"Vox Patrum" 7 / 1 9 8 7 / z . 1 3 - 1 3
POGLĄDY JÓZEFOLOGICZNE
ŚW. EFREMA I DIONIZEGO BAR SALIBI
I . JÓZEFOLOGIA ŚW. EFREMAŚ w ię t y Efrem / 3 0 6 - 3 7 3 / , zwany d oktorem m aryjnym , p o z o s t a w ił nam r ó w n ie ż pewną naukę o św . J ó z e f i e , k t ó r a je d n a k n i e j e s t a ż ta k r o z w i n i ę t a , j a k j e g o d o k tr y n a m a r io lo g ic z n a . Z aw arta j e s t ona g łó w n ie w j e g o w y p o w ie d z ia ch o M a r y i, z w ła s z c z a w t a k i c h d z i e ł a c h j a k : "Komentarz do D ia t e s s a r o n u " , "Hymny o N a r o d z e n iu " , "Hymny o K o ś c i e l e " "Hymny o w ie r z e " , "Hymny p r z e c iw h erezjo m " i " P ie ś n i N i s i b i j s k i e " . Do p o r u sz a n y c h tam problem ów j ó z e f o l o g i c z n y c h n a le ż ą : o j c o s t w o , g e n e a l o g i a , z a r ę c z y n y , r e l a c j e do M a r y l, k a p ła ń s tw o i s p r a w ie d liw o ś ó .
1 . O j c o s t w o . W jednym z hymnów o N a r o d z e n iu Efrem u czy o J ó z e f i e , ż e " z o s t a ł nazwany ojcem p raw d ziw ego Syna z d o b r o c i" ^ J eg o jed n a k o jc o s t w o w zględem J e z u s a n ie ma c h a r a k t e r u n a t u r a ln e g o , a l e t y lk o praw ny, co p o t w ie r d z a j ą n a s t ę p u j ą c e w y p o w ie d z i: "gdy a d o p to
wany Syn lu d z k i o b j a w ił s i ę Z . . . / " " . "Twoje im ię d a ło J ó z e f o w i m oc, by s t a ł s i ę d l a C ie b ie Ojcem"^.
2 . G e n e a l o g i a . K om entując E w a n g e lie z a j ą ł s i ę t e ż problem em g e n e a l o g i i J e z u s a " , z w r a c a ją c uw agę, i ż M ateu sz wyprowadza j ą w sp o só b z s t ę p u j ą c y od Adama, h u k a sz z a ś p r z e c i w n i e , w sp o só b w s tę p u ją c y do Adama. Z a zn a cza p o n a d to , że Ł u kasz n i e p i s a ł g e n e a l o g i i M a r y i ,l e c z z w r a c a ł uwagę na z n a c z e n ie t e g o , k t ó r y b y ł godny s t a ć s i ę
1 P o r . I . O r tiz d e U r b in a , M aryja w p a t r y s t y c e s y r y j s k i e j , " C z ę sto c h o w sk ie S t u d ia T e o lo g ic z n e " 1 1 / 1 9 8 3 / , 9 5 - 1 7 1 .
2 Hymni de N a t i v i t a t e 2 , 6 , CSCO 1 8 7 , 1 3 . 3 Tamże, 2 , 1 6 , CSCO 1 8 7 , 15.
4 Tamże, 2 7 , 5 , CSCO 1 8 7 , 1 2 6 .
s ł u g ą ek on om ii z b a w ie n ia i nazywać s i ę mężem M aryi: b y ł on z p oko l e n i a Dawida i p o c h o d z ił z t e j l i n i i , do k t ó r e j n a l e ż a ł a M aryja .
3 . Z a r ę c z y n y J ó z e f a . J ó z e f w ed łu g Efrem a z o s t a ł z a r ę c z o n y z D z ie w ic ą : "Zaręczonym D z ie w ic y b y ł J ó z e f / . . . Z J ó z e f u c z c i ł D z ie w ic ę " ? . P y ta on jed n a k o k o n ie c z n o ś ć t y c h z a r ę c z y n : "D la c z e g o b y ło k o n ie c z n e , by c ó r k a Dawida z o s t a ł a z a r ę c z o n a z J ó z e fe m i d la c z e g o n a r o d z in y t e o d b y ły s i ę z n i e j b e z u d z ia łu m ężczyzn y?" , na c o z k o l e i od pow iad a s t w ie r d z a j ą c : " J ó z e f , s y n Dawida p o ś l u b i ł
. , o
c ó r k ę D awida, p o n ie w a ż d z ie c k o n ie m ogło n o s i ć i m ie n ia m atk i" . J e z u s b ez u d z ia łu " o b lu b ie ń c a " s t a ł s i ę synem M aryi* . O p is u je on n a s t ę p n ie o k o l i c z n o ś c i t y c h z a r ę c z y n w k ła d a ją c w u s t a M aryi sło w a : " Z a ś l u b i l i m nie sp ra w ie d liw e m u J ó z e f o w i . Mąż p r z y s z e d ł do m nie p r z y n o s z ą c w ia d o m o ść , p o z d r o w ił m n ie, a j a p r z y j ę ła m j e g o p o z d r o w ie n ie " * * .
4 . S y n J ó z e f a . D oktor z E d essy w i e l o k r o t n i e pod k r e ś l a ł , ż e J e z u s j e s t synem J ó z e f a , a l e b ez j e g o f i z y c z n e g o u d z ia łu : "Synu J ó z e f a , n i e j e s t e ś j e g o n a sie n ie m " . J e z u s u c h o d z i t y lk o z a sy n a J ó z e f a , p o d o b n ie ja k za s y n a Dawida c z y M aryi: " J e s t e ś s y nem Boga, synem c z ło w ie c z y m , synem J ó z e f a , synem Dawida i synem M ary i" * 3 . Z d r u g ie j jed n a k s t r o n y p o s łu g u j ą c s i ę p a r a le liz m e m a n ty - te ty c z n y m p o d k r e ś la w y r ó ż n ie n ie J ó z e f a ja k o praw nego o j c a J e z u s a : " J e s t e ś synem Ż y ją c e g o i synem ś m i e r t e l n i k a , j e s t e ś Synem n a sz e g o S tw ó rcy a t a k ż e Synem J ó z e f a " * / . . . / . "O Synu S tw ó r c y , Synu c i e ś l i , w domu c i e ś l i k a żd eg o d n ia m y ś la łe ś o k r z y ż u " . 5 . J ó z e f a M a r y j a . Na k a n w ie b o g a t e j Efremowej m a r i o l o g i i u kazana j e s t r ó w n ie ż p o s t a ć św . J ó z e f a w j e g o r e l a c j i do 6 C om m entarii i n D ia t e s s a r o n 1, 2 6 , SCh, 1 2 i , 5 9 . 7 Dymni d e E c c l e s i a 4 4 , 13, CSCO 1 9 9 , 1 0 7 . 8 Dymni d e N a t i v i t a t e 2 , 1 2 , CSCO 1 8 7 , 1 4 - 1 5 . 9 Dymni de N a t i v i t a t e 2 , i 3 , CSCO 1 8 7 , 15. 10 Tamże.
11 S a n c t i Ephraemi S y r i hymni e t serm on es 1 6 , 7 , e d . T. Lamy, t . 2 , M e c h lin ia e i9 0 2 .
12 Dymni de N a t l v i t a t e 6 , 1 , CSCO 1 8 7 , 4 3 . 13 Tamże, 6 , 2 , CSCO 1 8 7 , 4 3 .
14 Dymni d e F id e , 1 7 , 9 , CSCO 1 5 5 , 5 2 - 5 3 . 15 Tamże, 1 7 , 11, CSCO 1 5 5 , 5 3 .
419
M a r y i, g łó w n ie w o p a r c iu o dane b i b l i j n e . K om entując na p r z y k ła d t r u d n o ś c i J ó z e f a w p r z y j ę c i u M aryi do sw ego domu /M t 1 , 1 9 / p i s a ł : "On mimo j e j c i ą ż y zachow yw ał s i ę s p o k o j n i e , n i e c h c i a ł w sw ej s p r a w i e d l i w o ś c i a n i z n i e s ł a w i a ć j e j p u b l i c z n i e , a n i a k cep to w a ć d ł u ż e j i s t n i e n i a m a łże ń stw a m y ś lą c , ż e p o ł ą c z y ł a s i ę z k im ś innym . W sw ej s p r a w i e d l i w o ś c i p o s t a n o w ił a n i j e j n ie b r a ć , a n i n ie z n i e s ł a w i a ć " ^ . w r o z w ik ła n iu t e j t r u d n o ś c i p r z y c h o d z i J ó z e f o w i z pomocą a n i o ł /M t 1 , 2 0 /: "N ie bój s i ę p r z y j ą ć M aryi, tw e j m a łż o n k i" . Efrem ta k k o m e n tu je t e sło w a : " J e ż e l i w ą t p is z w p o c z ę c i e D z ie w ic y b ez c i e l e s n e g o z w ią z k u , t o p o s łu c h a j s łó w I z a j a s z a / 7 , 1 4 /: "Oto d z ie w i c a p o r o d z i" i s łó w D a n ie l a / 2 , 3 4 / : " S k a ła o d e r w a ła s i ę b e z pomocy r ą k " l .
D iak on z E d e ssy z w a lc z a z d a n ie g ł o s z ą c e , ż e M aryja b y ła m ałżon k ą J ó z e f a d o p ie r o po n a r o d z e n iu J e z u s a :
"Jakże b y ło b y to m o ż liw e , aby t a , k t ó r a b y ła m iesz k a n ie m Ducha Ś w ., k t ó r ą p o tę g a Boża o k r y ła swoim c i e n ie m , s t a ł a s i ę k o b i e t ą ś m i e r t e l n i k a i w e s z ła w ś w ia t b o l e ś c i w ed le p ie r w o tn e g o p r z e k le ń s t w a /R d z 3 , 1 6 / . To w ła ś n ie p r z e z M a r y j ę ," b ło g o s ła w io n ą m ięd zy n ie w ia s t a m i" m ia ło z o s t a ć z n i e s i o n e p r z e k le ń s tw o w y p o w ie d z ia n e na p o c z ą tk u c z a só w . Jak Z b a w ic ie l w s z e d ł p r z e z d rzw i z a m k n ię te , w t e n t e ż sp o só b sam w y s z e d ł z ło n a d z i e w i c z e g o , p o n ie w a ż t a d z i e w ic a p o r o d z iła r z e c z y w i ś c i e i p ra w d z iw ie b ez b o l e ś c l " l S .
O r y g in a ln ą m y ślą Efrem a b y ło w y j a ś n i e n i e , j a k J ó z e f 1 M aryja m ie s z k a l i w ś w i ę t o ś c i :
"Jak t o r o z u m ie ć : "On j ą p r z y j ą ł 1 z a m ie s z k a ł z n i ą w ś w i ę t o ś c i " /Mt 1 , 2 4 /? L ecz j e ż e l i " ją p r z y j ą ł " , t o Pism o św. c h c e p o w i e d z ie ć , ż e po p o c z ę c i u można go b y ło nazywać j e j mężem. Słow a: " Z a m ieszk a ł z n i ą w ś w i ę t o ś c i " można t a k ż e r o z u m ie ć w tym s e n s i e , ż e pa t r z ą c na n i ą , n ig d y j e j n ieop an ow an ą p o ż ą d liw o ś c i ą n ie p o ż ą d a ł. "Aż w yd ała na ś w ia t sw ego p ie r w o r o d n e g o " . W ierzący r o z p o z n a l i , ż e n a r o d z e n ie sy n a p ier w o r o d n eg o n ie o d b y ło s i ę w ed łu g praw n a tu ry l u d z k i e j , l e c z b y ło b o s k i e . "On z a m ie s z k a ł z n i ą w ś w i ę t o ś c i " . B y ła t o ś w i ę t o ś ć k o n ie c z n a , c h o c ia ż ic h w o la w tym w s p ó ł d z ia ł a ł a " . 16 C om m entarii i n D ia t e s s a r o n 2 , 1, SCh 17 Tamże, 2 , 3 , SCh 1 2 i, 6 7 . 18 Tamże, 2 , 6 , SCh 1 2 1 , 6 9 . 19 Tamże, 2 , 9 - 1 0 , SCh 1 2 1 , 7 1 .
Z a m ie sz k iw a n ie w ś w i ę t o ś c i d o t y c z y ł o zdaniem n a s z e g o D ia k o n a , ró w n ie, o k r e s u po n a r o d z e n iu J e z u s a . W y ja śn ia to a n a l i z u j ą c w y r a ż e n ie "aż d o " , k t ó r e , p o d o b n ie ja k w w y p o w ie d z ia c h s t a r o t e s t a m e n t a l n y c h , n ie o z n a c z a k o ń c a .
6 . S p r a w i e d l i w o ś ć J ó z e f a . E w a n g e lic z n y p r z y m io t J ó z e f a " s p r a w ie d liw y " t a k ż e n i e u s z e d ł uwadze E frem a, k t ó r y ta k go w y j a ś n ia w "Komentarzu do D ia t e s s a r o n u " : " J ó z e f b y ł s p r a w ie d liw y w tym , ż e n ie z n i e s ł a w i ł M aryi" /M t i , 1 9 / . Po tym s t w ie r d z e n iu s z c z e g ó ło w o w y j a ś n ia t e n p r z y m io t w ś w i e t l e zw yczajów żydow s k ic h :
" P on iew aż J ó z e f b y ł c z ło w ie k ie m sp r a w ie d liw y m n i e c h c i a ł z n i e s ł a w i ć p u b l i c z n i e M a r y i, a l e j e g o s p r a w ie d liw o ś ć b y ła s p r z e c z n a z prawem: "Twoja r ę k a b ę d z ie p ie r w s z a d o u k am ien ow an ia - mówi M o jżesz" /P w t 2 2 , 2 4 / , Czy J ó z e f r o z u m ia ł, ż e t o p o c z ę c i e b y ło j e d y n e , n ie p o d le g a zw yczajnym prawom ż y c i a i p o c z ę c io m , k t ó r e s ą owocem m a łż e ń stw a ? W s z y s tk ie t e z n a k i z m u sz a ły do u z n a n ia , ż e t a r z e c z p o c h o d z i od B oga. N ig d y n i e do p u s z c z a ł u n i e j naw et c h ę c i n iesk ro m n eg o c z y n u . Co w i ę c e j , n i e m ógłby n i e w ie r z y ć M a r y i, p o n ie w a ż b y ło z b y t w i e l e dowodów na j e j k o r z y ś ć : u t r a t a mowy Z a c h a r ia s z a , p o c z ę c i e E l ż b i e t y , z a p o w ie d ź a n i o ł a , r a d o ś ć Jana i p r o r o c tw o j e g o r o d z ic ó w . W s z y s tk ie t e r z e c z y zap ow ia d a ły donośnym g ło se m p o c z ę c i e d z i e w i c y . Oto d la c z e g o w sw ej s p r a w i e d l i w o ś c i " m y śla ł j ą p o ta j e m n ie o p u ś c ić " . J e ż e l i b y w i e d z i a ł , ż e t o p o c z ę c i e n ie p o c h o d z i z Ducha, t o b y łb y n i e l o j a l n y , j e ś l i b y j e j n i e za d e n u n c jo w a ł pu b l i c z n i e . On r o z u m ia ł, ż e t o b y ło cudowne d z i e ł o Boga. P o n iew a ż jed n a k d l a in n y c h b y ło ono n ie z r o z u m ia łe , u w a ż a ł, ż e t a k i e o d e s ł a n i e b ę d z ie s p r a w ie d li w e . W p r z e ciwnym r a z i e , gdyby z a m ie s z k a li ra z em , m y ś l a ł , ż e mo g ło b y z a i s t n i e ć n ie b e z p ie c z e ń s t w o s k a ż e n ia t e g o d z i e ł a . " M y ś la ł, ab y j ą o d e s ł a ć " , aby n i e p o p e ł n i ć g r z e c h u n azy w a n ia s i ę ojcem B ożego D z i e c i ę c i a . W zb ra n ia ł s i ę z n i ą z a m ie s z k a ć z obawy, by n i e z n i e s ł a w i ć i m ie n ia S yna D z ie w ic y " 2 3 ,
Podziw iam y t u g łę b o k ą a n a l i z ę J ó z e f a s p r a w ie d liw e g o ukazu j ą c ą p s y c h o lo g ic z n y a s p e k t p o ś l u b i e n i a M a ry i. 20 C om m entarii in D ia t e s s a r o n 2 , 21 Tam że, 2 1 , 2 0 , SCh 1 2 1 , 3 8 5 . 22 Tamże, 2 , 4 , S C h l 2 i , 6 7 . 23 Tam że, 2 , 4 - 5 , SCh 1 2 1 , 6 7 -6 8 SCh 1 2 1 , 7 1 .
421
7 . K a p ł a ń s t w o J ó z e f a . U Efrem a zn ajd u jem y r ó w n ie ż p ię k n e z d a n ia na tem a t k a p ła ń s k ie j f u n k c j i J ó z e f a , w yraża j ą c e j s i ę w s ł u ż e n i u J e z u s o w i w j e g o o k r e s i e p ren a ta ln y m na w zór k ap łan ów S ta r e g p T e sta m e n tu :
" J ó z e f s t a r a ł s i ę s ł u ż y ć swemu P anu, k t ó r y b y ł w M a r y i. S ł u ż y ł ja k k a p ła n p r z e d Tw oją Arką P r z y m ie r z a " 2 4 .
z d z i e s i ę c i n a m i i o f i a r ą pokarmową p r z y p r o w a d z ił Go J ó z e f do ó w ią t y n l" 2 5 ." u g r y o f i a r n e p r z y n i ó s ł z J ó z e fe m i o c z y ś c i ł swoim h izop em lu d z k o ś ć " 2 6 .
O s t a t n ie o k r e ś l e n i e w sk a z u je na u d z i a ł św . J ó z e f a w o d k u p ie n iu lu d z k o ś c i , b ęd ący odkrywanym d z i s i a j cennym a sp ek tem d o k try n y j ó z e f o l o g i c z n e j . K a p ła ń stw o J ó z e f a p r z e j a w i a ło s i ę w c i ą g ł e j j e g o o b e c n o ś c i p rzy J e z u s i e : " P ie lę g n o w a ł J ó z e f sy n a j a k o m ałe d z i e c i ę , s ł u ż y ł mu ja k o Bogu, c i e s z y ł s i ę nim j a k o Dobrem, d r ż a ł p r z e d nim j a k o r z e d
27 spraw iedliw ym *' .
I I . JÓZEFOLOGIA DIONIZEGO BAR SALIBI
D io n iz y bar § a l i b i / + l i 7 i / , b isk u p Amidy, n a le ż y do p i s a r z y j a k o b ic k ic h * D z ię k i swym kom entarzom do d z i e ł R w a g r iu sz a , k t ó r e z n a j d u ją s i ę w n iew yd an ych r ę k o p is a c h w B e r l i n i e ^ ^ , w s z e d ł do p a t r y s t y k i P od staw ą do n a sz y c h ro zw a ża ń j e s t j e g o "Komentarz do E w a n g e lii" ^ ^ . J e g o p o g lą d y j ó z e f o l o g i c z n e o b ejm u ją g e n e a l o g i ę , z a r ę c z y n y , s p r a w ie d liw o ś ć i r e l a c j e J ó z e f a do M a r y i.
1 . G e n e a l o g i a . D io n iz y p o d e jm u je p ró b ę w y j a ś n ie n i a g e n e a l o g i i J ó z e f a o d n o ś n ie do i m ie n ia d z ia d k a M at.tana c z y M a t t a ta 30
24 Hymni de N a t i v l t a t e _ 1 6 , 1 6 , CSCO 1 8 7 , 7 7 - 7 8 . 25 Tamże, Carmina S o g y g ta 3 , 9 , CSCO 1 8 7 , 1 9 0 . 26 Tamże, Carmina S o g y a ta 3 , 3 8 , CSCO 1 8 7 , 1 9 4 . 27 P o r . Hymni de N a t i v i t a t e 5 , 1 6 , CSCO 1 8 7 , 4 1 .
28 I . O r t iz d e U r b in a , P a t r o l o g i a s y r i a c a , Romae 1 9 6 5 , 2 2 0 . 29 D i o n y s l i b ar S a l i b i co m m e n ta r il l n e v a n g e l i a , e d . I . S e d la c e k
e t I . B. C h a b o t, L o v a n ii 1960 - CSCO 1 6 . 30 Tamże, 1, 15, CSCO 1 6 , 3 6 .
Mattan E ste r a M attat [— Jakub sy n M attana b r a c ia p rzyrod n i n H e li sy n M elki ) J ó z e f w g'natury sy n Jakuba wg prawa sy n H elego R ó żn icę im ion między Mattanem a M attatem D io n iz y w y j a ś n ił n astęp u jąc
"Był mąż im ieniem M attan z p o k o le n ia Salomona, k tó r y w z ią ł żonę im ieniem E ste r a i z r o d z i ł z n ie j Jakuba; po śm ie r c i M attana, E s te r a s t a ł a s i ę żoną M a tta ta z p o k o le n ia Natana. M attat z r o d z ił z n ią H elego 1 E s te r a m ia ła dwóch synów. N a stę p n ie H e li o ż e n ił s i ę i umarł b e z d z i e t n i e , a je g o żonę według prawa p o ś lu b ił b r a t Jakub, aby n ie z a g in ę ło je g o im ię . Jakub z r o d z i ł J ó z e f a , k tó r y b y ł synem Jakuba według n a tu r y , a H elego według prawa. Otóż M ateusz c y t u j e według n atu ry a Łukasz w edług prawa. D laczego M ateusz w g e n e a lo g ii s i ę g a do Salomona, Łukasz do Natana? N ie k tó r z y mówią: Mary j a , b ę d z ie p o ch o d zić z Salom ona, J ó z e f z a ś z N atana. Mateusz p r z e d sta w ia p o k o le n ia M aryi, a Łukasz J ó z e f a " 3 l.
Rozw ażania D io n iz e g o na tem at g e n e a lo g ii s ą w ię c , ja k w id a ć , dosyć s z c z e g ó ło w e i z a s łu g u j ą na uwagę.
2 . Z a r ę c z y n y . Przy o p i s i e z a r ę c z y n Maryi z Józefem D io n iz y p r z e k a z u je nam s z e r e g sz c z e g ó łó w o zw iązanych z nim i zwycza ja c h żydow skich:
"Zanim z e s z l i s i ę z n a la z ła s i ę b rzem ien n ą. Był bowiem zw yczaj, aby o b lu b ie n ie c z o b lu b ie n ic ą m ie s z k a li p rzez tr z y l a t a , a potem s c h o d z i l i s i ę razem , aby s i ę o k a z a ło , że n ie pobra l i s i ę d la nieum iarkowanej żąd zy, l e c z d la r o d z e n ia . Mąż b y ł d la k o b ie ty pomocą i ochroną w oczach Żydów, k tó r z y w i d z i e l i j ą brzem ienną, p r z y p u s z c z a ją c , że to za sprawą o b lu b ie ń c a i n ie kam ienow ali j e j "32.
D io n iz y sta w ia n a s tę p n ie p y ta n ie : w jakim c ę lu s i ę z a r ę c z a l i ? Sam na n ie odpowiada w o p a r c iu o t r a d y c ję Ojców: "Grzegorz z N y ssy , Ata' nazy i Jakub z Edessy g ł o s z ą , że w c e lu k o n t r o l i i d la p rzep isów
31 D io n y s ii bar § a l i b i com m entarii in e v a n g e lia 1, 13, CSCO 16, 36. 32 Tamże, 1, 18, CSCO 16, 5 3 .
423
k a p ła ń s k ic h , p o n ie w a ż b y ła p o ś w ię c o n a / . . . / . Jakub S aru g z a ś i św . Sew er u c z ą , ż e z o s t a ł a z a r ę c z o n a d l a m ałżeństwa"^*^.
3 . S p r a w i e d l i w o ś ć . O s p r a w ie d li w o ś c i J ó z e f a D io n iz y u c z y ł p r z y k om entow aniu z d a n ia z E w a n g e lii M ateu sza / i , 1 9 /: " J ó z e f z a ś j a k o mąż s p r a w ie d liw y n ie c h c i a ł j e j z n i e s ł a w i a ć " .
" S p r a w ie d liw o ś ć , ja k s i ę uw aża, n i e w yrząd za nikomu ża d n ej k rzy w d y . K to z a ś p o s ia d a j e d e n r o d z a j s p r a w ie d l i w o ś ć ^ s ł u s z n i e nazwany j e s t sp r a w ie d liw y m . S p r a w ie d liw o ś ć j e g o / J ó z e f a / p o l e g a ł a na tym , ż e p o s ia d a ł w s z y s t k i e c n o t y . S p r a w ie d liw o ś ć j e g o b y ła jed n a k s p r z e c z n a wobec praw a, k t ó r e n a k a zy w a ło : "Ręka tw o ja u d e rzy w n i ą p ie r w s z a " /P w t 1 3 , 9 / . J eg o s p r a w ie d liw o ś ć p o l e g a ł a na tym , ż e c h c i a ł j ą p o ta je m n ie o p u ś c i ć . W ie d z ia ł, ż e D z ie w ic a j e s t ś w i ę t a a lb o c u d z o ło ż n a . J e ż e l i c u d z o - ło ż n a , t o n a l e ż a ł o j ą zdem askow ać, j e ż e l i z a ś ś w i ę t a , - t o za tr z y m a ć j ą p r z y s o b i e . B ył bowiem s p r a w ie d liw y i m i ł o s i e r n y . J eg o s p r a w ie d liw o ś ć n i e p o z w a la ła ,a b y t o le r o w a ć n ie r z ą d n ic ę w swoim domu, m i ł o s i e r d z i e z a ś , aby j ą p o ta je m n ie o d d a l i ć . Gdyby j e j p o ta je m n ie n ie z a m ie r z a ł o p u ś c i ć , n i e o k a z a łb y j e j m i ł o s i e r d z i a i z o s t a ł a b y sk a z a n a na ś m ie r ć . O kazał s i ę r ó w n ie ż s p r a w ie d liw y , bo j e j n ie z d r a d z i ł , k ie d y n i e z n a l a z ł u n i e j żad n ego g r z e c h u . N ie u w ażał j e j z a n ie r z ą d n ic ę i ja k o n ie w in n ą z a tr z y m a ł j ą u s i e b i e " 3 4 .
P o w o łu ją c s i ę n a s t ę p n ie na t r a d y c j ę w y r ó ż n ia ł u J ó z e f a s p r a w ie d liw o ś l e g a l n ą i e w a n g e lic z n ą : "Mówi s i ę o p od w ójn ej s p r a w i e d l i w o ś c i , je d n a k t ó r a o d d a je każdemu w ed łu g j e g o p r a c y , i d ru g a z ł a s k i , k t ó r a w in n ego n i e ś c i g a , a l e c z y n i n iew in n ym . D la t e g o t e ż i s t n i e j e dw ojaka s p r a w ie d liw o ś ć : je d n a l e g a l n a , k t ó r a o d d a je " p o lic z e k za p o lic z e k " a d ru ga e w a n g e lic z n a , k t ó r a b ło g o s ła w i ź l e cz y n ią ce m u " * ^ .
4 . J o z e f i M a r y j a . D io n iz y p o d k r e ś la w r e s z c ie ś c i s ł ą w ię ź J ó z e f a z M aryją w podejm ow aniu d e c y z j i p o d c z a s d r u g ie g o e ta p u i c h m a łż e ń s tw a , po p r z e p r o w a d z e n iu j e j do domu o r a z w t r o s c e o nowo n aro d zo n eg o J e z u s a . Na uwagę z a s ł u g u j e tu j e g o k om en tarz do
33 D i o n y s i i bar S a l i b i c o m m en ta r il i n e v a n g e l i a , e d . I . S e d la c e k e t I . B. C h ab ot, L o v a n ii 1 9 6 0 , CSCO i 6 , 5 4 .
34 Tamże, 1, 1 9 , CSCO 1 6 , 5 5 . 35 Tamże, CSCO 1 6 , 5 6 .
e w a n g e lic z n y c h w yrażeń : " z n a l a z ła s i ę b rzem ien na" i " z a m ie r z a ł j ą p o ta je m n ie o p u ś c ić " :
" J ó z e f w i e d z i a ł , ż e b y ła b r z e m ie n n a . M y ó la ł je d n a k , g d z i e i w j a k i s p o s ó b s i ę t o s t a ł o ? N a tu rą k o b ie t j e s t , aby b y ły b r ze m ien n e d z i ę k i m ężczyznom . Ona z a ś
s t a ł a s i ę b rze m ien n a b e z j e g o u d z ia łu " 3 6 . " P y ta ł j ą , sk ąd s t a ł a s i ę b rzem ien n a ? Ona z a ś o d p o w ie d z ia ła : z D ucha. P o z o s t a ł w ię c w w ą t p l i w o ś c i a c h , j a k mówi Jakub S a r u g . J e ż e l i bowiem j e s t z Ducha, t o n ie p rzy s t o i z b l i ż a ć s i ę do n i e j . J e ż e l i z a ś z c u d z o łó s t w a - n i e p r z y s t o i ł ą c z y ć s w o j e j c z y s t o ś c i z c ia łe m c u d z o ło ż - nym. / . . . / . I n n i m ówią, że M aryja n i e u s p r a w ie d liw ia ła s i ę , p o n ie w a ż w i e d z i a ł a , ż e n ie p r z e k o n a go sw oim i s ł o wam i. R zecz bowiem b y ł a cudow na. G o d z iło s i ę , aby tajem n ic ę , k t ó r ą a n i o ł o b j a w i ł , z a c h o w a ła w u k r y c iu " ^ ? . / . . . / " J ó z e f b a ł s i ę , aby n i e z g r z e s z y ć wobec Boga zatrzym ując u s i e b i e k o b i e t ę c u d z o ło ż n ą , l e c z a n i o ł d o d a ł mu s i ł / . . . / . P r z y j ą ć M aryję? Bóg c i j ą p r z e k a z u j e a n i e j e j r o d z i c e . "Żonę Twoją" - nazywa j ą ż o n ą , aby w sk a za ć, że n i e j e s t c u d z o ł o ż n i c ą . J e ż e l i by ta k a b y ł a , n i e nazwałby j e j ż o n ą . / . . . / . "N ie b ó j s i ę j e j p r z y j ą ć " . N ie m y śl,ż e j e s t c u d z o ł o ż n i c ą . N ie z b l i ż a j s i ę do n i e j , l e c z m yśl, ż e j e s t b rze m ien n a za sp raw ą Ducha Ś w i ę t e g o . U św ięć s i ę sam , n i e z b l i ż a j ą c s i ę do n i e j " 3 S .
D io n iz y u k a z u je w s p a n ia ły c z y n m i ł o ś c i J ó z e f a wobec M aryi, k ie dy p r z y jm u je j ą z a ż o n ę : "I p r z y j ą ł j ą z a s w o ją żon ę i n i e poznał jej' Nazywa j ą j e g o ż o n ą , aby n ie z d r a d z ić o b ecn eg o m ysteriu m i n ie dać po wodu do p o d e j r z e ń o cudzołóstw o"*^ . M iło ś ć J ó z e f a do M aryi przejaw iła s i ę r ó w n ie ż w z o r g a n iz o w a n iu u c i e o z k i do E g ip t u , co B isk u p Amidy opi s u j e n a s t ę p u j ą c o : "Nocą u c i e k a l i , g d y ż n ic n i e p o s i a d a l i . Nawet osła n i e w y n a j ę l i z a p i e n i ą d z e , p o n ie w a ż J ó z e f b y ł o s t r o ż n y od w e j ś c ia do J e r o z o l im y . I n n i w y j a ś n i a j ą , ż e n i e p o s i a d a l i n ic p o za daram i Magów
i n a r z ę d z ia m i c i e s i e l s k i m i . M aryja z a ś , gdy u s ł y s z a ł a , w z i ę ł a d ziecię w sw o je ra m io n a , w y s z ła p i e s z o na d r o g ę i u p o m n ia ła J ó z e f a , aby nabył
40 z a p ie n ią d z e o s ł a i w z ią ł t o , co p o s i a d a l i " .
36 D i o n y s i i bar S a l i b i co m m e n ta r ii i n e v a n g e l i a 1 , i 8 , CSCO i 6 , 54. 37 Tam że, i . 19,
*csco
16, 5 6 .38 Tamże, 1 , 2 0 , CSCO 16, 5 7 .
39 Tamże, 1 ,
2A,
CSCO 16, 6 2 .425
W b o g a te j s p u ś c iź n ie św. Efrema d a ją s i ę zauważyć rów n ież j e go poglądy j ó z e f o l o g i c z n e , k tó r e s ą wyrazem w iary ów czesnego K o śc io ł a s y r y j s k ie g o . Diakon z E dessy u kazuje św. J ó z e fa g łó w n ie ja k o mę ża M aryi, k tó r y będąc c z ło w ie k ie m spraw iedliw ym w y p e łn ia ł w olę Bo ż ą . Do o s ią g n ię ć j ó z e f o l o g i i Efremowej n a le ż y z a l i c z y ć w y j a ś n ie n ie , jak J ó z e f i M aryja z a m ie s z k iw a li w ś w i ę t o ś c i . P rzez t a k ie s tw ie r d z e n ie Efrem o b r o n ił dogmat D ziew ictw a N iep o k a la n e j i r z u c i ł nowe św ia t ł o na t e o l o g i ę ż y c ia r o d z in n e g o . P o d k r e ś lił k ap łań stw o św. J ó z e f a , poprzez k tó r e w łą c z a s i ę on w d z i e ł o w sp ó ło d k u p ien ia razem z J e z u sem i M aryją. N atom iast do o s ią g n ię ć D io n iz e g o bar S a l i b i n a le ż y dokładna a n a liz a g e n e a l o g i i J ó z e f a i p o j ę c ia j e g o s p r a w ie d liw o ś c i.
Z e sta w ia ją c j ó z e f o l o g i e obydwóch autorów można wskazać na ic h podobieństw a i r ó ż n ic e . Do p od ob ień stw z a lic z y m y : i ° komentowanie żarów no p r z e z Efrema, ja k i D io n iz e g o danych e w a n g e lic z n y c h d o ty c z ą c y c h Maryi i J ó z e fa ; 2 ° p o d k r e ś la n ie w ą tp liw o ś c i J ó z e fa w c h w i l i , gdy Ma r y ja s t a ł a s i ę brzem ienna; 3 ° ukazywanie ś c i s ł e j w ię z i łą c z ą c e j J ó z e f a i M aryję; 4 ° p o d k r e ś la n ie ś w i ę t o ś c i J ó z e f a i Maryi oraz sp r a w ie d liw o ś ć J ó z e f a . Wśród r ó ż n ic na uwagę z a s łu g u ją : i" s z c z e g ó ło w s z e z a j ę c i e s i ę p rzez D io n iz e g o bar S a l i b i problemem g e n e a l o g i i św. J ó z e fa ; 2" g łę b s z e ujmowanie p r z e z Efrema spraw ż y c ia m a łż e ń sk ie g o Maryi i Jó z e f a p o słu g u ją c s i ę terminem " z a m ie sz k a li w ś w ię t o ś c i" oraz p o d k r e ś le n ie p rzezeń k a p ła ń sk ic h f u n k c j i św. J ó z e f a , d z ię k i czemu Efrem s t a ł s i ę oryginalnym te o lo g ie m .
K s. J e r z y Woźniak CM - Kraków
LA CONCEPTION JOSEPHOLOGIQUE DE SAINT ĆPHKEM ET DIONISIUS BAR SALIBI
/R esum e/
§aint,E phrem qu' on a p e l l e D octeur M arię en donnant l e Commen- t a i r e e v a n g e liq u e nous montre l a d o c tr in e jo s e p h o lo g iq u e l a q u e l l e c o n - tie n n e d es oeu vres "Commentaire su r D ia te s s a r o n " , "Hymnem de N a t i v i - t ę t e " , "Hymnęn de E c c lę s ia ^ "Hymnen de Fide',' "Carmina N isib en p " e t c . L o r i g i n a l i t e de l a t h e o lo g ie ephrem ienne s o u lig n e l a s a i n t e t e de l a v i e c o n ju g a le de Josep h e t M arie. O n ,so u lig n e egalem ent l a f o n c t lo n s a c e r d o t g le de J o se p h , dans c e t t e t h e o l o g i e .
Eveque j a c o b i t e D io n is iu s bar S a l i b i dans so n "Commentaire Ćvan- g e liq u e " nous p tr a n sm is s a d o ę ty in e jo s e p h o lo g iq u e . C e s t qu 'on mon t r e ch ez l u i 1 a n a ly s e de l a g e n e a lo g ie de Joseph e t l a c o n c e p tio n de l a j u s t i c e de J o se p h .
