M. Kornecki
Województwo krakowskie
(1954-1957)
Ochrona Zabytków 11/3-4 (42-43), 254-264
K R O N I K A
R yc. 252. S ta r y S ącz — tzw . .,D om na D o łk a c h ”. S ta n po k o n s e r w a c ji 1957 r. .
R yc. 253. T a r n ó w — w id o k z ul. F o rte c z - n ej n a z a g ro ż o n ą k o m ie n ic ę ul. Ż y d o w s k a 19. S ta n z 1957 r.
PRACE KONSERWATORSKIE
W O JE W Ó D Z T W O K R A K O W S K IE (1954— 1957) P r a c e k o n s e r w a to r s k ie w w o je w ó d z tw ie k r a k o w s k im w la ta c h 1954— 1957 1 s ta n o w iły częścio w o k o n ty n u a c ję p r a c ro z p o c z ę ty c h w la ta c h p o p rz e d n ic h , c z ę ścio w o o b ję ły sz e re g d a ls z y c h o b ie k tó w z a b y tk o w y c h , w y m a g a ją c y c h s z y b k ie j i n te r w e n c ji k o n s e r w a to r s k ie j. W m ia rę p o s tę p u l a t m o ż n a b y ło z a o b se rw o w a ć s to p n io w y w z ro s t śro d k ó w fin a n s o w y c h p r z e z n a c z o n y c h na k o n s e r w a c ję z a b y tk ó w w o je w ó d z tw a ; o d p o w ia d a ła m u też w z r a s ta ją c a lic z b a o b ie k tó w o b ję ty c h a k c ją o c h ro n y ; i ta k , p o d czas g d y w la ta c h 19Ô4 i 1955 re m o n to w a n o z k re d y tó w k o n s e r w a to rs k ic h 18 w zg l. 19 o b ie k tó w b ą d ź z e sp o łó w z a b y tk o w y c h , w ro k u 1956 lic z b a ich w z ro s ła do 42. W r. 1957 p ro w a d z o n o ro b o ty p rz y 33 o b ie k ta c h z a b y tk o w y c h . W z ro st z d o ln o śc i p rz e r o b o w e j p rz y p is a ć n a le ż y ta k ż e p o w o ła n iu w r. 1956 w O d d z ia le k r a k o w s k im P . K . Z. D z ia łu W y k o n a w s tw a B u d o w la n e g o , o sią g a ją c e g o s to p n io w o c o ra z w ię k s z ą z d o ln o ść p r o d u k c y j n ą . P o za ty m p o d o b n ie ja k w la ta c h p o p rz e d n ic h p ro w a d z o n o p ra c e p rz y o b ie k ta c h o d b u d o w y w a n y c h „w ra m a c h P a ń s t w o w ego P la n u In w e s ty c y jn e g o p rz e z O ddz. W yk. In w e s t. p rz y W y d z ia le K u ltu r y P re z y d iu m W. R. N. (pod k ie r o w n ic tw e m doc. inż. A. M a je w sk ie g o ). K ilk a d r o b n i e j szy ch re m o n tó w p rz e p ro w a d z o n o s y s te m e m g o s p o d a rc z y m za p o ś r e d n ic tw e m te re n o w y c h p re z y d ió w ra d n a ro d o w y c h . R ó w n o le g le z p r a c a m i p ro w a d z o n y m i z fu n d u s z ó w k o n s e r w a to r s k ic h w y k o n y w a n o p ra c e k o n s e r w a to r s k ie p rz y s t o su n k o w o d u ż e j lic z b ie o b ie k tó w z a b y tk o w y ch z fu n d u s z ó w ich u ż y tk o w n ik ó w . D o ty czy to p rz e d e w s z y s tk im o b ie k tó w s a k ra ln y c h , o d n a w ia n y c h s ta r a n ie m p o sz c z e g ó ln y c h p a r a f ii. N ie z a le ż n ie od o sią g n ię c ia w w ie lu w y p a d k a c h z n a c z n y c h su k c e s ó w k o n s e r w a to r s k ic h , s ta n w ie lu o b ie k tó w z a b y tk o w y c h a ta k ż e n ie k tó r y c h z esp o łó w u r b a n i s ty c z n y c h (ja k n p . T a rn ó w ) z b r a k u m o ż liw o ści re m o n to w y c h u le g ł p o g o rs z e n iu . D la teg o u z y s k a n ie w ię k sz y c h k r e d y tó w n a k o n s e r w a c ję z a b y tk ó w w o je w ó d z tw a k r a k o w sk ie g o je s t w d a ls z y m c ią g u s p r a w ą p a lą c ą i p iln ą . i P o r . s p r a w o z d a n i e z a l a t a 1950—51 w n r 3 4 1951 l z a l a t a 1952—3 w n r 1 1954 „ O c h r o n y Z a b y t k ó w ” . 254R yc. 254. P ie s k o w a S k a la , pow . o lk u s k i — z a m e k . W id o k ze sz c z y tu loggii n a b a sz tą
o k rą g łą . S ta n 1954 r.
Ryc. 255. T ę g o b o rze, pow . n o w o s ą d e c k i — p a ła c . S ta n p rz e d k o n s e r w a c ją 1956 r. S p ra w o z d a n ie o b e jm u je p rz e d e w s z y s t k im p ra c e p ro w a d z o n e w w ię k s z y m z a k r e s ie , z p o m in ię c ie m ro b ó t d r o b n ie j sz y c h , b ą d ź s ta n o w ią c y c h d o k o ń c z e n ie p r a c k o n s e r w a to r s k ic h w y m ie n io n y c h w p o p rz e d n im s p r a w o z d a n iu . Z a b y t k o w e z e s p o ł y u r b a n i s t y c z n e N a czoło p r o b le m a ty k i k o n s e r w a t o r s k ie j w o je w ó d z tw a w y s u w a się s p r a w a T a r n o w a . Z n a c z n e części d z ie ln ic y z a b y tk o w e j, s ta n o w ią c e j ś w ie tn y ze sp ó l s t a ro m ie js k i z z a c h o w a n ą z a b y tk o w ą z a b u d o w ą z w . X V I— X IX , w w y n ik u c a łk o w i te g o z a n ie d b a n ia , p o z b a w ie n ia b ież ą c e g o re m o n tu p rz e z w ła d z e te r e n o w e i w z n a cz n e j m ie rz e o p u sz c z e n ia p rz e z m ie s z k a ń ców — u le g ły d a le k o p o s u n ię te j d e s t r u k cji, g ro ż ą c e j n ie o d w ra c a ln y m i s t r a t a m i 2. W o je w ó d z k i k o n s e r w a to r m im o p o d ję c ia w ie lu s t a r a ń m a ją c y c h n a c e lu a k ty w iz a c ję z a n ie d b a n e j d z ie ln ic y , n ie b y ł w m o ż n o śc i s k u te c z n ie p o w s tr z y m a ć p o s tę p u z n i szczeń o b e jm u ją c y c h k ilk a d z ie s ią t b u d y n k ó w m ie s z k a ln y c h . O d b u d o w ą o b ję to j e d y n ie re n e s a n s o w ą k a m ie n ic ę w R y n k u 21, p o s ia d a ją c ą w y so k ą w a rto ś ć z a b y tk o w ą ; u k o ń c z o n o ró w n ie ż o d b u d o w ę X V II I - w ie c z n e j k a m ie n ic y p rz y u l. B r a m a P ilz n e ń s k a 5, p r z e k a z a n e j n a i n t e r n a t sz k o ły p la s ty c z n e j. Z fu n d u s z ó w G o sp o d a r k i K o m u n a ln e j i M ie sz k a n io w e j p r o w a d z o n a je s t o d b u d o w a z a w a lo n e j w m ię d z y c z a s ie k a m ie n ic y u l. Ż y d o w s k a 19 (ryc. 253); w r. 1958 k o n s e r w a to r p ro w a d z ił w e w ła s n y m z a k r e s ie ro b o ty w p ię c iu k a m ie n ic a c h s ta r o m ie js k ic h . * W p r z e c iw ie ń s tw ie do T a rn o w a z a b y t k o w e m ia s te c z k o S t a r y S ą c z z n a jd u je s ię w e w z o ro w y m s ta n ie ; o sta te c z n ie u k o ń c z o n o tu k o n s e r w a c ję in te r e s u ją c e j k a m ie n ic z k i z w ie k u X V II, tzw . „D o m u n a D o łk a c h ” (ry c. 252), w k tó r y m z n a -2 J . fi. D u t k i e w i c z , Z a g r o ż e n i e z a b y t k ó w T a r n o w a , „ W i a d o m o ś c i K o n s e r w a t o r s k i e ” , K r a k ó w , IX/1957. R yc. 256. C z a n ie c , p o w . ż y w ie c k i — d w ó r o b ro n n y . S ta n 1957 r. R yc. 257. R o żn ó w , p o w . n o w o s ą d e c k i — b e lu a r d w c z a sie b u d o w y p ro w iz o ry c z n e g o d a c h u , 1957 r.
Ryc. 258. G a rlic a M u ro w a n a , pow . k r a k o w s k i — d w ó r p rz e d k o n s e r w a c ją . S ta n z r. 1956. Ryc. 259. H e b d ó w , p ow m ie c h o w s k i — b u d y n k i p o k la s z to rn e . S ta n p rz e d k o n s e r w a c ją 1957 r. la z ły p o m ie sz c z e n ie : B ib lio te k a , z b io ry T o w a r z y s tw a M iło ś n ik ó w S ta r e g o S ącza, w re sz c ie s a la p o s ie d z e ń M ie js k ie j R a d y N a ro d o w e j. O d b y ta w r o k u 1957 u d a n a u ro c z y s to ść 7 0 0 -lecia z a ło ż e n ia m ia s ta i 6 0 0 -lecia n a d a n ia p r a w m ie js k ic h s ta ła się w S ta r y m S ą c z u d u ż ą m a n if e s ta c ją n a rzecz o p ie k i n a d z a b y tk a m i. W z a b y tk o w y m zesp o le d w o rk ó w p o d m ie js k ic h w B o c h n i w y re m o n to w a n o s t a r a n ie m w ła d z m ie js k ic h d w a o b ie k ty , je d e n z d a ls z y c h b u d y n k ó w z n a jd u j e się je d n a k w s ta n ie , w y k lu c z a ją c y m w o b e c n y c h w a r u n k a c h jeg o d a ls z e u tr z y m a n ie. • Id ą c za p r z y k ła d e m K ra k o w a , m ia s to N o w y S ą c z p rz e p r o w a d z iło o d ś w ie ż e n ie fa s a d k a m ie n ic ry n k o w y c h . Z a m k i , p a ł a c e i d w o r y P i e s k o w a S k a ł a , W i ś n i c z N o w y i D ę b n o . K o n ty n u o w a n o p ra c e n a d p rz y w ró c e n ie m ty c h trz e c h z a m k ó w do s ta n u h is to ry c z n e g o , z p rz e z n a c z e n ie m na cele m u z e a ln e , p rz e d e w s z y s tk im p od k ą te m w id z e n ia e k s p o z y c ji a r c h ite k t u r y . R o b o ty w P ie s k o w e j S k a le (ry c. 254) o b ję ły w y k o n a n ie s tro p ó w ż e lb e to w y c h w r a z z o k ła d z in a m i d re w n ia n y m i, p rz e b u d o w ę d ac h ó w , k o n s e r w a c ję fa s a d , k a m ie n ia r k i, ro b o ty in s ta la c y jn e i in. W W iśn ic z u w y k o n a n o k il k a s tro p ó w w s k r z y d le p n ., w ie lk ic h ro z m ia r ó w s tr o p w „ sa li r y c e r s k i e j” w s k r z y d le zach ., n a p ra w io n o s k l e p ie n ia w ró ż n y c h p o m ie sz c z e n ia c h . S z c z e g ó ln ie tr u d n y m z a d a n ie m b y ła k o n s e r w a c ja k o p u ły w k a p lic y , z a g ro ż o n e j r u n i ę ciem . P o d k a p lic ą u k o ń c z o n o k r y p tę , do k tó r e j p rz e n ie s io n o s a r k o fa g i L u b o m ir sk ich , p o c h o d z ą c e ze zn iszczo n eg o p rz e z N ie m c ó w k o śc io ła p o k a rm e lic k ie g o w W i śn ic z u , p o d d a n e k o n s e r w a c ji w la ta c h u b ie g ły c h . W z a m k u w iś n ic k im o b ję to p o n a d to r e s ta u r a c j ą b a s tio n y , o d g ru z o w u ją c z n a jd u ją c e się w n ich p o m ie sz c z e n ia i z a k ła d a ją c s k le p ie n ia . W D ę b n ie w o k r e sie s p r a w o z d a w c z y m p ro w a d z o n o w y łą c z n ie b ie ż ą c e ro b o ty z a b e z p ie c z a ją c e . N i e d z i c a . W r o k u 1957 u k o ń c z o n o tu z a p la n o w a n y e ta p p ra c k o n s e r w a t o r sk ich . Z a b e z p ie c z o n o z a g ro żo n ą b a sz tę Ryc. 260. G n o jn ik , p o w . b rz e s k i — k o śció ł. S ta n po k o n s e r w a c ji, 1957 r. 256
R yc. 261 i 262. J e r z m a n o w ic e , p ow . O l k u sz — k o śc ió łe k . S ta n p rz e d k o n s e r w a c ją w r. 1953 i w c z a sie k o n s e r w a c ji w r. 1957. z a m k u g ó r n e g o '1, p o m ie sz c z e n ia n a z a m k u ś r e d n im z n a jd u ją c e się u p rz e d n io w s ta n ie r u i n y o d d a n o w u ż y tk o w a n ie D o m u P ra c y T w ó rc z e j S to w a rz y s z e n ia H i s to ry k ó w S z tu k i. N a z a m k u d o ln y m r e m o n t o b ją ł b a s z tę - k a p lic ę ; d o k o n a n o r ó w n ie ż c a łk o w ite j w y m ia n y p o k ry c ia d a c h ó w g o n to w y c h . W ro k u 1957 ro z p o c z ę to p ra c e z a b e z p ie c z a ją c e w z a m k u w S p y t k o w i c a c h (pow . w a d o w ic k i), p o c h o d z ą c y m z p rz e ło m u w . XVT/XVTI. O b ie k t te n o p ie r w s z o rz ę d n e j w a rto ś c i a r ty s ty c z n e j z n a jd o w a ł się w s ta n ie n a r a s ta ją c e g o z a g ro ż e n ia , sp o w o d o w a n e g o p rz e z d a w n y p o ż a r, w y s a d z e n ie w r . 1945 w b e z p o ś r e d n im p o b liż u m o s tu k o le jo w e g o , ja k te ż d e w a s ta c ję p rz e z m ie js c o w ą lu d n o ś ć . P o d ję c ie ro b ó t k o n s e r w a to r s k ic h p o p rz e d z iło o p ra c o w a n ie d o k u m e n ta c ji i p r z e p r o w a d z e n ie s k r u p u la tn y c h p r a c b a d a w c z y c h a rc h ite k to n ic z n y c h i w y k o p a lis k o w y c h . P r a c e te p rz y n io s ły m a te r ia ły p o m o cn e do u s ta le n ia k o le jn y c h fa z b u d o w y , o ra z w ie le szczeg ó łó w k a m ie n ia r k i i c e ra m ik i p o c h o d z ą c e j z d a w n e g o w y p o s a ż e n ia . P ie r w s z y e ta p p r a c o b ją ł c z ę ścio w e o d g ru z o w a n ie o ra z d o ra ź n e z a b e z p ie c z e n ie . W r. 1958 o d b u d o w a z a m k u w łą c z o n a zo s t a ła do z a d a ń p la n u in w e s ty c y jn e g o . R o ż n ó w . Z u w a g i n a n a r a s ta j ą c e z a g ro ż e n ie o d s ło n ię te j od k il k u n a s t u la t cz a sz y b e lu a r d u z X V I w ., z d e c y d o w a n o się n a p o k ry c ie go p ro w iz o ry c z n y m d a c h e m (ryc. 257). W re n e s a n s o w y m zesp o le o b ro n n y m p r o w a d z o n o p o n a d to p r a c e b a d a w c z e i z a b e z p ie c z a ją c e . P ołożony w o b rę b ie d a w n e g o z a ło ż e n ia o b ro n n e g o d w ó r k la s y c y s ty c z n y , n a le ż ą c y do c e n n ie js z y c h o b ie k tó w teg o ty p u n a t e r e n ie w o je w ó d z tw a , p rz e ję ły n a do m w y p o c z y n k o w y d la p ra c o w n ik ó w R a d o m sk ie Z a k ła d y O b u w ia i d o p ro w a d z iły do s t a n u u ż y w a ln o śc i. С z a n i e c. W r. 1956 u k o ń c z o n o o s t a te c z n ie p o k ry c ie m a n s a rd o w y c h d a c h ó w d w o r u o b ro n n e g o z w . X V II. B o lączk ą o b ie k tu je s t b r a k w ła śc iw e g o u ż y tk o w n i k a , b u d y n e k z a m ie s z k iw a n y p rz e z „ d z i-3 W . В o r u s i e w i с z, W z m o c n ie n ie m u r ó w c z ę ś c i z a m k u g ó r n e g o w N ie d z i c y , „ O c h r o - \ n a Z a b y t k ó w " n r 4/1957. R yc. 263. R u d a w a , pow . c h rz a n o w s k i k o śc ió ł w c z a sie k o n s e r w a c ji, 1955 r.
Ryc. 2S4. G ra b ie , pow . k ra k o w s k i — k o ściół w c z a sie k o n s e r w a c ji, 1958 r. R yc. 265. S ie m ie c h ó w , p o w . ta r n o w s k i —
k o śció ł w c z a sie k o n s e r w a c ji, 1956 r.
k ic h lo k a to ró w ” p o z b a w io n y je s t w ła ś c i w ie n a le ż y te j o p ie k i (ryc. 256).
Do d u ż y c h o sią g n ię ć zaliczy ć n a le ż y o d b u d o w ę k la s y c y s ty c z n e g o p a ła c u w T ę - g o b o r z u (pow . n o w o są d e c k i), k tó r y od l a t o p u szczo n y p rz e z w ła ś c ic ie la p o p a d a ł w c a łk o w itą r u in ę (ryc. 255). O d b u d o w ę d la c eló w w y p o c z y n k o w y c h p ra c o w n ik ó w p rz e d s ię b io rs tw a „ P o d z e sp o ły T e le k o m u n ik a c y jn e ” p o p rz e d z iło o p ra c o w a n ie s t a r a n n e j d o k u m e n ta c ji. B u d y n k o w i p r z y w ró c o n o z n ie s io n y w k o ń c u X IX w ie k u d a c h m a n s a rd o w y ; p rz e w id u je się, iż w ro k u b ie ż ą c y m p ra c e b ę d ą u k o ń c z o n e . W u b ie g ły c h la ta c h o d b u d o w a n o ró w n ie ż sp a lo n e w r. 1953 s k r z y d ła p a ła c u w N a w o j o w e j (pow . n o w o są d e c k i), u ż y tk o w a n e g o p rz e z R e so rt R o ln ic tw a n a sz k o łę i in te r n a t . P i l i c a . B e z p o śre d n io po p r z e ję c iu p a ła c u n a c e le Z a k ła d u W y c h o w a w c z e g o d la ch ło p c ó w (o b ecn a b u d o w la z a p e w n e z w ie k u X IX z f r a g m e n ta m i w c z e ś n ie j szy m i, p o ło ż o n a w o b rę b ie o b s z e rn e g o z a ło ż e n ia p a rk o w e g o i tw ie rd z y z w ie k u X V II) — p o d ję to z fu n d u s z ó w M i n is t e r s tw a O ś w ia ty re m o n t k a p ita ln y , p o łą c z o ny z a d a p ta c ją b u d y n k u . W p ie r w s z y m e ta p ie p ra c e o b ję ły w y łą c z n ie b u d y n e k m ie s z k a ln y ; w r o k u b ie ż ą c y m p r z e w i d z ia n o p o n a d to k o n s e r w a c ję z a ło ż e n ia fo rte c z n e g o z fu n d u s z ó w k o n s e r w a to r a w o je w ó d z k ie g o . R ó w n o c z e ś n ie w d u ż y m z a k re s ie p ro w a d z o n o w s p ó ln y m w y s iłk ie m k o n s e r w a to r a i w ła d z o ś w ia to w y c h d a l sze ro b o ty p rz y o d b u d o w ie re n e s a n s o w e go z a m k u w K s i ą ż u W i e l k i m (pow . m ie c h o w s k i), u ż y tk o w a n e g o p rz e z L ic e u m . Z p o m n ie js z y c h o b ie k tó w p o d w o rs k ic h n a le ż y w y m ie n ić : W i e l k ą W i e ś (pow . b rz e s k i), g d zie w y k o n a n o re m o n t d a c h ó w d w o ru z w . X V II I; K a r n i o w i c e (pow . k ra k o w s k i, g d z ie m . in. d o k o n a n o w y m ia n y zn iszczo n eg o b la s z a n e g o p o k ry c ia d a c h ó w d w o ru z a lk ie r z a m i z w . X V III n a w ła śc iw e , g o n to w e ; L e l o w i c e (pow . p ro sz o w ic k i), r e m o n t b ie ż ą c y d w o ru z w. X V III. W d w o rz e k la s y c y s ty c z n y m
Ryc. 266. J a b ło n k a , pow . n o w o ta rs k i — d om o ra w s k i p rz e n ie s io n y n a s tę p n ie do
Z u b rz y c y G ó rn e j. S ta n z 1954 r.
R yc. 267. B o b re k , pow . c h rz a n o w s k i — s p ic h le rz . S ta n po k o n s e r w a c ji 1957 r. R yc. 268. L a c h o w ic e , pow . ż y w ie c k i — m ły n w o d n y w cz a sie _ k o n s e r w a c ji w 1957 r. w G a r l i c y M u r o w a n e j (pow . k r a k o w sk i) — u ż y tk o w n ik p rz e p r o w a d z ił r e m o n t d a c h u (ry c . 258); o fic y n ą d w o rs k ą w K o b i e r n i c a c h (pow . ż y w ie c k i), a d a p to w a n o n a c e le w ie js k ie g o d o m u k u l tu r y . B u d o w l e s a k r a l n e R o b o ty z fu n d u s z ó w k o n s e r w a to rs k ic h o b ję ły tu z a s a d n ic z o ty lk o o b ie k ty w y łą czo n e z u ż y tk o w a n ia i p o z b a w io n e n a le ż y te j o p ie k i, a o d z n a c z a ją c e się zn a c z n ą w a r to ś c ią z a b y tk o w ą . W p ie r w s z y m r z ę d zie w y m ie n ić n a le ż y k o m p le k s b u d y n k ó w p o k la s z to rn y c h w H e b d o w i e (pow . p ro s z o w ic k i), p o c h o d z ą c y c h z o k r e su b a ro k u , z w ią z a n y c h z c e n n y m k o śc io łem n ie g d y ś n o r b e r ta n ó w z w . X I I I — X V II I. R o b o ty o b ję ły z a b e z p ie c z e n ie z a g ro ż o n y c h m u ró w , s tro p ó w i w ię ź b y d a c h o w e j o ra z p o ło ż e n ie p o k ry c ia (ryc. 259). W r. 1957 u k o ń c z o n o re m o n t k o śc ió łk a „n a G o ś c iń c u ” w J e r z m a n o w i c a c h (pow . o lk u s k i), p o c h o d z ą c e g o z k o ń c a X V II w ie k u , f u n d a c ji z w ią z a n e j z w y p r a w ą w ie d e ń s k ą . O b ie k t z d e w a s to w a n y w c z a sie o k u p a c ji, u sz k o d z o n y w c z a sie d z ia ła ń w o je n n y c h , n a s tę p n ie o p u szczo n y (w la ta c h c z te rd z ie s ty c h p ro w iz o ry c z n ie p r z y k r y ty strz e c h ą ), z n a jd o w a ł się w s t a n ie o sta te c z n e g o z a g ro ż e n ia . Z a b e z p ie c z o n o m u r y i s k le p ie n ia , p rz e p r o w a d z o n o k o n s e r w a c ję b o g a to ro z c z ło n k o w a n e j f a s ad y , w y k o n a n o n o w y d a c h i p o k ry to go g o n te m — w s z y s tk o to p rz y w ró c iło b a r o k o w e m u k o śc ió łk o w i d a w n e p ię k n o (ryc. 261— 262). W P r a n d o c i n i e (pow . m ie c h o w s k i) k o n s e r w a to r p rz e p r o w a d z ił d o ra ź n e z a b e z p ie c z e n ie c e n n e g o r o m a ń sk ie g o p o r ta lu , n ie o s tro ż n ie o d sło n ię te g o . Ze ś r o d k ó w w ła s n y c h p a r a f ii p r o w a d zo n o w K o ś c i e l c u (pow . p ro s z o w i ck i) k o n s e r w a c ję k o śc io ła ro m a ń s k ie g o z X I I I w ., w g p r o j e k tu i p o d k ie r o w n ic tw e m d r irlż. J . J a m r o z a . R ó w n ież w o b -R yc. 269. M iech ó w , pow . m ie c h o w s k i — d w o re k „ Z a c is z e ”. S ta n p o d czas p r a c k o n
s e r w a to r s k ic h w 1955 r.
Ryc. 270. S k a w in k i, pow . w a d o w ic k i — o d b u d o w a k o śc io ła p rz e n ie s io n e g o z P r z y t-
szernym zakresie prowadzono roboty w cennym kościele w iejskim w R u d a - w i e (pow. chrzanowski). Rewelacją sta ło się tu odsłonięcie ceglanego prezbite rium z w. XIII/XIV, z pierw otnym fry zem pod gzymsem koronującym i zary sem zamurowanego okna (ryc. 263). P ierw szy etap prac konserw atorskich przy ko legiacie św. Małgorzaty w N o w y m S ą c z u objął konserw ację i rek o n stru k cję obydwu wież zachodnich, prowadzoną wg projektu i pod kierow nictw em dra inż. S. Swiszczowskiego4. Roboty przy wieży pd. znajdują się w toku. W gotyc kim kościele obronnym z XIV w. w G n o j n i k u (pow. brzeski) odsłonię to zam urowane częściowo otwory strzel nicze w p artii strychowej budynku (ryc. 260); w kościele gotyckim w W i e l o g ł o w a с h (pow. nowosądecki) przy re moncie pozostawiono bez tynków wieżę wzniesioną z kam ienia, odznaczającą się staranną fak tu rą m uru. Pod nadzorem konserw atorskim prowadzono ponadto ro boty remontowe przy kościołach w m iej scowościach: B r z e s k o w. XV; D ę b n o (pow. brzeski) w. XV/XVI; Z a k l i c z y n (pow. brzeski) w. X V III; G ł o g o - c z ó w (pow. myślenicki) w. XIX. Pod jęta bez uzgodnienia z konserw atorem rozbudowa kościoła w K o n i u s z y (pow. proszowicki), doprowadziła niestety do częściowego zniekształcenia tego baroko wego kościoła.
B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e Podobnie jak w okresie poprzednim położono duży nacisk na zagadnienie ochrony zabytków budownictwa drew nia nego. Kontynuowano więc opracow yw a nie i zbieranie m ateriałów dokum enta cyjnych i inw entaryzacyjnych; w latach 1954—7 ze środków konserw atorskich re montowano ogółem 22 obiekty.
W J e l e ś n i zakończono odbudowę dawnego zajazdu, wzniesionego w r. 1774, należącego bezwątpienia do najcenniej szych obiektów tego rodzaju w skali k ra jowej i przeznaczonego na stację tu ry styczną PTTK (ryc. 273).
W G o - s z y c a c h (pow. miechowski) przeprowadzono rem ont dachu w raz z w y mianą gontowego pokrycia przy ciekawym dworze sięgającym zapewne w ieku XVII, użytkowanym przez gospodarstwo pomo cnicze krakow skiej Akademii Górniczo- Hutniczej (ryc. 272). W M i e c h o w i e pod
dano kapitalnem u rem ontowi tzw.
„Dwo-< S. S w i s z c z o w s k i , K o l e g i a t a ś w . M a ł g o r z a t y w N o w y m S ą c z u , ,,R o c z n ik S ą d e c k i ” , I I I , N o w y S ą c z 1958.
rek Zacisze” z r. 1784, zachowany w po staci pierw otnej i reprezentujący szcze gólnie cenny przykład charakterystycznego dawnego dw orku podmiejskiego. Roboty objęły tu przede wszystkim zagrożony za waleniem polski dach łam any, oraz w y mianę pokrycia gontowego (ryc. 269). S ta raniem użytkowników odremontowano X V III-wieczne dwory w C h r o b a c z a c h (pow. myślenicki) i D r o g i n i (pow. m y ślenicki). W pierwszym obiekcie przyw ró cono gontowe pokrycie dachu m ansardo wego, w drugim w czasie rem ontu odnale ziono zabieloną datę budowy, rok 1730. Z kolei z funduszów konserw atorskich pod jęto rem ont dawnego dw oru T etm ajerów w Ł o p u s z n e j (pow. nowotarski), gdzie przywrócono pierw otny kształt szczytu fa cjatki o falistym w ykroju, znany z ikono grafii obiektu. W dawnym lam usie dw or skim w G ł o g o c z o w i e (pow. m yśle nicki), pochodzącym z w. XVII (?) po prze prowadzonym remoncie znalazła pomiesz czenie biblioteka w iejska. Dokonano re m ontu dachu nad piętrow ym spichlerzem z r. 1779 w B o b r k u (pow. chrzanowski), gdzie m. in. wymieniono niewłaściw e po krycie eternitow e na gontowe (ryc. 267). W dalszym ciągu rem ontow ano z fundu szów konserw atorskich: m łyn wodny w L a c h o w i c a c h (pow. żywiecki) (ryc. 268), domy drew niane w A n d r y c h o w i e (pow. wadowicki) i K r o ś c i e n k u (pow. nowotarski), chałupy w Z a k o p a n e m i S p y t k o w i c a c h (pow. suski). W Z a - к o p a n e m rem ontowano ponadto zabyt kową willę „W itkiewiczówkę”, zbudowaną wg. projektu St. W itkiewicza.
Do roku 1956 ukończono I etap organi zacji naturalnego p arku etnograficznego w Z u b r z y c y G ó r n e j na O raw ie5. W odbudowanej zagrodzie sołtysiej Mo niaków znalazł pomieszczenie zalążek m u zeum regionalnego k u ltu ry orawskiej, a w przeniesionym z P o d w i l k a odbu dowanym dawnym zajeździe — stacja tu rystyczna. Całością zespołu adm inistruje i opiekuje się PTTK. Obecnie na ukoń czeniu są prace przy odbudowie przenie sionej na teren zabytkowego ośrodka chałupie orawskiej „z w yżką”, wzniesionej w r. 1765 wzgl. 1843, wykupionej jako m ateriał do rozbiórki od właściciela z J a- b l o n k i (ryc. 266 i 271).
W ostatnich latach prowadzono również roboty konserw atorskie przy w ielu cen nych kościołach drew nianych, zachowa nych na terenie województwa w stosun kowo jeszcze dość dużej liczbie. Na pierw
5 H . P i e ń k o w s k a , Z a g r o d a s o ł t y s ó w M o n ia k ó w z Z u b r z y c y G ó r n e j , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , n r 4/1955.
szy m m ie js c u w y m ie n ić n a le ż y k o n s e r w a cją k o śc io ła w S i e m i e c h o w i e (pow . ta r n o w s k i) z p rz e ło m u w . X V /X V I, n a le żąceg o do g ru p y g o ty c k ic h k o śc io łó w d r e w n ia n y c h . O b ie k t, od w ie lu l a t n ie r e m o n to w a n y , p o u k o ń c z e n iu b u d o w y n o w eg o k o śc io ła c a łk o w ic ie o p u szczo n y , z a g ro ż o n y b y ł b e z p o ś re d n io z u p e łn ą z a g ła d ą . R o b o ty o b ję ły r e m o n t śc ia n , d a c h ó w , w ie ży c z k i n a s y g n a tu r k ę , w y m ia n ę p o k ry c ia g o n to w eg o łą c z n ie z p o b ic ie m śc ia n g o n te m , p o n a d to p rz e p r o w a d z o n o g ru n to w n y r e m o n t p rz y le g łe j do p r e z b ite r iu m m u r o w a n e j n ó ź n o b a ro k o w e i k a p lic y g ro b o w e j (ryc. 265). W r o k u 1955 u k o ń c z o n o o d b u dow ę o p u sz c z o n e g o s ta re g o k o śc io ła w B i a ł c e T a t r z a ń s k i e j (oow . n o w o ta rs k i), w z n ie sio n e g o w r. 1700. w k t ó reg o w n ę tr z u s ta r a n ie m n ie s tru d z o n e g o o p ie k u n a z a b y tk ó w , g ó ra la b ia łc z a ń s k ie g o J a n a P a r y , z g ro m a d z o n o p e w n ą ilo ść e k s p o n a tó w d a w n e j k u l t u r y lu d o w e j P o d h a la . K o n s e r w a to r fin a n s o w a ł ró w n ie ż częścio w y r e m o n t sta re g o k o śc io ła w R a b c e z r . 1606, m ieszcząceg o część z b io ró w M u z e u m im . W. O r k a n a . R o b o ty o b ję ły tu w y m ia n ę z n is z c z o n y c h części p o k ry c ia d a c h ó w i h e łm u w ie ż y o ra z r e m o n t z n is z czonego m a lo w n ic z e g o o g ro d z e n ia w o k ó ł c m e n ta rz a k o śc ie ln e g o . P o n a d to p r z e p r o w a d z o n o ro b o ty r e m o n to w e i z a b e z p ie c z a ją c e p rz y c e n n y c h k o ś c io ła c h d re w n ia n y c h w G r a b o s z y c a c h (pow . w a d o w ic k i) z r. 1585, S k r z y s z o w i e (pow . t a r n o w sk i) z r. 1517, G r a b i u (pow . k r a k o w sk i) z r. 1742 (ry c. 264), o ra z p rz v d z w o n n ic a c h d r e w n ia n y c h w B o c h n i z r. 1609 i S i e c i e c h o w i c a c h (now . m ie c h o w s k i) z w ie k u X V II I. — Z e ś ro d k ó w w ła s n y c h u ż y tk o w n ik ó w w o k re s ie s p r a w o z d a w c z y m k o n s e r w o w a n o k o ścio ły w K r u ż l o w e j W y ż n e j (pow . n o w o są d e c k i) z r. 1520, K a s i n i e W i e l k i e j (pow . lim a n o w s k i), z r . 1678 o ra z w S t r z e l c a c h W i e l k i c h (pow . b rz e s k i), g d zie u d z ie lo n o z e z w o le n ia n a w z n ie s ie n ie p r z y b u d ó w k i w g . z a tw ie rd z o nego p r o j e k tu p rz y k o śc ie le z r. 1785, n ie p o s ia d a ją c y m w y b itn ie js z e j w a r to ś c i z a b y tk o w e j. W r. 1957 d o k o n a n o p r z e n ie s ie n ia k o ścio ła w z n ie sio n e g o w r. 1733 w P r z y t- k o w i c a c h (oow . w a d o w ic k i), n a te r e n n ie d a le k ie j w si S k a w i n k i (ryc. 270). K o śció ł w P rz y tk o w ic a c h o p u sz c z o n y po w z n ie s ie n iu now ego, p o p a d ł n a sw y m p i e r w o tn y m m ie js c u w z a n ie d b a n ie i d e w a s ta c ję . O d b u d o w a k o śc io ła je s t w to k u . O p ró cz .p o w y ż sz e g o k o śc io ła i w z m ia n k o w a n e j c h a łu p y o ra w s k ie j z J a b ło n k i, s t a ra n ie m k o n s e r w a to r a p rz e n ie s io n o z a g ro ż o n e z n isz c z e n ie m : m ły n w o d n y z r. 1844 Ryc. 271. Z u b rz y c a G ó rn a , p o w . n o w o t a r s k i —• o d b u d o w a c h a łu p y z J a b ło n k i p rz e n ie s io n e j n a te r e n o ra w sk ie g o p a r k u e tn o g ra fic z n e g o . 1957 r.
R yc. 272. G o szy ce, p o w . m ie c h o w s k i — d w ó r. S ta n po k o n s e r w a c ji w 1956 r.
Ryc. 273. J e le ś n ia , p ow . ż y w ie c k i — z a jazd . S ta n p o d c z a s k o n s e r w a c ji 1956 r.
R yc. 274. P a c z o łto w ic e , p o w . c h rz a n o w s k i — o b ra z C h r y s tu s a F ra s o b liw e g o . S ta n po k o n s e r w a c ji 1958 r.
z P o d ł ę ż a (pow . k ra k o w s k i), p r z e w i d z ia n y do o d b u d o w y n a te r e n a c h n a le ż ą cy ch d o z a m k u w P ie s k o w e j S k a le , o ra z n ie w ie lk i s p ic h le rz z T r z y c i ą ż a (pow . o lk u s k i) z r. 1764, o d b u d o w a n y w ro k u b ie ż ą c y m w K ra k o w ie n a W oli J u s to w - s k ie j. D o n ie o d ż a ło w a n y c h s t r a t w z a k re s ie b u d o w n ic tw a d re w n ia n e g o zaliczy ć n a le ż y sp a lo n y d o sz c z ę tn ie w d n iu 6 w rz e ś n ia 1957 r. k o śc ió ł w W i l a m o w i c a c h (pow . o św ię c im sk i). Z a b y t k i p l a s t y k i B a d a n ia i p r a c e p rz e p r o w a d z o n e n a d d e k o r a c ja m i m a la r s k im i w n ę tr z p rz y n io s ły b o g a te o d k ry c ia . N a w n io se k u rz ę d ó w p a r a f ia ln y c h , o ra z p rz y o k a z ji p ra c re m o n to w y c h i e le k tr y f ik a c y jn y c h p r z e p r o w a dzono b a d a n ia o d k ry w k o w e w k il k u n a s t u k o śc io ła c h , n a t r a f i a j ą c n a w ie le n ie z n a n y c h d o ty c h c z a s d e k o r a c ji m a la r s k ic h , b ą d ź ich fr a g m e n tó w , p o c h o d z ą c y c h z r ó ż n y c h o k re s ó w . S zczeg ó ło w e o m ó w ie n ie r e z u lta tó w p r a c i b a d a ń p rz e k r a c z a je d n a k r a m y n in ie js z e g o s p r a w o z d a n i a 6. N a jw a ż n ie js z e p r a c e k o n s e r w a to r s k ie p ro w a d z o n e b y ły w z a b y tk o w y c h k o śc io ła c h w N i e -6 S z c z e g ó ło w e o m ó w i e n i e p r a c b a d a w c z y c h i k o n s e r w a t o r s k i c h p r z y d e k o r a c j a c h m a l a r s k i c h n a t e r e n i e w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k i e g o z a w i e r a j ą a r t y k u ł y H . P i e ń k o w s k i e j i A. K y d r y ń s k i e j , „ W i a d o m o ś c i K o n s e r w a t o r s k i e ” , K r a k ó w , V /1958. 262
R yc. 275. S ta n ią tk i, p o w . b o c h e ń s k i — p o sąg M a tk i B o sk ie j z D z ie c ią tk ie m . S ta n po k o n s e r w a c ji 1957 r. p o i o m i c a c h (pow . b o c h e ń sk i) 2 poł. w . X IV , M o d 1 n i с y (pow . k ra k o w s k i) w . X V I, O l s z ó w c e (pow . lim a n o w sk i) r. 1753—60, w re s z c ie w r e n e s a n s o w e j k a m ie n ic y w T a r n o w i e , R y n e k 21 (w. X V I) 7. P ra c o m k o n s e r w a to r s k im p o d d a n o n a s tę p u ją c e z a b y tk i m a la r s tw a sz ta lu g o w e g o : s k r z y d ła tr y p ty k u z J u r k o w a (pow . b rz e sk i) z poł. w . XV (p ra c a d y p lo m o w a M a rii N ie d z ie ls k ie j n a A S P w K ra k o w ie ), d w a tr y p ty k i z k o śc io ła św . L e o n a rd a w L i p n i c y M u r o w a n e j (pow . b o -7 S . S t a w i c k i , R e n e s a n s o w a p o l i c h r o m i a w k a m i e n i c y m i e s z c z a ń s k i e j z X V I w i e k u w T a r n o w i e , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w " , 4/1957. R yc. 276. Ż e m b o c in , p o w . p ro s z o w ic k i — p o sąg św . A n n y S a m o trz e c ie j. S ta n po k o n s e r w a c ji 1958 r. c h e ń sk i) z ok. r. 1500 i 1 ćw . w . X V I., tr y p ty k z pocz. w . X V I, i o b ra z y z w . XV i X V I z R a c ł a w i c O l k u s k i c h (pow . o lk u s k i), s k r z y d ła tr y p ty k u z ok. r. 1470 i o b ra z C h ry s tu s a F ra s o b liw e g o (ry c. 274) z pocz. X V I w ie k u z P a c z ó ł t o w i c (pow . c h rz a n o w s k i), o b ra z św . R o d z in y z O l s z ó w k i (pow . lim a n o w s k i) pocz. X V I w ., w re s z c ie tr y p ty k z r. 1516 z K r e m p a c h (pow . n o w o ta rs k i). O p ró cz p o w y ż e j w y m ie n io n y c h p o d d a n o k o n s e r w a c ji sz e re g o b ra z ó w p ó ź n ie jsz y c h , a k ilk a d a ls z y c h o b ie k tó w z n a jd u je się w k o n s e r w a c ji. O b o k z a b y tk ó w m a la r s tw a k o n s e r w a c ją o b ję to w ie le c e n n y c h o b ie k tó w rze ź b y
R yc. 277. Ł a z is k a , p o w . w a d z is ła w s k i — fr a g m e n ty t r y p ty k u z pocz. X V I w . d r e w n ia n e j, g łó w n ie z w . X IV — X V I; z n ic h do c h w ili o b e c n e j u k o ń c z o n o p ra c e p rz y n a s tę p u ją c y c h rz e ź b a c h : M a tk i B o s k ie j z D z ie c ią tk ie m z G i l o w i c (pow . ży w ie c k i) 3 ćw . w. X IV ; R a d z i e c h o - w y c h (pow . ż y w ie c k i) ok. 1350; G r u s z o w a (pow . m y ś le n ic k i) ok. 1370— 90; S t a n i ą t e k (pow . b o c h e ń sk i) 3 ćw . w . X IV (ryc. 275); P ie ta z J a w i s z o w i c z w . X IV ; św . A n n y S a m o trz e c ie j z Z e m - b o c i n a (pow . p ro s z o w ic k i) ok. 1380 (ry c. 276). W to k u k o n s e r w a c ji z n a jd u ją się rz e ź b y M a tk i B o sk ie j z D z ie c ią tk ie m z U l i n y W i e l k i e j (pow . m ie c h o w s k i) p rz e d " r . 1400; z P r z y . s z o w e j (pow . lim a n o w s k i) k o n ie c w . X IV ; z W a g a n o - w i c - N i e d ź w i e d z i a (pow . m ie c h o w ski) ok. 1420 r.; z W i ę c ł a w i e (pow . k ra k o w s k i) ok. 1420: z R a d z i e c h o w y с h (pow . ży w ie c k i) ok. 1510, w re s z c ie p ię ć h e r m z P r o s z o w i c z 2 poł. w . X V . — W ięk szo ść p ra c p rz y w y m ie n io n y c h z a b y tk a c h m a la r s tw a i rz e ź b y w y k o n a n a z o s ta ła p rz e z p ra c o w n ię M a la r s tw a i R z e ź b y O d d z ia łu K ra k o w s k ie g o P. K. Z., część p rz e z a b s o lw e n tó w i s tu d e n tó w W y d z ia łu K o n s e rw a c ji A. S. P . w K ra k o w ie pod n a d z o re m n a u k o w y m K a te d ry . N a czoło p ra c k o n s e r w a to r s k ic h p rz y z a b y tk a c h s n y c e r s tw a w y s u w a się n ie w ą t p liw ie z n a jd u ją c a się n a u k o ń c z e n iu k o n s e r w a c ja a m b o n y o k o m p o z y c ji w k s z t a ł c ie d rz e w a J e s s e g o z k o ś c io ła K la ry s e k w S t a r y m S ą c z u (1671), o ra z b o g a tego ro k o k o w e g o w y s tr o ju sn y c e rs k ie g o w n ę tr z a k o śc io ła w Ł a p s z a c h W y ż n y c h (pow . n o w o ta rs k i), w re sz c ie r e n e s a n s o w e g o o łta r z a b o czn eg o z w . X V I/X V II z k o śc io ła w W y s o c i c a c h (pow . m ie c h o w s k i). O d o so b n io n y m p rz y k ła d e m się o d sło n ię c ie i u k o ń c z e n ie k o n s e r w a c ji b a ro k o w e g o stiu k o w e g o o łta r z a g łó w n eg o w ty m ż e k o śc ie le , z a sło n ię te g o d o ty c h c z a s p ó ź n ie js z y m o łta r z e m d r e w n ia n y m . K o n s e rw a c ja ta p r z e p r o w a d z o n a zo s ta ła częścio w o ja k o p r a c a d y p lo m o w a n a W y d z ia le K o n s e rw a c ji A. S. P. M. K o r n e c k i R Ó Ż N E S T A N Z A B Y T K Ó W P O W IA T U W O D Z IS Ł A W S K IE G O P o w ia t w o d z is ła w s k i, u tw o rz o n y w w y n ik u n o w eg o p o d z ia łu a d m in is tr a c y jn e g o w r. 1954, o b e jm u je p o łu d n io w ą część d o ty c h c z a so w e g o p o w ia tu ry b n ic k ie g o , p o w ię k s z o n ą p rz e z d o d a n ie k ilk u g ro m a d z d av /n e g o p o w ia tu ra c ib o rs k ie g o , o ra z g ro m a d ę B zie, p rz y łą c z o n ą z p o w ia tu p sz c z y ń sk ie g o . O b s z a r p o w ia tu je s t siln ie z u rb a n iz o w a n y w z w ią z k u z is tn ie ją c y m n a części te r e n u i p o w a ż n ie r o z w ija ją c y m 264
