku, że występuje tu daleko idące zróżnicowanie w wysokości zagro żenia karnego i każde z omawianych ustawodawstw wykazuje pewne odrębności w stosunku do pozostałych. Odrębności te dotyczą również ilości i charakteru czyn ników uznawanych za kwalifikujące zabór. Z tego też powodu poza jednym prze stępstwem kwalifikowanym konstruowane są dość często ..drabinowo” dalsze, cha rakteryzujące się wyższym ładunkiem społecznego niebezpieczeństwa i znacznie wyższą sankcją. Największą obfitość rozwiązań tego typu prezentuje k.k. RSFRR z 1060 r.4 Konsekwencją powyższego jest „potęgowanie” odpowiedzialności, a na wet w "skrajnych wypadkach — przy jednoczesnym wyrządzeniu czynem znacznej szkody bądź dokonania zagarnięcia w znacznych rozmiarach — zagrożenie kwali fikowanego zagarnięcia mienia społecznego karą śmierci,5 * co jednak wydaje się wysoce dyskusyjne.
Występujące w ustawodawstwach państw socjalistycznych kwalifikowane zagar nięcia mienia społecznego uwzględniają jako podstawę tej kwalifikacji wszystkie okoliczności spośród wymienionych wyżej czterech grup. Tam jednak, gdzie pod stawą wyższej karalności są właściwości przedmiotu kradzieży (wartość ekono miczna), nie występuje już typ kwalifikowany rozmiarami szkody bądź innymi następstwami popełnionego czynu. Owe właściwości ekonomiczne przedmiotu kra dzieży jako podstawę wyższej karalności przyjmują ustawodawstwa karne Al banii, Bułgarii, Jugosławii, Polski, RSFRR i Węgier,* natomiast ustawodawstwa Czechosłowacji, NRD i Rumunii uwzględniają czynnik pokrzywdzenia.7 Ponadto kodeks bułgarski przyjmuje dodatkowo za okoliczność kwalifikującą kradzież mie nia wtedy, gdy mienie to, jak np. narzędzia rolnicze, maszyny, inwentarz itp.. pozostawione w polu, nie może mieć zapewnionego stałego nadzoru ze strony po krzywdzonego (art. 195 ust. 1 pkt 2). Kodeks węgierski natomiast przyjmując za-- sadniczo jako okoliczność kwalifikującą wartość zagarniętego mienia (§ 316 roz różnia cztery stopnie wartości, tj. małą, znaczną, wielką i szczególnie wielką),
4 P o r. a r t. 89, 90, 93» p r z e w id u ją c e d z ie w ię ć ty p ó w k ra d z ie ż y k w a lif ik o w a n e j, tj .: a) k r a d zież p o w tó r n ą lu b p o u p r z e d n ie j z m o w ie g r u p y osób a lb o z z a s to so w a n ie m śro d k ó w te c h n ic z n y c h , b ) k r a d z ie ż d o k o n a n ą p rz e z sz czeg ó ln ie n ie b e z p ie c z n e g o re c y d y w is tę lu b w w ie l k ic h ro z m ia ra c h , c) g ra b ie ż , d) g ra b ie ż z p rz e m o c ą n ie s ta n o w ią c ą n ie b e z p ie c z e ń stw a d la ż y c ia lu b z d ro w ia , e) g ra b ie ż p o p e łn io n a p rz e z sz c z e g ó ln ie n ie b e z p ie c z n e g o r e c y d y w istę , f) z a g a r n ię c ie m ie n ia w sz c z e g ó ln ie w ie lk ic h r o z m ia ra c h (U g o ło w n o je z a k o n o d a tie ls tw o So- ju z a S S R i S o ju z n y c h R ie s p u b lik , M o sk w a 1983, t. I, s. 112—1114). 5 A r t. 85 k .k . A lb a n ii z 1852 r ., a r t. 93» k .k . R S F R R , a r t. 224 k .k . R u m u n ii z 1968 r. • A r t. 85 k .k . A lb a n ii, a r t . 185 u s t. 2 k .k . B u łg a r ii z 1968 r., a r t. 250 u st. 2 k .k . J u g o s ła w ii z 1951 r., a r t. 120 § 9 p o lsk ie g o k .k ., a r t. 89 i 93» k .k . R S F R R , 5 316 k .k W ęg ier z 1978 r. 7 ; 132 u s t. 2 1 3 k .k . C z e c h o sło w a c ji z 1901 r., 5 162 u s t.. 1 p k t 1 k .k . N RD z 1968 r., a r t . 224 k .k . R u m u n ii.
60 S t a n i s ł a w Ł a g o d z l ń s k i N r 7-9 (283-285
a ponadto uznaje za współ kwalifikujące takie dodatkowe okoliczności, jak: popeł nienie czynu -w miejscu zagrożenia publicznego, działanie w związku przestęp czym, działanie z użyciem siły oraz zawodowe trudnienie s:'ę kradzieżą, których istnienie powoduje zagrożenie karą właściwą dla bezpośrednio wyższej war tości.
Wartość ekonomiczna kradzieży jako podstawa wyższej karalności jest najczęściej ustalana w jedno-lub w dwustopniowej kwocie pien!ężnej, ściśle określonej w usta wie karnej.8 Niekiedy też przyjmuje się dla jej określenia pojęcie „rozmiary za garnięcia” wielkie lub szczególnie wielkie, których treść ustala sąd w razie popeł nienia przestępstwa. Podkreślić należy, że wartość ekonomiczna przedmiotu zaboru jest zazwyczaj okolicznością, którą bądź sama ustawa karna (art. 86 k.k. Albanii — „jeżeli ogólna wartość zagarniętego mienia jest nieznaczna”), bądź orzecznictwo uznaje za wpływającą na uprzywilejowany typ przestępstwa (wypadek mniejszej wagi). Wartość materialna przedmiotu zaboru jest niekiedy również cechą, od któ rej uzależniony jest byt przestępstwa kradzieży. Dzieje się tak wówczas, gdy albo ściśle określona wartość przedmiotu zaboru, jak np. w ustawodawstwie polskim,* albo też gdy wartość ta (np. 50 njk, jak w ustawodawstwie NRD) łącznie z innymi okolicznościami, jak np. motywacja czynu, stopień nasilenia złej woli i osobowość sprawcy, decydują o uznaniu czynu za wykroczenie lub występek.18
Następstwa czynu będące podstawą wyższej karalności, określane w ustawach jako wyrządzenie przestępstwem kradzieży znacznej lub wielkiej szkody bądź też poważnych skutków w mieniu, przenoszą tym samym punkt ciężkości z ekono micznych rozmiarów przedmiotu naboru na wywołane tym zaborem ujemne skutki dla pokrzywdzonej jednostki dysponującej mieniem. Skutki zaś takie to nie tylko utrata określonej części mienia, lecz także chwilowy przestój zakładu produkcyj nego. niemożność wykonania planu itp., które mogą być niekiedy dla pokrzyw dzonego bardziej dotkliwe i w swych ekonomicznych rozmiarach większe niż bez pośrednia wartość zaboru.
Występujące w ustawodawstwach państw socjalistycznych okoliczności kwali fikujące zabór mienia społecznego ze względu na właściwości podmiotu przestęp stwa opierają s:ę w zasadzie na dwu podstawach faktycznych. Jedną z nich jest czynnik uprzedniej karalności sprawcy, drugą — nadużycie zaufania, jakie wy nikało ze specjalnego stosunku łączącego sprawcę z przedmiotem zaboru. Przyjęte w tym zakresie rozstrzygnięcia ustawowe nie są jednolite. Obok bowiem kodeksów, w których żadna z tych okoliczności nie konstytuuje kwalifikowanego typu k ra dzieży (Jugosławia, Rumunia, Węgry), jedne z nich kładą punkt ciężkości na róż nie konstruowaną uprzednią karalność sprawcy, drugie zaś biorą za podstawę nadużycie zaufania, wynikającego z pełnienia funkcji publicznej, stanowiska urzęd nika lub też funkcji łączącej się z zarządzaniem, nadzorem bądź ochroną zagarnię tego mienia. To ostatnie rozstrzygnięcie przyjmują ustawodawstwa Bułgarii, Cze chosłowacji i Polski, czynnik zaś uprzedniej karalności sprawcy — Albania, NRD, oraz kodeks RSFRR i kodeksy związkowych republik radzieckich. Czechosłowacka ustawa karna oraz. jak to już wspormrano wyżej, kodeks węgierski kwalifikują dodatkowo kradz:eż ze względu na podmiot przestępstwa przez czynnik zawodo wego trudnienia się sprawcy popełnianiem przestępstw (§ 132 ust. 2 lit. b k.k. Cze- 8 9 10
8 P o r. a r t. 250 u s t. 2 k .k . J u g o s ła w ii (300 ty s. d in a ró w ), a r t. 120 $ 9 p o lsk ie g o k.k . (100 i 200 ty s. zł).
9 P o r. a rt. 119 k o d e k s u w y k ro c z e ń p rz y b r a k u w y łą c z e ń o k r e ś lo n y c h w a r t. 130. 10 s t r a f r e c h t d e r D e u tsc h e n D e m o k ra tisc h e n R e p u b lik , L e h rk o m m e n ta r S t GB, B e rlin 1970, t. II, s. 158.
chosłowaeji i § 316 ust. 2 lit. c węgierskiego k.k.). Wymagana do przyjęcia kradzieży kwalifikowanej karalność siprawcy uzależniona jest bądź od ciężaru gatunkowego popełnionego uprzednio przestępstwa (§ 162 ust. 1 pkt 4 k.k. NRD — jednorazowe ukaranie za roabój luib wymuszenie rozbójnicze albo dwukrotne ukaranie za kra dzież), bądź też od jedno- ,lub wielokrotnej karalności za zabór mienia, w tym niekiedy wyłącznie za zabór mienia społecznego. Różnie konstruowany czynnik uprzedniej karalności sprawcy polega albo tylko na poprzednim skazaniu, albo też łączy się wprost z pojęciem recydywy i bywa ograniczany dodatkowo zagrożeniem sprawcy dla porządku prawnego (szczególnie niebezpieczny recydywista — art. 89 k.k RSFRR).
Najczęściej jednak podstawą kwalifikowanych zaborów mienia społecznego są cechy i okoliczności działania przestępnego. Uwzględniając tylko ten czynnik, można doszukać się w analizowanych ustawcdawslwach łącznie więcej niż 30 różnych ty pów kradzieży, co wskazuje na daleko posuniętą kazuistytkę niektórych ustawo- dawstw karnych. Kwalifikujące zabór mienia społecznego cechy i okoliczności dzia łania upatrują większe niebezpieczeństwo czynu i podstawę surowszej odpowie dzialności sprawcy w takich czynnikach, jak miejsce lub czas popełnienia prze stępstwa, użyte środki techniczne do jego dokonania albo sposoby przemawiające za dojrzałością kryminalną sprawcy, wreszcie udział innych osób w zaborze mienia.
Miejsce czynu lub czas działania jako okoliczności kwalifikujące kradzież przyj mują kodeksy karne Bułgarii, Jugosławii, Rumunii i Węgier. Miejscem tym jest naj częściej miejsce publiczne lub środek publicznego transportu,- czynnik czasu zaś to noc, wojna, pożar, powódź, uszkodzenie statku lub inna klęska albo grożące nie bezpieczeństwo itp., co dałoby się ująć jednym syntetycznym określeniem: klęska żywiołowa. Brak tych okoliczności kwalifikujących w innych kodeksach państw socjalistycznych, a także analiza obowiązującego tam uprzednio prawa karnego sugerują, że należy w tym upatrywać wpływów dawnej ustawy karnej austriackiej.
Współudział w przestępstwie jako okoliczność kwalifikująca zabór bywa okreś lany w sposób różny zarówno co do liczby osć-b uczestniczących w przestępstwie, jak i stopnia trwałości łączącego ich porozumienia. Najczęściej jest to samodzielna podstawa wyższej karalność:, ale niekiedy występuje też jako jeden ze współełe- mentów kwalifikowanego zagarnięcia. Konstrukcję tego rodzaju spotykamy w ko deksie polskim przy przestępstwie zagarnięcia aferowego (art. 200), gdzie po rozumień'^ i udział innych osób występują łącznie z wyzyskaniem działalno ści jednostki gospodarki uspołecznionej. Najniższym stopniem tego współudziału jest popełnienie czynu przez dwie osoby, co przyjmują kodeksy Bułgarii i Ru munii.11 Jako stopnie pośrednie spotykamy uprzednią zmowę gruipy osób — RSFRR,11 12 * * * * * zorganizowaną grupę — Albania: i Czechosłowacja,18 wreszcie, związek
11 K o d e k s k a r n y B u łg a rs k ie j R e p u b lik a L u d o w e j, W a rsz a w a 1969 (tłu m . T .L esko) — a rt. 195 u st. 1 p k t 5 („ je ż e li c z y n p o p e łn iły d w ie o so b y lu b w ię c e j w zm oiw ie” ); K o d e k s k a r n y S o c ja lis ty c z n e j R e p u b lik i R u m u n ii, W a rsz a w a 1969 (tłu m . R. A le k sa n d ro w ic z ) — a r t. 209 lit. a (,/k ra d z ie ż d o k o n a n a w s p ó ln ie p rz e z d w ie o so b y lu b w ię c e j” ).
12 u g o ło w n o ie z a k o n o d a tie ls tw o (...), jw . — a r t. 89 u st. 2 („ k ra d z ie ż d o k o n a n a p o w tó rn ie lu b p o u p r z e d n ie j zm o w ie g r u p y o só b ” ).
18 U g o ło w n y j i u g o ło w n o -p ro c e s s u a ln y j k o d ie k s y N a ro d n o j R ie s p u b lik i A lb a n ii, M oskw a 1954 — a r t . 85 („ z a g a rn ię c ie m ie n ia p a ń s tw o w e g o lu b sp o łe c z n e g o p o p e łn io n e p o w tó rn ie lu b p rz e z z o rg a n iz o w a n ą g r u p ę ” ); T re s tn y z a k o n 29.X I .1961 r. Z b ie rk a z d k o n o w CSR C ia s tk a 31 poz 113 r o c n ik 1973 — § 132 u st. 2 lit. a („ je ż e li p o p e łn i c z y n w y m ie n io n y w u s t. 1 ja k o c z ło n e k z o rg a n iz o w a n e j g r u p y ” ).
S t a n i s l a w Ł a g o d z l A s k l N r 7-9 (283-285)
przestępczy — Jugosławia, NRD i Węgry.14
Co się tyczy sposobu działania sprawcy i użytych przezeń środków, to nie są to okoliczności kwalifikujące kradzież w kodeksie albańskim i węgierskim (z wyjąt kiem gdy chodzi o zastosowanie odpowiedzialności karnej za wykroczenie — § 316 ust. 2 k .k ), a w pozostałych kodeksach brak jest jednolitego rozwiązania. Z po jęciem włamania oraz zbliżonymi doń określeniami jak bezprawne użycie klucza, wytrycha, podkopanie się, uszkodzenie przeszkody lub umocnienia, spotykamy się w kodeksach Bułgarii, Jugosławii, Polski i Rumunii. Użycie przez sprawcę specjal nych środków kwalifikuje kradzież: w kodeksie bułgarskim i RSFRR — „zasto sowanie środków technicznych”, a ponadto w kodeksach rumuńskim — „posługi wanie się środkiem odurzającym” i jugosłowiańskim — „posiadanie bro.ii lub innego niebezpiecznego narzędzia”. Ze względu na inny sposób działania .nietechniczny”, ustawy karne Czechosłowacji,- Jugosławii, NRD, Polski, RSFRR i Węgier przyj mują między innymi takie okoliczności kwalifikujące kradzież, jak7 czynność organi zowania przestępstwa, użycie siły lub przemocy nie stanowiącej niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia, upicie pokrzywdzonego bądź stosowanię groźby, jawność dzia łania (grabież), działanie w sposób szczególnie niebezpieczny lub zuchwały, z wiel kim nasileniem woli przestępczej itp. określenie mające charakteryzować większe niebezpieczeństwo sprawcy dla porządku prawnego.
2. Okoliczności kwalifikujące zabór mienia cudzego w ustawodawstwach państw' socjalistycznych
Porównując okoliczności kwalifikujące zabór mienia cuidzego z odpowiednimi rozstrzygnięciami dotyczącymi mienia społecznego, daje się zauważyć, że tylko ustawodawstwa karne Bułgarii, Jugosławii i Węgier zawierają identyczne uregu lowania, odnoszące się zarówno do mienia społecznego jak i cudzego. Kodeksy pozostałych państw zawierają odrębne przepisy dotyczące zaboru mienia cudzego i nieco inaczej konstruowane okoliczności kwalifikujące. Odmienność ta w swej zasadniczej osnowie sprowadza się do konstruowania »kwalifikowanych zaborów mienia cudzego głównie na podstawie tzw. elementów statycznych, tj. okoliczności istniejących w chwili podjęcia działania zabronionego przez ustawę karną i za razem przy częściowej rezygnacji z czynnika wartości oraz elementów dy namicznych (czyli okoliczności wywołanych działaniem sprawcy określonym w przestępstwie typu podstawowego), charakterystycznych w większym stop niu dla kwalifikowanych zaborów mienia społecznego. Spotykamy tu natomiast bardziej rozbudowane cechy i okoliczności działania przestępczego. I tak, gdy w odniesieniu do zaboru mienia cudzego kwalifikowanego przez właściwości przedmiotu przestępstwa (wartość ekonomiczna) wyłączymy ustawodawstwa za wierające identyczne rozstrzygnięcia dla mienia cudzego i społecznego, to okaże się, że tylko w kodeksie polskim możemy się doszukać jednego wypadku kradzieży
u R e c u e il d e s lo is d e la R S F d e Y o u g o sla v ie, v o lu m e X I, C ode p é n a l, B e lg ra d 1964 — a r t. 250 u st. 1 p k t 2 („ je ż e li k ra d z ie ż y d o k o n a n o p rz e z k ilk a o só b , k tó r e są p o łą c z o n e z a m ia re m p o p e łn ie n ia k ra d z ie ż y ” ); K o d e k s k a m y N ie m ie c k ie j R e p u b lik i D e m o k r a ty c z n e j, W a r sz aw a 1972 — § 162 u s t. 1 p k t 2 („ d o p u szc za się c z y n u ja k o o r g a n iz a to r g r u p y , k tó r a p o w s ta ła (...) d la c ią g łe g o p o p e łn ia n ia p r z e s tę p s tw p rz e c iw k o m ie n iu s p o łe c z n e m u ” ); K o d e k s k a m y W ę g ie rs k ie j R e p u b lik i L u d o w e j z 1978 r. — i 316 u st. 2 lit. a („ w z w ią z k u p rz e stę p c z y m ” ).
kwalifikowanej mienia ouidizego ze w.zględu na jego wartość.15 * Jest to jednak prze stępstwo — w razie popełnienia go na szkodę nabywców lub dostawców — .połączo ne częściowo z naruszeniem interesów mienia społecznego przez wyzyskanie dzia łalności jednostki gospodarki uspołecznianej. Inne zaś ustawy karne albo zrezygno wały z wartości ekonomicznej jako czynnika kwalifikującego zabór mienia cu dzego (Albania 18), alibo też dwustopniową jego skalę przy m.eniu społecznym za stąpiły przy mieniu osobistym czynnikiem szkody (RSFRR 17). W mniejszym również
stopniu jako czynnik kwalifikujący zabór cudzego mienia występują rozmiary szkody doznanej przez pokrzywdzonego. Okoliczność ta, mimo występowania w ko deksie rumuńskim przy zaborze mienia społecznego, nie jest znamieniem kwalifi- gującym zabór mienia cudzego. Również w kodeksie czechosłowackim zamiast dwu stopniowej wielkości szkody przy mieniu społecznym, czynnikiem kwalifikującym zabór mienia cudzego jest tylko spowodowanie znacznej szkody.18 Mniej rozbudo wana jest także grupa okoliczności kwalifikujących zabór cudzego mienia, których podstawą wyższej karalności są właściwości podmiotu przestępstwa. W większym stopniu opierają się one na różnie konstruowanej po.wrotności sprawcy do prze stępstwa niż na specjalnym stosunku łączącym go z przedmiotem zaboru.
Rozbudowana kazuistycznie grupa okoliczności kwalifikujących kradzież ze względu na cechy i okoliczności działania przestępnego odnosi się zarówno do miej sca popełnienia czynu jak i czasu działania, różnie konstruowanych postaci współ uczestnictwa i współdziałania sprawcy z innymi osobami przy popełnieniu kra dzieży, a także używanych środków technicznych bądź sposobów w celu zaboru mienia. Jako miejsce przestępstwa powodujące wyższą karalność kradzieży przyj muje się — obok miejsca publicznego — nadto publiczne środki komunikacji lub transportu, teren publicznego przedsiębiorstwa komunikacyjnego lub transpor towego, a także popełnienie czynu w każdymi miejscu, gdzie istnieje zagrożenie publiczne (Rumunia i Węgry). Przyjmujące wyższą karalność kradzieży z uwagi na czas jej popełnienia ustawodawstwa Bułgarii i Jugosławii uznają za takie oko liczności kwalifikujące: działanie w nocy, podczas klęski żywiołowej oraz podczas niebezpieczeństwa zarówno ogólnego, ja'k i wyłącznie w stosunku do pokrzyw dzonego.
Wśród okoliczności kwalifikujących kradzeż wskutek udziału w przestępstwie innych osób (co przyjmuje każde z analizowanych ustawodawstw) występują nie mal wszystkie dające się wyobrazić formy tego udziału. Najniższą z nich jest popełnienie kradzieży wspólnie przez dwie osoby (Rumunia), następnie — zależnie od przyjętego rozwiązania legislacyjnego — dochodzi tu uprzednia zmowa lub po rozumienie tychże osób (Bułgar a), popełnienie przestępstwa przez grupę osób (RSFRR), przez grupę osób charakteryzującą się czynnikiem jej zorganizowania (Albania i Czechosłowacja) i wreszcie - /wiązek przestępczy, którego członków łączy zamiar popełniania kradzieży (Jugosławia, NRB, Węgry) .
Analizując środki techniczne używane przez sprawcę w celu popełnienia zaboru mienia oraz działanie łączące się z naruszeniem zabezpieczenia tamującego dostęp do rzeczy, występuje tu różnorodność rozwiązań legislacyjnych. Naruszenie zabez pieczenia tamującego dostęp do rzeczy nie jest okoliczne ścią kwalifikującą zabór w ustawach karnych Albanii, Czechosłowacji, NRD i Węgier. Okolicznością kwa lifikującą zabór w kk. RSFRR jest użycie środków technicznych, w polskim zaś —
1« P o r. a r t. 202 § 2 p o lsk ie g o k .k 18 P o r. a r t. 185 k .k . A lb an ii. 17 P o r. a r t. 144 i 145 k .k . R SFR R .
64 S t a n i s ł a w Ł a g o d z i A s k l N r 7-9 (283-205)
włamanie. Szczególna mnogość określeń charakteryzujących działanie sprawcy wy stępuje w kodeksach Bułgarii, Jugosławii i Rumunii, gdzie — obok włamania — wymienia się: w Bułgarii — użycie specjalnych środków technicznych, uszko dzenie lub podkopanie przeszkody bądź umocnienia; w Jugosławii — użycie siły przy przedostaniu się do budynków zamkniętych, pokojów, kas pancernych, szaf albo innych pomieszczeń zamkniętych, posiadanie przez sprawcę broni lub innego niebezpiecznego narzędzia w celu ataku lub obrony; w Rumunii — bezprawne użycie klucza lub wytrycha, posiadanie przez sprawcę uzbrojenia, posługiwanie się środkiem odurzającym.
Podobnie rzecz się przedstawia, gdy chodzi o znamiona dotyczące sposobu dzia łania, mające świadczyć o dojrzałości kryminalnej sprawcy oraz o jego większym zagrożeniu dla porządku prawnego i osoby pokrzywdzonego. Nie są to okoliczności kwalifikujące .zabór w kodeksach albańskim i rumuńskim, w pozostałych zaś nie ma jednolitości i występuje tu szereg różnorodnych określeń w rodzaju: działanie jawne, szczególnie niebezpieczne, szczególnie zuchwałe, zawodowe, z wielkim na sileniem woli przestępczej, użycie siły, specjalnych sposobów oraz użycie przemocy nie będącej niebezpieczną dla życia lub zdrowia.
3. Okoliczności kwalifikujące kradzież w ustawodawstwach karnych innych państw europejskich
Już na pierwszy rzut oka widać, że czas powstania ustawy karnej — różny dla poszczególnych kodeksów — oddziaływał w sposób istotny na dobór okoliczności kwalifikujących i tym samym na przedmiotowy zakres przestępstwa pośredniego między kradzieżą prostą a rozbojem. Generalnie rzecz biorąc, europejskie ustawo dawstwa karne XIX wieku cechowała daleko posunięta kaizuistyka, widoczna szczególnie wyraźnie w wypadku przestępstwa kradzieży. Ilość przyjmowanych tu znamion dotyczących okoliczności działania sprawcy łub innych cech kradzieży powodujących wyższą jej karalność jest tak wielka, że możemy się tu doliczyć łącznie ponad 100 znamion kwalifikujących kradzież. Kolejne kodyfikacje karne
pierwszej połowy XX wieku cechowało — czego nie można powiedzieć o kodeksie włoskim — odchodzenie od rozwiązań kazuistycznych w kierunku syntetycznego ujęcia kradzieży. Żaden jednak z tych kodeksów nie osiągnął tego stopnia synte- tyczności, jaki cechował kodeks polski z 1932 r.. Natomiast ostatnie kodyfikacje, tj. kodeks austriacki i znowelizowany kodeks niemiecki, jak również rozwiązania legislacyjne państw socjalistycznych, wskazują wyraźnie na występującą w usta wodawstwie europejskim tendencję do częściowego powrotu w kierunku kaizuistycz- nych uregulowań kwalifikowanych typów kradzieży.
Analizując omawiane kodeksy zauważa się ponadto występujące między nimi różnice i podobieństwa w doborze okoliczności kwalifikujących kradzież, co było powodowane zbliżonymi bądź różnymi warunkami społeczno-gospodarczymi oraz w pewnym stopniu wzorowaniem się na ustawodawstwach karnych innych państw europejskich. Z tego też względu możemy zauważyć w szeregu ustawodawstw rozstrzygnięcia oparte na wzoraich kodeksu francuskiego lub podobne okoliczności kwalifikujące kradzież w kodeksach karnych Republiki Federalnej Niemiec i Re publiki Austrii z 1974 r.19 Analizując te podobieństwa i zróżnicowania,
niejednokrot-19 P o r.: S tra fg e s e tz b u c h -V e rg le ic h , M ü n c h e n 1975, w y d . I I — 8 243 i 244; O . L e u k a u f , H. S t e i n i n g e r : S tra fg e s e tz b u c h , E is e n s ta d t 1974 — § 127 u s t. 2 - § 130.
nie już na podstawie samego charakteru znamion kwalifikujących kradzieży może my wnioskować o społeczno-gospodarczym i ekonomicznym charakterze danego kraju. Nie jest bowiem przypadkiem, że w kodeksie greckim — ze względu na posiadane przez ten kraj zabytki i rozwinięty ruch turystyczny — położono wtięk- szy nacisk na ochronę dóbr kulturalnych oraz środków transportu i bagaży pod różnych,20 a w innych kodeksach na tworzenie kwalifikowanych typów kradzieży godzących w podstawy społeczno-ekonomiczne kraju lub pewnych grup lud ności.21
Porównując znamiona kwalifikujące kradzież w państwach socjalistycznych, ich charakter i podstawy będące uzasadnieniem wyższej karalnośai z takimi znamio nami pnzyjimowianymli przez ustawodawstwa karne innych państw europejskich, obserwujemy dość istotne różnice. Polegają one na niemal zupełnej rezygnacji z następstw czynu jako znamion kwalifikujących wyższą karalność zaboru mienia. Znamię to przyjął jedynie kodeks szwedzki stanowiąc, że „przy ocenie, ozy prze stępstwo jest ciężkie, należy szczególnie brać pod uwagę, czy (_.) dotyczyło ono mienia o znacznej wartości lufo czy stanowiło szczególnie dotkliwą szkodę”.22 Również w rzadkich wypadkach wyżsiza karalność kradzieży wiąże się z właści wościami podmiotu przestępstwa. Te ostatnie znamiona kwalifikujące to pełnienie funkcji publicznej lub uprzednia karalność sprawcy, nie uwzględnia się natomiast w Jzerszym rozmiarze stosunku łączącego sprawcę z przedmiotem zaboru. Jedynie kodeks francuski, a jego wzorem również kodeksy belgijski i portugalski, opierają w dużym stopniu podstawy wyższej karalności na przekroczeniu zaufania, wyni kającego głównie ze stosunku zatrudnienia, w jakim pozostawał sprawca względem pokrzywdzonego lub innych osób. Kwalifikowaną kradzieżą jest tu nawet okra dzenie przez sprawcę osoby znajdującej się w mieszkaniu pracodawcy lub w jego towarzystwie, co wskazuje na daleko posunięty klasowy charakter tych roz strzygnięć.23
Obok wymienionych wyżej różnic pojawiają się także w niektórych ustawodaw- stwach takie znamiona kwalifikujące, których wyżsiza karalność opiera się na wy soce ujemnej ocenie moralnej czynu sprawcy. Znamiona te, dotyczące właściwości osoby pokrzywdzonego, to między innymi: niezdolność do obrony, znajdowanie się
20 M. A n c e l : Des codes p é n a u x e u r o p é e n s (C ode p é n a l g re c de 1950), P a ry ż 1957, T. I l — a r t. 374 lit. „ b ” 1 „ c ” („ k ra d z ie ż m ie n ia m a ją c e g o w a r to ś ć n a u k o w ą , a r ty s ty c z n ą lu b h is to r y c z n ą i z n a jd u ją c e g o się w z b io rz e w y s ta w io n y m w b u d y n k u p u b lic z n y m lu b w k a ż d y m in n y m m ie jsc u p u b lic z n y m ; k ra d z ie ż p o p e łn io n a n a p r z e d m io ta c h p rz e w o ż o n y c h p rz e z ja k ik o lw ie k ś r o d e k t r a n s p o r tu p u b lic z n e g o lu b z ło ż o n y c h p rz e z u r z ę d n ik ó w w m ie j sc a c h p r z e z n a c z o n y c h d o sk ła d o w a n ia rz e c z y p rz e w o ż o n y c h p rz e z p o d ró ż n e g o ”). P o d o b n ie a r t. 825 p k t 6 w ło sk ie g o k .k . z 1930 r. 21 M. A n c e l : D es c o d es (...) (C ode p é n a l f in la n d a is <je 1889), P a r y ż 1957, T. II — ro zd z. 28, § 2 p k t 10 ( „ k to d o p u sz c z a się k ra d z ie ż y (...) r e n if e r ó w lu b in n e g o b y d ła p a są c e g o się n a d w o r z e ” ); M. A n c e l : Des c o d es (...) (C ode p é n a l n o r v é g ie n d e 1902), P a r y ż 1958, T. I I I — a r t. 259 („Z a k ra d z ie ż lu b in n e s p rz e n ie w ie rz e n ie r e n if e r ó w lu b z a u d z ie le n ie u m y ś ln e j p o m o c y p rz y sp e łn ie n iu p r z e s tę p s tw a (...)” ; M. A n c e l : Des c o d es (...) (Code p é n a l n è e r la n d is d e 1881), P a r y ż 1958, T . I II — a r t. 311 p k t 1 („ k ra d z ie ż b y d ła w p o lu ” ) .
22 D as sc h w e d isc h e K rim in a lg e se tz b u c h v o m 21 D eze m b e r 1962, B e rlin -N e w Y o rk 1976, ro zd z. 8 § 4.
28 M. A n c e l : Des C odes (...) (C ode p é n a l f ra n ç a is d e 1810), P a r y ż 1957, T. II — a rt. 386 p k t 3 ( „ je ż e li z ło d z ie j je s t s łu ż ą c y m lu b o so b ą n a j ę t ą d o u s łu g i, ja k ró w n ie ż k ie d y p o p e łn i! k r a d z ie ż w z g lę d e m osób, k tó r y m o n n ie słu ż y ł, le c z k tó r e z n a jd o w a ły się w d o m u je g o p a n a b ą d ź w je g o to w a r z y s tw ie , a lb o je ż e li je s t on r o b o tn ik ie m , c z e la d n ik ie m lu b te r m in a to r e m w d o m u , w a rs z ta c ie lu b m a g a z y n ie sw eg o p a n a , a lb o u o so b y p r a c u j ą c e j z a z w y c z a j W d o m u , g d z ie o n d o k o n a ł k ra d z ie ż y ” ). P o d o b n ie a r t 464 k .k . B e lg ii z 1867 r . o ra z a r t . 425 p k t 1—4 k .k . P o r tu g a lii z 1886 r.
6 6 S t a n i s ł a w Ł a p o d z i ń s k t N r 7- 9 (283-285)
w przymusowej sytuacji, nieprzytomność,, ciężka choroba, choroba umysłowa, wiek pokrzywdzonego poniżej 12 lat czy wreszcie kradzież ubrania kąpiącej się osoby i szereg innych.*4
W głównym natomiast stopniu wyższa karalność kwalifikowanych zaborów mie nia o.pdera się w tej grupie ustawodawstw na właściwościach skradzionej rzeczy oraz na cechach i okolicznościach działania sprawcy. Szczegółowość zaś tych dodat kowych znamion jest niekiedy tak obszerna, że nie traci na swej aktualności ocena S. Budzińskiego o obfitości kaauistycznych rozwiązań, jak również to, że „po mysłowość i pogoń” niektórych ustawodawstw, w wyszukiwaniu okoliczności kwa lifikujących kradzież są wprost imponujące24 25 26 Na potwierdzenie tej oceny wystar czy wskazać na takie kwalifikujące kradzież cechy rzeczy, jak rzecz poświęcona służbie Bożej, rzecz pasażera, rzecz przewożona, przeznaczona do przewozu, rzecz 0 określonej kwotowo w kilku stopniach wartości pieniężnej,26 rzecz zajęta, od dana w zastaw, powierzona, znajdująca się w urzędzie, zabezpieczona przed zabo rem, należącą do latarni morskiej, niesiona', transportowana, narażona na niebez pieczeństwo, o wartości naukowej, kulturalnej, artystycznej, historycznej, konie, krewy, renifery, bydło pasące się na dworze, trzy sztuki zwierząt zgromadzone w stadzie i szereg innych dodatkowych cech tego mienia.27 Występujący również w kilkunastu odmianach — jako podstawa wyższej karalności — czas działania, poza okresem nocy i klęski żywiołowej, obejmuje sżcaególną ochroną komunikację 1 transport (w czasie jazdy, w czasie ruchu pociągu, okrętu itp.).28
Wyższa karalność zaboru mienia ze względu'na użyle środki techniczne uwzględ nia działanie sprawcy za pomocą szeregu różnych postaci włamania (niejedno krotnie też, idąc tu za> ustawodawstwem francuskim, z podziałem na włamanie zewnętrzne i w ewnętrzne29), za pomocą wtargnięcia lub posiadania w chwili czynu narzędzi lufo środków mogących zagrozić bezpieczeństwu pokrzywdzonego. Dużą ilość i różnorodność okoliczności kwalifikujących kradzież spotykamy również w od niesieniu do sposobu działania sprawcy. Jako podstawę wyższej karalności uwzględ nia się tu czynnik podstępu, użycia przemocy Skierowanej najczęściej przeciwko rzeczy, a także czynnik zawodowości lub specjalizacji sprawcy w złodziejskim rze miośle (uprawianie "kradzieży zawodowo, z przyzwyczajenia, z zamiarem stworze nia sobie stałego dochodu^ zręczność działania, zamaskowanie się, podstępność,
24 M. A n c e ł : L e s c o d e s (...) (C ode p é n a l fin la n d a is d e 1889), P a r y ż 1957, T. II — rozdz.~28, § 2 p k t 7 i 11 („ n a sz k o d ę o so b y , k tó r a z p o w o d u r o z ru c h ó w , u c is k u sp o w o d o w a n e g o p rz e z w ro g a (...) e p id e m ii lu b in n e g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a n ie je s t w s ta n ie b ro n ie n ia s w e g o m ie n ia ; n a sz k o d ę osó b z n a jd u ją c y c h się w k ą p ie li lu b śp ią c y c h n a d w o rz e lu b c ię ż k o c h o r y c h t a m le ż ą c y c h lu b b e z p r z y to m n y c h a lb o d z ie c i p o n iż e j l a t d w u n a s tu lu b u m y sło w o c h o r y c h ” ). P o d o b n ie § 128 u s t. 1 p k t 1 k .k . R e p u b lik i A u s tr ii („(...) b ą d ź p rz y w y k o r z y s ta n iu s t a n u p o k rz y w d z o n e g o , k tó r y c z y n i go b e z b r o n n y m ” ) o ra z § 243 u s t. 1 p k t 6 k .k . R F N . 25 S . B u d z i ń s k i : O p r z e s tę p s tw a c h w sz czeg ó ln o śc i — W y k ła d p o ró w n a w c z y z u w z g lę d n ie n ie m p r a w o b o w ią z u ją c y c h w K ró le stw ie P o ls k im i G a lic y i A u s tr y a c k ie j, W a rsz a w a 1883, s. 161—473.
25 A rt. 421 k .k . P o rtu g a lii z 1886 r. p r z y jm u je p ię ć s to p n i w a r to ś c i sk ra d z io n e g o m ie n ia : d o 1 ty s ., do 5 ty s ., d o 20 ty s ., d o 500 ty s. i p o n a d 500 ty s. e sc u d o s. 27 P o r.: § 128 u s t. 1 pikt 2 i 3 k .k . A u s tr ii z 1974 r.; ro zd z. 28, § 2 p k t l1—4 k .k . F i n la n d ii z 1889 r . ; a r t. 374 lit. a—c k .k . G r e c ji z 1950 r.; a r t. 505 i 516 p k t 1 k .k . H is z p a n ii z 1870 r ., a r t. 311 p k t 1 k .k , H o la n d ii z 1881 r .; § 243 u s t. 1 p k t 2. 4 1 5 k .k . R F N z 1871 r .: a r t. 259 k .k . N o rw e g ii z 1902 r .; a r t. 421 k .k . P o r tu g a lii z 1886 r .; ro zd z. 8, § 4 k .k . S z w e c ji z 1962 r.; a r t. 625 p k t 6—8 k .k . W io ch z 1930 r. 28 M. A n c e l : L es co d es (...) (Code p é n a l e sp a g n o l de 1870, te x te r e fo n d u e n 1S44), P a r y ż 1957, T. I I — a r t. 506 p k t 4 („ k ie d y p rz e s tę p s tw o b ę d z ie p o p e łn io n e p rz e c iw k o o b ie k to m b i u ro w y m , b a n k o w y m , p o d a tk o w y m , h a n d lo w y m lu b w s z y stk im in n y m , g d zie b ę d ą p rz e c h o w y w a n e k a p ita ły , a lb o p rz e c iw k o o so b ie k tó r a je d o z o ru je lu b t r a n s p o r t u j e ” ). 29 P o r. a r t. 394 k .k . F r a n c ji i a r t. 504 k .k . H isz p a n ii.
pcwoływnie się bezpodstawnie na pełnienie funkcji, wyrwanie prz.edm.ioiu z r^ki, zerwanie go z osoby i^p.).80 Niekiedy również punkt ciężkości kwalifikowanego typu kradzieży zostaje przeniesiony na osobę sprawcy albo na pewne elementy czynu ciągłego, sikoro wymienia się wiprost jako znamię kwalifikujące dopuszczenie się pewnej liczby kradzieży81 albo. też dokonanie jej w sposób świadczący o tym, że sprawca jest szczególnie niebezpieczny.82 Granice tego ostatniego pojęcia są taik nieostre i uzależnione niekiedy od uznawanej w pewnym okresie polityki ścigania, że może to prowadzić do nazbyt szerokiej i niekiedy dowolnej interpretacji.
Kradzieże kwalifikowane znamieniem współdziałania sprawcy z innymi oso bami w popełnieniu przestępstwa nie wykazują różnic w stosunku do rozstrzygnięć przyjętych w krajach socjalistycznych. Podobnie więc jak i tam, poczynając od popełnienia przestępstwa przez dwie osoby, a kończąc na działaniu w bandzie za wiązanej dla systematycznego popełniania kradzieży, okoliczności te — w zależności od przyjętych rozwiązań ustawowych — uznawane są za kwalifikujące kradzież i pociągające za sobą jej wyższą karalność.
*
Z przytoczonych wyżej uwag wynika, że uregulowania prawne dotyczące prze stępstwa kradzieży mogą być dokonane różnymi metodami. Drwię z nich to metody skrajnie sobie przeciwstawne, z których pierwsza polega na syntetycznym ujęciu tego przestępstwa, druga zaś, kazuistyczna, przyjmuje szeroko rozbudowane oko liczności kwalifikujące i — stosownie do ich ciężaru gatunkowego — „drabinowe” zróżnicowanie zagrożenia karnego. Pośrednia między nimi metoda również przyj muje kwalifikowane typy kradzieży, jednakże w ich ilości oraz w doborze oko liczności kwalifikujących wykazuje pewne umiarkowanie. Nie sposób jest wpraw dzie określić jej granice, Lecz wydaje się, że metoda ta spełnia powyższe warunki, gdy odrzuca jego okołicztncści kwalifikujące to wszystko, oo w działaniu sprawcy jest przypadkowe bądź jednostkowe, natomiast bierze za podstawę zdarzenia powtarzające się często i wymagające w odczuciu społecznym szczególnego na piętnowania.
Stosując tego rodzaju ocenę dochodzimy do wniosku, że żadne z analizowanych ustawodawstw nie posługuje się metodą syntetycznego ujęcia przestępstwa kra dzieży, jaka była właściwa w tym zakresie niepowtarzalnemu swoją oryginalnością polskiemu kodeksowi z 1)932 r. Ustawodawstwa te przyjęły raczej metodę pośrednią lub kazuistyczną, przy czym istotny wpływ na jej wybór miał zasadniczo czas po wstania ustawy oraz dominująca w danym okresie i w danym kraju koncepcja kary odwetowej bądź kary celowej. Dobór zaś okoliczności kwalifikujących zależny jest w wysokim stopniu od występujących typów własności oraz społeczno-gospo darczego rozwoju kraju. Nie sposób ocenić, która z tych metod — wyłączając ure gulowania kazurstyczne — a także które z okoliczności kwalifikujących kradzież są bardziej prawidłowe. Ooena taka bez uwzględnienia całokształtu życia społeczno- -gospodarczego, warunków kulturowych i statystyki przestępczości danego kraju,
so P a r a g r a f 130 k .k . A u s trii, a r t. 467 k .k . B e lg ii, a r t. 37*4 lit. e k le . G re c ji, 5 243 u st. 1 p k t 3 k .k . R F N , a r t. 137 u s t. 2 k .k . S z w a jc a rii, a r t . 625 p k t 4 i 5 k .k . W łoch.
»1 M. A n c e i: L es c o d es (...) (C ode p é n a l d a n o is d e 1930), F a r y ż 1956, T . I — a r t. 286 ( „ k ra d z ie ż m a c h a r a k t e r sz czeg ó ln ie c ię ż k i (...), k ie d y s p ra w c a d o k o n a ł p e w n e j lic z b y k r a d z ie ż y ” ). P o d o b n ie a r t. 244 kJc. Is la n d ii z 1940 r.
»s S z w a jc a rs k i k o d e k s k a r n y z 21X11.1937 r . W a r a t a w a 1960 — a r t . 137 u st. 2 ( „ je ż e li in n e o k o lic z n o ś c i k ra d z ie ż y w s k a z u ją n a sz c z e g ó ln e Je j n ie b e z p ie c z e ń stw o ” ), p o d o b n ie a r t. 374 lit. 1 k .k . G re c ji o ra z a r t. 258 k .k . N o rw e g ii i in n e .
68 S t a n l s l a w Ł a g o d z i ń s k i N r 7-9 (283-285)
oparta poza tym wyłącznie na rozstrzygnięciach obowiązujących w innych usta- wodawstwach karnych, byłaby Zbyt dowolna.
Przyjęcie w ustawie kwalifikowanych typów kradzieży, sizczególnie zaś posłu giwanie się metodą kazudstyczną i „drabinowym” stopniowaniem ich ciężaru ga tunkowego, prowadzi do zaostrzenia odpowiedzialności karnej sprawcy. Zjawisko to w ustawodawstwie państw socjalistycznych potęgowane jest nadto odrębnym re gulowaniem odpowiedzialności karnej za zabór mienia społecznego, którego szcze gólna ochrona polega głównie na zaostrzeniu karalności. W następstwie powyż szego odpowiedzialność ta w skrajnych wypadkach przybiera nawet postać kary eliminacyjnej, a w każdym razie łączy się z odpowiedzialnością majątkową spraw cy aż do całkowitej konfiskaty jego mienia. Tendencja ta, szczególnie silna w pierw szym okresie wprowadzania odrębnego ustawodawstwa o ochronie mienia spo łecznego, ulega potem pewnej liberalizacji, a jej wyrazem są między innymi roz strzygnięcia w zakresie kary przyjęte ostatnio w kodeksie węgierskim z 1978 roku. W odniesieniu do mienia społecznego występuje również w większym stopniu obiektywizacja odpowiedzialności karnej wobec oparcia kwalifikowanych typów kradzieży tego mienia na następstwach czynu.
Zawarte w rozdziale XXIX rozstrzygnięcia obowiązującego obecnie u nas ko deksu co do przestępstwa kradzieży przyjęły za kwalifikujące kradzież takie oko liczności jej popełnienia, jak zarządzanie mieniem społecznym, wynikający z zaj mowanego stanowiska luib fulnfccji obowiązek ochrony mienia społecznego lufo nad zór nad nim, znaczna wartość mienia, wyzyskanie działalności jednostki gospodarki uspołecznionej, porozumienie z innymi osobami, działanie w sposób szczególnie zuchwały luib z włamaniem, wreszcie użycie gwałtu dla utrzymania się w pos:ia- .danśu skradzionego mienia. Uregulowania te właściwe są bardziej metodzie po
średniej, a okoliczności kwalifikujące kradzież nie różnią się od występujących powszechnie w ustawodawsłwach karnych innych państw europejskich. Ich pod stawą są właściwości przedmiotu przestępstwa, podmiotu przestępstwa oraz cechy i okoliczności przestępczego działania.
Opisane zjawisko stopniowego zaostrzania sankcji karnej za kradzież kwalifi kowaną ze względu na drabinowe stopniowanie jej ciężaru gatunkowego oraz od rębne regulowanie odpowiedzialności za zabór mienia społecznego wystąpiło rów nież w ustawodawstwie* polskim. Obserwujemy je szczególnie wyraźnie w aktach prawnych dotyczących ochrony mienia społecznego (dekrety marcowe z 1053 roku oraz ustawy ze stycznia 1958 i czerwca 1959 roku). Tendencja ta była również wi doczna w powojennych projektach kodeksu karnego.33
88' P a r .: a r t. 121 1 178 p r o j e k t u k .k . z 1856 r .; a r t. 294 1 298 p r o je k tu z 1963 r.; a r t. 195, 19« i 204 p r o je k tu z 1966 r .; a r t. 206—206 1 214 p r o je k tu k .k . z 1968 r. — o ra z p rz e w id z ia n e w n ic h z a g ro ż e n ie .
