planowanej nowelizacji art. 275 K.p.k., z satysfakcją odebrałem decyzję Pana Ministra w sprawie wprowadzenia do Kodeksu postępowania karnego, przepisu dającego możliwość zastosowania tzw. warunkowego dozoru policji czy też zakazu zbliżania podejrzanego (oskarżonego) do pokrzywdzonego.
Mając na względzie treść przytoczonego w piśmie Pana Ministra projektu art. 275 § 3 K.p.k., aktualne pozostaje jednak moje stanowisko dotyczące tego, iż środki zapobiegawcze, w tym tzw. warunkowy dozór policji, powinno się stosować w sytuacjach, które tego wymagają. W mojej ocenie nie powinno się ograniczać ochrony pokrzywdzonych przestępstwem przed ponownym skrzywdzeniem, wyłącznie do katalogu osób wskazanych w projektowanym przepisie, ale rozważyć możliwość stosowania zakazu zbliżania również w sytuacji, gdy ofiarą przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej jest zaradna, zdrowa osoba dorosła, niezwiązana stosunkiem zależności ze sprawcą.
Za zasadnością poszerzenia katalogu osób pokrzywdzonych, które dzięki wprowadzeniu do Kodeksu postępowania karnego czytelnego zapisu dającego możliwość powstrzymania podejrzanego (oskarżonego) od kontaktu z nimi, stoi również zasada równości wyrażona w art. 32 Konstytucji RP. W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (por. min. wyrok z dnia 6 maja 1998 r., sygn. akt K. 37/97, OTK z 1998 r.
Nr 3, poz. 33) z zasady równości wyrażonej we wskazanym przepisie Konstytucji RP wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotów w obrębie danej kategorii. Wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być traktowane równo, bez zróżnicowań zarówno dyskryminacyjnych jak i faworyzujących. Oceniając daną regulację prawną z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości należy przede wszystkim ustalić, czy można wskazać wspólną cechę istotną uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa, biorąc pod uwagę treść i cel danej regulacji prawnej. Odstępstwo od zasady równego traktowania nie jest jeszcze równoznaczne z istnieniem dyskryminacji. Dlatego też niezbędna jest dodatkowa ocena kryterium, na podstawie którego ustawodawca dokonał zróżnicowania. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż zróżnicowanie musi mieć charakter relewantny, a więc musi pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma oraz służyć realizacji tego celu i treści. Zróżnicowania nie wolno więc dokonywać według dowolnie ustalonego kryterium. Ponadto zróżnicowanie musi mieć charakter proporcjonalny, a także musi pozostawać w jakimś związku z innymi zasadami konstytucyjnymi.
Wydaje się również ważne, aby zapis projektowanego art. 275 § 3 K.p.k. nie uzależniał możliwości zastosowania nakazu powstrzymywania się oskarżonego od kontaktu z pokrzywdzonym w określony sposób, od opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w wyznaczonym przez sąd lub prokuratora terminie i określenia miejsca swojego nowego pobytu. W praktyce możliwe są bowiem takie sytuacje, gdy pokrzywdzony nie mieszka z oskarżonym, ale jest przez niego nachodzony w miejscu zamieszkania czy pobytu i narażony na dalsze ataki agresji z jego strony.
Jednocześnie zgadzam się z wątpliwościami Pana Ministra, wyrażonymi we wskazanym piśmie, a dotyczącymi konieczności istnienia mechanizmów do wyegzekwowania nałożonego na oskarżonego obowiązku.
Biorąc pod uwagę informacje p. Cindy Dyer - Dyrektora Biura ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet w Ministerstwie Sprawiedliwości USA o praktyce stosowania zakazu zbliżania oskarżonego do pokrzywdzonego, przedstawione w dniu 22 lutego 2008 r.
podczas konferencji Ministerstwa Sprawiedliwości pt. „Prawne, psychologiczne i społeczne aspekty przemocy emocjonalnej. Jak zapobiegać przemocy i pomagać osobom
pokrzywdzonym", wydaje się zasadne rozważenie m.in. potraktowania złamania zakazu jako przestępstwo przeciwko wymiarowi sprawiedliwości i wprowadzenie odpowiednich
sankcji za jego popełnienie.
W tym kontekście aktualne pozostaje moje stanowisko dotyczące konieczności wprowadzenia unormowania prawnego dla zastosowania w przyszłości dozoru policyjnego opartego na dozorze elektronicznym, analogicznie do planowanego w przypadku skazanych odbywających karę pozbawienia wolności poza zakładem karnym.
Mając na względzie informacje Pana Ministra dotyczące tego, że nadal prowadzone są prace legislacyjne nad wskazanym zapisem, ze względu na takie kwestie, jak m.in.
konieczność zapewnienia podejrzanemu mieszkania, jeżeli wyrazi gotowość do opuszczenia lokalu, a nie będzie w stanie wskazać miejsca nowego pobytu, pozwolę sobie wskazać na istniejące w Polsce ośrodki interwencji kryzysowej, do których aktualnie trafiają nie sprawcy, a uciekające z własnych domów ofiary przestępstw. W mojej opinii nie powinno być wątpliwości, że to sprawca powinien ponieść wszelkie negatywne konsekwencje swojego rażąco nagannego zachowania, a ofiary powinny mieć zapewnione jak najdalej idące bezpieczeństwo i utrzymane status quo w zakresie swojej sytuacji mieszkaniowej.
Będę zobowiązany za stanowisko Pana Ministra w podniesionych wyżej kwestiach i informację o ostatecznym kształcie zapisów projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego w omawianym zakresie.
Odnosząc się do wątpliwości Pana Ministra, dotyczących zobowiązań wynikających z zapisów Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym, wyjaśniam, że wskazując na tą Decyzję, brałem pod uwagę fakt, iż zapis art. 8 ust. 1 Decyzji nakazuje zapewnienie ochrony ofiarom przestępstw (ogólnie), w szczególności w odniesieniu do ich bezpieczeństwa i ochrony prywatności (również ogólnie). W mojej ocenie, biorąc pod uwagę kierunek polityki postępowania z ofiarami przestępstw, w tym wyrażone w Polskiej Karcie Praw Ofiary, opracowanej w 1999 r. m.in. przez Ministerstwo Sprawiedliwości, zapisy dotyczące konieczności zapewnienia bezpieczeństwa osobistego ofierze przestępstwa przez Policję i prokuraturę, zapis art. 8 Decyzji stanowi, znakomitą podstawę do wymagania od naszych władz, aby zapewniły odpowiedni poziom ochrony pokrzywdzonym, a nie jedynie ochronę
pokrzywdzonym, a nie jedynie ochronę prywatności ofiar w postępowaniu sądowym, czy stworzenie warunków umożliwiających uniknięcie kontaktu ofiar z przestępcami w pomieszczeniach sądowych oraz ochronę ofiar przed skutkami dostarczania dowodów na sali rozpraw. Narzędzia, które zostaną do tego celu użyte (czyli np. środek zapobiegawczy w postaci tzw. warunkowego dozoru policji) są w mojej ocenie kwestią wtórną, choć nie bez znaczenia są wskazywane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w poprzednich wystąpieniach dotyczących tego zagadnienia, zalecenia Komitetu Praw Człowieka, z których wynika, iż Państwo Polskie powinno zapewnić dostępność, w razie uzasadnionej potrzeby, właściwych środków mających zastosowanie w przypadkach przemocy domowej, obejmujących także zakaz zbliżania się podejrzanego (oskarżonego) do ofiary.
Jednocześnie, uprzejmie informuję, iż w dniu 7 marca 2008 r. odbyło się w moim Biurze spotkanie robocze poświęcone problematyce praktyki procesowej, związanej ze sposobem prowadzenia przez organy postępowania karnego działań w sprawach dotyczących czynu z art. 207 K.k. W spotkaniu tym udział wzięli zarówno pokrzywdzeni znęcaniem, jak i przedstawiciele organizacji pozarządowych, pomagających ofiarom znęcania oraz zajmujący się problematyką ofiar przestępstw przedstawiciele urzędów, w tym m.in. pracownicy Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwości. Podczas spotkania wysłuchałem informacji o zidentyfikowanych i uogólnionych problemach osób pokrzywdzonych znęcaniem, spośród których dominowały informacje o nieprawidłowościach w toku postępowania przygotowawczego, które mają wpływ na sytuację pokrzywdzonych i końcowe rozstrzygnięcia w sprawach karnych dot. czynu z art. 207 K.k.
Katalog problemów, który przedstawiłem Panu Ministrowi w wystąpieniu z dnia 15 stycznia 2008 r. uznany został przez zaproszonych przeze mnie gości za zbieżny z ich własnymi doświadczeniami, co warto podkreślić, mając na względzie wątpliwości Pana Ministra dotyczące subiektywnej oceny sytuacji, przedstawianej przez samych pokrzywdzonych.
Oczywiście mam na względzie fakt, że nie wszystkie podnoszone przez wnioskodawców problemy są zgodne z rzeczywistością. Dlatego warto zaznaczyć, że moje wystąpienie w tej sprawie, poprzedzone było nie tylko analizą treści wniosków
pochodzących od ofiar znęcania, ale również analizą akt licznych spraw karnych, dotyczących czynu z art. 207 K.k., w których kierowałem wystąpienia skutkujące m.in.
podejmowaniem czynności procesowych w konkretnych sprawach tej kategorii, mimo, iż wcześniej organy postępowania wydawały rozstrzygnięcia umarzające bądź odmawiające wszczęcia postępowania.
Zgadzam się z Panem Ministrem, że badanie sposobu wyrokowania w konkretnych sprawach, następuje w drodze postępowania odwoławczego. Moje wystąpienie z dnia 15 stycznia 2008 r. w zakresie praktyki procesowej miało jednak charakter generalny. Dlatego będę zobowiązany za ustosunkowanie się do wszystkich wskazanych w nim kwestii i rozważenie wydania przez Prokuraturę Krajową polecenia lustracji praktyki prokuratorskiej w sprawach dotyczących czynu z art. 207 K.k. (mającej na względzie przedstawione w moim poprzednim wystąpieniu problemy) i dokonania jej oceny.
Jednocześnie pragnę uprzejmie podziękować za informację o statystyce i stosunku orzekania bezwzględnej kary pozbawienia wolności do kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania w odniesieniu do przestępstw z art. 207 K.k..
Wobec przytoczonych przeze mnie we wcześniejszym wystąpieniu danych wskazywanych przez Centrum Praw Kobiet, ilustrujących problem umarzania na wstępnym etapie śledztwa około 80 % spraw dotyczących tej kategorii przestępstw, co w ocenie organizacji pozarządowych jest liczbą niepokojąco wyższą od skali liczby umorzeń postępowań karnych w innych kategoriach przestępstw, będę wdzięczny za przekazanie danych statystycznych ilustrujących i tą kwestię.
