Granice opieki lekarskiej : (na marginesie orzeczeń Sądu Najwyższego)

Jerzy Sawicki

Granice opieki lekarskiej : (na

marginesie orzeczeń Sądu

Najwyższego)

Palestra 8/10(82), 49-60

1964

JERZY SAWICKI

G ra n ice opieki lekarskiej

( N a m argin esie o rze c z e ń Sq du N a jw y ższe g o )

I. O d p o w ie d ź n a p y ta n i e , k ie d y le k a r z n ie m o że o d m ó w ić w e z w a n iu do u d z ie le n ia p o m o c y i je s t o b o w ią z a n y p o d ją ć le c z e n ie — je s t ju ż z p u n k tu w id z e n ia d e o n to lo - g iczn e g o d o s ta te c z n ie t r u d n a . W d ru g ie j p o ło w ie X I X w ie k u p o w s ta je n o w y ro d z a j o b o w ią z k ó w p r a w n y c h , za n ie s p e łn ie n ie k tó r y c h g ro z i s a n k c j a k a r n a . N a le ż y do n ic h p r z e d e w s z y s tk im o b o w i ą z e k n i e s i e n i a p o m o c y o so b o m z n a jd u ją c y m się w s ta n ie n ie b e z ­ p ie c z e ń s tw a . S a n k c ję tę — b e z w z g lę d u n a ró ż n e s f o rm u ło w a n ia u s ta w o d a w c z e — o d n io s ły z a ró w n o ju d y k a t u r a , j a k i d o k tr y n a r ó w n ie ż do le k a r z a . W te n sp o só b p r o b le m y z w ią z a n e z ty m o b o w ią z k ie m le k a r s k im te ż z n a la z ły się w p o lu d z ia ła n ia p r a w a k a rn e g o . P o c z y n a ją o n e n a b ie r a ć sz c z e g ó ln e j a k tu a ln o ś c i z c h w ilą u p o w s z e c h n ie n ia s łu ż b y z d ro w ia i ro z w o ju b e z p ła tn e j o p ie k i le k a r s k ie j. W z w ią z k u z t ą e w o lu c ją k o n ­ s e k w e n c je n ie s p e łn ie n ia o b o w ią z k u le c z e n ia , g ro ż ą c e p e w n e j k a te g o r ii le k a r z y , są n a w e t z n a c z n ie p o w a ż n ie js z e n iż o d p o w ie d z ia ln o ść z a fo r m a ln e p rz e s tę p s tw o w y n i ­ k a ją c e z z a n ie c h a n ia n ie s ie n ia p o m o cy , p rz e w id z ia n e w a r t. 247 k .k .1 T r u d n ie js z e i b a r d z ie j s k o m p lik o w a n e je s t z a g a d n ie n ie z a k r e s u i g r a n i c te g o o b o w ią z k u . D o ty c z y o no z r e s z tą n ie ty lk o le k a r z a w e z w a n e g o do w y p a d k u n a g łe g o , w k tó r y m g ro zi u t r a t a ż y c ia lu b n ie b e z p ie c z e ń s tw o k a le c tw a ; o d n o si się to o d p o ­ w ie d n io z a ró w n o do p a c j e n t a h o s p ita liz o w a n e g o , j a k i d o c h o re g o p o z o s ta ją c e g o w o tw a r ty m le c z n ic tw ie p o d o p ie k ą le k a r z a . S y tu a c je k o n k r e tn e , w k tó r y c h p ro b le m te n w y s tę p u je , m o g ą b y ć n a jr o z m a its z e . O to k ilk a p r z y k ła d ó w : a) L e k a r z p o g o to w ia lu b in n y le k a r z w e z w a n y do n a g łe g o w y p a d k u u w a ż a , że c h o ry m u s i b y ć n a ty c h m ia s t p rz e w ie z io n y do s z p ita la . P a c je n t n ie c h c e o p u ­ ścić sw eg o d o m u i n ie w y r a ż a z g o d y n a p rz e w ie z ie n ie do le c z n ic y .

b) C h o ry , k tó r y z n a jd u j e się ju ż w s z p ita lu , n ie godzi się n a z a b ie g o p e r a c y jn y , u w a ż a n y p rz e z le k a r z a z a a b s o lu tn ie k o n ie c z n y . c) C h o ry , p o z o s ta ją c p o d o p ie k ą le k a r z a w le c z n ic tw ie o tw a r ty m , n ie s to s u je się do te r a p ii p rz e z n ie g o p r z e p is a n e j. P o d o b n ie m oże się z a c h o w a ć p a c je n t p r z e ­ b y w a ją c y w s z p ita lu . T rz e b a z w ró c ić w ty m m ie js c u u w a g ę n a to , że w w y p a d k a c h , k ie d y o p ie k a l e k a r s k a op e r a się n a p r a w n o - p r y w a tn e j u m o w ie , te g o ro d z a ju s y t u a c je p o w s ta ją ra c z e j r z a d k o . P a c j e n t w y b ie r a le k a r z a n a ogół p o to , że b y s to s o w a ć s ię d o je g o p o r a d , b o p rz e c ie ż z a t e p o r a d y p ła c i. J e ż e li z a ś n ie z a m ie rz a go s łu c h a ć , to p r z e ­ s t a je się u n ie g o le c z y ć i w te n sp o só b ro z w ią z u je u m o w ę . D la ty c h w y ją tk o w y c h

i P o r . J . S a w i c k i : P r z y m u s le c z e n ia i e k s p e r y m e n t l e k a r s k i, 1964.

50 J e r z y S a w i c k i N r 10 (82)

s y tu a c ji, k ie d y p a c j e n t n ie s to s u je się do o tr z y m a n y c h zle c e ń , u s t a w a o z a w o d z ie l e k a r z a z r. 1950 p r z e w id u je w a r t . 22 p r a w o o d s tą p ie n ia p rz e z le k a r z a od le c z e n ia c h o re g o p o u p r z e d n im z a w ia d o m ie n iu o ty m sa m e g o p a c je n ta lu b o so b y , k tó r a się f a k ty c z n ie n im o p ie k u je . P r a w o to j e d n a k je s t o g ra n ic z o n e k la u z u lą z a w a r tą w a r t . 12 c y t. u s ta w y , z g o d n ie z k tó r ą n ie w o ln o le k a r z o w i z a p r z e s ta ć o p ie k i m i- m o n i e s t o s o w a n i a s i ę p a c je n ta d o je g o z a le c e ń , je ż e li p o z o s ta w ie n ie bez o p ie k i m o g ło b y s p o w o d o w a ć u t r a t ę ż y c ia lu b k a le c tw o . J e d n a k ż e n a w e t w w y ­ p a d k u g ro ź b y ś m ie r c i lu b k a le c tw a m o że le k a r z o d s tą p ić od d a ls z e g o le c z e n ia , je ż e li p r a k t y c z n ie je s t m o ż liw e n ie z w ło c z n e u z y s k a n ie p o m o c y le k a r s k ie j p rz e z s ta c ję p o g o to w ia r a tu n k o w e g o lu b in n ą in s ty tu c ję p rz e z n a c z o n ą do u d z ie la n ia p o ­ m o cy le k a r s k ie j. P r a k ty c z n ie w ię c b io r ą c , le k a r z o p ie k u ją c y się c h o ry m n a p o d s ta w ie u m o w y p r y w a tn o - p r a w n e j r z a d k o b ę d z ie w s y tu a c ji n a r z u c a ją c e g o się s a m a r y t a n i n a 2. A le ró w n ie ż i tu , ze w z g lę d u n a o g ra n ic z a ją c e z a s trz e ż e n ie u s ta w y , m o ż e p o w ­ s ta ć p y ta n ie , j a k się m a z a c h o w a ć le k a r z , je ż e li n a z a s a d z ie a r t . 22 i 12 u s ta w y o z a w o d z ie le k a r z a m u s i się m im o w s z y s tk o n a d a l o p ie k o w a ć n ie s to s u ją c y m się do je g o w s k a z a ń p a c je n te m .3 D o czego o g r a n ic z a ją się w ó w c z a s o b o w ią z k i l e ­ k a r z a ? W e d łu g j a k i c h m ie rn ik ó w n a le ż y o c e n ia ć w y p e łn ia n ie je g o o b o w ią z k ó w ? II D o tk n ę liś m y ty m s a m y m k il k u p y ta ń , n a k tó r e je d n a k o w ie le czę śc ie j w y p a d a d a w a ć o d p o w ie d z i le k a r z o m z a tr u d n io n y m w s p o ł e c z n e j s ł u ż b i e z d r o w i a , w ty m ró w n ie ż le k a r z o m p o g o t o w i a d o r a ź n e j p o m o c y l e k a r s k i e j . Ic h b o w ie m , j a k o d z ia ła ją c y c h n ie z w y b o r u p a c je n ta , a le z ty t u łu s w y c h o b o ­ w ią z k ó w s łu ż b o w y c h , p a c je n t sa m z w o ln ić od le c z e n ia n ie m o że. A o n i s a m i te ż n ie m o g ą o d s tą p ić od le c z e n ia c h o re g o , k tó r y u p o rc z y w ie n ie s to s u je się d o o tr z y ­ m a n y c h z a le c e ń .

J a k w ię c p o g o d z ić w ta k im w y p a d k u o b o w ią z e k le k a r z a k o n ty n u o w a n ia o p ie k i z je g o o b o w ią z k ie m s to s o w a n ia się do z a s a d w ie d z y le k a r s k ie j?

Z a jś ć t u m o g ą ró ż n e s y tu a c je . D o n a jb a r d z ie j c z ę sty c h , n ie m a l że ty p o w y c h , z a lic z y ć n a le ż y w y p a d e k , k ie d y le k a r z p o g o to w ia z a le c a p rz e w ie z ie n ie do s z p ita la , n a co p a c je n t n ie c h c e się zg o d zić . M o ty w y , ja k i m i się k ie r u je c h o ry , n ie m a ją d la p r a w n e j o c e n y z a c h o w a n ia s ię le k a r z a z a s a d n ic z e g o z n a c z e n ia . J e s t o c z y w iśc ie z r o ­ z u m ia łe , że c h o d z i t u o p a c je n ta p rz y to m n e g o , z d o ln e g o d o p o d ję c ia ta k ie j d e c y z ji a lb o te ż o d e c y z ję o so b y u p o w a ż n io n e j d o te g o w im ie n iu m a ło le tn ie g o lu b n ie ­ p rz y to m n e g o . C óż m a r o b ić le k a r z , k ie d y m im o p e r s w a z ji i w y ja ś n i e ń u p a r t y c h o ry p o z o s ta je p rz y sw o im , a r o d z a j c h o ro b y n ie u p o w a ż n ia w m y ś l p rz e p is ó w d o z a s to s o w a n ia p r z y m u s u .4 J e ż e li w e d łu g z a s a d s z tu k i le k a r s k ie j is tn ie je m o ż liw o ść s to s o w a n ia le c z e n ia , 2 P o g lą d t e n u k s z ta łto w a ł się , je ś li ch o d z i o tz w . „ p r y w a t n y c h p a c je n tó w ” , n a p o d s ta - w ie w ie lo w ie k o w e j t r a d y c j i i z a s a d n ic z y c h w ą tp liw o ś c i n ie b u d z i. P o r . G. S c h u l z : D e r A rz t v o r d e m R ic h te r , 1962, s tr . 51; L . K o r n p r o b s t : C o n tr a t d e s so in s m é d ic a u x , 1960, s tr . 48; E . B e n z o : L a r e s p o n s a b ilita d p r o fe s io n a l d e l m edico» 1944, S tr. 310, 312. o N a w e t d la w a r u n k ó w a m e r y k a ń s k ic h , g d z ie s to s u n e k o p a r t y n a u m o w ie p r y w a t n o - p r a ­ w n e j j e s t n a jb a r d z ie j ty p o w y , p o w s ta je p y ta n ie , k ie d y l e k a r z p rz e z z a n ie c h a n ie d a ls z e g o le - c z e n ia d o p u s z c z a s ię tz w . a b a n d o n m e n t (p o rz u c e n ia ) w h ic h is a c tio n a b le . P o r . A . M c C o i d : T h e c a r e r e q u i r e d o f m e d ic a l p r a c titio n e r s , 1960, s tr . 20. * C o d o r o d z a j u (w w y ją tk o w y c h w y p a d k a c h ) k r o k ó w p r z y m u s o w y c h p o r . B. P o p i e l - s k i : M e d y c y n a i p r a w o , 1963, s t r . 300 i n a s t.

N r 10 (82) G r a n ic e o p ie k i le k a r s k i e j ₅₁ c h o ć b y m n ie j s k u te c z n e g o , ta k ż e w w a r u n k a c h d o m o w y c h , to le k a r z p o w in ie n się o g ra n ic z y ć do teg o r o d z a j u z a b ie g ó w . W sz y stk o z a te m , c o z p u n k t u w i d z e n i a l e k a r s k i e g o w t y c h o g r a n i c z o n y c h w o l ą p a c j e n t a w a r u n ­ k a c h n i e n a r u s z a z a s a d w i e d z y m e d y c z n e j , m o ż e b y ć i p o w in n o by ć d o k o n a n e . D o k o n y w a n ie je d n a k w w a r u n k a c h d o m o w y c h z a b ie g ó w , k tó r e m o ż n a p r z e p r o ­ w a d z ić t y l k o w s z p i t a l u l u b p r z e z l e k a r z a s p e c j a l i s t ę , m o ż e b y ć u z n a n e z a b e z p ra w n e i — w z a le ż n o śc i o d k o n s e k w e n c ji — k w a lif ik o w a n e ja k o p r z e s tę p s tw o p rz e c iw k o ż y c iu lu b z d ro w iu . J e ż e li n a to m ia s t z p u n k t u w id z e n ia m e d y c z n e g o (co b ę d z ie m o ż e rz a d k o ś c ią ) ż a d e n u ż y ty ś r o d e k l u b ż a d n a s to s o w a n a m e to d a le c z e n ia w w a r u n k a c h p o z a s z p ita ln y c h n ie b ę d ą z g o d n e z w ie d z ą m e ­ d y c z n ą , to le k a r z p o w in ie n się p o w s tr z y m a ć od d o k o n a n ia ja k ie g o k o lw ie k z a b ie g u . L e k a r z m u s i się w te d y o g ra n ic z y ć w y łą c z n ie do w p ły w a n ia n a c h o re g o , b y z m ie ­ n ił s w e n a s ta w ie n ie . Z a z a n ie c h a n ie o p ie k i o ra z z a w s z e lk ie k o n s e k w e n c je z ty m z w ią z a n e le k a r z — rz e c z j a s n a — n ie o d p o w ia d a . W ie lo k ro tn ie z w r a c a n o n a to u w a g ę z a ró w n o w d o k tr y n ie , j a k i w o rz e c z n ic tw ie są d o w y m . M im o k ilk u s tw o rz o n y c h p rz e z p r a w o m o ż liw o śc i p o z w a la ją c y c h w ja k i ś sp o ­ só b n a rz u c ić p a c je n to w i w o lę le c z ą c e g o o ra z m im o p e w n y c h w a h a ń w z a p a t r y ­ w a n ia c h n a to z a g a d n ie n ie , p o d s ta w o w ą z a s a d ą , k tó r ą p o w in ie n się k ie r o w a ć le ­ k a r z , p o z o s ta je c h y b a n a d a l s z a c u n e k d la p r a w a p a c je n ta do d e c y d o w a n ia o sw y m losie.

M u s i się b o w ie m p o z o s ta w ić je d n o s tc e n ie ty lk o d e c y z ję o ty m , czy g o d zi s ię na p o n ie s ie n ie r y z y k a z w ią z a n e g o w ja k i ś sp o só b z w s z e lk im i z a b ie g a m i, a le n a w e t p e łn ą sw o b o d ę co d o p o w z ię c ia p o s ta n o w ie n ia , czy c h c e w o g ó le p o w ró c ić do z d r o ­ w ia . C z ło w ie k m o że m ieć p o w a ż n e p o w o d y , b y n ie z w a lc z a ć c h o ro b y , b y n ie ł a ­ go d zić je j s k u tk ó w lu b — p o p r o s tu >— b y n ie z d o b y w a ć się n a o f i a r ę z w ią z a n ą z w a lk ą o p o w ró t d o z d ro w ia .

P . B o c k e lm a n n , je ś li c h o d zi o a u to n o m ię je d n o s tk i, w je d n e j z p r a c s tw ie r d z a w rę c z , co n a s t ę p u je : „C h o ćb y n a w e t p r z e s ła n k i, z p o w o d u k tó r y c h c z ło w ie k b ę ­ d zie się w a h a ł p o s tą p ić z g o d n ie z z a le c e n ie m le k a r z a , b y ły n ie p r z e k o n y w a ją c e , n a le ż y je g o p o s ta n o w ie n ie u s z a n o w a ć (...). L e k a r z n ie m o ż e so b ie a ro g o w a ć p r a w a z jn u s z a n ia c h o re g o d o p o d d a n ia się o k re ś lo n e m u z a b ie g o w i w b r e w je g o w o li, c h o ć ­ b y p o s ta n o w ie n ie p a c je n ta b y ło n ie r o z s ą d n e lu b le k k o m y ś ln e .” 5

N a le ż y tu z a z n a c z y ć , że n a sz S ą d N a jw y ż s z y w y p o w ie d z ia ł się j u ż w te g o r o ­ d z a ju s p r a w a c h . C h o d z iło m ia n o w ic ie o s y tu a c ję , k ie d y p a c je n t, w e z w a w s z y l e ­ k a r z a p o g o to w ia , o d m ó w ił u d a n ia się d o s z p ita la m im o sta n o w c z e g o z a le c e n ia i w ie lo k r o tn y c h n a le g a ń le k a r z a w z w ią z k u z p o s ta w io n ą d ia g n o z ą .

W w y r o k u S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 10.1.1964 r o k u ( I I I K 131/63) c z y ta m y n a in te r e s u ją c y n a s te m a t:

„N ie m o ż n a p o d z ie lić s ta n o w is k a S ą d u W o je w ó d z k ie g o co d o teg o , że o s k a r ż o n a P . d o p u ś c iła się w y s tę p k u z a r t . 242 § 3 d la te g o , że n ie w y m o g ła n a C. p o d d a n ia się le c z e n iu s z p ita ln e m u , o g ra n ic z a ją c s ię d o z a p is a n ia a n ty b io ty k ó w i ś r o d k ó w n a s k u r c z o w y c h o ra z do w y p is a n ia s k ie ro w a n ia do s z p ita la , j a k ró w n ie ż d la te g o , że p o z o s ta w iła c h o rą b ez ś c isłe j i c z u jn e j o p ie k i le k a r s k ie j.

B łę d n y je s t p o g lą d S ą d u W o je w ó d z k ie g o , ż e o s k a r ż o n a b y ła o b o w ią z a n a w y m ó c n a C. n a ty c h m ia s to w e p o d d a n ie się le c z e n iu s z p ita ln e m u . S k o ro o s k a r ż o n a w y p i­

sa ła s k ie ro w a n ie do s z p ita la i u p rz e d z iła p a c je n tk ę o g ro ź n y c h s k u t k a c h d la je j z d ro w ia w ra z ie n ie p o d d a n ia się le c z e n iu s z p ita ln e m u , to ty m s a m y m s p e łn iła

5 P o r. P . B o c k e l m a n n : R e c h tic h e G r u n d la g e n u n d r e c h t l i c h e G r e n z e n d e r A u f k lä - r u n g s p f ic h t — w L a n g e n b e c k ’s A rc h iv f ü r k lin is c h e C h ir u r g ie , 1961, s t r . 856.

52 J e r z y S a w i c k i _{N r 10 (82)}

s w o je z a d a n ie le k a r z a , i tr u d n o w y m a g a ć ,, b y o s k a r ż o n a u ż y w a ła ja k ie g o ś p r z y ­ m u s u w o b e c p a c je n tk i, k tó r a o d m a w ia ła ta k ie g o le c z e n ia (...).

L e k a r z c h c ia ł d a ć p a c je n tc e w a r u n k i s z p ita ln e , d a ją c s k ie ro w a n ie , le c z je ś li p a c je n t k a n ie c h c ia ła iść do s z p ita la , to le k a r z je s t b e z s iln y . P o s t a w a o s k a r ż o n e j P . w p r z e k a z y w a n iu C. do s z p ita la b y ła z d e c y d o w a n a i s ta n o w c z a . G d y b y z a ją ć s ta n o w is k o , że w ta k i e j s y tu a c ji w y s ta r c z y n ie p ó jś c ie c h o re g o d o s z p ita la , a b y z o b o w ią z a ć le k a r z a d o p iln o w a n ia c h o re g o w d o m u , to z a w ó d le k a r z a n ie m ó g łb y b y ć w y k o n y w a n y . R y z y k o n ie p ó jś c ia d o s z p ita la n ie m o że b y ć p rz e r z u c o n e z c h o ­ r e g o n a le k a r z a , s k o ro d e c y d u je o ty m c h o ry w b r e w w o li le k a r z a .” III S łu s z n o ś ć te z y o z a k re ś lo n y c h w y ż e j g r a n ic a c h o p ie k i le k a r s k ie j w s y tu a c ji, k i e ­ d y p e łn o le tn i i p rz y to m n y c h o ry o d m a w ia z g o d y n a u d a n ie s ię do s z p ita la , p o ­ t w ie r d z a p o ś r e d n io a r t . 39 ro z p . P r e z . R .P . z d n ia 22.111.1928 r. (Dz. U . N r 38, p o z. 383 z p ó ź n . z m ia n a m i). G d y b y s ta n ą ć n a w e t n a s ta n o w is k u , że m o ż n a i t r z e b a w k a ż d y m — n ie ty lk o w w y ją tk o w y m , p rz e w id z ia n y m p rz e z u s ta w ę — w y p a d k u sto s o w a ć p rz y m u s i d o ­ p r o w a d z ić c h o re g o w b r e w je g o ż y c z e n iu d o s z p i t a l a , to k o rz y ś c i s tą d w y n ik łe j d la d a ls z e g o le c z e n ia i t a k n ie b ę d z ie w c a le , je ż e li p a c je n t n ie z m ie n i z d a n ia . J e ż e li c h o ry n ie z g a d z a się n a o p e r a c ję u z n a n ą za k o n ie c z n ą a lb o g d y n ie s t o s u je się d o r e g u la m in u sz p ita ln e g o , to m o ż n a go co n a jw y ż e j w y p is a ć , w y ją w ­ s z y w y p a d k i, g d y w y p is a n ie z a g ra ż a b e z p ie c z e ń s tw u c h o re g o lu b o to c z e n ia .

T a k w ię c w s z p ita lu le k a r z te ż b ę d z ie b e z s iln y , je ś li c h o d z i o d o k o n a n ie o p e ­ r a c j i lu b s to s o w a n ie ś r o d k ó w czy m e to d le c z n ic z y c h , k tó r y m c h o ry n ie c h c e się p o d d a ć .

N ie d o ść teg o . J e ż e li c h o ry n a w ła s n e ż ą d a n ie ?hce się w y p is a ć ze s z p ita la , to le k a r z n ie m o że go w b r e w je g o w o li z a tr z y m a ć w z a k ła d z ie le c z n ic z y m . J e g o

p r a w n y o b o w ią z e k o p ie k i o g ra n ic z a się ty lk o do „ z w ró c e n ia u w a g i n a m o ż liw e n ie ­ k o r z y s tn e s k u t k i ” w y p is a n ia ze s z p ita la , o czym p o w in ie n o n z a z n a c z y ć w „ h i­ s t o r ii c h o ro b y ” (a rt. 39 u s t. 3 cy t. ro z p . P re z . R .P .). N ie d o ty c z y to o c z y w iśc ie w y p a d k ó w , k ie d y u s t a w a p r z e w id u je d o p u sz c z a ln o ść s to s o w a n ia p rz y m u s u . J e ś li c h o re m u g ro z i n ie b e z p ie c z e ń s tw o w r a z ie w y p is a n ia ze s z p ita la , le k a r z o w i n ie p o z o s ta je n ic in n e g o j a k s to s o w a n ie ta k i c h ś r o d k ó w le c z n ic z y c h lu b m e to d le c z n ic z y c h , n a k tó r e się z g a d z a p a c je n t — p o d w a r u n k ie m że b ę d ą o n e o d p o w ia ­ d a ć w y m a g a n io m w ie d z y m e d y c z n e j, ch o ć co do sw e j s k u te c z n o ś c i u z n a n e są za m n ie j d o b re . J e ż e li in n y m i ś r o d k a m i lu b m e to d a m i (poza ty m i, n a k tó r e się p a c ­ j e n t n ie zg a d z a ) w ie d z a m e d y c z n a n ie ro z p o r z ą d z a , to b e z c z y n n o ś ć le k a r z a w o b ec c h o re g o p rz e b y w a ją c e g o w s z p ita lu n ie m o że b y ć m u p o c z y ty w a n a za n a r u s z e n ie o b o w ią z k u .6 € P o r . S. P o p o w e r : H a sło „ L e k a r z ” w E n c y k l. P r a w a K a r n e g o , 1938. s. 830. W ty m

s a m y m d u c h u w y p o w ie d z ie li się S o ś n ia k , C y p ria n , A s ła n o w ic z i M a ro w s k i. P o r .: M. S o- ś n i a k : Z n a c z e n ie z g o d y u p r a w n io n e g o w z a k r e s ie c y w iln e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i, 1949, s tr . 15*; T . C y p r i a n , P. A s ł a n o w i c z : K a r n a i c y w iln a o d p o w ie d z ia ln o ś ć le k a r z a , 1949, s tr . 24; J . M a r o w s k i : N ie k tó r e z a g a d n ie n ia z g o d y n a n a r u s z e n ie n i e ty k a ln o ś c i c ie le s n e j p rzez l e k a r z a i c y t. ta m o rz e c z . S. N. z d n ia 4.11.1960 r . 4 CR 991/59 („ N o w e P r a w o ” n r 7, 1961). Z n a m ie n n e i n ie w ą tp liw ie p o d y k to w a n e p e łn ą h u m a n iz m u t r o s k ą o p r a w a j e d n o s tk i je s t n a s t ę p u j ą c e o ś w ia d c z e n ie Z a rz ą d u G łó w n e g o T o w . C h ir u r g ó w P o ls k ic h z d n ia 2 k w ie tn ia 1962 r .:

„ T o c z ą c a s ię n a ła m a c h p r a s y d y s k u s ja w s p r a w ie s to s o w a n ia s a n k c ji i p r z y m u s u w sto ­ s u n k u d o c h o r y c h , u k t ó r y c h i s tn ie ją w s k a z a n ia d o le c z e n ia o p e r a c y jn e g o , J e s t ze sz

cze-N r 10 (82) G r a n ic e o p i e k i l e k a r s k i e j ₅₃ „N ie n a le ż y i n ie w o ln o n ik o g o u s z c z ę ś liw ia ć w b r e w je g o w o li. P r a w o n ik o m u n ie z a b r a n i a u m r z e ć czy c h o ro w a ć . P a ń s tw o d a j e je d n o s tc e m o ż n o ść r a t o w a n i a się, a le d o te g o n ie z m u s z a (...). U s z c z ę ś liw ia n ie w b r e w w o li n ie je s t w z a s a d z ie z a d a ­ n ie m le k a r z a .” ’ IV S ą d N a jw y ż s z y z a jm o w a ł się r ó w n ie ż d a ls z y m z a g a d n ie n ie m z w ią z a n y m p o ś r e d ­ n io z te g o r o d z a ju s y t u a c ją . J e s t o n o a k t u a l n e i m a d u ż e z n a c z e n ie p r a k ty c z n e . P r z e p is y o z a k ła d a c h le c z n ic z y c h (a rt. 39 ro z p . P re z . R .P . z 1928 r. o ra z r o z p o r z ą ­ d z e n ia w y k o n a w c z e w y d a n e n a p o d s ta w ie u s t a w y o z a w o d z ie le k a r z a z r . 1950 — D z. U . N r 50, poz. 458 z d a ls z y m i z m ia n a m i) p r z e w id u j ą często o b o w ią z e k z a c h o ­ w a n ia p e w n y c h f o r m a ln o ś c i w r a z ie o d m o w y z a s to s o w a n ia się d o z a le c e ń l e k a r ­ sk ic h . M o g ą to b y ć p o w in n o ś c i ró ż n e , j a k n p . o b o w ią z e k z a z n a c z e n ia w p r o to k o le 0 d o k o n a n iu o d p o w ie d n ie g o u p r z e d z e n ia c h o re g o i je g o o d m o w ie, o b o w ią z e k p r o ­ w a d z e n ia h is to r ii c h o ro b y , k s ią ż k i a m b u l a to r y jn e j, r e j e s t r u itp . P o w s ta je p y ta n ie , czy sa m o n ie d o p e łn ie n ie ty c h fo r m a ln o ś c i p rz e z le k a r z a s t a ­ n o w i p r z e s tę p s tw o ? N ie w y d a je się, b y te g o r o d z a j u u c h y b ie n ie fo r m a ln e s tw a r z a ło p o d s ta w ę do p o c ią g n ię c ia s p r a w c y d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j za ja k ie k o lw ie k p rz e s tę p s tw o , w ty m ró w n ie ż z a u rz ę d n ic z e . A b s tr a h u ją c ju ż o d p o d k r e ś la n e j w ie lo k r o tn ie i w d o k tr y n ie , i w ju d y k a t u r z e ■w ątpliw ości,8 czy l e k a r z za sw e c z y n n o śc i c z y sto le c z n ic z e m oże w o g ó le o d p o ­ w ia d a ć n a p o d s ta w ie p r z e p is u o p r z e s tę p s t w a c h u rz ę d n ic z y c h , tr z e b a s tw ie rd z ić , że o p r a w n o - k a r n e j o c e n ie c z y n u le k a r z a p o w in n a d e c y d o w a ć w y łą c z n ie m e r y to ry c z n a s t r o n a je g o p o s tę p o w a n ia . T o m u s i b y ć m o m e n t r o z s tr z y g a ją c y — n ie z a le ż n ie o c z y w iśc ie od s k u tk ó w s łu ż b o w y c h i d y s c y p lin a rn y c h , ja k ie z a n ie c h a n ie n a k a z a n y c h fo r m a ln o ś c i m o że z a so b ą p o c ią g n ą ć . D la d z ie d z in y p o k r e w n e j, a czę­ śc io w o n a w e t z b ie ż n e j z z a b ie g ie m le c z n ic z y m , b o p r z e r w a n ie m ciąż y (n p . w s k u ­ te k w s k a z a ń le k a r s k ic h ), u s ta liło s ię ju ż od l a t p o d o b n e k w a lif ik o w a n ie u c h y b ie ń fo r m a ln y c h . N a tle u c h y lo n e g o o b e c n ie a r t . 233 k .k . w z w ią z k u z a r t . 12 ro zp . P re z . R . P . z 25.IX.1932 r. p o w s ta ło id e n ty c z n e p y ta n i e co do r o d z a ju o d p o w ie d z ia ln o ś c i l e ­ k a r z a za n ie d o tr z y m a n ie p r z e p is a n y c h w y m a g a ń fo r m a ln y c h . R ó w n ie ż p o w y d a n iu u s t a w y z d n ia 27.IV.1956 r. o w a r u n k a c h d o p u s z c z a ln o ś c i g ó ln ą u w a g ą o b s e rw o w a n a p rz e z o g ó ł c h ir u r g ó w p o ls k ic h . S ta ła się o n a ró w n ie ż p r z e d m io ­ te m r o z w a ż a ń Z a rz ą d u G łó w n e g o T o w . C h ir. P o l. d n ia 9.4.1962 r . w W a rs z a w ie . U w a ż a m y , że g ło s c h ir u r g ó w w t a k n ie z w y k le b lis k ie j im s p r a w ie o b o k o p in ii r o z w a ż n y c h p r a w n ik ó w 1 le k a r z y , r e p r e z e n tu ją c y c h in n e d y s c y p lin y , w in ie n m ie ć sz c z e g ó ln ą w a r to ś ć . Z a g a d n ie n ie o p e r a c ji c h o r y c h p s y c h ic z n ie o r a z n ie p r z y to m n y c h j e s t w ła ś c iw ie u r e g u lo w a n e p rz e z o d p o ­ w ie d n ie p rz e p is y p r a w n e . W p r z y p a d k a c h b r a k u z g o d y ro d z ic ó w lu b o p ie k u n ó w c h o re g o d z ie c k a , k t ó r e m u d o r a ź n ie g ro z i n ie b e z p ie c z e ń s tw o ż y c ia , z n a n e są d ro g i p o s tę p o w a n ia , o p a r t e o w s p ó łp r a c ę l e k a r z a i o r g a n ó w s ą d o w y c h . C h ir u r d z y p o ls c y , b io r ą c p o d u w a g ę p o d s ta w o w e p r a w a je d n o s tk i d e c y d o w a n ia o s w y m lo sie , u z a le ż n ia ją c k o n ie c z n o ś ć o p a r c ia d e c y z ji co d o w y k o n a n ia o p e r a c ji n a p e łn i w z a je m n e g o z a u f a n ia c h o re g o i le k a r z a , s p r z e ­ c iw ia ją się w p r o w a d z e n iu j a k ic h k o lw ie k f o r m p r z y m u s u o p e r a c y jn e g o ” (p o r. ,.P o ls k i P r z e ­ g lą d C h ir u r g ic z n y ” , 1962, s tr . 668). P o r . b a rd z o c h a r a k t e r y s t y c z n ą w y m ia n ę p o g lą d ó w w d o k tr y n ie w ło s k ie j: F . I n t r o n a : L a r e s p o n s a b ilita p r o fe s s io n a le n e i r e s e r c i z i o d e lle a r t i s a n ita r ie , 1955, s t r . 214. P r z y t a c z a o n r ó w n ie ż z d a n ia o d m ie n n e .

7 P o r . S. P o p o w e r : H a sło „ L e k a r z ” w E n c y k l. P r a w a K a rn e g o , 1938, s. 820.

e P o r . J . S a w i c k i : l.c., s t r . 26 o r a z g lo s a K . C z a j k o w s k i e g o ' do o rz e c z . S.N . V I K O 13/61 (ogł. w O S P iK A n r 7—8/61, s t r . 467).

54 J e r z y S a u i i c k t N r 10 (82)

p r z e r y w a n i a cią ż y s ta ło się o no a k tu a ln e . B u d z iło w p r a k t y c e w ą tp liw o ś c i n a s t ę ­ p u ją c e z a g a d n ie n ie :

C zy le k a r z , k tó r y d o k o n a ł z a b ie g u p r z e r w a n i a cią ż y , o d p o w ia d a k a r n i e , g d y u p r z e d n io n ie w y p e łn ił f o r m a ln o ś c i w y m a g a n y c h p r z e z u s ta w ę lu b p rz e z r o z p o ­ r z ą d z e n ia n a je j p o d s ta w ie w y d a n e ? I n n y m i s ło w y — czy o d p o w ia d a k a r n i e z c h w ilą , g d y p r z y s tą p ił do z a b ie g u , m im o że n ie z o s ta ło m u p r z e d s ta w io n e o r z e ­ c z e n ie le k a r s k ie p r z e m a w ia ją c e za p r z e r w a n ie m cią ż y , czy te ż p rz e c iw n ie , m o że b y ć p o c ią g n ię ty do o d p o w ie d z ia ln o ś c i d o p ie ro w ó w c z a s, g d y z o s ta n ie u s ta lo n e , że d o k o n a ł z a b ie g u p o m im o fa k ty c z n e g o b r a k u w a r u n k ó w p rz e w id z ia n y c h w a r t . 1 p o w o ła n e j u s ta w y , tj . w y m ie n io n y c h ta m w s k a z a ń . S ą d N a jw y ż s z y z a ją ł s łu s z n e m . zd. s ta n o w is k o , że o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j le k a r z a z a r t . 4 c y to w a n e j u s ta w y d e c y d u je w y łą c z n ie r z e c z y w i s t y b r a k w s k a z a ń p rz e w id z ia n y c h w a r t. 1, a n ie p o m in ię c ie f o r m a ln o ś c i p rz e w id z ia n y c h w a r t . 2 lu b w ro z p o r z ą d z e n ia c h w y k o n a w c z y c h n a te j p o d s ta w ie w y d a n y c h .

W o rz e c z e n iu Iz d n ia 10.IX.1959 r. (VI K O 2079/59) S ą d N a jw y ż s z y s tw ie r d z ił, co n a s t ę p u je : „ O d p o w ie d z ia ln o śc i k a r n e j n a p o d s ta w ie a r t . 4 u s t a w y o w a r u n k a c h d o p u s z c z a ln o ś c i p r z e r y w a n ia cią ż y p o d le g a o so b a, k tó r a d o k o n u je z a b ie g u p r z e r ­ w a n ia c ią ż y z a zg o d ą k o b ie ty c ię ż a rn e j, n ie b ę d ą c le k a r z e m , a lb o g d y z a b ie g u d o ­ k o n u je le k a r z z n a r u s z e n ie m w a r u n k ó w w y m ie n io n y c h w a r t . 1 p o w o ła n e j u s ta w y . N a r u s z e n ie z a s a d w y ra ż o n y c h w a r t . 2 te jż e u s t a w y (lu b w a k ta c h n o r m a ty w n y c h n a p o d s ta w ie te g o p r z e p is u w y d a n y c h ) n ie u z a s a d n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j , je ż e li z a c h o d z ą w a r u n k i, o k tó r y c h m ó w i a r t . 1”. S łu s z n o ś ć te g o p o g lą d u w y n ik a n ie ty lk o z d o sło w n e g o b r z m ie n ia p r z e p is u k a r ­ n e g o z a w a r te g o w a r t . 4, k tó r y p r z e w id u je s a n k c ję z a d o k o n a n ie p r z e r w a n i a cią ż y z a z g o d ą k o b ie ty c ię ż a rn e j ty lk o w b r e w p r z e p i s o m a r t . 1, a n ie w w y p a d k u n a r u s z e n ia t r y b u p o s tę p o w a n ia i fo r m a ln o ś c i o k re ś lo n y c h w a r t . 2 c y t. u s ta w y , le c z r ó w n ie ż z n ie w ie lk ie g o z n a c z e n ia , j a k i e u s ta w a z d a je się p rz y w ią z y w a ć d o ty c h f o r m a ln o ś c i. N ie w y łą c z a to o c z y w iśc ie w ta k i m w y p a d k u e w e n tu a ln e j o d p o w ie ­ d z ia ln o ś c i d y s c y p lin a r n e j le k a r z a . Z d r u g ie j s tro n y , je ś li le k a r z o w i p rz e d s ta w io n o w s z e lk ie p o tr z e b n e p rz e w id z ia n e w a r t y k u le 2 d o w o d y fo r m a ln e , a z d o ła m u się w y k a z a ć , że b y ł o n ś w i a d o m , i ż n i e z a c h o d z i f a k t y c z n i e ż a d n e ze w s k a z a ń p rz e w id z ia n y c h w a r t . 1 to m o ż e o n b y ć p o c ią g n ię ty d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j z a r t . 4 c y t. u staw y .* D e c y d u je b o w ie m rz e c z y w is ty s ta n rz e c z y , a n ie z a c h o w a n ie fo r m a ln o ś c i m a ją c y c h w g r u n c ie rz e c z y n a c e lu u ła tw ie n ie d o w o d u w r a z ie p o w s ta n ia w ą tp liw o ś c i lu b p o d e jr z e ń co do n a d u ż y ć z e s tr o n y le k a r z a .10 N ie d o p e łn ie n ie fo r m a ln o ś c i — p o z a e w e n tu a ln y m i k o n s e k w e n c ja m i d y s c y p l in a r ­ 9 P o r . O S P iK A n r 3/1960, poz. 80 z g lo są H. R a j z m a n a , k t ó r a k w e s tio n u je p o w y ż s z ą u c h w a łę . P o r . t e ż H . W o l i ń s k a : P r z e r w a n ie c ią ż y w ś w ie tle p r a w a k a r n e g o , 1962, s t r . 31. P o ­ d z ie la o n a o p in ię t u w y r a ż o n ą . „ S tą d w n io s e k — p isz e o n a — że „(...) j e d y n ie n a r u s z e n ie m e r y to r y c z n e j d y s p o z y c ji (a n ie p r z e p is ó w o c h a r a k t e r z e f o rm a ln y m , d o ty c z ą c y c h z a ś w ia d ­ cz e ń , o rz e c z e ń , itp .) p o c ią g a za s o b ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n ą ” .

10 P o r . J . S a w i c k i : Z p r o b le m a ty k i l e k a r s k ie j w p o ls k im p r a w ie k a r n y m w u z u p e ł­ n ie n iu d o k s ią ż k i G la n v ille W illia m s: Ś w ię to ść ż y c ia a p r a w o k a r n e , 1960, s tr . 350.

N a p o d o b n y m s ta n o w is k u s t a n ą ł te ż S ą d N a jw y ż s z y p o p r z e d n io . P o r . T ezy Iz b y K a r n e j S ą d u N a jw y ż s z e g o w „ P a ń s tw ie i P r a w ie ” z r . 1949, s t r . 153: ,,W w y p a d k u g d y le k a r z o w i z a r z u c o n o d o k o n a n ie w y s tę p k u z a r t . 232 k .k ., a z a s ła n ia się o n p rz e p is e m a r t . 233 lit. a) k .k ., n a le ż y u s ta lić , czy s p ę d z e n ie p ło d u b y ło k o n ie c z n e ze w z g lę d u n a z d r o w ie k o b ie ty c ię ż a r n e j, a t o p rz e z p r z e d s ta w ie n ie o d p o w ie d n ic h d o w o d ó w . P o ls k ie m u p ro c e s o w i k a r n e m u j e s t o b c a t e o r i a d o w o d ó w f o r m a ln y c h , w o b e c cz e g o z a ś w ia d c z e n ia n ie m o g ą s ta n o w ić

N r 10 (82) G r a n ic e o p i e k i le k a r s k ie j ₅₅

n y m i — p o w o d u je je szcze i tę n ie d o g o d n o ś ć d la le k a r z a , że b ę d z ie on m ia ł p o ­ z y c ję b a r d z ie j tr u d n ą w ra z ie ś c ig a n ia . N ie w y d a je się je d n a k , ż e b y „ n ie d o p e łn ie ­ n ie fo r m a ln o ś c i” m o g ło p o c ią g n ą ć za so b ą o d p o w ie d z ia ln o ść k a r n ą z a r t . 286 k .k .

J e d n a k ż e je ś li ch o d zi o fo r m a ln o ś c i o b o w ią z u ją c e le k a r z y p o g o to w ia w s to ­ s u n k u do c h o ry c h w y m a g a ją c y c h le c z e n ia s z p ita ln e g o , to S ą d N a jw y ż s z y s t a n ą ł n i e s te t y — n a in n y m s ta n o w is k u (o rz e c z e n ie z d n ia 17.VI.1963 r. I I K 1129/60). S t a n f a k ty c z n y w te j s p r a w ie p r z e d s ta w ia ł się n a s tę p u ją c o : R . T . ja k o le k a r z s ta c ji p o g o to w ia r a tu n k o w e g o z o s ta ł w e z w a n y do c h o re j, k tó r e j s t a n w y m a g a ł, jeg o z d a n ie m , le c z e n ia s z p ita ln e g o . Z te g o p o w o d u n a m a w ia ł on p a c j e n t k ę n a le c z e n ie s z p ita ln e , s k ie ro w a n ia je d n a k do s z p ita la n ie d a ł je j ty lk o d la te g o , że u le g ł je j p ro ś b o m . P o k rz y w d z o n a b o w ie m p r o s iła go, b y le c z y ł ją w d o m u , g d y ż n ie m a p r z y k im z o s ta w ić sw eg o m a ło le tn ie g o d z ie c k a .

S ą d N a jw y ż sz y s tw ie rd z ił, co n a s tę p u je :

„T e w y ja ś n ie n ia o sk a rż o n e g o n ie u s p r a w ie d liw ia ją go w o b e c tr e ś c i p rz e p is ó w R e g u la m in u P r a c y L e k a r z a S ta c ji P o g o to w ia R a tu n k o w e g o (zał. N r 2 do i n s tr u k c j i N r 2/53 M in is tr a Z d ro w ia ), w e d łu g k tó r y c h le k a r z p o g o to w ia w r a z ie o d m ó w ie n ia p r z e z c h o re g o u d a n ia się do s z p ita la p o w in ie n w y s ła ć p o n ie g o k a r e t k ę p o g o to ­ w ia i z a n o to w a ć te n f a k t w k s ię d z e a m b u l a to r y jn e j p o g o to w ia , c h o r y z aś p o w i­ n ie n w ty m w y p a d k u p o d p is a ć o ś w ia d c z e n ie o o d m o w ie w y ja z d u . O s k a r ż o n y j e ­ d n a k n ie w y p e łn ił teg o sw eg o o b o w ią z k u i n ie s k ie ro w a ł p o k rz y w d z o n e j d o s z p ita la , c h o c ia ż te n o b o w ią z e k c ią ż y ł n a n im n a w e t w ra z ie n ie r o z p o z n a n ia u n ie j p o ­ s o c z n ic y , ze w z g lę d u n a s y s te m a ty c z n ie p o g a r s z a ją c y się je j e ta n o g ó ln y . P o s tę p u ­ ją c w te n sposób, o s k a rż o n y — ja k o le k a r z — p rz e w id y w a ł te ż i g o d z ił się n a to, że d a ls z e le c z e n ie p rz e z n ie g o p o k rz y w d z o n e j w d o m u i n ie s k ie r o w a n ie je j p rz e z n ie g o n a le c z e n ie do s z p ita la m o że s p o w o d o w a ć co n a jm n ie j p r z e d łu ż e n ie się o k r e s u le c z e n ia p o k rz y w d z o n e j lu b in n e k o m p lik a c je . W c z y n ie o s k a r ż o n e g o m ie ­ szczą się w ię c w sz e lk ie z n a m io n a w y s tę p k u z a r t . 286 § 1 k .k .”.

v

C h c e m y o b e c n ie p o ru s z y ć d w a dość d ra ż liw e p ro b le m y :

I. C zy le k a r z m a p ra w o w p e w n y c h b e z n a d z ie jn y c h d la ż y c ia p a c j e n t a w y p a d ­ k a c h o g ra n ic z y ć s ię ty lk o d o z ła g o d z e n ia je g o c ie r p ie ń i w s tr z y m a ć s ię od ja k ic h k o lw e ik in n y c h z a b ie g ó w ?

II. C z y le k a r z — u ś m ie r z a ją c c ie r p ie n ia c h o re g o — m a p r a w o ś w ia d o m ie s to ­ so w a ć ta k i e śro d k i, k tó r e je d n o c z e ś n ie s k r a c a ją p o w a ż n ie ż y c ie c z ło w ie k a ? I. P y ta n i e p ie rw s z e d o ty c z y s y tu a c ji, k ie d y le k a r z z lito ś c i, w o b lic z u n ie z w y ­ k ły c h c ie r p ie ń o soby n ie u le c z a ln ie c h o re j, n ie d a ją c e j się u tr z y m a ć p r z y ży c iu i s k a z a n e j n ie o d w o ła ln ie n a ś m ie rć , n ie p o d e jm u je k ro k ó w , b y ż y c ie je j n a k r ó tk i c h o ć b y czas p rz e d łu ż y ć , p o m im o że te g o r o d z a ju ś r o d k i m a d o sw e j d y s p o ­ z y c ji.

W ta k ie j s y tu a c ji is tn ie ć m o g ą tr z y w a r ia n t y :

a) o so b a z a in te r e s o w a n a w y r a ź n ie ż ą d a z a n ie c h a n ia p o d o b n y c h k r o k ó w i p ro s i ty lk o o u ś m ie rz e n ie b ó ló w ,

b) o so b a z a in te r e s o w a n a w o g ó le n ie w y p o w ia d a się w ty m w z g lę d z ie ,

c) o so b a z a in te r e s o w a n a z r o z m a ity c h m o ty w ó w m oże ż ą d a ć p r z e d łu ż e n ia is k r y ż y c ia n a w e t n a k r ó tk i c zas i za c e n ę d a ls z y c h c ie rp ie ń .

W d o k tr y n ie k a r n e j z a jm o w a n o się w ie lo k r o tn ie ty m z a g a d n ie n ie m . B ez w z g lę ­ d u n a to , czy u z n a je się za d o p u s z c z a ln ą p r a w n ie o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a z a b ó js tw o p o p e łn io n e p rz e z z a n ie c h a n ie ( ta k ie w ła ś ń ie s ta n o w is k o z a jm u je n p . s y s te m a u s t r i a ­

56 J e r z y S a w i c k i N r 10 (82)

c k o -n ie m ie c k i o ra z s y s te m y k a r n e so c ja lis ty c z n e ), czy ta k ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć się w y łą c z a {tak u jm u je to n p . s y s te m f r a n c u s k i) , p ro b le m n ie s t a je s ię o b o ję tn y d la d o m e n y p r a w a k a rn e g o . Z a c h o w a n ie się le k a r z a o c e n ia się b o w ie m w d r u g im w y p a d k u z p u n k tu w id z e n ia in n e j k w a lif ik a c ji p r a w n e j (np. z a n ie c h a n ia n ie s ie ­ n ia p o m o cy ). S ta n o w is k a z a jm o w a n e w te j k w e s tii są n ie je d n o lite . J e d n i u w a ż a ją , że le k a r z m o ż e z a w sz e w te j s y tu a c ji o g ra n ic z y ć s ię ty lk o do u ś m ie r z e n ia b ó lu . Z a k a z a n e je s t — tw ie r d z ą — ty lk o s k r ó c e n ie d z i a ł a n i e m ż y c ia lu d z k ie g o . N ie je s t n a to m ia s t p r a w n ie n a k a z a n e s z tu c z n e p r z e d ł u ż a n ie ż y ­ c ia z a c e n ę n ie lu d z k ic h m ą k , k ie d y w e d le o ce n y m e d y c z n e j w y s iłk i w y d a ją się d a r e m n e , b o s k u te c z n e ty lk o n a k r ó t k i c zas; in n y m i sło w y — k ie d y s to s u n e k p o ­ m ię d z y p o w a g ą z a b ie g u , n a k ła d a m i i w y s iłk ie m le k a r z a a s p o d z ie w a n y m w y n i­ k ie m d la ż y c ia p a c je n ta u z n a ć n a le ż y z p u n k tu w id z e n ia m e d y c z n e g o z a n i e ­ p r o p o r c jo n a ln y .11

I n n i z n ó w są z d a n ia , że d e c y d u ją c e z n a c z e n ie m a w y r a ź n e ż ą d a n ie p a c je n ta , k tó r e o b o w ią z u je le k a r z a . L e k a r z m u s i w ię c , k ie d y p a c je n t p ro s i o p rz e d łu ż e n ie ż y c ia , k o r z y s ta ć z e w s z s y tk ic h ś r o d k ó w b ę d ą c y c h do je g o d y sp o z y c ji. U m y ś ln e z a n ie c h a n ie ic h p o d ję c ia m oże b y ć u z n a n e za ró w n o z n a c z n e z d z ia ła n ie m p o w o ­ d u ją c y m ś m i e r ć . N a to m ia s t je ż e li b r a k je s t w y ra ź n e g o ż ą d a n ia (a w ię c ta k ż e w ra z ie m ilc z e n ia p a ­ c je n ta ) , le k a r z u p r a w n io n y je s t do n ie p o d e jm o w a n ia k ro k ó w w c e lu p r z e d łu ż e n ia ż y c ia .12 P .E . T ro u s s e z a p y tu je w sw ej in te r e s u ją c e j n a t e n te m a t ro z p r a w ie : J e ż e li n ie w o ln o n ic z e g o p o z y ty w n e g o czy n ić, b y p rz y s p ie sz y ć ś m ie rć c h o re g o , to czy le k a r z je s t r ó w n ie ż z o b o w ią z a n y — w ra z ie w ie lk ic h c ie r p ie ń c h o re g o lu b s t a n u z g o ła w e g e ta ty w n e g o — d o u d z ie le n ia m u ta k ie j p o m o c y le k a r s k ie j, k tó r a p r z e d ł u ż y je g o e g z y s te n c ję , je ś li c h o ry sa m m oże b ę d z ie ta k i m ż y c ie m p o g a r d z a ł? I o d p o ­ w ia d a n a to t a k : W o la p a c je n ta o d g ry w a tu o c z y w iśc ie w ie lk ą ro lę , a le (...) je ś li n a w e t c h o ry n ie z re z y g n o w a ł w y ra ź n ie z d a ls z e j o p ie k i, to o b o w ią z e k lu d z k i l e ­ k a r z a o g ra n ic z a się ty lk o do u lż e n ia c ie rp ie n io m . W o ln o w ię c le k a r z o w i w s tr z y m a ć się, w ra z ie b r a k u w y ra ź n e g o o d m ie n n e g o o św ia d c z e n ia w o li o so b y z a in te re s o w a n e j, od z a b ie g ó w d o k u c z liw y c h , k tó r e w k o ń c o w y m re z u lta c ie b y ły b y i t a k b e z s k u te c z n e lu b k tó r e m o g ły b y u tr z y m a ć ż y c ie p a c j e n t a p rz e z k r ó t k i ty lk o czas. L e k a rz n ie je s t b o w ie m z o b o w ią z a n y z a ­ w sz e k o n ty n u o w a ć w a lk ę , i to w s z e lk im i ś r o d k a m i.13

11 P o r . w . C a t e 1: G r e n z is itu a tio n e m d e s L e b e n s. B e itr a g z u m P ro b le m d e r b e g r e n z te n E u th a n a s ie , 1962 ( z a w ie r a ją c y z r e s z tą s z e re g w ą tp liw y c h te z ). A u to r s t a r a s ię — j a k s ię w y d a je — u s p r a w ie d liw ić s w o je p o s tę p o w a n ie w czasie w o jn y . P o r . I. S i m s o n : E u th a ­ n a s ie a le H e c h ts p ro b le m w „ N e u e J u r i s t i s c h e W o c h e n s c h r if t” , 19fe4, s tr . 1157 J . M c C h a n a - b a n : T h e P a t i e n t ’s R ig h t to d ie („ M e m p h is M e d ic a l J o u r n a l ” , 1963, s t r . 303—316). P o r . t e ż G o e t r e l e r : G e d a n k e n z u m P ro b le m d e r E u th a n a s ie de le g e la ta u . d e le g e f e re n d a , „ R e v , p é n a le s u is s e ” , 1950, s t r . 412. 12 T a k s ta w ia w y r a ź n ie s p r a w ę E b. S c h m id t. W o b u w y p a d k a c h , z d a n ie m je g o , n ie w c h o d z i w r a c h u b ę o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n a (Eb. S c h m i d t : D e r A rz t im S tr a f r e c h t w Z b io ­ r z e P e n s o ld a „ L e h rb u c h d e r g e n ic h tlic h e n M e d iz in ” , 1957, s t r . 15). Id e n ty c z n ie R . M a u ra c h (p o r. R. M a u r a c h : D e u ts c h e S t r a f r e c h t B es. T e il, II t., 1956, s tr . 15). 13 P o r . E . P . T r o u s s e : L ’o r th o th a n a s ie p a r o m iss io n d e s e c o u rs , „ R e v u d e D ro it P é n a l e t d e C r im in o lo g ie ” , 1950, s tr . 110 2—1119. -Na p o d o b n y m s ta n o w is k u s to i te ż J . G r a - v e n : L e p r o c è s d e l ’E u th a n a s ie . L es d o n n é e s e t la s o lu tio n d ’u n p r o b lè m e in s o lu b le — w „ R e v u e P é n a le S u is s e ” , 1964, s t r . 136.

P o r . ta k ż e К . E n g i s с h : E u th a n a s ie u . V e r n ic h tu n g l e b e n s u n w e r te n L e b e n s i n s t r a f ­ r e c h t l i c h e r B e le n u c h tu n g 1948, s tr . 9 i 10; E . M e z g e r : S t r a f r e c h t t . II, 1960, s tr . 23.

-N r 10 (82) G r a n ic e o p ie k i l e k a r s k ie j 57 D la s o c ja lis ty c z n e g o s y s te m u p ra w n e g o o b o w ią z u ją , ja k są d z ę , n a s t ę p u ją c e r e ­ g u ły : a) W o la p a c je n ta p e łn o le tn ie g o i p rz y to m n e g o , w s k a z u ją c a n a to , że n ie ż y c z y s o ­ b ie p r z e d łu ż e n ia ż y c i a w w a r u n k a c h , w ja k ic h się z n a jd u je , z w a ln ia le k a r z a od p r a w n e g o o b o w ią z k u k o n ty n u o w a n ia te g o ro d z a ju z a b ie g ó w n a w e t ś r o d k a m i n o r ­ m a ln y m i i ła tw o d o s tę p n y m i. C h o d z i tu o c z y w iśc ie o w o lę sam e g o p a c je n ta , a n ie je g o k re w n y c h . Ic h w o la w ty m w y p a d k u n ie m a z n a c z e n ia .

b) W r a z ie w y r a ż e n ia ż y c z e n ia p rz e z p rz y to m n e g o i p e łn o le tn ie g o p a c j e n t a k o n ­ ty n u o w a n ia s t a r a ń o p rz e d łu ż e n ie ż y c ia c h o c ia ż b y w w a r u n k a c h , k tó r e n a d łu ż s z ą m e tę n ie r o k u j ą p o w o d z e n ia , le k a r z o b o w ią z a n y je s t p o d ry g o r e m n a s t ę p s tw p r a w ­ n y c h sto s o w a ć w s z e lk ie n o r m a ln e i d o s tę p n e m u ś r o d k i, ja k i e z g o d n ie ze s t a n e m w ie d z y m o g ą ż y c ie p a c je n ta p rz e d łu ż y ć c h o ć b y za c e n ę z w ię k s z e n ia i p r z e d łu ż e n ia je g o c ie r p ie ń . W r a z ie n ie p r z y to m n a ś c i p a c je n ta b ę d z ie w ta k i m w y p a d k u m ia ło w a lo r ró w n ie ż o ś w ia d c z e n ie o sób, k tó r e go r e p r e z e n tu j ą .14 c) N ie ła tw e je s t s ta n o w is k o le k a r z a , g d y w p o d o b n e j s y tu a c ji b r a k je s t w o g ó le o św ia d c z e n ia c h o re g o lu b je g o u s ta w o w y c h z a stę p c ó w . J a k w ię c p o s tą p ić m a l e ­ k a r z , k ie d y w y łą c z n ie je g o s u m ie n iu i p o c z u c iu o b o w ią z k u p o z o s ta w io n o w ła ś c iw ą d e c y z ję ?

W y d a je m i się, że ta k ż e w te d y p o w in n o się p rz y ją ć , iż je s t o b o w ią z k ie m p r a w ­ n y m le k a r z a s to s o w a ć w s z e lk ie n o r m a ln e ś r o d k i i d o s tę p n e d la ń z a b ie g i, k tó r e zg o d n ie ze s ta n e m w ie d z y m o g ą p rz e d łu ż y ć c h o ć b y n a b a rd z p k r ó tk o ż y c ie p a c je n ta . L e k a r z p o w in ie n w ó w c z a s d z ia ła ć ja k b y o p ie r a ją c się n a d o m n ie m a n iu , że w o lą c h o re g o je s t u tr z y m a ć tl e ją c e się je s z c z e życie.

Z a n ie c h a n ie p rz e d s ię w z ię c ia p o tr z e b n y c h k ro k ó w , je ś li p rz y s p ie s z y ło ś m ie rć , m o ż e b y ć k w a lif ik o w a n e b ą d ź ja k o z a b ó js tw o p rz e z z a n ie c h a n ie , b ą d ź j a k o n ie u ­ m y ś ln e sp o w o d o w a n ie ś m ie rc i — w z a le ż n o śc i od teg o , czy le k a r z , n ie s p e łn iw s z y sw eg o o b o w ią z k u , d z ia ła ł u m y ś ln ie ,' czy ł eż ty lk o n a s k u te k le k k o m y ś ln o ś c i l u b n ie d b a ls tw a .15

II. P y ta n i e d r u g ie s ta w ia n e b y ło w ie lo k r o tn ie . N a IX k o n g re s ie w ło s k ic h a n e s ­ te z jo lo g ó w w r. 1957 b y ło ono p r z e d m io te m sz e ro k ic h i w s z e c h s tro n n y c h d y s k u s ji.

O d p o w ie d ź z p u n k t u w id z e n ia e ty c z n o -p ra w n e g o s p r o w a d z a się n a ogół d o n a ­ s tę p u ją c e j k o n k lu z ji: W y łą c z o n a j e s t o c zy w iście p r a w n a d o p u sz c z a ln o ść s to s o w a n ia ś r o d k ó w u ś m ie r z a ją c y c h b ó l w z a m ia rz e p rz y s p ie s z e n ia ś m ie rc i p a c je n ta . N a to -w ią z k u p r a -w n e g o p o s tr o n ie l e k a r z a p r z e d łu ż e n ia ż y c ia p a c je n ta , k t ó r y ze -w z g lę d u n a s t a n i r o d z a j c h o r o b y j e s t s tr a c o n y . L e k a rz m a , je g o z d a n ie m , t y lk o o b o w ią z e k u ś m ie r z a ć c i e r ­ p ie n ie c h o r e g o i n ie m u s i p rz e d łu ż a ć b e z n a d z ie jn e j w a lk i o u tr z y m a n ie je g o ż y c ia . (p o r. L . L a t t e s : E u ta n a s ia p e r o m issio n e , „ L a S c u o la P o s itiv a ” n r l) 1951 o ra z s k r ó t r e f e r a t u w y g ło sz o n e g o n a I I K o n g r e s ie K ry m in o lo g ic z n y m w P a r y ż u w r. 1950: E u th a n a s ie p a r o m iss io n w V t. A c te s d u II- è m e C o n g rè s , 1954, s t r . 128.

14 I n a c z e j w ię c n iż w w y p a d k u p o d a).

15 T rz e b a z c a ły m n a c is k ie m r a z je s z c z e s tw ie rd z ić , że d la w y p a d k u p o d c) w ie lu a u t o r ó w p r z y jm u je b ralę p r a w n e g o o b o w ią z k u k o n ty n u o w a n ia z a b ie g ó w po s t r o n i e l e k a r z a . P o r . G . S c h u l z : D e r A r z t v o r d e m R ic h te r , 1962. Z o s tr ą i s łu s z n ą — m o im z d a n ie m — k r y t y k ą w y s tą p ił p rz e c iw k o te g o r o d z a ju k o n c e p c ji J im e n e z d e A su a (p o r. J im e n e z d e A s u a : T r a ta d o d e D e re c h o P é n a l, t. IV , 1952, s t r . 613—621). W S e k c ji M e d y c y n y S ą d o w e j I I M ię d z y n a ro d o w e g o K o n g re s u K r y m in o lo g ii w P a r y ż u d y s k u to w a n o d n ia 13.IX .1950 r. b a r d z o s z e ro k o i w s z e c h s tr o n n ie n a d ty m p r o b le m e m . W y ­ r a ż a n o r o z m a ite , k r a ń c o w o s p rz e c z n e o p in ie . N a z a k o ń c z e n ie d e b a t p o w z ię to n a s t ę p u j ą c ą u c h w a łę : „ L ic z n i c z ło n k o w ie S e k c ji w y p o w ie d z ie li się w te j s p r a w ie . Z d y s k u s ji w y n ik a , ż e e u t a n a z j a p rz e z z a n ie c h a n ie z a b ie g ó w p o w in n a b y ć o d rz u c o n a t a k j a k w s z e lk a in n a f o rm a e u t a n a z j i ” (p o r. A c te s d u I I- è m e C o n g rè s I n t e r n a t i o n a l d e C rim in o lo g ie , 1950, t. V, s tr . 116).

08 J e r z y S a w i c k i N r 10 (82) m i a s t s to s o w a n ie (w c e lu ła g o d z e n ia c ie rp ie ń ) ś r o d k ó w u ś m ie r z a ją c y c h b ó l, k tó r y c h d z ia ła n ie je s t p o d w ó jn e , b o z je d n e j s tr o n y w p r a w d z ie ła g o d z ą c ie r p ie n ia , a le z d r u g ie j s k r a c a ją ż y c ie c z ło w ie k a — je s t w z a s a d z ie p r a w n ie d o zw o lo n e. J e s t je* d n a k o b o w ią z k ie m le k a r z a ro z w a ż y ć g r a n ic e r y z y k a z ty m z w ią z a n e . P o w in ie n o n p r z e to b r a ć p o d u w a g ę — z g o d n ie z z a s a d ą p r o p o r c ji — czy k o rz y ś c i z ty m p o łą ­ cz o n e w y r ó w n u ją u je m n e n a s tę p s tw a . J u r y d y c z n e u z a s a d n ie n ie te g o s ta n o w is k a je s t ró ż n e z a le ż n ie od p r a w n o - d o g m a - ty c z n e g o u s t o s u n k o w a n ia się do p r o b le m a ty k i le k a r s k ie j. M o żn a u z n a ć , że cel, do k tó r e g o z m ie rz a w t a k ic h w y p a d k a c h le k a r z , u c h y la b e z p ra w n o ś ć d z ia ła n ia , że u b o c z n e , lecz n ie u n ik n io n e p rz y s p ie s z e n ie śm ie rc i z p o w o d u d z ia ła n ia ś r o d k ó w u ś m ie r z a ją c y c h b ó l n ie w y p e łn ia s t a n u fa k ty c z n e g o z a b ó js tw a .

M o ż n a s ta ć ta k ż e n a s ta n o w is k u , że w p o d o b n e j s y tu a c ji m a m y do c z y n ie n ia z w y p a d k ie m s t a n u w y ż sz e j k o n ie c z n o śc i w s t o s u n k u do d w ó c h d ó b r te j s a m e j o so b y lu b d w ó c h o b o w ią z k ó w le k a r s k ic h . P o ś w ię c e n ie je d n e g o z n ic h s t a j e się w ó w c z a s — p r z y z a c h o w a n iu z a s a d y p r o p o r c ji — d o p u sz c z a ln e . M o ż n a w re s z c ie z a b ie g p o d o b n y w r a z ze w s z y s tk im i z ty m z w ią z a n y m i a n ie u ­ n ik n io n y m i s k u tk a m i d la ż y c ia p a c je n ta u z n a ć za d o p u s z c z a ln e u m ia r k o w a n e r y ­ z y k o .111 W y p a d a j e d n a k z a z n a c z y ć , że w l i te r a tu r z e n a p o ty k a m y o d o so b n io n e z d a n ia p o ­ w a ż n y c h p r z e d s ta w ic ie li d o k tr y n y k a r n e j , iż w r a z ie s k r a c a n ia ż y c ia p r z y s to s o ­ w a n iu ś r o d k ó w u ś m ie r z a ją c y c h m a m y do c z y n ie n ia z c z y n e m b e z p ra w n y m , k tó r y w z a le ż n o ś c i od r o d z a j u w in y m a b y ć o d p o w ie d n io k w a l if i k o w a n y 17 ja k o p r z e ­ s tę p s tw o p rz e c iw k o ży c iu , choć p rz e d s ta w ic ie le ci p r z y z n a j ą z a ra z e m , ze m o g ą is tn ie ć p o w a ż n e tr u d n o ś c i d o w o d o w e w ta k ic h w y p a d k a c h . V I W y p a d a n a z a k o ń c z e n ie ro z w a ż y ć n o w o c z e sn y p ro b le m b a rd z o s p e c ja ln y , ja k i m j e s t r e a n i m a c j a . W z w ią z k u b o w ie m z r e a n i m a c j ą p o w s ta ło s z e re g p y ta ń n a ­ t u r y m o r a ln e j i p r a w n e j. 1. C zy o b e c n y ro z w ó j m e d y c y n y u p o w a ż n ia ju ż d o w n io s k u , że z re z y g n o w a n ie z p r ó b y r e a n i m a c j i w k a ż d y m w y p a d k u ś m ie rc i n a g łe j s ta n o w i b łą d s z tu k i l e ­ k a r s k ie j? 2. U d o w o d n ie n ie w to k u p ro c e s u f a k t u , że w r a z ie g d y b y p o d ję to p r ó b ę r e a n i ­ m a c ji, z o s ta ła b y p rz y w ró c o n a a k c ja s e r c a i ty m s a m y m n a s tą p iło b y u r a to w a n i e ż y c ia p a c je n ta , je s t rz e c z ą n ie ty lk o tr u d n ą , a le w p r o s t n ie m o ż liw ą . W y su n ię to p r z e to n a p la n p ie r w s z y k w e s tię o d p o w ie d z ia ln o ś c i za n a ru s z e n ie in n e g o o b o ­ w ią z k u . J a k w ia d o m o , p rz e p is p r a w n y o o b o w ią z k u n ie s ie n ia p o m o c y o so b ie z n a j ­ d u ją c e j się w b e z p o ś r e d n im n ie b e z p ie c z e ń s tw ie d la ży c ia , i to p o d ry g o r e m s a n k c ji k a r n y c h , o d n o si się ta k ż e d o le k a r z y . N ie s p e łn ie n ie te g o o b o w ią z k u s ta n o w i p r z e ­ s tę p s tw o b ez w z g lę d u n a to , czy c h o rą o so b ę p o m o c t a m o g ła jesz c z e u r a to w a ć . T a k ie je s t r y g o r y s ty c z n e b rz m ie n ie p rz e p is u i ta k i e je s t je d n o m y ś ln e s ta n o w is k o s ą d ó w . J e s t to b o w ie m p r z e s tę p s tw o fo r m a ln e . O tó ż z a s ta n a w ia n o się n a d ty m , czy n ie p o d ję c ie p rz e z le k a r z a p r ó b r e a n i m a c j i ta m , g d z ie is tn ie ją „ p e w n e ” s z a n s e r a t u n k u , n ie je s t ró w n o z n a c z n e z n ie u d z ie le n ie m k o n ie c z n e j p o m o cy ? 16 N ie k tó r z y p o w o łu ją s ię n a w e t n a p r a w o z w y c z a jo w e u p o w a ż n ia ją c e do s to s o w a n ia te g o t y p u u ś m ie r z a ją c y c h b ó l l e k a r s tw . P o r .: K o h l e r : L e h r b u c h d e s S tr a f r e c h ts , 1917, s t r . 400; K . E n g i s c h , l.c. s tr . 6; G e t z e l e r , l.c .f s t r . 412; G . S i m s o n , l.c., s tr . 1157. P o r. te ż E. G a r c o n : C o d e P e n a l a n n o te , 1956, t. II, s tr . 24. 17 P o r . E b. S c h m i d t , l.c ., s t r . 1 2. P o d o b n ie : R. M a u r a c h , l.c ., s tr . 14 o ra z E . M e - z g e r , 1. c M s tr . 22, k t ó r y z m ie n ił sw e p o p r z e d n ie o d m ie n n e z d a n ie w y r a ż o n e w I w y d . p o d r ę c z n ik a w r . 1949.

N r 10 (82) G ra n ic e o p ie k i le k a r s k i e j ₅₉

N a ty c h m ia s t p o w s ta ły je d n a k d a ls z e w ą tp liw o ś c i: J a k i e m a j ą b y ć w te d y w id o k i n a o ż y w ie n ie c z ło w ie k a , j a k „ w ie lk ie ” m a ją b y ć te szan se? C zy d a d z ą s ię on e w ogóle w ja k i ś sp o só b o c e n ić i o b ie k ty w n ie sp ra w d z ić ?

N a ogół z a jm u je się s ta n o w is k o , ż e p r z y o b e c n y m s ta n ie m e d y c y n y p o d e jm o ­ w a n ie r e a n im a c ji je s t ty lk o p r z y w ile je m le k a r z a , je g o u p r a w n ie n ie m n a w e t w w y ­ p a d k u ś m ie rc i n a g łe j. N ie s ta n o w i z a ś o no o b o w ią z k u p ra w n e g o , t a k b y z a n ie ­ c h a n ie r e a n im a c ji m o g ło n a r a z ić le k a r z a n a o d p o w ie d z ia ln o ść k a r n ą z a n ie u d z ie - le n ie p o m o c y , c h y b a że ś m ie rć t a n a s t ę p u je w to k u z a b ie g u o p e ra c y jn e g o , a z a ­ s a d y lege a r t is n a k a z y w a ły p o d ję c ie ta k ie j p r ó b y .18 3- J e ż e li p a c je n t p rz y w ró c o n y z o s ta ł d o ż y c ia , a ż y w o tn e o ś r o d k i u le g ły ty m c z a ­ s e m ju ż u sz k o d z e n iu , ja k i e są d a ls z e o b o w ią z k i le k a r z a ? C zy i j a k d łu g o j e s t on o b o w ią z a n y u tr z y m y w a ć t a k i s ta n rz e c z y , je ż e li w o g ó le n ie m a n a d z ie i n a p o ­ w r ó t p a c je n ta do ja k ie g o k o lw ie k ż y c ia bez p o m o c y a p a r a t u r y , p o d tr z y m u ją c e j w a ­ ż n e d la is tn ie n ia f u n k c je ? W y łą c z e n ie z aś a p a r a t ó w lu b c h o c ia ż b y je d n e g o z n ic h o z n a c z a d la p a c je n ta a u to m a ty c z n ie n ie c h y b n ą śm ie rć . C zy i k ie d y w ię c r e a n i m a t o r m a p r a w o o d s ta w ić t a k i a p a r a t? J e ż e li to z r o b i p o d o k ła d n y m ro z w a ż e n iu b e z n a d z ie jn o ś c i lu b n ie c e lo w o śc i d a ls z e g o p r z e d łu ż a n ia ż y c ia p a c je n ta p o z o s ta ją c e g o p o d je g o o p ie k ą , to czy n ie n a r a z i s ię n a z a r z u t s p o ­ w o d o w a n ia „ śm ie rc i b io lo g ic z n e j” p rz e z z a n ie c h a n ie p ra w n e g o o b o w ią z k u d a ls z e g o k o r z y s ta n ia z a p a r a t u r y ? J e ż e li z a ś le k a r z o d s ta w i a p a r a t y z lito ś c i, w o b lic z u m ę c z a rn i p a c je n ta , k tó r y , je g o z d a n ie m , n ie m a r e a ln y c h w id o k ó w p o w r o tu do n o rm a ln e g o ż y c ia , to czy n ie n a r a z i się n a z a r z u t p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a e u ta n a z ji?

L e k a r z m o że w ta k ic h w y p a d k a c h o d s tą p ić od d a ls z e g o sz tu c z n e g o p r z e d łu ż a n ia ż y c i a .ls

S ą d z i się te ż , że le k a r z n ie m u s i się z a s to so w a ć do w y ra ź n e g o ż y c z e n ia ro d z in y , je ż e li p r o s i go o n a o z a n ie c h a n ie d a ls z y c h te g o r o d z a j u z a b ie g ó w , a l e k a r z je s t z d a ­ n ia , że p o w in ie n k o n ty n u o w a ć sw e s ta r a n i a r e a n im a c y jn e .20 D e c y z ja n a le ż y w y ­ łą c z n ie d o le k a r z a .

4. J a k m a le k a r z p o s tą p ić , g d y n a s k u te k n ie s z c z ę śliw e g o w y p a d k u k il k a osób z n a jd z ie s ię n a g le w s ta n ie „ k lin ic z n e j ś m ie r c i” , a le k a r z d y s p o n u je ty lk o je d n y m a p a r a te m . C zy o n s a m w e d le sw o b o d n e g o sw eg o u z n a n ia d e c y d u je o w y b o rz e o soby r a to w a n e j? C zy ży c z e n ie n a jb liż s z e j r o d z in y m a ja k ie k o lw ie k z n a c z e n ie d la le k a r z a , g dy c h o d z i o k o le jn o ś ć p o d e jm o w a n y c h p r ó b re a n im a c ji? M o g ą t u p o w s ta ć d w ie o d m ie n n e s y tu a c je . R o d z in a z r o z m a ity c h p rz y c z y n s p r z e ­ c iw ia się — p o s tw ie r d z e n iu ś m ie rc i k lin ic z n e j — p ró b o m o ż y w ie n ia .21 D ru g a s y ­ 18 P o r . P . M o l l a r e t : U b e r d ie a u s s e r s te n M ö g lic h k e it d e r W ie d e r b e le b u n g . D ie G re n z e n z w is c h e n T o d u n d L e b e n , „ M ü n c h e n e r M e d iz in is c h e W o c h e n s c h r if t” , 1962, s. 1539 i n a s t. A u to r t e n s'toi n a s ta n o w is k u , że p o n ie w a ż ó w z a b ie g p r z e k r a c z a „ z w y k le ś r o d k i ” , d o j a ­ k ic h le k a r z o b o w ią z a n y je s t s ię g a ć , p r z e to n ie m o ż n a tw ie rd z ić , ż e b y je g o p o w in n o ś c ią p r a w n ą b y ło s to s o w a n ie te g o z a b ie g u . P o r . te ż A. L e m a i r e : M o rt e t r é a n im a tio n , „ M o n d e ” z d n . 20.VIII.1963 r.

19 P o r . p . M o l l a r e t : L es u ltim e s p o s s ib ilité s d e la r é a n im a tio n , „ P r e s s e M é d ic a le ” z 25.VIII.1962, s t r . 1698.

20 P o r . P . M o l l a r e t , Le.

21 P o d n o s z o n e b y ły n a w e t p rz e z ro d z in y — w z w ią z k u z p r ó b ą r e a n im a c ji — z a s trz e ż e n ia n a t u r y r e lig ijn e j. N ie j e s t to tw ie r d z e n ie c z y s to t e o r e ty c z n e . Z a g a d n ie n iu te m u p o św ię c o n e z o s ta ło n a w e t m .in . p r z e m ó w ie n ie p a p ie s k ie do a n e s te z jo lo g ó w , w y g ło sz o n e d n ia 22.X I .1957 r. i to n a tle w y p a d k ó w p r a k ty c z n y c h .

60 P y ta n ia i o d p o w ie d z i p r a w n e N r 10 (82)

t u a c j a z a c h o d z i w te d y , g d y ro d z in a s ta n o w c z o d o m a g a się p o d ję c ia a k c ji r e a n i ­ m a c ji. C z y i o ile te g o r o d z a ju ż ą d a n ia są d la le k a r z a w ią ż ą c e ? 22

P r z y o b e c n y m p o s tę p ie m e d y c y n y n ie m o ż n a tw ie r d z ić , ż e b y d e c y z ja te g o r o ­ d z a ju z p u n k tu w id z e n ia p ra w n e g o n ie z a le ż a ła w y łą c z n ie o d o c e n y le k a r z a .

5. O s ta tn io p o s ta w io n y z o s ta ł n a w e t p r o b le m n a s tę p u ją c y : C zy le k a r z m a praw o - z u ż y w a ć tk a n k i c h o re g o z n a jd u ją c e g o s ię w ta k i m s ta n ie d la ce ló w p rz e s z c z e p u ? C h o d z i n i m n ie j, n i w ię c e j, ty lk o o o d p o w ie d ź n a p y ta n ie : czy m o ż n a p r z y s tą p ić do r e a n i m a c j i i u tr z y m a ć p o re a n im a c ij c z ło w ie k a , k tó r e g o w id o k i n a p o w ró t dO' f u n k c j i ż y c io w y c h b ez a p a r a t u r y n ie is tn ie ją , b y m ie ć w p o g o to w iu o d p o w ie d n ią , t k a n k ę w r a z ie p o tr z e b y (np. n e rk ę ) d la n a ty c h m ia s to w e g o p rz e s z c z e p u i p rz e z ta k i ty l k o czas, d o p ó k i t a k a p o tr z e b a n ie n a s tą p i? N ie k tó r z y u w a ż a ją n a w e t te g o r o d z a ju p r o c e d e r z a rz e c z p r a w n ie d o p u s z c z a ln ą /2~ O so b iś c ie n ie m o g ę się o p rz e ć o p o ro m p r z e c iw k o te m u . N ie u le g a je d n a k w ą t p l i ­ w o śc i, że p o s tę p c h ir u r g ii i te c h n ik a o p e r a c y j n a w n a jb liż s z y m cza sie z m u s z ą do- p o d d a n ia i te g o w te j c h w ili je s z c z e p o z o rn ie n ie z w y k łe g o p r o b le m u d o k ła d n i e j­ szej a n a liz ie z p u n k tu w id z e n ia r e g u ł d e o n to lo g ic z n y c h i g w a r a n c ji p ra w n y c h .24 22 P o r . P . M o l l a r e t (I.e., s. 1544), k t ó r y j e s t t e ż z d a n ia , że w p o d o b n y c h w a r u n k a c h ż y c z e n ie ta k i e n ie m a m o c y w ią ż ą c e j. P o r . te ż B. W . P i e t r o w s k i : P r o b le m a r ie a n i m a c y t ( W o s s ta n o w le n ije ż y z n ie n n o w a ż n y c h f u n k c ij o r g a n iz m a , „ C h ir u f g i ja ” X I, 1961 r., s tr . 3—11; W. A . N i e g ł o w s k i : R ie a n im a to lo g ia i j e j z a d a c z i (ta m ż e , s tr . 11—19). 23 w y r a ź n i e za d o p u s z c z a ln o śc ią u t r z y m y w a n ia w t y m c e lu t y l k o p r z y ż y c iu i z u ż y tk o ­ w a n ia n a s t ę p n i e au s e r v ic e d e la c o lle c tiv e — j a k ic h n a z w a n o — c e s m o r ib o n d s en s u r s is w y p o w ie d z ie li s ię R. C o n v e l a i r e w ,,L a p r e s s e M é d ic a le ” z d n . 27.V II.1963 r . o ra z E t, F o u r n i e r w „ C o n s ta lla tio n ” z 7.V II.1963 r . N ie są t o r o z w a ż a n ia c z y s to te o r e ty c z n e . S ą d a n g ie ls k i r o z p a tr y w a ł w s ie r p n iu 1963 s p r a w ę d r a J o h n a S w in n e y a , w s z c z ę tą p r z e c iw n ie m u n a ty m w ła ś n ie tle . R o b o tn ik D . P o t t e r s p a d ł n a b r u k , d o z n a ją c z ła m a n ia p o d ­ s ta w y c z a sz k i. P o s k o n s ta to w a n iu ś m ie r c i k lin ic z n e j, p o d ję to p r ó b y je g o r e a n im a c ji, k t ó r e się u d a ły . W id o k i n a p o w r ó t do n o r m a ln y c h f u n k c j i ż y c io w y c h ze w z g lę d u n a u p ły w c z a s u od ś m ie r c i k lin ic z n e j r ó w n a ły s ię z e r u . U tr z y m y w a n o k r ą ż e n ie k r w i t y lk o w ty m c e lu , b y u m o ż liw ić w p ó ź n ie js z y m c z a s ie p rz e sz c z e p n e r k i w r a z ie n a g łe g o w y p a d k u . T a k a o p e r a c ja z o s ta ła r ó w n ie ż p r z e p r o w a d z o n a p o u s u n ię c iu a p a r a t u r y . O so b a, n a rz e c z k tó r e j d o k o n a n o - p r z e sz c z e p u , te ż u m a r ła .

24 P o r . A. L e m a i r e , I.e.; A. J u v a l : D a s B ild d e s A rz te s in u n s e r e r Z e it „ M iin c h e n e r M e d iz in is c h e n W o c h e n s c h r ift” 1962, s t r . 1482; K . J a s p e r s : D e r A r z t im te c h n is c h e n Z e i- t a l t e r , „ S c h e iz e r is c h e A r z te z u tu n g ” 1959, s t r . 625 i n a s t.; T. R e g a u : M e d iz in a u f A b w e - g e n — D e r E in b r u c h d e r T e c h n ik in d ie H e ilk u n s t, 1961, s t r . 131. P Y T A M * i O D P O V W I E D Z Ê P R A W N E 1 P Y T A N I E : C z y a d w o k a t , k t ó r y u s t ą p i ł z z e s p o ł u , m o ż e ż ą d a ć w y p ł a t y h o n o r a r i u m u i s z c z o n e g o p r z e z k l i e n t a d o k a s y z e s p o ł u p o u s t ą p i e n i u z z e s p o ł u ?