JÓZEF SZOSZKIEWICZ, ZYGMUNT DENISIUK
WARUNKI GLEBOWE WAŻNIEJSZYCH ZBIOROWISK
ŁĄK ŁĘGOWYCH W DOLINIE ŚRODKOWEGO ODCINKA WARTY
K atedra Uprawy Łąk i P astw isk WSR Poznań. Kierow nik — prof. dr M. Falkowski
Łąki łęgowe przedstaw iają n aturaln e zbiorowiska roślinne, w ykształ cone przeważnie na żyznych glebach aluwialnych, podlegających okre sowym zalewom powierzchniowym. K orzystne właściwości fizyczne i wodne spraw iają, że łąki łęgowe na ogół nie podlegają procesom de gradacji runi, a więc nie w ykazują większych zmian w wysokości plo now ania i składzie botanicznym.
Na terenie środkowego odcinka W arty n atu raln e łąki łęgowe nie ustannie zm niejszają swój zasięg. Regulacja i kanalizacja rzeki na prze strzeni ostatnich kilkudziesięciu lat ograniczyła możliwości w ystępow a nia okresowych zalewów, powodując tym samym procesy grądowienia łąk. Zjaw isku tem u tow arzyszy ubożenie żyzności gleb i degradacja ro ślinności. W ystępujące w niektórych odcinkach doliny W arty większe fragm enty zbiorowisk łęgowych zachowały się jeszcze w stanie mało zmienionym, m ają więc n atu ra ln y ch arak ter gleb i roślinności. P rzykła dem mogą być wartościowe pod względem gospodarczym łąki mannowe, mozgowe lub wyczyńcowe, zajm ujące obniżenia dolinne, podlegające okresow ym zalewom.
W celu zbadania w arunków siedliskowych i stosunków florystycznych łąk łęgowych doliny W arty przeprowadzono w ram ach planu naukowego K ated ry U praw y Łąk i Pastw isk WSR w Poznaniu szczegółowe badania gleboznawcze i fitosocjologiczne. W arunki glebowe scharakteryzow ano na podstaw ie morfologii profilów glebowych oraz w oparciu o analizę skła du mechanicznego i chemicznego próbek pobranych z różnych poziomów genetycznych. Badania fitosocjologiczne przeprowadzono według m eto dy B raun-B lanqueta. Z wyróżnionych kilkunastu zbiorowisk roślinnych najw iększe znaczenie m ają następujące zespoły: G lycerietum
aqua-376 J. S Z O S Z K IE W IC Z , Z. D E N IS IU K
ticae, Phalaridetum arundinaceae i Alopecuretum pratensis. W arunki
glebowe tych zbiorowisk omówimy poniżej.
1. G lycerietum aquaticae Hueck 1931— zespół m anny mielec. W do linie środkowej W arty zajm uje stosunkowo małe powierzchnie, zasługuje jednak na uwagę, gdyż roślinność tego zespołu daje wysokie plony o nie złej w artości pastew nej. P łaty G lycerietum aquaticae w ystępują prze ważnie na torfach niskich, trzcinow o-turzycow ych, z reguły silnie zam u lonych, rzadziej glebę stanow i m ada średnia lub ciężka, czasami zalega jąca na torfie. Odczyn gleb przeważnie zbliżony jest do obojętnego (pH =
= 6,2—7,2). Czynnikiem m odyfikującym środowisko glebowe i skład flo- rystyczny jest woda. Bliskie sąsiedztwo płatów m anny mielec z korytem rzeki ułatw ia przepływ wód powierzchniowych i wgłębnych, przez co zwiększa się koncentracja tlenu i troficzności podłoża. G atunkiem cha rakterystycznym i dom inującym jest m anna mielec Glyceria aquatica. Traw a ta nierzadko tw orzy gęste, zw arte łany, dorastające do 2,5 m w y sokości. W typowych płatach zbiorowiska skład florystyczny jest dość ubogi, notuje się w nich zaledwie około 20 gatunków. Na terenach o u tru dnionym odpływie wód zalewowych w zbiorowisku tym rośnie wiele ele m entów związku Magnocaricion, a wśród nich szereg gatunków turzyc. Zespół m anny mielec zajm uje stosunkowo duże powierzchnie w okoli cach Goliny, Pyzdr, Międzychodu oraz w w idłach W arty i Noteci. M niej sze pojedyncze płaty spotykane są na całej długości opisanego odcinka W arty i zajm ują lokalne obniżenia oraz kociołkowate zagłębienia wśród łąk turzycowych.
2. Phalaridetum arundinaceae Libb. 1931— zespół mozgi trzcinow a tej — jest rozpowszechnionym zbiorowiskiem w całym środkowym odcin ku W arty. P łaty mozgowe zawsze towarzyszą zbiorowisku m anny mielec, lecz zajm ują teren y położone w bezpośrednim sąsiedztwie cieków wod nych, a więc znajdują się zawsze w zasięgu wód przepływowych. W y kształcają się z reguły na glebach m ineralnych, głównie na madach śred nich o odczynie obojętnym (pH = 6,5—7,5). Na rozwój zespołu mozgi trzcinow atej najw iększy wpływ w yw iera ruch wody i jej troficzność. P rzy większym udziale wód eutroficznych, zaw ierających np. ścieki miejskie, płaty zespołu rozw ijają się nader bujnie, przy czym zawsze ilościowo dom inuje mozga trzcinow ata, która tw orzy jednolite, zw arte łany. Jeśli jednak zasobność wód jest mniejsza, wówczas płaty z mozgą są mniej zw arte i bardziej zróżnicowane florystycznie. W związku ze zmianą troficzności wód zalewowych zawartość podstawowych składni ków odżywczych w glebach ulega również stosunkowo dużym wahaniom, np. potas przysw ajalny w ystępuje w granicach 1,0—4,2 mg, a fosfor przysw ajalny w ilości 1,2—6,8 mg na 100 g gleby.
W artość gospodarcza łąk mozgowych jest oceniana stosunkowo w y soko. W wielu przypadkach rolnicy zbierają naw et więcej niż 100 q siana z hektara. Siano mozgowe przy wczesnym sprzęcie łąk ma dużą w artość odżywczą i jest chętnie zjadane przez bydło. Poza mozgą zaw iera ono takie gatunki, jak Poa palustris, Poa trivialis, Glyceria fluitans i Alope-
curus pratensis, które podnoszą w artość odżywczą paszy. N iestety, w sku
tek m elioracji osuszających powierzchnia łąk mozgowych w dolinie W ar ty i w innych rejonach k raju zmniejsza się w szybkim tempie.
3. A lopecuretum pratensis ass. nova prov. — zespół wyczyńca łąko
wego. Je st najczęstszym zbiorowiskiem łąkowym omawianego odcinka W arty. P łaty z wyczyńcem zajm ują wyższe p artie terasy zalewowej, pod legające krótkotrw ałem u podtopieniu tylko w okresie wiosennym. W związku z tym woda gruntow a w ykazuje znaczne w ahania — wiosną w ystępuje na powierzchni łąki, latem opada naw et poniżej 1 m w głąb g runtu. Łąki wyczyńcowe w ykształcają się z reguły na glebach m ineral nych, przy czym najczęściej w ystępują na madach lekkich lub średnich. Gleby te w ykazują niedobory podstawowych składników pokarmowych, 0 czym świadczy niska zawartość fosforu i potasu przysw ajalnego, w y nosząca 0,9—6,4 oraz 1,1—3,8 mg w 100 gl gleby. Odczyn gleb jest lekko kw aśny i wynosi 5,4—6,8 pH.
Stopień wilgotności gleb w pływ a na zm iany sezonowe runi zbiorowi ska. W okresie wiosny, po ustąpieniu zalewu powierzchniowego, n astę p uje bujny rozwój wyczyńca, który nadaje w tedy aspekt całemu zbioro wisku. W lecie natom iast udział wyczyńca łąkowego w yraźnie m aleje, w tedy w runi pojaw iają się liczne zioła i m otylkow ate oraz inne gatunki traw . Równocześnie obserw uje się w yraźny spadek plonów, zwłaszcza przy braku nawożenia. Skład florystyczny runi jest stosunkowo bogaty 1 urozmaicony. Z traw oprócz wyczyńca obficie w ystępuje Poa pratensis,
Phleum pratense, Festuca pratensis, Festuca rubra, Lolium perenne,
a z m otylkow atych Trifolium repens, T rifolium dubium i Vicia cracca. Rosną tu też niektóre zioła podnoszące w artość smakową siana, np. A chil
lea m illefolium , Plantago lanceolata, Taraxacum officinale. Łąki w y
czyńcowe należą do najbardziej wartościowych zbiorowisk roślinnych, dają bowiem stosunkowo wysokie plony (60—80 q/ha) zdrowej i pożyw nej paszy dla zwierząt, ale przy pełnym nawożeniu m ineralnym .
Poza wyżej omówionymi zbiorowiskami łęgowymi w dolinie środko wej W arty dużą rolę odgrywa zespół pastw iskow y z życicą trw ałą Lolio-
-C ynosuretum Tx. 1937. Jest to zespół roślinny, który w ykształcił się pod
w pływem użytkowania pastwiskowego łąk w ystępujących na glebach m i neralnych o niskim poziomie wody gruntow ej, a więc nie należy już do zbiorowisk łęgowych. Dobrze w ykształcone płaty z życicą trw ałą można spotkać na łąkach przydomowych, gdzie wypas jest główną form ą użyt
378 J. S Z O S Z K IE W IC Z , Z. D E N IS IU K
kowania. Gleby zajęte przez te zbiorowisko to przeważnie m ady lekkie i średnie, a także gleby darniow e z w yraźnie zaznaczonym poziomem próchnicznym. Odczyn gleb waha się w granicach 5,0—6,5. Rozwój roślin ności zbiorowiska uzależniony jest głównie od wilgotności gleb i naw o żenia. Z tego względu w ystępują tu stosunkowo duże w ahania w plono w aniu i różnice w składzie botanicznym runi. Na stanow iskach trw alej przesuszonych wykształca się suchsza form a zespołu jako w ariant z Agro-
stis vulgaris, natom iast w ilgotniejsze gleby opanowuje w ariant z Aleope- curus pratensis.
Z badań geobotanicznych w zakresie zbiorowisk traw iastych w ynika ją wnioski praktyczne, ważne dla łąkarzy i gleboznawców. Podejm owane prace nad m elioracją i zagospodarowaniem łąk o charakterze półnieużyt- ków muszą uwzględniać ogólną tendencję rozwojową n aturalnych zbio rowisk roślinnych (sukcesję) oraz ich w ym agania siedliskowe, w prze ciwnym w ypadku nastąpi szybka degradacja runi nowo założonej łąki oraz zubożenie żyzności siedliska. Upowszechnienie badań gleboznaw- czo-fitosocjologicznych pozwoli na dokładniejsze i pewniejsze określenie jednostek taksonomicznych gleb. Badania takie oparte na w zajem nym związku między roślinnością a siedliskiem mogą być bardzo przydatne w kartografii gleb łąkowych, coraz częściej bowiem potw ierdza się teza, że zespołowi roślinnem u odpowiada właściwy mu profil glebowy z cha rakterystycznym i cechami fizyko-chemicznymi i biologicznymi.
Ю. Ш ОШ КЕВИЧ, 3. ДЕНИСЮ К ПОЧВЕННЫЕ УСЛОВИЯ ВАЖ НЕЙШ ИХ РАСТИТЕЛЬНЫХ АССОЦИАЦИЙ НА ЗАЛИВНЫ Х ЛУГАХ В ДОЛИНЕ СРЕДНЕГО ТЕЧЕНИЯ р. ВАРТЫ К а ф е д р а В еден и я Лугов и П астбищ П озн ань ской С ельск охозя й ств ен н ой А кадем ии Р е з ю м е На основании проведенных почвенных и фитосоциологических исследова ний описаны условия местообитания и флористические отношения важнейш их растительных ассоциаций на заливных лугах долины среднего течения р. Варты, из которых по занимаемой площади и хозяйственному значению наиболее важны: — Glicerietum aquatica — сообщество манника водного, образуется преиму щественно на торфяных почвах сильно нанесенных илом или на мадах с боль шим участием органических веществ,
— Phalarid etum arundinaceae — сообщество канареечника тростникового по является всегда по соседству с манником, но более часто на минеральных поч вах с благоприятными водными условиями,
— A lopecuretum pratensis — сообщество лисохвоста лугового, порастает мады отличающиеся сильными колебаниями уровня грунтовых вод в течение года,
— Lolio-Cynosuretum — сообщество плевела многолетнего, наиболее часто овладевает мадами легкими и средними с низким уровнем грунтовых вод. Это сообщество обязано своим строением и развитием преж де всего пастбищному пользованию и удобрению.
J. SZOSZKIEW ICZ, Z. D EN ISIU K
SOIL CONDITIONS OF MORE IMPORTANT OF MOIST MEADOW ASSOCIATIONS IN A MIDDLE VALLEY OF THE WARTA RIVER
D ep a rtm e n t of M eadow and P a stu r e C u ltiv a tio n , C o lleg e o f A g r ic u ltu r e , P ozn ań
S u m m a r y
On ground of pedologie and phytosociologic investigations are described the habitat and floristic conditions of the m ore im portant plant com m unities of the riverain m eadows of the m iddle Warta river. Most important in respect to area covered and econom ic usefulness are:
— G lycerietu m aquaticae— an association of manna grass growing principally on h eavily silted peat soils or on mada soils w ith large contents of organic matter.
— Phalarid etum arundinaceae— an association of phragm ites growing alw ays in the neighbourhood of surface w ith m anna more frequently on m ineral soil with favourable w ater conditions.
— A lopecuretum pratensis— an association of the m eadow foxtail, covering mada soils w hose groundwater conditions undergo large variations in the course of the year.
— L olio-Cynosuretum— an association of perennial lym e grasses, dom inating com m only on light and m edium madas w ith low w ater table. Structure and developm ent of those grasses is due prim arily to pasturing and fertilization.
