Hieronim Eug. Wyczawski
Ks. Teofil Długosz (1887-1971)
Studia Theologica Varsaviensia 10/2, 261-268
10 (1972) nr 2.
HIER O N IM EUG. W YCZAW SK I
KS. TEOFIL DŁUGOSZ
(1887— 1971)
D nia 22 lipca 1971 r. zm arł w K rakow ie w 84-tym ro k u ży cia ks. Teofil D ł u g o s z , zasłużony h isto ry k K ościoła i p ro feso r (w stanie spoczynku) A kadem ii Teologii K atolickiej w W arszaw ie.
Sp. ks. Teofil Długosz urodził się 2 X II 1887 r. w Sw idów ce w p a ra fii Niegowić, w pow. bocheńskim , w m ałorolnej rodzinie chłopskiej jako sy n J a n a i A gnieszki z Szostaków. Po ukończe niu 4 klas szkoły pow szechnej w sąsiedniej Niegowici i w Boch ni rozpoczął w 1900 r. dalszą n au k ę w g im nazjum bocheńskim . Po 2 lata ch przeniósł się do G im nazjum im. N ow odw orskiego w K rakow ie i tu w 1908 r. zdał egzam in dojrzałości. W tym że ro k u w stąp ił do S em in ariu m Duchow nego w e Lw owie i rozpo czął stu d ia n a W ydziale Teologicznym U n iw e rsy te tu J a n a K a zim ierza. Św ięcenia k apłań sk ie o trzy m ał w 1912 r. W lata ch 1912— 1915 pracow ał jako w ik ariu sz p arafii w Złoczowie. Ż y w iąc specjalne zam iłow anie do h isto rii Kościoła, u dał się w 1915 r. na dalsze stu d ia na U n iw e rsy te t w e W iedniu, jak o sty p e n d y sta F rin ta n e u m . Do 1918 r. nap isał pracę d o k to rsk ą i zdał dw a rygoroza. Trzecie rygorozum złożył na W ydziale Teologicznym U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego i 17 V I 1919 r. zo sta ł w K rakow ie prom ow any na do k to ra teologii przez znako m itego profesora histo rii Kościoła ks. J a n a F ijałka.
W lata ch 1919— 1930 p ełn ił obow iązki k a te c h e ty w p ry w a t nej szkole pow szechnej b en e d y k ty n e k we Lwowie, a od 1927 r. ponadto w p ry w a tn y m gim n azju m u rszulanek. Na w niosek R a d y W ydziału Teologicznego U. J. K. o trzy m ał w 1930 r. sty pen d iu m naukow e z M in isterstw a WR i O P i u d a ł się do R zy
2 6 2 H IE R O N IM W Y C Z A W S K I [2]
m u, gdzie w okresie od 14 X I 1930 — 15 V II 1931 r. p rzep ro w a dzał b ad an ia w A rch iw u m W atykańskim . N a w y n ik ach ty c h studiów oparł później większość sw ych p rac naukow ych. W la tach 1931— 1939 b y ł zastępcą p ro feso ra p rzy k a te d rze h isto rii K ościoła pow szechnego na lw ow skim W ydziale, na k tó ry m też hab ilito w ał się z tegoż p rzed m io tu w 1937 r. Od w y b u ch u o sta t niej w o jny do 15 X 1945 r. w y k ład ał h isto rię Kościoła w M e tro p o lita ln y m S em inariu m D uchow nym w e Lwowie, a po r e p a tria c ji w K a lw a rii Zebrzydow skiej, gdzie pozostał aż do k oń ca istn ien ia tego zakładu.
Po p rzejściu w s ta n spoczynku profeso ra h isto rii K ościoła pow szechnego na W ydziale Teologicznym U n iw e rsy te tu Ja g ie l lońskiego bpa M ichała G odlewskiego, R ada W ydziału pow ołała w 1949 r. ks. D ługosza na zastępcę p ro feso ra p r z y w ak u jącej k atedrze. W zw iązku z ty m przeniósł się ks. Długosz na m iesz kanie do K rakow a, n a jp ie rw do klaszto ru oo. augustianów , póź niej do oo. k arm elitó w trzew iczkow ych na P iasku, gdzie d o d at kow o podjął w y k ład y h isto rii Kościoła na k arm elick im stu d iu m teologicznym . W 1954 r. k rak o w sk i W ydział Teologiczny został przeniesiony do W arszaw y jako część składow a pow stałej w ów czas A kadem ii Teologii K atolickiej. W gronie przeniesionych pracow ników n au k i znalazł się i ks. Długosz, m ianow any 19 X I 1954 r. profesorem nadzw yczajnym now ej Uczelni. Z w y k ład a m i do W arszaw y dojeżdżał do końca r. akad. 1956/7, po czym w ziął u rlo p bezp łatny . Oprócz tego w y k ład ał h istorię Kościoła w krako w sk im S em in ariu m M etropolitalnym . Tę o statn ią p ra cę p rze rw a ła śm ierć.
D ziałalność śp. ks. D ługosza była bogatsza aniżeli m ożna w nosić z powyższego krótkiego curriculum vitae. W zasadzie pośw ięcił swe życie pracy dydaktycznej i naukow ej, ubocznie w szakże zajm ow ał się duszpasterstw em , sp raw am i społecznym i, a w pew n y m okresie i politycznym i.
W 50-letniej działalności dydaktycznej ks. D ługosza w yró ż nić trz e b a dw a okresy, od r. 1919— 1930 i od 1931 — do śm ierci. W pierw szym okresie uczył relig ii w szkole pow szechnej i śre d niej, w okresie drugim , trw a ją c y m la t 40, w y k ład ał bez p rz e r w y histo rię Kościoła w k ilk u zakładach teologicznych. Ja k ie
m iał osiągnięcia d y d ak ty czn e w okresie pierw szym , tru d n o po w iedzieć bez przep row adzen ia osobnego w yw iadu i w glądu w a k ta szkolne (ak tu aln ie niedostępne), w szelako jedno m ożna bezw zględnie stw ierdzić, że obowiązki sw oje pojm ow ał bardzo rzeteln ie. W ykorzy stu jąc m ianow icie sw e specjalistyczne p rz y gotow anie w zak resie histo rii kościelnej, ogłosił d ru k iem 2-to- m owy, dobrze napisany, podręcznik h isto rii Kościoła dla gim nazjów (Historia Kościoła katolickiego, t. 1— 2, Lwów 1923, 1925, ss. 155, 172), w p row adzony n astęp n ie d e k re tem M in isterstw a WR i O P do u ż y tk u szkolnego. Ja k o w ykładow ca h isto rii K o ścioła na W ydziałach Teologicznych U. J. Κ., U. J. i A. T. K. oraz w sem in ariach duchow nych cieszył się ks. Długosz dobrą opinią zarów no u ra d w ydziałow ych, ja k i u swoich licznych uczniów. W ykłady o p ierał na obszernych podręcznikach nie m ieckich oraz na w łasn y ch studiach, zwłaszcza w odniesieniu do spraw polskich. W ykładał jasno, znakom icie w iązał sp raw y kościelne z całokształtem procesów dziejow ych i ciągle w ska zyw ał sw ym uczniom na w ielką przyd atność znajom ości h i sto rii kościelnej w przyszłej ich p rac y k ap łańsk iej. W obec s tu d entó w b y ł w ym agający, lecz nigdy się nie słyszało, ab y ktoś czuł się przezeń pokrzyw dzony n a egzam inie. S tąd też studenci go kochali, bo w idzieli w sw oim profesorze nie tylko św ietnego histo ry k a, ale także p rzykładnego k ap łan a i dobrego człow ieka. P ostaw ę ks. Długosza jako pedagoga dobrze c h a ra k te ry z u je w łasn y jego list, pisany 22 I 1955 r. do dziekana W ydziału Teo logicznego A. T. K. ks. W incentego K w i a t k o w s k i e g o , w k tó ry m czytam y: „...proszę m ię uw ażać za praco w n ika n a j lepszej w oli i n ajlep szy ch chęci i p rag n ę gorąco, ażeby Ks. D ziekanow i nie sp raw ić żadnej p rzykrości i aby swe obowiązki w ypełnić ja k n a jle p ie j”.
Dorobek nau ko w y ks. Długosza ilościowo nie je s t zb yt obfi ty, z recen zjam i nie przek racza 30 pozycji. O publikow ane je d nak przezeń prace m ają znaczną w artość, poniew aż większość ich została o p a rta na n iew y k o rzy sty w an y m do tąd m ate ria le a r chiw alnym , przew ażnie pochodzenia w atykańskiego. G łów ny n u r t badaw czych zain tereso w ań ks. D ługosza dotyczył polskich
2 6 4 H IE R O N IM W Y C Z A W S K I [4]
diecezji i naszych biskupów z epoki now ożytnej. Z zak resu tego ogłosił:
Pro jek t u tw orzenia w Polsce n o w y c h b isk u p stw przed 1631 r., P rzeg ląd teologiczny 12 (1931) s. 19— 109; Rękopis statu tów synodalnych włocław skich z 1612 r o k u , tam że, s. 254— 255;
Z dziejów b isku pstw a kijo w sk ie g o , tam że, 13 (1932) s. 70— 89;
B iskupia „visitatio ł im in u m ”, C ollectanea theologica 14 (1933)
s. 173— 249, 273— 388, 8 tabl. — praca p rzed staw iająca problem w aspekcie p raw n o-h istory czn y m , ilu stro w an a obficie fak to g ra fią polską; S em inaria duchow ne w e wschodniej Polsce do 1800
roku, tam że, 16 (1935) s. 23— 37; Części składowe archidiecezji lw ow skiej, tam że, s. 113— 115; P olityka personalna królów obie ralnych w s to su n k u do episkopatu, A teneum kapłań skie 38
(1936) s. 464— 468; Relacje arcyb isku p ów lw o w sk ich 1595—·
1794, Lw ów 1937 ss. X II + 208, 11 tab l. D ru k Relacji biskupów kamienieckich, kijow skich, inflanckich, sm oleńskich, m etrop o litów un ickich k ijo w sk ic h (stron 261), p raw ie na ukończeniu
w 1939 r., nie został doprow adzony do końca z pow odu w ybuchu w ojny. Dalsze prace — to Dzieje diecezji smoleńskiej, Lwów 1937, ss. 91; Niedoszły synod unicko -p ra w osław ny w e Lw ow ie
1628 r., C ollectanea theologica 19 (1938) s. 479— 506; S p r a w y liturgiczne w X V I w. w diecezji kra kow skiej, R uch b ib lijn y
i litu rg iczn y 4 (1951) n r 4 s. 297—318; K o r e k tu r y rzy m s k ie
w statutach synodów p row incjonalnych gnieźnieńskich z r. 1607, 1628, 1634, Polonia sacra 4 (1951) s. 223— 233; S pow iedź „tur- m a t i m ”w diecezji k r a ko w s kie j w ro ku 1596, Confiteor, Św ię ta obchodzone w archidiecezji gnieźnieńskiej w X I V w., Roczniki
teologiczno-kanoniczne 4 (1957) n r 1 s. 87— 97; B iskupi polscy
X V I I i X V I I I w., obsada, dyspensy, taksy, tam że, 5 (1958) n r 2
s. 73— 98 — a rty k u ł będący sk rótem p rzygotow yw anej obszer niejszej p rac y .na te n tem at, k tó ra w pom yśle a u to ra m iała być k o n ty n u ac ją dzieła C. E u b 1 a, Hierarchia catholica w odnie sieniu do Polski; Wartość relacji r z y m s k ic h biskupów polskich
jako źródła historycznego, Spraw ozd. Tow. N auk. K U L, 1961
n r 12; Sieć parafialna diecezji łuckiej w 1726 r., S tu dia Theo logica V arsaviensia 1 (1963) n r 1 s. 173— 213.
Długosza w skazania m etodyczne o pisan iu dziejów p arafii pt.
Monografia parafii. W s k a z ó w k i m etodyczne. P rzeg ląd teolo
giczny 9 (1928) s. 380— 390, n astęp n ie a rty k u ł R z u t oka na dzie
je lw ow skiego W yd zia łu Teologicznego. W: W ydział Teologicz
n y U n iw e rsy te tu J a n a K azim ierza w e Lw owie, Lw ów 1934 s. 5— 36 oraz b ro szu ra T r i u m f szarego pracownika. S w . A n d r z e j
Bobola, Lw ów 1939 s. 29.
Z agadnień kaznodziejskich dotyczą a rty k u ły : P ostulaty ba-
bań nad k a zn o d zie js tw e m polskim, P rzeg ląd teologiczny 1 (1920)
s. 6— 11; R eko lekcje w ocenie m łodzieży, M iesięcznik k a te c h e tyczny (1928) s. 287— 292, 329— 335, 432—435, (1929) s. 21—33;
Postylla m n iejsza J a ku ba W u jk a , P olonia sarca 3 (1950)
s. 189— 198.
N apisał w reszcie ks. Długosz m onografię o królow ej Ja d w i dze pt. Królow a Jadwiga, d ru k o w an ą pod pseudonim em J a n a R adlicy w „S acru m Poloniae M illen iu m ” 4 (1957) s. 69— 136 i pod w łasn y m nazw iskiem w „ S tu d ia Theologica V arsav ien - sia” 3 (1965) s. 181— 306, 503— 571. D łuższy czas pracow ał ta k że nad m onografią sw ojej rodzinnej p arafii Niegowici w a r chidiecezji krako w sk iej. Na ile w szakże w ykończył tę p racę — tru d n o powiedzieć.
Ju ż sam e ty tu ły przytoczonych w yżej pub lik acji w skazują, że śp. ks. Długosz podejm ow ał p ro b lem y w ażne i leżące n a j częściej odłogiem. T rzeba przyznać, że ty m i studiam i posunął znacznie s ta n w iedzy w zakresie h isto rii Kościoła w Polsce. P ra ce ks. D ługosza są dziś szeroko cytow ane i w w ielu w ypadkach stanow ią p u n k t w y jścia do dalszych badań. Jedno ty lk o m oż- naby postaw ić zastrzeżenie. A u to r oddaw ał je do d ru k u nie zawsze w form ie w ykończonej, np. nie dbał o skom pletow anie odnośnej lite r a tu r y p rzed m io tu — w rozpraw ie o królow ej J a d w idze całkow icie ją pom inął — lu b nie poprzedzał odpow iednio w y czerp u jący m w stęp em w yd aw an y ch źródeł (do w y daw nic tw a Sieć parafialna diecezji łuckiej w 1726 r. nie dołączył w ła ściwie żadnego w prow adzenia). Mimo to prace ks. Długosza po siadają — ja k ju ż zaznaczono — dużą w artość ze w zględu na stosow any k ry ty cy zm i rzetelność w podaw aniu wiadom ości źródłow ych. W arto dodać, że sły n n y ks. J a n F i j a ł e к (f 1936)
2 6 6 H IE R O N IM W Y C Z A W S K I [ 6 ]
wysoko oceniał uzdolnienia h istoryczne ks. Długosza. Od w ielu osób słyszałem , że z m łodszego od siebie pokolenia historyków d a rz y ł uzn an iem ty lk o 3 księży: T adeusza G l e m m ę (f 1958), M ieczysław a Ż y w c z y ń s k i e g o i Teofila D ł u g o s z a .
P ra ca naukow a ks. D ługosza nie zam kn ęła się b y n ajm niej w k rę g u jego p ublikacji. D ziałał rów nież na polu organizacji nauki. W 1920 r. założył i przez pew ien okres czasu redagow ał
Przegląd teologiczny, przem ian o w an y później na Collectanea theologica. Poza ty m b y ł red a k to re m Miesięcznika k a te c h e ty c z nego (1923— 1926), ty g o d nik a O jczyzna (1926— 1927), założy
cielem i red a k to re m ty g od n ik a L w o w s k ie wiadomości parafial
ne (1928— 1930). B ył rów nież w spółtw órcą zorganizow anego
w 1922 r. w e Lw ow ie T o w arzystw a Teologicznego, p rzek ształ conego na zjeździe w L ublinie w 1946 r. na Polskie T ow arzy stw o Teologiczne. W T ow arzystw ie był niezw ykle czynny. Na posiedzeniach często w ygłaszał re fe ra ty zarów no w e Lwowie, ja k i od 1947 r. w oddziale k rak ow sk im tegoż Tow arzystw a. Z czasów krak ow sk ich p am ię tn e są jego odczyty o Soborze C halcedońskim , o sp raw ach polskich w L e x ik o n f ü r Theologie
und Kirche B u c h b e r g e r a, o H ugonie K o ł ł ą t a j u , o k a r
dy n ale A dam ie S tefan ie S a p i e ż e.
Pon adto pośw ięcał się śp. ks. Długosz rów nież p rac y dusz pastersk iej. W praw dzie od 1915 r. nie pełnił żadnych oficjal nych fu n k cji d uszpasterskich, a n aw et codzienną Mszę św. od p raw ia ł przew ażnie w kościołach k lasztornych — w e Lw ow ie u bern ard y n ó w , po re p a tria c ji u b ern a rd y n ó w w K alw arii Ze brzydow skiej, u augustianów i karm elitó w trzew iczkow ych
w t K rakow ie — ale każdego dnia po· odpraw ieniu M szy siadał
do konfesjo n ału i spow iadał, niekiedy po k ilk a godzin. Z ocho tą też głosił kazania, n ajc h ę tn ie j podczas sw ojej niedzielnej Mszy.
Śp. ks. Długosz czynny był rów nież do 1939 r. w T ow arzy stw ie W zajem nej Pom ocy K apłanów i w T ow arzystw ie Szkoły LudowTej. W ty m ostatn im należał d.o zarządu głównego. W m łodszych lata ch m iał też am bicje polityczne jako członek endecji. Jed n ak że po przew rocie m ajo w y m w 1926 r. w ycofał się z życia politycznego.
W życiu p ry w a tn y m b y ł ks. Długosz niem al abnegatem . Nie ty lk o nie p row adził w łasnego gospodarstw a i nie posiadał żad nej obsługi, ale żył po p ro stu w ew angelicznym ubóstw ie. Dość powiedzieć, że w K rakow ie chodził na obiady z klaszto ru au - gustianów , czy potem od karm elitó w , gdzie m ieszkał, do Dom u K sięży E m erytów , skrom ne śniadania -zaś i kolacje sam sobie przyrządzał. A trzeb a pam iętać, że gdy przeniósł się do K ra k o w a, p rzekroczył już 60 la t życia. Zaw sze cechow ało go pogodne
usposobienie i w ielkie poczucie hum oru.
D nia 2 IV 1951 r. d ziekan W ydziału Teologicznego U. J. ks. A leksy K i a w e k ta k o nim pisał w jed n ej z opinii d ziekań skich: „Jak o siła naukow a odznacza się w ielką sum iennością i pracow itością. W p racach sw oich szuka now ych dróg i od daw na ju ż uw zględniał m o m en ty ludow e w dziejach Kościoła. J e st to człow iek ogrom nie o fiarny, bez potrzeb w łasnych. P rz y w iązan y szczerze do studentów , pom aga im w szelkim i sposoba m i w dokształcaniu się i w y k on an iu p rac n aukow y ch” . K to znał bliżej ks. Długosza, bez w a h an ia potw ierdzi pow yższy sąd.
W yrazem u znania dla różnorodnych zasług śp. ks. D ługo sza była p rzy zn an a m u przez Ojca św. na w niosek Ks. K ard. K aro la W o jty ły godność p rała ta . Pięćdziesięciolecie pracy n a u kow ej zasłużonego profeso ra uczcił oddział k rako w ski P olskie go T ow arzystw a Teologicznego uro czy stą akadem ią w dniu
17 IV 1969 r., na k tó re j w ra z z ks. doc. H enry kiem R y b u s e m rep rezen to w ałem A kadem ię Teologii K atolickiej.
P ełen la t i zasług zm arł ks. Teofil Długosz po k ró tk iej cho robie. U roczystości pogrzebow e odbyły się w dniu 26 V II w ko ściele OO. K arm elitó w Trzew iczkow ych, sam pogrzeb zaś tegoż dnia na cm en tarzu p a ra fia ln y m w Niegowici.
D e v i t a T h e o p h i l i D ł u g o s z 1887— 1971
Sum m ariu m
T h eop h ilu s D ł u g o s z n atu s 2 X II 1887 a. in Ś w id ó w k a in A rch i- d ioecesi C racovien si, su p eratis stu d iis in F a cu lta te T h eologica U n iv e r si- ia t is L eop olien sis, 1912 r. sacerdos ordinatus est. In v estig a n d a e h istoriae
2 6 8 H I E R O N I M W Y C Z A W S K I [8]
e c c le sia stic a e etiam in U n iv ersita tib u s V in d ob on en si C racoviensique op e- ram n a v a v it et 1919 a. C racoviae doctoratus lau rea d ecoratus est. A nis 1919— 193(1 tra d eb a t relig io n em L eop oli in sch o lis n ation alib u s m e d iis- que, dein d e ab a. 1931 u sque ad m ortem o ffic io professoris prim o su p p - len tis et ab a. 1954 p rofessoris extraord in arii h istoriae ecclesia stica e in F a cu lta te T h eologica U niversitatiis L eop olien sis, p ostea ib id em in S e m i- nario A rch id ioecesan o, deinde in F a cu lta te T h eologica U n iv ersita tis Ja- g ello n ica e C racoviensis, in F a cu lta te T h eologica A ca d em ia e T h eologiae C ath olicae V arsa v ien sis et in S em in ario A rch id io ecesis C racovien sis fu n - gebatur. C onditor S o cieta tis T heologorum P olon ae prim u sq u e redactor eiu s p eriod ici P r z e g l ą d T e o lo g ic zn y scien tia m h isto ria e ecclesia stica e P o - lonorum trig in ta fere operibus in g en io sissim e scrip tis adornavit. B en e m eritu s d e h isto ria ecclesia stica ob iit C racoviae 22 J u lii 1971 a. e t in co e - m e te r io p aroch iali in N ieg o w ić sep u ltu s est.
