Spadki i prawo rodzinne

Spadki

i prawo rodzinne

2. wydanie

REPETYTORIA BECKA

pytania

kazusy

tablice

testy

REPETYTORIA BECKA

Spadki i prawo rodzinne

Polecamy w tej serii:

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 2 POSTĘPOWANIE CYWILNE, wyd. 2

POSTĘPOWANIE KARNE, wyd. 2

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 6 PRAWO hANDLOWE I GOSPODARCZE, wyd 2 PRAWO KARNE, wyd. 2

PRAWO KONSTYTUCYJNE PRAWO PRACY, wyd. 2 PRAWO RZECZOWE, wyd. 6 ZOBOWIĄZANIA, wyd. 2

Spadki i prawo rodzinne

pytania • kazusy • tablice • testy

2. wydanie

dr Joanna Ablewicz dr Małgorzata Łączkowska

Instytut Nauk Prawnych PAN

r. pr. Tomasz Sadusrki dr Anna Natalia Schulz

Instytut Nauk Prawnych PAN

Emilia Rucińska-Sech dr Anna Urbańska-Łukaszewicz

Instytut Nauk Prawnych PAN

r.pr. Sebastian Wawruch

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2018

© Wydawnictwo C.H.Beck 2018

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-812-8060-0

ISBN e-book 978-83-812-8061-7 Wydawca: Wioletta Żelazowska

Stan prawny: 1 stycznia 2018 r. (do Dz.U. z 2017 r. poz. 1952)

Poszczególne części opracowali:

Spadki:

Pytania egzaminacyjne: Emilia Rucińska-Sech Kazusy: Joanna Ablewicz

Tablice: Tomasz Sadurski, Sebastian Wawruch Testy: www.testy-prawnicze.pl

Prawo rodzinne:

Pytania egzaminacyjne:

Dr Małgorzata Łączkowska: 56–109, 122–135, 137–143, 168–169, 224–225, 234–244 Dr Anna Natalia Schulz: 43–55, 136, 144–150, 170–214

Dr Anna Urbańska-Łukaszewicz: 42, 110–121, 151–167, 215–223, 226–233, 245–257 Kazusy:

Dr Małgorzata Łączkowska: 11–17, 23–24 Dr Anna Natalia Schulz: 25–28, 33–42, 46

Dr Anna Urbańska-Łukaszewicz: 18–22, 29–32, 43–45, 47–49 Tablice:

Dr Małgorzata Łączkowska: 30–41, 43–46

Dr Anna Natalia Schulz: 47, 49, 51 oraz 54 we współpracy z dr Anną Urbańską- -Łukaszewicz, 61–66

Dr Anna Urbańska-Łukaszewicz: 42, 48, 50–60, 67–72 Testy: www.testy-prawnicze.pl

Spis treści

Wykaz skrótów

Część A. Pytania egzaminacyjne

Rozdział 1. Spadki ___________________________________________________ 1 Pytanie 1–41

Rozdział II. Prawo rodzinne ___________________________________________ 16 Pytanie 42–257

Część B. Kazusy

Rozdział I. Spadki ___________________________________________________ 183 Kazus 1. Zmiana postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku _______ 183 Kazus 2. Zdolność do dziedziczenia ______________________________________ 184 Kazus 3. Niegodność dziedziczenia ______________________________________ 186 Kazus 4. Dziedziczenie zstępnych i małżonka, wydziedziczenie ________________ 189 Kazus 5. Dziedziczenie małżonka, rodziców i rodzeństwa ____________________ 191 Kazus 6. Wady oświadczenia woli w testamencie ___________________________ 192 Kazus 7. Zachowek ___________________________________________________ 193 Kazus 8. Testament własnoręczny _______________________________________ 195 Kazus 9. Testament szczególny __________________________________________ 198 Kazus 10. Oświadczenie spadkowe _______________________________________ 200 Rozdział II. Prawo rodzinne ___________________________________________ 204 Kazus 11. Zawarcie małżeństwa __________________________________________ 204 Kazus 12. Zawarcie małżeństwa __________________________________________ 207 Kazus 13. Ogólne skutki małżeństwa ______________________________________ 210 Kazus 14. Ogólne skutki małżeństwa ______________________________________ 211 Kazus 15. Ustrój ustawowy _____________________________________________ 212

Spis treści VI

Kazus 16. Ustrój ustawowy _____________________________________________ 213 Kazus 17. Ustrój ustawowy _____________________________________________ 217 Kazus 18. Podział majątku wspólnego _____________________________________ 218 Kazus 19. Umowne ustroje majątkowe małżeńskie ___________________________ 220 Kazus 20. Umowne ustroje majątkowe małżeńskie ___________________________ 221 Kazus 21. Umowne ustroje majątkowe małżeńskie ___________________________ 223 Kazus 22. Przymusowy ustrój majątkowy __________________________________ 224 Kazus 23. Rozwód/separacja _____________________________________________ 226 Kazus 24. Macierzyństwo _______________________________________________ 229 Kazus 25. Ojcostwo męża matki __________________________________________ 232 Kazus 26. Ojcostwo męża matki __________________________________________ 233 Kazus 27. Ojcostwo męża matki __________________________________________ 234 Kazus 28. Ojcostwo męża matki __________________________________________ 235 Kazus 29. Uznanie ojcostwa _____________________________________________ 235 Kazus 30. Uznanie ojcostwa _____________________________________________ 236 Kazus 31. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa ________________________ 237 Kazus 32. Sądowe ustalenie ojcostwa ______________________________________ 238 Kazus 33. Władza rodzicielska ___________________________________________ 240 Kazus 34. Władza rodzicielska ___________________________________________ 241 Kazus 35. Władza rodzicielska ___________________________________________ 242 Kazus 36. Władza rodzicielska ___________________________________________ 243 Kazus 37. Władza rodzicielska ___________________________________________ 244 Kazus 38. Nazwisko dziecka _____________________________________________ 245 Kazus 39. Kontakty ____________________________________________________ 247 Kazus 40. Kontakty ____________________________________________________ 248 Kazus 41. Przysposobienie ______________________________________________ 249 Kazus 42. Przysposobienie ______________________________________________ 250 Kazus 43. Alimenty ____________________________________________________ 252 Kazus 44. Alimenty ____________________________________________________ 253 Kazus 45. Alimenty ____________________________________________________ 254 Kazus 46. Opieka nad małoletnim, piecza zastępcza __________________________ 256 Kazus 47. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ______________________ 258 Kazus 48. Kuratela _____________________________________________________ 260 Kazus 49. Kuratela _____________________________________________________ 260

Część C. Tablice

Rozdział I. Spadki ___________________________________________________ 263 Tablica 1. Pojęcie spadku _______________________________________________ 263 Tablica 2. Otwarcie i nabycie spadku ______________________________________ 264 Tablica 3. Tytuł do spadku ______________________________________________ 265 Tablica 4. Zdolność do dziedziczenia ______________________________________ 266 Tablica 5. Niegodność dziedziczenia ______________________________________ 266 Tablica 6. Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia __________________ 267 Tablica 7. Zasady dziedziczenia testamentowego ____________________________ 267

VII Tablica 8. Zasady dziedziczenia przy przysposobieniu _______________________ 269 Tablica 9. Dziedziczenie testamentowe – przepisy ogólne ____________________ 270 Tablica 10. Dziedziczenie testamentowe – rodzaje testamentów _______________ 271 Tablica 11. Testament holograficzny (własnoręczny) __________________________ 272 Tablica 12. Testament notarialny __________________________________________ 273 Tablica 13. Testament allograficzny ________________________________________ 274 Tablica 14. Testament ustny _____________________________________________ 274 Tablica 15. Testament podróżny _________________________________________ 275 Tablica 16. Testament wojskowy _________________________________________ 276 Tablica 17. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych __________ 277 Tablica 18. Powołanie spadkobiercy ______________________________________ 278 Tablica 19. Zapis zwykły i dalszy zapis ____________________________________ 279 Tablica 20. Zapis windykacyjny __________________________________________ 280 Tablica 21. Polecenie __________________________________________________ 281 Tablica 22. Wykonawca testamentu _______________________________________ 282 Tablica 23. Zachowek _________________________________________________ 283 Tablica 24. Zasady obliczania zachowku ___________________________________ 284 Tablica 25. Wydziedziczenie ____________________________________________ 285 Tablica 26. Przyjęcie i odrzucenie spadku __________________________________ 285 Tablica 27. Długi spadkowe _____________________________________________ 287 Tablica 28. Odpowiedzialność za długi spadkowe ____________________________ 288 Tablica 29. Stwierdzenie nabycia spadku ___________________________________ 289 Rozdział II. Prawo rodzinne __________________________________________ 291 Tablica 30. Formy zawarcia małżeństwa ___________________________________ 291 Tablica 31. Podstawy unieważnienia małżeństwa ____________________________ 292 Tablica 32. Ogólne skutki majątkowe małżeństwa ___________________________ 294 Tablica 33. Mieszkanie „rodzinne” w ustroju wspólności ustawowej _____________ 295 Tablica 34. Składniki majątku osobistego (art. 33 KRO) _______________________ 298 Tablica 35. Czynności prawne wymagające zgody współmałżonka (art. 37 KRO) ___ 299 Tablica 36. Zgoda na dokonanie czynności z art. 37 KRO ______________________ 299 Tablica 37. Sądowa ingerencja w sprawy związane z zarządem majątkiem wspólnym 300 Tablica 38. Odpowiedzialność za długi małżonków___________________________ 300 Tablica 39. Ustanie ustroju ustawowego ___________________________________ 302 Tablica 40. Zwrot nakładów i wydatków (art. 45 KRO) _______________________ 305 Tablica 41. Umowne ustroje majątkowe ___________________________________ 306 Tablica 42. Przymusowy ustrój majątkowy _________________________________________ 308 Tablica 43. Przesłanki orzeczenia rozwodu (art. 56 KRO) _____________________ 309 Tablica 44. Rozwód i separacja __________________________________________ 310 Tablica 45. Zaprzeczenie macierzyństwa ___________________________________ 312 Tablica 46. Ustalenie macierzyństwa ______________________________________ 314 Tablica 47. Zaprzeczenie ojcostwa męża matki ______________________________ 314 Tablica 48. Ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego __________________ 315 Tablica 49. Uznanie ojcostwa przez mężczyznę _____________________________ 316 Tablica 50. Uznanie ojcostwa – oświadczenia _______________________________ 317 Tablica 51. Rola kierownika urzędu stanu cywilnego w postępowaniu o uznanie

ojcostwa (art. 73 KRO oraz PrASC) _____________________________ 318 Spis treści

Spis treści VIII

Tablica 52. Skutki prawne uznania ojcostwa ________________________________ 319 Tablica 53. Legitymacja w procesie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa __ 319 Tablica 54. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa _______________________ 322 Tablica 55. Specyficzne reguły procesowe dla postępowania o ustalenie bezskutecz-

ności uznania _______________________________________________ 322 Tablica 56. Przesłanki bezwzględnej nieważności uznania ojcostwa ______________ 323 Tablica 57. Legitymacja procesowa w procesie o sądowe ustalenie ojcostwa ______ 324 Tablica 58. Proces o ustalenie ojcostwa – specyfika postępowania _______________ 325 Tablica 59. Charakter wyroku stwierdzającego ojcostwo ___________________________ 325 Tablica 60. Skutki sądowego ustalenia ojcostwa _____________________________ 326 Tablica 61. Władza rodzicielska a prawo do kontaktów z dzieckiem _____________ 327 Tablica 62. Ingerencja sądu w sprawowanie władzy rodzicielskiej _______________ 328 Tablica 63. Władza rodzicielska, piecza zastępcza, opieka prawna nad małoletnim __ 330 Tablica 64. Piecza zastępcza – organizacja _________________________________ 334 Tablica 65. Rodzinna piecza zastępcza a przysposobienie ______________________ 334 Tablica 66. Przysposobienie _____________________________________________ 337 Tablica 67. Alimentacja pomiędzy małżonkami (art. 27 KRO) i byłymi małżonkami

(art. 60 KRO) _______________________________________________ 342 Tablica 68. Alimentacja między pozostałymi członkami rodziny _________________ 344 Tablica 69. Świadczenia, które nie wpływają na zakres alimentacji ______________ 347 Tablica 70. Przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego (art. 13 KC) ___________ 348 Tablica 71. Kuratela ___________________________________________________ 348 Tablica 72. Kuratela a opieka prawna ______________________________________ 349

Część D. Testy

Rozdział I. Spadki

Test 1. Spadki – przepisy ogólne _____________ 351 Odpowiedzi do testu 1 __ 444 Test 2. Dziedziczenie ustawowe _____________ 355 Odpowiedzi do testu 2 __ 444 Test 3. Testament ________________________ 359 Odpowiedzi do testu 3 __ 444 Test 4. Powołanie spadkobiercy, zapis i polecenie

oraz wykonawca testamentu __________ 364 Odpowiedzi do testu 4 __ 445 Test 5. Zachowek ________________________ 368 Odpowiedzi do testu 5 __ 445 Test 6. Przyjęcie i odrzucenie spadku __________ 373 Odpowiedzi do testu 6 __ 446 Test 7. Stwierdzenie nabycia spadku,

poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy oraz odpowiedzialność za

długi spadkowe ____________________ 375 Odpowiedzi do testu 7 __ 446 Test 8. Wspólność majątku spadkowego i dział

spadku oraz umowy dotyczące spadku ____ 377 Odpowiedzi do testu 8 __ 446 Rozdział II. Prawo rodzinne

Test 9. Małżeństwo – zawarcie małżeństwa oraz

prawa i obowiązki małżonków _________ 380 Odpowiedzi do testu 9 __ 447 Test 10. Ustawowy ustrój majątkowy __________ 389 Odpowiedzi do testu 10 __ 447

IX Test 11. Umowne ustroje majątkowe oraz

przymusowy ustrój majątkowy _________ 394 Odpowiedzi do testu 11 __ 448 Test 12. Ustanie małżeństwa i separacja ________ 398 Odpowiedzi do testu 12 __ 448 Test 13. Pokrewieństwo i powinowactwo _______ 402 Odpowiedzi do testu 13 __ 449 Test 14. Przysposobienie ___________________ 423 Odpowiedzi do testu 14 __ 451 Test 15. Obowiązek alimentacyjny ____________ 431 Odpowiedzi do testu 15 __ 452 Test 16. Opieka i kuratela ___________________ 435 Odpowiedzi do testu 16 __ 452 Spis treści

Wykaz skrótów

1. Źródła prawa

EKPCz ������� Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.)

KC ���������� Kodeks cywilny KK ���������� Kodeks karny

Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej KP ����������� Kodeks pracy

KPA ���������� Kodeks postępowania administracyjnego KPC ��������� Kodeks postępowania cywilnego

KPD ��������� Konwencja o prawach dziecka z 20.11.1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.)

KRO ��������� Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH ��������� Kodeks spółek handlowych

LeczNiepłodU �� ustawa z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r.

poz. 865)

PomAlimU ���� ustawa z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 489 ze zm.)

PomSpołU ���� ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r.

poz. 1769 ze zm.)

PostNielU ����� ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.

Dz.U. z 2016 r. poz. 1654 ze zm.)

PPMU �������� ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (tekst jedn.

Dz.U. z 2015 r. poz. 1792)

PPRU �������� ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (tekst jedn.

Dz.U. z 2015 r. poz. 1390)

PrASC ������� ustawa z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2016 r.

poz. 2064 ze zm.)

PrUpad ������� ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r.

poz. 2171 ze zm.)

RPDU �������� ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r.

poz. 922)

RPOU �������� ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.

Dz.U. z 2017 r. poz. 958 ze zm.)

Wykaz skrótów XII

SpółdzMieszkU ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.

Dz.U. z 2013 r. poz. 1222 ze zm.)

ŚwRU �������� ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn.

Dz.U. z 2017 r. poz. 1952 ze zm.)

WspRodzU ���� ustawa z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 697 ze zm.)

2. Czasopisma

Biul. SN ������ Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U. �������� Dziennik Ustaw

Dz.Urz. UE ���� Dziennik Ustaw Unii Europejskiej GSiP ��������� Gazeta Sądowa i Penitencjarna, OSN ��������� Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNC �������� Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna

OSNCK ������ Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna i Izba Karna

OSNCP ������� Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

OSP ��������� Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA ������ Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Wok. ��������� Wokanda

3. Organy i instytucje

EKPCz�������� Europejska Karta Praw Człowieka ONZ ��������� Organizacja Narodów Zjednoczonych RE ����������� Rada Europy

RP ����������� Rzeczpospolita Polska RPD ���������� Rzecznik Praw Dziecka RPO ���������� Rzecznik Praw Obywatelskich UE ����������� Unia Europejska

SA ����������� sąd apelacyjny SN ���������� Sąd Najwyższy

SN (7) �������� Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów TK ���������� Trybunał Konstytucyjny

TS ����������� Trybunał Sprawiedliwości WE ���������� Wspólnoty Europejskie

ZPRE ��������� Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy 4. Inne skróty

art. ���������� artykuł m.in. ��������� między innymi nast. ��������� następne np. ����������� na przykład

XIII Nr ����������� numer

pkt ���������� punkt

post. ��������� postanowienie poz. ���������� pozycja r. ������������ rok

tekst jedn. ����� tekst jednolity tzw. ���������� tak zwany uchw. �������� uchwała ust. ���������� ustęp wyr. ��������� wyrok

ww. ���������� wyżej wymieniony zas. praw. ����� zasada prawna ze zm. �������� ze zmianami zd. ����������� zdanie zob. pyt. ������ zobacz pytanie Wykaz skrótów

Spadki i prawo rodzinne, wyd. 2, Repetytoria Becka

Część A. Pytania egzaminacyjne

Rozdział 1. Spadki

Pytanie 1.

Ustalając zakres spadku w rozumieniu prawa cywilnego należy pamiętać o na- stępujących zasadach:

1) śmierć wywołuje także przekształcenia podmiotowe w stosunkach publiczno- prawnych, dlatego ustalając następstwo prawne po śmierci osoby fizycznej trze- ba mieć na uwadze nie tylko spadek i jego dziedziczenie na podstawie reguł kodeksowych, lecz także regulacje szczególne ze sfery stosunków publiczno- prawnych (E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Warsza- wa 2016, komentarz do art. 922 KC);

2) przejście ogółu praw i obowiązków majątkowych następuje z mocy ustawy, co oznacza, że dla dziedziczenia nie jest istotne, czy następca prawny miał świado- mość powołania go do spadku;

3) spadek stanowią prawa (strona czynna spadku) i obowiązki (strona bierna spad- ku) majątkowe zmarłego;

4) oprócz długów powstałych przed otwarciem spadku, w skład spadku wcho- dzą także obowiązki, które nie istniały za życia spadkodawcy, a powstały albo w chwili jego śmierci, albo nawet po śmierci (art. 922 § 3 KC), np. koszty po- grzebu spadkodawcy, obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania (art. 938 i 966 KC), obowiązek wydania małżonkowi spadkodaw- cy przedmiotów urządzenia domowego (art. 939 KC), obowiązek udostępnie- nia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszka- nia i urządzenia domowego przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku (art. 923

§ 1 KC);

Pytanie 1

Część A. Pytania egzaminacyjne 2

Spadki i prawo rodzinne, wyd. 2, Repetytoria Becka

5) wyłączono z zakresu spadku prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego (np. obowiązek alimentacyjny wynikający ze stosunków rodzinno- prawnych);

6) wyłączono z zakresu spadku również prawa lub obowiązki, które z chwilą śmierci spadkodawcy „przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami” (np. członek spółdzielni może w deklaracji lub w od- rębnym pisemnym oświadczeniu woli złożonym spółdzielni wskazać osobę, któ- rej spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały; prawo z tego tytułu nie należy do spadku, art. 16 § 3 PrSpółdz);

7) momentem decydującym o składnikach tworzących spadek w konkretnym wy- padku jest chwila otwarcia spadku (art. 924 KC).

Pytanie 2.

Zgodnie z art. 923 KC, małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, któ- re mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Wszystkie osoby muszą jednak spełniać ustawowy warunek za- mieszkiwania ze spadkodawcą do dnia jego śmierci oraz korzystania z mieszkania i urządzenia domowego. Uprawnienie to nie jest zależne od tego, czy osoby bliskie uzyskają w konkretnym przypadku status spadkobiercy.

Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

Regulacja ta nie ogranicza uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadko- dawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.

Pytanie 3.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 KC).

Za chwilę śmierci uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nie- odwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu (art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 1.7.2005 r.

o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1000).

Z chwilą otwarcia spadku, spadkobierca nabywa spadek.

Moment otwarcia spadku jest decydujący dla określenia składników (ak- tywów i pasywów) majątku spadkowego oraz oznaczenia kręgu podmiotów, które mogą być następcami prawnymi danego spadkodawcy (zob. M. Paz- Pytania 2–3

3

Spadki i prawo rodzinne, wyd. 2, Repetytoria Becka

dan, [w:] K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, Warszawa 2013, s. 786–787).

Pytanie 4.

Powołanie określonej osoby do spadku może wynikać z ustawy (dziedziczenie ustawowe) lub z testamentu (dziedziczenie testamentowe).

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadko- dawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Pytanie 5.

Taka osoba musi posiadać zdolność do dziedziczenia, a więc zdolność stania się spadkobiercą:

1) osoba fizyczna musi żyć w chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1 KC), przesłanki tej nie spełnia osoba fizyczna, która zmarła jednocześnie ze spadkodawcą; wy- jątek ustanowiono wobec dziecka poczętego, a jeszcze nieurodzonego w chwili otwarcia spadku – nasciturus ma bowiem warunkową zdolność do dziedzicze- nia, gdyż może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywy (art. 927 § 2 KC);

2) osoba prawna musi istnieć w chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1 KC); zasa- da ta ma odpowiednie zastosowanie do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 33¹ § 1 KC);

wyjątek od zasady wyrażonej w art. 927 § 1 KC wprowadzono względem fun- dacji ustanowionej przez spadkodawcę w testamencie – ma ona warunkową zdolność do dziedziczenia, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu (art. 927 § 3 KC).

Pytanie 6.

Przyczyny niegodności ujęto w art. 928 § 1 KC w trzech grupach. Wyliczenie to jest wyczerpujące, stanowi katalog zamknięty.

Rozdział 1. Spadki

Pytania 4–6

Część A. Pytania egzaminacyjne 4

Spadki i prawo rodzinne, wyd. 2, Repetytoria Becka

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podro- bionego lub przerobionego.

Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym inte- res. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od otwar- cia spadku.

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu prze- baczył.

Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Pytanie 7.

1) W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypa- dająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

2) W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżo- nek i rodzice; udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojco- stwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedzi- czącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

3) W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzi- com w częściach równych; jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeń- stwu spadkodawcy w częściach równych.

4) W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.

5) W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spad- kodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (jeżeli Pytanie 7

5

Spadki i prawo rodzinne, wyd. 2, Repetytoria Becka

więc pasierb ma rodzica naturalnego, wówczas wyłączone jest jego dziedzicze- nie ustawowe po ojczymie lub macosze).

6) W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miej- sca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostat- niego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za grani- cą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Pytanie 8.

Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji (art. 935¹ KC). Małżonek taki nie należy do żadnej z grup spadkobierców ustawowych, co nie stoi na przeszkodzie powoła- nia go do dziedziczenia w testamencie.

Pytanie 9.

Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego.

Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krew- nych, a osoby te nie dziedziczą po nim.

W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu art. 936 § 2 KC nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposo- bionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynika- jące z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.

Pytanie 10.

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym (przysposobienie niepełne), stosuje się za- sady poniższe:

Rozdział 1. Spadki

Pytania 8–10