"Teologia pastoralna ogólna", Franciszek Blachnicki, Lublin 1970 : [recenzja]

Benedykt Woźnica

"Teologia pastoralna ogólna",

Franciszek Blachnicki, Lublin 1970 :

[recenzja]

Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 4, 351-354

R

E

C

E

N

Z

J

E

K s . F r a n c i s z e k B l a c h n i c k i , TEO LO G IA PASTORALNA OGÓLNA Skrypt dla stu d e n tó w KUL. Część I, W stęp do teologii p a sto ra ln e j, Teologicz­ ne zasady duszpasterstw a. Lublin 1970, K atolicki U n iw e rsy tet Lubelski. Str. V + 431.

W posoborow ym p ię cio leciu opublikow ano, szczególnie w różnych czasopis­ m ach teologicznych, c a ły szereg publikacji z dziedziny teologii p asto raln ej. W śród nich o sta tn io u k a z a ła się p rac a ks. F ran ciszk a B lachnickiego „Teologia p asto raln a ogólna". Je st to p o w ielo n y skrypt, p rz e z n a cz o n y dla stu d en tó w KUL, ale rów nież bardzo p o ż y tecz n y dla ogółu duszpasterzy. P raca liczy dziesięć rozdziałów , z k tó ry c h trz y sk ład a ją się na „ W stę p do teologii p a sto ra ln e j" . Roz­ d ział II p. t. „Eklezjologiczna k o n cep cja teologii p a sto ra ln e j" o p ra co w ał ks. W ł. Piw ow arski. P o z o sta łe siedem ro zd ziałó w to „T eologiczne zasady dusz­ pasterstw a". W tej drugiej części rozdz. IV— V II pośw ięcone są duszpasterstw u w świetle zasady p erso n alisty czn o -ch ry sto lo g ic zn ej, zaś ro z d z ia ły V III—X duszpasterstw u ja k o b u d o w a n iu w sp ó ln o ty w C h ry stu sie, czyli eklezjologicz­ nej zasadzie duszpasterstw a.

We w stępie a u to r staw ia propozycję nowej k o ncepcji teologii p asto raln ej. R ozdział I. przedstaw ia „ H isto rię koncepcji teologii p a sto ra ln e j" , począwszy od roku 1777, tj, od czasu gdy teologia p a sto ra ln a z o sta ła w p row adzona na u n iw ersy tety w m o n a rc h ii austrow ęgierskiej. A u to r stw ierdza, że p rzeszło 150 lat h isto rii teologii p a sto ra ln e j — od R a u te n stra u c h a poprzez G rafa do A rnolda, R ah n era i S chustera — to szukanie przede w szystkim jej zasady form alnej. W tej historii widzi zaró w n o b rak refleksji teologicznej n a d n a tu rą i przedm io­ tem form alnym tej dyscypliny, ja k rów nież próby w łaściw ego, teologicznego jej ustaw ienia. Je st to h isto ria w ypaczeń i kryzysu teologii p a sto ra ln e j, które w pewnej m ierze sięgają aż do naszych czasów, bo i dziś jeszcze pokutuje w naszym d u szp asterzo w an iu p ew ien p raktycyzm i pragm atyzm , a to co nazy­ w ało się teologią p asto raln ą, b y ło do niedaw na raczej „ te c h n o lo g ią duszpas­ terstw a" ja k to nazyw a za A rnoldem . C hoć A u to r przypom ina, że w wieku XIX i n a początku w ieku XX teo lo g ia i duszpasterzow anie szły odrębnym i dro ­ gami, to przecież i w ted y nie b rak b y ło rz e te ln y c h w ysiłków , by p rzełam ać kryzys i bezrad n o ść teo lo g ii p a sto ra ln e j, w ynikające z b rak u w łaściw ej te o lo ­ gicznej zasady dla tej dyscypliny. P rzeło m o w e zn aczen ie dla rozw oju teologii p asto raln ej przypisuje tw órczości F ran ciszk a K saw erego A rnolda, k tó rem u c h o d ziło przede w szystkim o to , „aby te o ria i p ra k ty k a d u szpasterstw a by ły w yrazem teologii opartej na cało śc i rzeczyw iście objaw ionej, a nie d a ła się k ierow ać tylko pew nym i p raw dam i cząstkow ym i, dyktow anym i przez m odę lub osobiste u p o d o b an ia oraz re c e p ta m i w ziętym i z p ra k ty k i w zględnie w yni­ kającym i z analizy d o ra źn y ch p o trzeb dnia" (str. 18). N iew ątpliw ym osiąg­ n ięciem A rn o ld a je st p róba w pro w ad zen ia do teologii p a sto raln ej i d u szp asters­ tw a chrystologicznej zasad y b o sk o -lu d zk iej (das Prinzip des G o tt-m e n sc h li­ chen), ja k o zasady form alnej. O d niego rów nież u s ta liła się specyficzna m e to ­ da teologii p asto raln ej ja k o n a u k i. *

W rozdziale II om ów iona je st eklezjologiczna k o n cep cja teologii p astoralnej k tó rej tw ó rcam i są K. R a h n e r i H. Schuster. W sp ó łcze sn a koncep cja teologii

352 RECENZJE

p a sto raln ej op iera się o pojęcie K ościoła, uw zględniające w szystkie jego aspek­ ty, „w całościow ej p o staci" (Arnold), — K ościół pojm ow any „nie a b strak cy j­ n ie i tra n s c e n d e n tn ie , lecz k o n k re tn ie i socjologicznie — ja k o żywa, sa k ra ­ m e n ta ln a , h isto ry cz n a i sp o łeczn a rzeczyw istość" (str. 25). Z istoty i celu K oś­ c io ła dedukuje w sp ó łcze sn a teologia p a sto ra ln a w szystkie podstaw ow e funkcje. Eklezjologiczna koncep cja teologii p asto raln ej m a specyficzną dla siebie m e ­ to d ę , k tó rą je st teologiczno-socjologiczna an aliza teraźniejszości. W oparciu o p rzep ro w ad zo n e analizy, d o tyczące zaró w n o z a ło ż e ń eklezjologicznej k o n ­ cepcji teologii p a sto ra ln e j, ja k i jej m etody, a u to r podaje definicję, w której określa teo lo g ię p a sto ra ln ą ja k o „ n au k ę zm ierzającą za pom ocą teo lo g iczn o - -socjologicznej an alizy k o n k re tn e j teraźniejszej sytuacji K ościoła do w y p ra­ cow ania zasad i dyrektyw , w ed łu g k tó ry ch K o śció ł w tej teraźniejszej sytuacji ak tu alizu je w ła sn ą isto tę, w y p ełn iając tym sam ym m isję p o śred n ictw a zbaw ­ czego" (str. 38). R ozdział III przedstaw ia now ą s tr u k tu rę p rzed m io tu teologii p a sto ra ln e j. A u to r w ykazuje n iew y starczaln o ść trad y cjn eg o ujęcia p rzed m io ­ tu teo lo g ii p a sto ra ln e j, w k tórym n a c e n tra ln y m m iejscu staw iano tzw. h o d e- g ety k ę czyli n a u k ę o p astersk im urzędzie C h ry stu sa i K ościoła, k tó rą zresztą tra k to w a n o w oderw aniu od u rzęd u nau czy cielsk ieg o i k ap łań sk ieg o . P rzy zn a­ je , że chociaż tró jp o d z ia ł na u rząd k a p ła ń sk i, nau czy cielsk i i p astersk i C h ry stu ­ sa m a swoje u z asad n ien ie, to je d n a k ta k p o d z ia ł teologii p asto raln ej w e d łu g ty c h urzędów , ja k tym bardziej sprow adzenie jej ty lk o do urzęd u pasterskiego, je s t p ro b lem aty c zn e a naw et n ie u z a sa d n io n e . W o p arciu o przem yślenia Fr. A rn o ld a, K. R ąn n era i F. K lo sterm a n n a podaje A u to r ele m e n ty nowej k o n c e p ­ cji p o d z ia łu , ja k i propozycję now ego ujęcia s tru k tu ry teologii p a sto ra ln e j. P o d z ia ł teologii p asto ra ln e j n ależy oprzeć o podstaw ow e funkcje p o śred n ictw a zbaw czego K ościoła, a funkcje te należy w ydedukow ać z n a tu ry p o śred n ictw a C hrystusa, k tó ry je st je d y n y m w zorem dla K ościoła.

D zie ło zbaw cze C h ry stu sa polega n a u d zielan iu się Boga w C hrystusie ja k o Słow ie od N iego p rzychodzącym i na odpow iedzi, k tó ra do N iego w raca. A u­ to r p rzy tacza najpierw poglądy Fr. A rnolda, k tó ry sprow adza c a łą d z iałaln o ść K o ścio ła do dw óch podstaw ow ych form p o śred n ictw a zbaw czego: słow a i sa­ k ra m e n tu . P rzep o w iad an ie słow a je st k o n ty n u a c ją Słow a przychodzącego od Ojca, a k o n ty n u a c ją odpow iedzi C hrystusa daw anej O jcu je st spraw ow anie k u ltu i szafarstwo sa k ra m e n tu . To są c e n tra ln e funkcje w procesie zbawczym K o ścio ła, a ty m sam ym teologii p a sto ra ln e j. O bok ty c h podstaw ow ych funkcji K o ścio ła w ylicza A u to r za A rn o ld em jeszcze trzecią, k tó ra m a je d n a k c h a ra k te r słu ż e b n y w sto su n k u do dw óch pierw szych i m a zabezpieczać ich ow ocność. A rn o ld określa tę trz e c ią funkcję ja k o „dyscyplinę kościelną, kierow nictw o d u chow ne, w ychow anie lub bliżej n ie sp re c y z o w an e czynności p asto ra ln e "

(str. 47).

Eklezjologiczna k o n cep cja teologii p a sto raln ej w nosi dalsze elem etn y do jej stru k tu ry . P.onieważ u podstaw k o ncepcji leży wizja K o ścio ła, k tó ry w całości je st rów nocześnie ow ocem zbaw ienia i p o śred n ik iem zbaw ienia, w ięc przez to , że się urzeczyw istnia, je st p o śred n ik iem zbaw ienia. Stąd „k o n se k w e n tn ie p rzed ­ m io tem teologii p a sto ra ln e j ja k o n au k i o p o śred n ic tw ie zbawczym K ościoła sta­ je się u rzeczy w istn ian ie się K o ścio ła w teraźn iejszo ści" (str. 49).

A u to r podaje, że tw ó rc y eklezjologicznej k o n cep cji teologii pasto raln ej wy­ liczają obok podstaw ow ych funkcji K ościoła p o d a n y c h przez A rnolda dalsze trzy, k tó re u z u p e łn ia ją n ie p e łn e w yliczenie funkcji u tego a u to ra. Są to oprócz dyscyplin K ościoła, realizacja życia chrześcijańskiego oraz caritas.

RECENZJE- 353

W r e s z c ie z w r a c a te ż u w a g ę , ż e d o d a ls z e j r o z b u d o w y e k le z jo lo g ic z n e j k o n ­ c e p c ji te o lo g ii p a s t o r a l n e j p r z y c z y n i ł się F . K l o s t e r m a n n , k t ó r y w y k a z a ł, ż e K o ś c ió ł u r z e c z y w is tn i a się j a k o w s p ó ln o t a w C h r y s t u s ie . S tą d w łaściw ym p r z e d ­ m i o te m t e o l o g ii p a s t o r a l n e j i d u s z p a s te r s t w a j e s t u r z e c z y w i s t n i a n i e się K o ś c io ­ ł a w e w s p ó ln o c ie , w k o n k r e t n y c h w s p ó l n o t a c h - g m i n a c h . P o p r z e d s t a w i e n i u i k r y t y c e p o g lą d ó w w y ż e j w y m i e n i o n y c h te o l o g ó w k s. B la c h n i c k i p o d a je w n io s ­ k i z n i c h p ł y n ą c e , k t ó r e s y n t e t y c z n i e u k a z u ją n o w ą s t r u k t u r ę p r z e d m i o t u te­

o lo g ii p a s t o r a l n e j . I t a k : p r z e d m i o t e m t e o l o g ii p a s t o r a l n e j j e s t u r z e c z y w i s t n i a ­ n ie się K o ś c io ł a j a k o w s p ó l n o t y w e w s p ó łc z e s n y m Św iecie. N a leży w e d łu g A u t o r a , o d r z u c ić d o ty c h c z a s o w ą k o n c e p c j ę t e o l o g ii p a s t o r a l n e j , k t ó r e j p r z e d ­ m i o te m b y ł y o b o w ią z k i i c z y n n o ś c i k a p ł a n ó w - p a s t e r z y w o b e c w ie r n y c h - o w - c z a r n i. S k o ro t a k , k o n k l u d u j e d a le j A u to r , z a k r e s t e o l o g i i p a s t o r a l n e j m u s i o b ją ć 'w s z y s tk ie fu n k c je , p r z e z k t ó r e u r z e c z y w is tn i a się K o ś c ió ł . W ś r ó d n ic h ja k o c e n t r a l n e w y m i e n i a fu n k c je p r z e p o w i a d a n i a s ł o w a B o ż e g o i s p r a w o w a ­

n ia litu r g ii, z a k t ó r y m id ą d y s c y p lin a K o ś c io ł a , ż y c ie c h r z e ś c ij a ń s k ie i c a r i ta s . P rz e z to p o s t u lu j e A u t o r , że w y tw o r z y się k o n c e p c j ę t e o l o g i i p a s t o r a l n e j c a -

całościow ej, k t ó r a o b e jm ie w s z y s tk ie p r o b l e m y z w ią z a n e z u r z e c z y w i s t n i a n i e m się K o ś c io ła w te r a ź n i e j s z o ś c i , s to s o w n ie js z ą b y ł a b y d la n ie j n a z w a t e o lo g ii p r a k t y c z n e j K o ś c io ł a a lb o e k le z jo lo g ii p r a k t y c z n e j . N a k o n i e c t y c h w n io s k ó w A u to r , k t ó r y s a m je s t w y k ł a d o w c ą t e o l o g ii p a s t o r a l n e j , p r o p o n u j e , j a k należa-7 ło b y u k s z t a ł t o w a ć w p r z y s z ło ś c i w y k ł a d y z te g o p r z e d m i o t u w s e m i n a r i a c h i n a u n i w e r s y te t a c h . D z ie li c a ł o ś ć p r z e d m i o t u n a t e o l o g i ę p a s t o r a l n ą ogólną ( w z g lę d n ie f u n d a m e n t a l n ą ) i s z c z e g ó ło w ą . T e o lo g ia p a s t o r a l n a o g ó ln a o b e jm o ­ w a ł a b y w s tę p m e t o d o l o g i c z n y d o t e o l o g ii p a s t o r a l n e j , b a r d z o s z e r o k o p o t r a k ­ to w a n y , o ra z n a s t ę p u j ą c e d y s c y p lin y : te o l o g i ę d u s z p a s te r s tw a , k a ir o lo g i ę , cz y li t e o l o g ię w s p ó łc z e s n o ś c i , „strategią" K o ś c io ł a , c z y li im p e r a t y w y u r z e c z y ­ w i s t n i a n i a się K o ś c i o ł a j a k o c a ł o ś c i w ś w ie c ie w s p ó ł c z e s n y m i s o c jo lo g ię r e ­ ligii. N a t o m i a s t t e o l o g i a p a s t o r a l n a s z c z e g ó ło w a s k ł a d a ł a b y się z li tu r g ik i p a s ­ t o r a l n e j , h o m i l e t y k i , k a t e c h e t y k i , a s c e t y k i, n a u k i o d y s c y p l in i e K ościoła (p ra ­ w o k a n o n ic z n e ) , n a u k i o „caritas" i te o l o g ii p a s t o r a l n e j s p o ł e c z n e j . T e d y s c y p lin y t e o l o g ii p a s t o r a l n e j s z c z e g ó ło w e j, k o ń c z y A u to r , m o ż n a

by

z g r u p o w a ć w o k ó ł t r z e c h s t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i c h p o ję ć :

leiturgia, martyria

i d ia ­ k o n ia .

W

n i c h

zawarte

s ą p o d s t a w o w e fu n k c je ż y c io w e K o ś c i o ł a i w s z y s tk ie o n e s ł u ż ą n a jw y ż s z e m u c e lo w i, k t ó r y m j e s t b u d o w a n i e w s p ó l n o t y w C h r y s t u ­ sie , k o i n o n i a e n C h r is to . R o z d z ia ł y c z ę ś c i I I . o m a w ia n e j p r a c y p r z e d s ta w ia ją t e o l o g i c z n e z a s a d y d u s z ­ p a s t e r s t w a i z g r u p o w a n e s ą w d w ó c h p a r a g r a f a c h : „Duszpasterstwo j a k o b u ­ d o w a n ie w s p ó l n o t y w C h r y s t u s i e " . N ie c e l o w e w y d a je s ię o m ó w ie n i e s t r e s z c z a ją c e p o s z c z e g ó l n e r o z d z i a ł y ty c h p a r a g r a f ó w , p o d o b n i e j a k to z o s t a ł o d o k o n a n e p o w y ż e j z c z ę ś c ią I. p u b lik a c ji k s. B la c h n ic k ie g o , k t ó r a z a w ie r a p r i n c i p i a te o l o g ii p a s t o r a l n e j . T r e ś ć te j I. c z ę ś ­ ci, p o t r a k t o w a n a s z e r z e j, z a s ł u g u je p r z e d e w s z y s tk im n a p r z y s w o j e n ie p r z e z s z e r o k i o g ó ł d u s z p a s te r z y . T o - o s t a t n i e s t w i e r d z e n ie n ie c h c e b y n a jm n ie j o b ­ n iż y ć w a r t o ś c i id e i z a w a r t y c h w c z ę ś c i II . P is z ą c e m u t e s ł o w a c h o d z i je d y n i e o t o , b y p o w ie d z ie ć , ż e o c e n ia ją c w y w o d y k s. B la c h n i c k ie g o s k u t k ie m , k tó r y , c h c ą w y w o ł a ć — id e e c z ę ś c i I. m o g ą s p o w o d o w a ć p r z e ł o m w m e n t a l n o ś c i d u s z ­ p a s t e r z y , t a k j a k id e e c z ę ś c i I I . u k a z u ją j u ż n o w e d r o g i d u s z p a s te r s tw a . A my-' ś le n ie j e s t c z y m ś p ie r w s z y m w s t o s u n k u d o d z i a ł a n i a . J a k j u ż p o w ie d z ia n o w y ż e j, to d z i a ł a n i e d u s z p a s t e r s k i e p o k a z a n e j e s t n a j ­ p ie r w w ś w ie tle z a s a d y p e r s o n a l i s ty c z n o - c h r y s t o l o g i c z n e j . 23 Śląskie Studia

354 RECENZJE.

M ów ią o tym n a stęp u ją ce rozdziały: rozdz. IV — „Pośrednictwo zbawcze K o ścio ła a proces zbaw czy", rozdz. V — „Słow o i sa k ra m e n t w p ośrednictw ie zbaw czym K o ścio ła", rozdz. VI — „W spółdziałanie Boga i człow ieka w p o śre d ­ n ictw ie zbaw czym K o śc io ła " oraz rozdz. V II — „ C h ry stu s-P o śred n ik a p o śred ­ n ictw o zbawcze K o ścio ła". P rzy to czo n e ty tu ły ro zd ziałó w ukazują zakres om a­ w ianego zagadnienia. W każdym z p rzy to czo n y ch ro zd ziałó w A u to r p rz e d sta ­ wia najpierw poglądy Fr. A rn o ld a, konfrontuje je ze w sp ó łczesn ą teo lo g ią i na k o n ie c ocenia k ry ty czn ie.

O sta tn ie ro z d z ia ły om aw ianej publikacji pośw ięcone są eklezjologicznej za­ sadzie duszpasterstw a czyli duszpasterstw u, k tó re je st b udow aniem w sp ó ln o ty w C hrystusie. R ozdział V III — „W spólnota w C h ry stu sie ja k o zasada teologii p a sto ra ln e j i du szp asterstw a" przedstaw ia id eę w sp ó ln o ty we w spółczesnej li­ te ra tu rz e teologicznej oraz w d o k u m e n ta c h Soboru W aty k ań sk ieg o II. R ozdział IX — „W spólnota ja k o p o d m io t u rzeczy w istn ian ia się K o ścio ła" ukazuje, że c a ły K ościół ja k o w sp ó ln o ta je st p o dm iotem : swojego urzeczyw istnienia się. W sp ó ln o tę tę buduje K o śció ł sp e łn ia jąc różne funkcje. Stąd bud o w an ie w spól­ n o ty je st też p rz ed m io tem d z ia ła n ia K ościoła. To p rzed staw io n e je st o sta t­ n im , X rozdziale — „Budowanie w sp ó ln o ty ja k o p rzed m io t d zia ła n ia K o ścio ła". C en n e są re z u lta ty k o n fro n tacji, któ ry ch d o k o n a ł A u to r i jego przem yśleń, k tó re są p rzy to czo n e n a k o ń cu każdego ro zd ziału , sk o n k rety zo w an e w form ie tez. To sk o n k rety zo w an ie ukazuje, że A u to r je st nie tylko te o rety k iem , ale w ie, ja k w y ło ż o n e zasady przybliżyć tym , k tó rz y p o w in n i je w cielać w c o ­ d ziennym p o słu g iw an iu duszpasterskim . N ie b a g a te ln ą rzeczą je st rów nież przy ­ b liżenie szerszem u ogółow i duszpasterzy w Polsce idei w ielu w ybitnych teolo-

gów -pastoralistów , a p rzede w szystkim in tu icji o p rzełom ow ym zn aczen iu F r a n ­

ciszka K saw erego A rnolda.

W yw ody ks. B lachnickiego zaw arte w publikacji „Teologia p a sto ra ln a ogól­ n a" są z c a łą pew nością propozycjam i refo rm ato rsk im i w sto su n k u do teologii p a sto ra ln e j i duszpasterstw a, ale refo rm ato rsk i w ja k najbardziej pozytyw ­ nym tego słow a zn aczeniu. Budzą zaufanie i optym izm . Zaufanie dlatego, bo w o d ró ż n ien iu od in n y c h propozycji refo rm ato rsk ich pod adresem K ościoła, j a ­ k ich dziś bard zo w iele, te m ają swoje ź ró d ło we w spółczesnej sam ośw iado­ m ości K o ścio ła. O ptym izm — gdyż oparcie duszp asterstw a o podstaw ow e za­ sady teo lo g iczn e u k azan e przez A u to ra pozw ala u n ik n ą ć z n ie ch ę cen ia tra p ią c e ­ go często duszpasterzy dośw iadczających zaw odności d uszpasterstw a pojętego ja k o ze sp ó ł pew nych specyficznych te c h n ik czy w ręcz „chw ytów du szp asters­

kich ". D uszp asterstw o bazujące na' zasad ach teo lo g iczn y ch m a c h a ra k te r p o ­ zytyw nej pracy, nie je st ja k ą ś „rozpaczliwą obroną", ale tw órczym budow aniem . Z a p rzed staw ien ie czytelnikow i polskiem u teo lo g iczn y ch podstaw du szp asters­ tw a i jego p erspektyw n ależy się A utorow i w dzięczność.