ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. XV DOD. W ARSZA W A 1965
BOLESŁAW ADAMCZYK
UWAGI W SPRAWIE OZNACZEŃ pH W GLEBACH PIASZCZYSTYCH KWAŚNYCH
Katedra G leboznawstwa WSR Kraków. Kierownik — doc. dr T. Komornicki
Oznaczeń pH metodą potencjom etryczną dokonuje się zwykle w prób kach przygotow anych w proporcji gleba : H20 (KC1) równej 1 : 2,5 w sto sunku wagowym. Stosunek taki zaleciła w roku 1926 Komisja Między narodowego Tow arzystw a Gleboznawczego d.s. Odczynu Glebowego. N ormy tej przestrzega większość pracowni w k raju [4, 6] i za granicą [2]. Nieco szerszy stosunek, bo około 2,5—5,0, przyjm ujem y w zasadzie ty l ko dla gleb organogenicznych (torfowych, butwinowych). Zmusza nas do tego prosta konieczność. W ynikająca bowiem z proporcji 1 : 2,5 ilość H20 lub KC1 do naważki pow ietrznie suchego torfu lub butw iny (np. 50 ml H20 na 20 g torfu) bywa zwykle w chłonięta w całości przez masę organiczną. Według doświadczeń krajow ych [1] do oznaczeń pH gleb torfow ych proponuje się przygotowanie próbki w postaci płynnej gęstej masy.
Zalecona proporcja 1 : 2,5 budzi również pewne zastrzeżenia w odnie sieniu do gleb m ineralnych. Według M u s i e r o w i c z a [4, 5] bardziej w iarygodne w yniki oznaczeń pH dla naszych gleb uzyskujem y przy za chowaniu stosunku 1 : 1.
Zdaniem autora naw et tak zwężony stosunek (1 : 1) jest za wysoki w przypadku oznaczeń pH silnie kwaśnych piasków luźnych i słabo gli niastych, zwłaszcza jeśli są one gruboziarniste. Interesujących spostrze żeń w tym kierunku dostarczyły w yniki oznaczeń pH w glebach leś nych *, w ytw orzonych z utw orów niecałkow itych (piasków naglinowych i naiłowych) z n atu ry silnie kwaśnych. Skład m ineralny i roślinność w skazywały na silne zakwaszenie badanych utworów. Nie zawsze to
пак potw ierdzały badania laboratoryjne. Jeśli chodzi o próbki pocho dzące z poziomów próchnicznych i z w arstw gliniastych, w yniki ozna czeń pH przy obowiązującym stosunku 1 : 2,5 [6] nie budziły większych wątpliwości, odbiegały natom iast bardzo znacznie od przew idyw anych w artości pH w przypadku silnie kw aśnych piasków luźnych i słabo gli niastych, tj. utworów skrajnie słabo zbuforowanych. Oznaczona metodą Kappena pojemność kompleksu sorpcyjnego (T) w spom nianych piasków wynosi najczęściej około 1—3 m.e. na 100 g gleby. W niektórych profi lach badanych gleb odczyn w arstw y piasku luźnego i słabo gliniastego był niekiedy o 1,0— 1,5 pH H 20 mniej kw aśny niż w poziomie próchnicz- nyrn i w podścielającej w arstw ie gliniastej. Brak przyczyn uspraw iedli w iających tak duże odchyłki skłonił autora do ponownych oznaczeń pH na próbkach o zwężonym stosunku gleba : H20 (KC1). Właściwe w yniki pH w profilach gleb zaw ierających w arstw ę piasku otrzym ano dopiero na próbkach w postaci płynnej gęstej papki (rys. 1). Ilość użytej H20 lub KC1 zależała od gruboziarnistości samego piasku.
W artości pomiarów pH 1— 2 — n u m er a cja o d k r y w e k g le b o w y c h , 3 — poziom p ró ch n iczn y (b u tw in y ), 4 — p iaski lu źn e lub słab o g lin ia ste , 5 — u tw o ry g lin ia ste , 6 — pH w H 20 przy stosun k u 1 : 2,5, 8 — pH w H20 dla p rób ki w p o sta ci p ap k i, 7 — pH w KC1 przy stosun k u 1 : 2,5, 9 — pH w KC1 dla prób
k i w p o sta ci p ap k i
pH m easurem ents values
1—2 — so il p r o file n u m b ers, 3 — h um us horizon, 4 — lo o se or slig h tly loam y sands, 5 — lo a m s, 6 — pH in H20 at ra
tio 1 : 2,5, 8 — pH in H20 for p a sty sam ple, 7 — pH in KC1 at ratio 1 :2 ,5 , 9 —
pH in KC1 in p a sty sa m p le
Z przeprowadzonych doraźnie oznaczeń pH w próbkach gleb o różnym składzie mechanicznym, próchnicznych i bezpróchniczych, silnie i słabo
kwaśnych, przygotowanych w stosunku 1 : 2,5 i w postaci papki w ynika (tab. 1), że wielkość popełnionego błędu2 przy oznaczeniach pH na prób kach o stosunku 1 : 2,5 pozostaje w pewnej zależności od pojemności kompleksu sorpcyjnego danej gleby i jej zdolności buforujących. W przy padku badanych gleb leśnych w ynikające stąd różnice w oznaczeniach PH wynoszą: dla silnie kw aśnych piasków luźnych i słabo gliniastych
O ZNAC ZANIE pH W GLEBACH PIA SZC Z Y STY C H K W A ŚN Y C H 237
Wartości pH mierzonego na próbkach przy stosunku gleba : 1^0 (KC1) równym 1 : 2,5 i w p o sta ci papki
pH values measured in samples with s o i l : H2O (KC1) ra tio eq u alling 1 : 2 .5 , and in pasty samples
PH <u 1 *-> r—H'--N % fr a k c ji 0 0 w mm 1—1 • ■rH 4-lS3 Głębokość н2 0 KC1 Р£н О r r g p g . M O-iH CO
Per cent fr a c tio n s
Depth d О 'O U •rH <D О МО 0 0 poniżej above 0,02 cm 1 :2 ,5 papkapaste a-b 1 :2 ,5 papka p aste c-d q a =s*oirH“Jo <d <D CO Оч g 0 0 p-l 0 1 ,0 -0,1 0 ,1 -0,02
P iask i lufne i słabo g lin ia s t e - Loose and s lig h t ly loamy sands
19 П -160 6,5 5 ,5 1.0 5 ,8 4 ,5 1,4 2 ,1 94 5 1 21 25-120 5 ,6 4 ,9 0,7 4,3 3,7 0 ,6 1,0 92 6 2 23 35-55 5 ,1 4 ,3 0,8 4 ,3 3,5 0 ,8 2 ,3 80 15 5 34 25-60 6,2 4 ,8 1,4 4 ,5 3,8 0,7 4 ,1 82 11 7 39 10-50 5 ,5 4 ,0 1,5 4 ,2 3 ,2 1,0 1,4 81 7 6 39a 20-55 5 ,1 4 ,6 0 ,5 4,4 3,9 0,5 3 ,0 89 7 4 52 35-85 5 ,9 4 ,9 1,0 4,4 3,8 0,6 1 ,2 88 8 4 P iask i mocno g Compacted
l in ia s t e i g lin y lek k ie s i l n i e spieszczone loamy sands and strongly sandy loams
19 90-130 5 ,0 4 ,6 0 ,4 4 ,2 3,7 0,5 5 ,5 69 15 16 55 20-40 6,8 5 ,6 1,2 6,8 5 ,7 1,1 2,1 63 21 16 57 20-35 6 ,2 6,0 0,2 4 ,9 4 ,9 0 ,0 6,2 72 10 18 51 30-45 4 ,8 4 ,3 0,5 4 ,0 3 ,4 0 ,6 3 ,8 54 21 25
Gliny średnie i c ię ż k ie - Medium and heavy loams
34 60-150 4 ,6 4 ,3 0,3 3,8 3,3 0 ,5 14,4 43 16 41
56 46- I 60 4 ,5 4 ,3 0 ,2 3 ,6 3,3 0,3 11,0 46 11 43
12 120-150 4 ,4 4 ,1 0,3 3 ,5 3 ,4 0 ,1 14,9 32 14 54 39 95-150 4 ,6 4,2 0,4 3 ,8 3,5 0,3 18,2 25 15 60
Utwory murszowe, butwina - Marsh so i l s and ran humus
34 1-25 5 ,1 5 ,0 0,1 4 ,4 4 ,3 0 ,1 20,3 11,9 % mat. org.
16 14-16 3,3 3,4 - 0 ,1 2 ,7 2,7 0 ,0 75,6 34,8 % mat. org. 12 1-7 3,3 3 ,1 0 ,2 2,7 2,6 0,1 138,5 94,6 % mat. org. 16 2-14 3 ,2 3 ,2 0 ,0 2,5 2,5 0 ,0 140,0 92,5 % mat. org. 3 2-10 3 ,3 3 ,1 0 ,2 2,7 2,5 0 ,2 90,2 68,6 % mat. 1org.
2 / Papka - próbka gleby zagęszczona do g ę s te j płynnej masy Paste - s o i l preparation of sem iflu id con sistency
około 0,7—1,5, dla piasków mocno gliniastych i glin lekkich silnie spiasz czonych około 0,4—0,5, dla glin średnich i ciężkich około 0,2—0,4, a dla gleb próchnicznych i butw iny ok. 0,0—0,2; te ostatnie mogą się mieścić w granicach dokładności aparatu użytego do pomiarów.
Biorąc pod uwagę, że w naszym k raju mam y przewagę gleb lekkich i przeważnie silnie kwaśnych, zwłaszcza na terenach zajętych przez bory szpilkowe, proponowany przez M u s i e r o w i c z a [4, 5] pom iar pH w próbkach sporządzonych w stosunku 1 : 1 pozwoliłby na bardziej zbli żone do rzeczywistego oznaczanie odczynu glebowego. Przygotow anie próbki w postaci gęstej papki, stosowane z konieczności przez autora, ma bowiem swoje dobre i złe strony. U zyskujem y istotnie bardziej w ia
rygodne wyniki, jednak znana ze swych zalet elektroda szklana ulega szybko zniszczeniu (porysowaniu od ziarn kwarcu; szkło ma mniejszą trw ałość od kwarcu).
W ydaje się, że poruszone zagadnienie przygotowania próbek glebo wych do pom iaru pH wymaga szczegółowych studiów. Odczyn gleby ma zasadnicze znaczenie dla charakterystyki siedliska glebowego. N iejedno krotnie wyciąga się na tej podstawie daleko idące wnioski. K om petent nym organem do zajęcia się tym zagadnieniem i dla krytycznej oceny dotychczasowych zaleceń w spraw ie oznaczeń pH byłaby Komisja Fizy ki (Chemii) Gleb przy Polskim Towarzystwie Gleboznawczym.
LITERATURA
[1] D u c h J.: Próba ustalenia m etody oznaczania pH gleb organicznych. Roczn. Glebozn., t. 13, z. 2, 1963.
[2] H e r r m a n n R. (red.): Handbuch der landw irtschaftlichen Versuchs- und U ntersuchungsm ethodik (Metodenbuch). I. N eudam m -B erlin 1941, J. Neumann. [3] K a c - K a c a s M., M a l i ń s k a H.: O dynam ice kwasow ości w glebie. Roczn.
Glebozn., dodatek do t. 13, 1963.
[4] M u s i e r o w i c z A.: O kw asow ości i w apnow aniu gleb. Podręczna Bibl. Roln., s. D., nr 4, Wyd. Min. Roln. i Ref. Roln., W arszawa 1947.
[5] M u s i e r o w i с z A.: Gleboznawstwo ogólne. PWRiL, W arszawa 1956.
[6] S c h i l l a k R.: Oznaczanie pH w glebach. Roczn. Glebozn., dodatek do t. VII, 1958. Б. АДА М ЧИ К ЗАМЕЧАНИЯ К ВОПРОСУ ОПРЕДЕЛЕНИЯ pH В КИСЛЫХ ПЕСЧАНИСТЫХ ПОЧВАХ К а ф е д р а п оч воведен ия К рак овской сел ь ск о х о зя й ств ен н о й А кадемии Р е з ю м е Автор провел несколько десятков определений pH в лесных почвах потен циометрическим методом с применением стеклянного электрода в растворах Н20 к КС1 в отношении почва: раствор = 1 : 2,5 и в полужидкой массе.
O ZNAC ZANIE pH W GLEBACH PIASZC Z Y STY C H KW A ŚN Y C H 239 На основании полученных результатов (рис. 1, табл. 1) автор делает вывод, что рекомендуемое М еждународным Обществом Почвоведов соотношение 1 : 2,5 слишком широко для минеральных почв, особенно для кислых песчанистых почв со слабо развитым поглощающим комплексом. Обусловленная этим ошиб ка для некоторых сильно кислых песчанистых и слабо глинистых почв дости гает значения ок. 0,7 — 1,5 единицы pH в Н20 . В. ADAM CZYK
REMARKS ON pH DETERMINATION IN ACID SANDY SOILS
D ep a rtm e n t of S o il S c ie n c e , C o lleg e o f A g ricu ltu re, K rak ów
S u m m a r y
The author m ade several tens of pH m easurem ents in forest soils in w ater or 1 n KC1 solution by the potentiom etric method (glass electrode); the soil sam ples w ere either m ade up to a dense liquid paste or to a suspension at soil to water ratio 1 : 2,5.
The obtained results (fig. 1, table 1) allow to conclude that the soil to water ratio 1 : 2.5, recom m ended by the International Soil Science Society, is too w ide for some m ineral soils notably sand soils w ith low base exchange capacity. The error cuased thereby m ay in some strongly acid loose sands or coarse sands, reach even 0.7—1.5 pH unit (for pH in water).
