Janusz Maciejewski
"Literatura Ludowa"
Teksty : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 4, 168-170
1972
w ieści. N a th a lie S a r r a u te o d m a w ia z a sp o k o je n ia o cz ek iw an ia c z y te l n ik a , k tó re g o ty sią c e p o w ie śc i lite r a t u r y św ia to w e j p rz y z w y c z a iły do o d b ie ra n ia o s try c h k o n tu ró w . P o w ieść nie m a ju ż m u d o sta rc z a ć p re fa b ry k o w a n e g o , g o to w eg o k a w a łk a św ia ta . A u to rk a ja k n a j o szc zęd n iej d o z u je w ięc in fo rm a c je , n ie tro szc ząc się o w y g o d ę czy te ln ik a i jego ż y c zen ia co do o rie n ta c ji w c a ły m m a te ria le p o w ieś ciow ym .
T y m sposo bem z d a n ia p o w ieści są w e z w a n ie m (appel) s k ie ro w a n y m . do c z y te ln ik a i bez jego o d p o w ied zi (r é p o n s e ) p o z o sta ją n iep ełn e . A n g a ż u je to c z y te ln ik a i zo b o w ią zu je do tw ó rc z e j w s p ó łp ra c y , d o w sp ó łtw o rz e n ia . R ó w n o cześn ie je d n a k u trz y m u je p e w ie n d y s ta n s m ię d z y n im a o so b am i i z d a rz e n ia m i b ę d ą c y m i p rz e d m io te m opo w ia d a n ia . D y s ta n s p o tw ie rd z a n y p rz e z w ciąż p o w ta rz a ją c e się s y g n a ły . J e s t to poza ty m ta k i sa m d y s ta n s , ja k i z a c h o w u ją m ięd zy sob ą w sz y stk ie osoby w y s tę p u ją c e w pow ieści. C zy te ln ik n ie je s t ju ż w ięc u p rz y w ile jo w a n y , a u t r a t a d o ty ch cz aso w e j p o zy c ji p o m a ga m u zro zu m ieć, ja k b a rd z o u p rz y w ile jo w a n a b y ła jeg o ro la n ie gdyś. H arald W einric h Przełożył R y s z a r d H a n d k e „ L i t e r a t u r a L u d o w a ” P o c z te ro le tn ie j p rz e rw ie u k a z a ły się p ie rw sz e n u m e ry w z n o w io n eg o d w u m ie się c z n ik a „ L ite r a tu r a L u d o w a ” (zało żonego p rz ez p ro f. J u lia n a K rz y ż a n o w sk ie g o w 1957 r. i w y d a w a nego w W a rsz a w ie ; o s ta tn i ze szy t za ro k 1967 w y sze d ł w 1970 r.). T y m ra z e m p ism o w y d a w a n e je s t w e W ro cław iu pod re d a k c ją prof. C zesław a H e rn a s a , a pod p a tro n a te m teg o sam eg o co u p rz e d n io m e ce n a sa — P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a L u do zn aw czeg o . D w a n o w e ze sz y ty , k tó re u k a z a ły się w m a rc u i m a ju br., s ą d a to w a n e n a s ty czeń — lu ty o raz m arz ec — k w ie c ie ń 1972. R e d a k c ja o b ie c u je tak że w y d a ć zb io rcze z e sz y ty z a c z te ry u b ie g łe la ta — ta k , że ciągłość p is m a z o sta n ie zach o w a n a.
W z now ion e p ism o zm ien iło dość za sad n iczo sw ój p ro fil. P o p ie rw sze — za p o w iad a, iż b ęd zie n ie ty lk o zb io re m m a te ria łó w fo lk lo ry s ty c z n y c h p o szczeg ó ln y ch re g io n ó w (ta k i c h a r a k te r m ia ło d o tąd ), a le z a m ie rz a zam ieszczać ta k ż e a r ty k u ły p ro b le m o w e , h is to ry c z n e i te o re ty c z n e , p o św ięcone z a g a d n ie n io m fo lk lo ru . N a stę p n ie p o sze rza sw o je z a in te re s o w a n ie n a in n e — poza ch ło p sk im — fo lk lo ry . „ P o św ięci sw e ła m y b a d a n iu tw ó rc zo ści lu d o w e j śro d o w isk w ie js k ic h i m ie jsk ic h , d a w n y c h i w sp ó łc z e sn y c h ” 1 za p o w iad a w e w s tę p n y m
R O Z T R Z Ą S A N I A I R O Z B I O R Y 1 6 8
1 „Literatura Ludowa”. Dwum iesięcznik naukowo-literacki 1972 nr 1 (XVI),. s. 3.
a r ty k u le C zesław H e rn a s. M a z a m ia r zw rócić u w a g ę ró w n ie ż n a „ k u ltu rę m a so w ą ” oraz in n e ro d z a je k u ltu r p o p u la rn y c h (np. tz w . l ite r a tu r ę d la lud u ). W reszcie pośw ięci m iejsce za g ad n ien io m k iczu . J a k z ty c h zapow iedzi w id ać , p ism o w ych odzi zd ecy d o w a n ie n a p r z e ciw ty m te n d e n c jo m w e w sp ó łczesn ej h u m a n isty c e , k tó re s ta r a ją się w łączy ć w o b ręb b a d a ń to, co b y ło poza s fe rą d o ty ch cz aso w y c h z a in te re so w a ń h is try k ó w lite r a tu r y i sztu k i, co p laso w a ło się w p e w n y m sen sie obok lu b m ięd zy tra d y c y jn y m fo lk lo re m c h ło p sk im a k u ltu r ą o fic ja ln ą (czy też stan o w iło ja k iś m a rg in e s te j o s ta t niej). R e d a k to r „ L ite r a tu r y L u d o w e j” za p ro p o n o w ał k ie d y ś d la ty c h re jo n ó w te rm in „ o b sz ary trz e c ie ” — tzn . is tn ie ją c e poza lite r a tu r ą o fic ja ln ą oraz tra d y c y jn ą k u ltu r ą ludow ą. S ą to o b szary , k tó re słu szn ie o b e jm u ją sw oim z a in te re so w a n ie m p rz ed e w sz y s tk im fo l k lo ry ści, g dyż w ła śn ie n a te re n ie fo lk lo ry s ty k i w y k s z ta łc iły się n a rz ęd zia n a jle p ie j n a d a ją c e się do u jęcia ty c h zjaw isk . J e s t w ięc o n a w p e w n y m sen sie p re d e s ty n o w a n a do ro li p ierw szeg o „ p e n e tr a to r a ” ow y ch re jo n ó w . A do d ać n ależ y , że d y sc y p lin a ta, k tó ra s ta ła się w p e w n y m sen sie id e a ln y m te re n e m dla s tru k tu ra liz m u (nie is tn ie je w n ie j np. p ro b le m osobow ości tw ó rc z e j i w sz y stk ic h z w ią z a n y c h z n im tru d n o śc i), p rz e sz ła w o sta tn ic h la ta c h p o w ażn e p rz e o b ra ż e n ia i w w ie lu k ra ja c h — ja k np. w Z w iązk u R ad zieck im — z n a jd u je się, obok ję z y k o z n a w stw a , w czołów ce h u m a n is ty k i.
D lateg o te ż m o żn a w iązać duże n a d z ie je z a m b ic ja m i te o re ty c z n y m i n o w ej re d a k c ji „ L ite r a tu r y L u d o w e j” , a ta k ż e z z a m ia re m sz e ro k ie go in fo rm o w a n ia o s ta n ie fo lk lo ry s ty k i n a ś w ie c ie 2. C en n y w y d a je się ta k ż e p o s tu la t b a d a n ia regionów p o g ra n ic za m ięd zy z ja w is k a m i fo lk lo ru i „obszarów trz e c ic h ” a k u ltu r ą o fic ja ln ą oraz m ię d z y lite r a tu r ą , a „g e ste m a k to rsk im , sposobem w y k o n a n ia , m u z y k ą , p la sty k ą , o b rzędo w ością, tj. sp o łeczn y m i fo rm a m i życia te k s tu a ta k ż e jeg o sp o łecz n y m i fu n k c ja m i” 3. R ealizacje ty c h zap ow ied zi p rz y n o szą dw a p ie rw sz e n u m e ry p ism a; w y m ie ń m y p rz y k ła d o w o ta k ie a r ty k u ły , ja k S ta n is ła w a B a ra ń c z a k a M iron B ia ło sze w sk i w o b e c k u l
t u r y e lita r n ej i p o p u la rn e j (n r 2) czy L u d w ik i S lęk Postać W a n d y w ś r e d n io w ie c z n e j prozie h i s t o r y c z n e j (n r 1). R ozszerzen ie t r a d y
c y jn e g o o b sza ru z a in te re s o w a ń fo lk lo ry s ty k i p rz y n o szą ta k ż e ta k ie po zycje, ja k o p u b lik o w a n e (n r 1) p rzez C zesław a H e rn a sa , z a o p a trz o n e w o b sze rn y w stę p L i s t y m iło s n e z Ł ą k i — p rz y k ła d e p isto lo g rafii ch ło p sk iej z p o cz ątk u X X w. (listy p o m ija n o do te j p o ry ja k o źró d ło
2 g 9 R O Z T R Z Ą S A N I A I R O Z B I O R Y
2 Realizację tego zamiaru widać już w pierwszych numerach przynoszących recenzje z książek radzieckich badaczy: w numerze 1 Psichołogiczeskoje izo- bra żenie w ru s sk o m n arodn om p o e ti c z e s k o m tw o r c z e s t w i e (pod red. N. J. Krawcowa) i G. L. Pierm iakowa Ot pog o w o rk i do sk azki (przekład fragmentu tej ostatniej książki pt. P r z y s ło w ia i z w r o t y p r z y s ło w io w e jest także zam ie szczony w dziale artykułów), a w numerze 2 z antologii Russkoje narodnoje p o e ti c z e s k o j e t w o r c z e s t w o (pod red. N. J. Krawcowa) oraz książki D. S. Licha- czowa P o etik a d r ie w n ie ru ss k o j litiera tu ry (której rozdział pt. Czas a r t y s t y c z n y w folkolorz e także został przełożony i zamieszczony w tym numerze). 3 „Literatura Ludowa” 1972 nr 1, s. 3.
w ie d z y o 'k u ltu rz e lu d o w e j i z a ra z e m je j w y tw ó r), a ta k ż e (n r 2)
P io s e n k i i w ie rs ze m ł o d o c ia n y c h p r z e s tę p c ó w — p rz y g o to w a n y p rz e z
A d a m a W ołczeka p rz y k ła d w sp ó łczesn eg o w ięz ie n n eg o „ fo lk lo ru śro d o w isk o w e g o ” — o ra z A d o lfa D y g acza Z badań n a d fo l k l o r e m
m u z y c z n y m g ó r n ik ó w n a f t o w y c h .
O czyw iście, n ie re z y g n u je „ L ite r a tu r a L u d o w a ” i z tra d y c y jn y c h o b sza ró w fo lk lo ry s ty k i. R e p re z e n tu ją je w s p o m n ia n e ju ż p rz e k ła d y p ra c b a d a c z y ra d z ie c k ic h o raz o tw ie ra ją c y p ie rw s z y n u m e r a r ty k u ł J u lia n a K rz y ż a n o w sk ie g o N a sz a n o w o c z e s n a n a u k a o lite r a tu rze l u
d o w e j. P rz y n o s i o n o b sz e rn y p rz e g lą d s ta n u w sp ó łcz esn ej fo lk lo ry
s ty k i p o lsk ie j, w y s u w a ją c z a ra z e m p o s tu la ty b a d a w c z e n a p rz y szłość.
O ba o m a w ia n e n u m e r y „ L ite r a tu r y L u d o w e j” z a w ie ra ją ró w n ie ż ob sz e rn y d z ia ł re c e n z ji. W d ziale ty m T a d e u sz Z ielich o w sk i, A n d rz e j L itw o rn ia , L o th a r H e rb st, J e r z y J a s trz ę b s k i, A n d rz e j K . W a śk ie - w icz i C zesław H e rn a s o m a w ia ją k s ią ż k i fo lk lo ry s ty c z n e , k tó re u k a z a ły się w o s ta tn ic h la ta c h w P o lsc e i za g ra n ic ą , H a n n a W a liń - sk a zaś p ro w a d z i o b s z e rn y p rz e g lą d w y p o w ie d zi n a te m a ty fo lk lo ru , k u ltu r y m aso w e j, a n a w e t po p ro s tu li te r a t u r y o te m a ty c e w ie js k ie j, ja k ie u k a z a ły się w p ie rw s z y m p ó łro cz u 1971 r. n a ła m a c h p ra s y li te ra c k ie j.
W su m ie w y p a d a stw ie rd z ić , iż „ L ite r a tu r a L u d o w a ” w y s ta r to w a ła po p rz e rw ie c ie k a w ie i a m b itn ie , w y p e łn ia ją c n ie z a ję ty d o tą d n a m a p ie naszeg o c z a so p iśm ie n n ic tw a o b s z a r o ra z p la s u ją c się od ra z u w czołów ce n a s z y c h p e rio d y k ó w n a u k o w o -lite ra c k ic h .
Janusz Maciejewski
W p r o w a d z e n ie d o s ło w a c k ie g o s tr u k tu r a liz m u
W p ra c a c h o s tru k tu ra liz m ie czech o sło w ack im jeg o sło w a c k i człon u jm o w a n y b y ł d o tą d jak o e le m e n t tła w d z ia łaln o ści p ra s k ie j sz k o ły s t r u k tu r a ln e j, alb o ja k o je j re g io n a ln e od g ałęz ien ie. A n to n P o p o y ić w k siążc e S t r u k t u r a l i z m u s v s l o v e n s k e j
v e d e 1931— 1949 1 p rz e c iw s ta w ia się ta k im u jęcio m . Je g o z d a n ie m
s tr u k tu r a liz m sło w a c k i d o p ra c o w a ł się w ła s n e j, o ry g in a ln e j k o n cep cji te o re ty c z n e j. Z w ią z a n y je s t on „z tu te js z y m ro z w o jem , z d ą że n ia m i d o ra d y k a ln e g o p rz e b u d o w a n ia k u ltu r y sło w ac k ie j. (...) W o d ró ż n ie n iu od C zech, g d zie ro z w ija ł się w głąb, w S ło w a c ji ro z w i ja ł się ra c z e j w sze rz, co b y ło z w ią zan e z fa k te m , że trz e b a b yło k ła ś ć p o d w a lin y po d w ięk szo ść d y s c y p lin n a u k o w y c h ” (s. 11).
R ó żn o ro d n e p rz y c z y n y s p ra w iły , że k u ltu r a sło w a c k a n a p ro g u la t
R O Z T R Z Ą S A N I A I R O Z B I O R Y
1 A. Popoyić: Strukturalizmus v slovenskoj ve de 1931—1949. Martin 1970 Mati- ca Slovenska, ss. 174.
