Myśliński, Jerzy
"Bolszewitskaja pieczat
'
Moskwy",
Iwan Wasilewicz Kuzniecow, Anatolij
Wasilewicz Szumakow, Moskwa 1968
: [recenzja]
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 9/1, 167-169
R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N IA 167
turze i sztuce klasycznej, k tó re było pod względem w yglądu estetycz nego kontynuacją „Chim ery”.
Omawiany zarys dziejów czasopiśmiennictwa okresu Młodej Polski, mimo nierówności opracowania i różnego podejścia do poszczególnych periodyków, stanow i próbę opracowania czasopiśmiennictwa tej epoki, określenia roli, jaką wymienione periodyki odegrały w przem ianach literacko-artystycznych epoki, kształtow aniu nowych kierunków i p rą dów. Jak już zaznaczono, za mało m iejsca poświęcono w poszczególnych artykułach spraw om artystycznym , szczególnie szacie zew nętrznej omawianych czasopism, które zawsze towarzyszyły pojaw ianiu się no w ych prądów i były również w yrazem zmian w technice i estetyce czasopism. Podyktow ane to było zresztą przeznaczeniem tych szkiców do książki o charakterze literackim . Opracowanie pełnych m onografii czasopism literacko-artystycznych okresu Młodej Polski może być dzie łem dopiero historyka lite ratu ry i historyka sztuki, bowiem jak lite ra tu ra tego okresu wiąże się nierozerw alnie ze sztukam i plastycznymi, tak o kształcie ówczesnych periodyków i ich zew nętrznym wyglądzie decydowała także współpraca z redakcją plastyków: grafików i m alarzy.
W artość omówionych tu szkiców o czasopismach Młodej Polski zwiększają dodane na końcu każdego arty k u łu m etryki periodyków oraz bibliografia dotychczasowych prac o nich. Ktokolwiek w przyszłości przystąpi do pracy nad omawianymi czasopismami, musi sięgnąć do nich, w nich bowiem znajdzie p un k t wyjścia. Należy życzyć wydawcy, by inicjatyw a ta była kontynuow ana w tom ach rozpoczynających serie n a stępnych okresów literatu ry polskiej.
Aleksander Żyga
IV
I [wain W asilewicz] K u ź n i e c o w , A[matolij W asilewicz] S z u m a k o w , B ol-
sze w itsk a ja pieczať M oskw y, M oskwa 1968, „Moskowskij Rafooczyj”, ss. 4 5 6, ilustr.
W końcu 1968 r. ukazała się pierwsza część m onografii poświęconej moskiewskiej prasie bolszewickiej. O bejm uje ona okres od w rześnia 1890 r. — kiedy to ukazała się „W ołna”, organ K om itetu Miejskiego SDPRR, pierwsza nielegalna gazeta p arty jn a — do w ybuchu rew olucji październikowej. Zapowiadana część druga obejm uje porew olucyjne dzieje moskiewskiej prasy p arty jn ej.
Książka zawiera pięć rozdziałów, z których ostatni jest właściwie ogólnym podsumowaniem całości. Trzy pierwsze rozdziały obejm ujące
168 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N IA
kolejno: charakterystyką początków omawianej prasy, dzieje prasy bol szewickiej w okresie rew olucji lat 1905— 1907 oraz okres lat 1908— 1916, opracował I. Kuzniecow. H istorię prasy bolszewickiej w Moskwie w r. 1917 do w ybuchu rew olucji październikowej scharakteryzow ał A. Szumakow.
Autorzy posłużyli się przy pisaniu książki przede wszystkim samą prasą bolszewicką, której kalendarium zamieścili na końcu monografii. Niezależnie od tego w ykorzystali bardzo obszerną literaturę, zawartość w ydaw nictw źródłowych, wspomnień, zbiorów publicystyki oraz archi w alia zgromadzone w C entralnym Archiw um P arty jn y m IML przy КС KPZR, C entralnym Państw ow ym Archiw um Rewolucji Październi kowej, C entralnym Państw ow ym A rchiw um Moskwy, Archiw um Mu zeum Rewolucji i Moskiewskim A rchiw um P artyjnym . Obszerny zestaw źródeł publikowanych oraz archiwaliów w raz z sygnaturam i zespołów i podziałem rzeczowym znajduje się na końcu książki. Tamże pomiesz czono też zestawienie prac Lenina publikowanych w poszczególnych ga zetach partyjnych i związkowych Moskwy. W śród tych cennych pomo cy b rak niestety podstawowych indeksów: nazwisk i tytułów czasopism. Książka jest starannie w ydana, obficie ilustrowana: na ilustracje skła dają się głównie podobizny redaktorów omawianej prasy oraz repro dukcje w iniet i pierwszych kolum n gazet bolszewickich.
Autorzy przyjęli m etodę odrębnej charakterystyki poszczególnych tytułów , przy czym w okresach kiedy wychodziło szczególnie wiele ga zet bolszewickich, dokonano także podziału typologicznego omawianej prasy. I tak odrębnie omawia się legalne i nielegalne organy kom ite tów partyjnych (w tym także rejonow ych w obwodzie moskiewskim), odrębnie zaś organy teoretyczne, pisma związkowe, na które SDPRR miała wpływ, satyryczne, prasę przeznaczoną dla wojska. Tem atyka przedostatniego rozdziału koncentruje się głównie wokół dziejów i za sięgu oddziaływania głównego organu partyjnego w Moskwie — gazety „Socjał-D em okrat”, która zaczęła się ukazywać 7 III 1917 r.
Całość opracowana została przede wszystkim z pu n k tu widzenia re dakcji poszczególnych czasopism. A utorzy interesow ali się głównie stro n ą programowo-polityczną omawianej prasy oraz redakcyjno-organiza-
cyjną. Nie pom ijali przy tym zagadnień związanych z rozpowszechnie niem (nakłady), cenzurą, autorstw em tekstów. Nieco mniej uwagi po święcono szczegółowej charakterystyce grona czytelników i skutecz ności oddziaływania prasy, co jest rzeczą zrozumiałą, jeśli się weźmie pod uwagę stan zachowania źródeł i fakt, że do 1917 r. większość oma w ianych periodyków ukazyw ała się nielegalnie, bądź były to efem ery dy, tępione przez władze i zmuszane do licznych metamorfoz. Mniej także dowiadujem y się z książki o miejscu, jakie zajmowała moskiew
R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N IA 169
ska prasa bolszewicka w całokształcie działalności wydawniczej partii oraz w politycznej prasie Moskwy omawianego okresu. Inform acje na ten tem at w rozdziale końcowym w ydają się dosyć skąpe.
Uwagi te nie um niejszają, rzecz jasna, w artości książki, która jest rezultatem żm udnych poszukiwań archiw alnych i ustaleń. P rzy opra cowywaniu dziejów nielegalnej prasy rew olucyjnej i komunistycznej w Polsce monografia ta może pod wieloma względami stanowić przykład rozwiązywania rozm aitych problem ów i stosowania odpowiednich m e tod badawczych.
Jerzy M yśliński
V
Maria M e g l i c k a , P rasa K o m u n istyczn ej P a rtii R obotn iczej P olski 1918—
1923, W arszawa 1968, „Książka i W iedza”, ss. 354.
Dzieje prasy Komunistycznej P artii Polski poza drobnym i przyczyn kam i nie doczekały się dotychczas całościowych opracowań m onogra ficznych1. Do poważniejszych prac, stanowiących pomoc w arsztatową, możemy zaliczyć niew ątpliw ie katalog prasy rew olucyjnej z la t 1918— 1939, sporządzony przez Marię K rychow ą w oparciu o zasoby biblio teczne Zakładu H istorii P a rtii przy КС P Z P R 2. N iepom iernie lepsza sytuacja istnieje w odniesieniu do opracowań prasoznawczych, doty czących prasy p artii rew olucyjnych, działających w granicach państw a polskiego na Zachodniej U krainie. Dotyczy to głównie w ydaw nictw p ra
1 Ukązały się jedynie następujące przyczynki: M. M e g l i c k a , „C zerw ony
S zta n d a r”, „Biuletyn Kom itetu Obchodu 300-leoia Prasy P olsk iej”, i960 nr 7;
M. M e g l i c k a , „T ow arzysz”. (Organ К С KZM P), „Biuletyn K om isji H istorycz nej КС ZMS”, 1960, n r 3, s. 77—78; M. M e g l i c k a , „C zerw ony S ztan dar” 1919—
1939, „Zeszyty Prasoznaw cze”, 1961, n r 1/2, s. 45—51; J. K o w a l s k i , S łow a re w o lu cy jn e j p ra w d y. (Na m arginesie d zie jó w p ra sy ko m u n istyczn ej X X -lecia ),
„Zeszyty Prasoznaw cze”, 1961, nr 1/2, s. 36—44; Prasa kom u n istyczn a d w u d zie sto
lecia m iędzyw ojen n ego, „Przegląd B iblioteczny”, 1962, nr 1 , s. 2— 14; M. M e g l i c
k a , M. T r z a s k a, „Sztandar S ocjalizm u ” ■— p ie rw sz y organ K P R P , „Rocznik H istorii Czasopiśm iennictwa P olsk iego”, t. I, s. 284—300; M. M e g l i c k a , T ere
n ow a prasa K om u n istyczn ej P a rtii R obotn iczej P olski w p ie rw szy m okresie je j działalności (X II 1918 — V II 1919), „Rocznik H istorii Czasopiśm iennictw a P olsk ie
go”, 't. VI, z. 2, s. 64—78; M. M e g l i c k a , P rzy czy n e k do h istorii p ra sy kom u ni
stó w polskich. <W 50 rocznicę po w sta n ia KPP), „Zeszyty prasoznawcze”, 1968,
nr 4, s. 5—18.
2 M. K r y c h , P olska prasa rew olu cyjn a 1918—1939. K atalog, W arszawa 1965, ss. 178, powielane.
