Analiza poezji Analiza poezji
na maturze na maturze
Niezbędnik maturzysty – polonisty
Niezbędnik maturzysty – polonisty
Analiza Analiza
(gr.
(gr. analysisanalysis – rozbiór) – rozbiór)
Badanie pewnej całości poprzez wyodrębnienie jej cech, Badanie pewnej całości poprzez wyodrębnienie jej cech,
części lub składników.
części lub składników.
Etapy analizy:
Etapy analizy:
konstrukcja podmiotu lirycznegokonstrukcja podmiotu lirycznego
opis sytuacji lirycznejopis sytuacji lirycznej
budowa świata przedstawionegobudowa świata przedstawionego
ukształtowanie stylistyczne tekstuukształtowanie stylistyczne tekstu
ukształtowanie wersyfikacyjne utworuukształtowanie wersyfikacyjne utworu
Analiza służy interpretacji!
Analiza służy interpretacji!
Interpretacja Interpretacja
(łac.
(łac. interpretatiointerpretatio – wyjaśnienie) – wyjaśnienie)
Działania badawcze mające na celu:
Działania badawcze mające na celu:
wydobycie i wyjaśnienie sensu danego utworuwydobycie i wyjaśnienie sensu danego utworu
odkrycie przesłania autorskiegoodkrycie przesłania autorskiego
wskazanie miejsca, jakie utwór zajmuje w szerszym wskazanie miejsca, jakie utwór zajmuje w szerszym układzie zjawisk literackich
układzie zjawisk literackich
Interpretacja utworu zmierza do odnalezienia Interpretacja utworu zmierza do odnalezienia
jego nadrzędnego, a zarazem ukrytego jego nadrzędnego, a zarazem ukrytego
znaczenia, nadającego mu niepowtarzalny
znaczenia, nadającego mu niepowtarzalny
Pojęcia kluczowe, czyli Pojęcia kluczowe, czyli
„praca od podstaw”
„praca od podstaw”
Narzędzia badawcze
Narzędzia badawcze
maturzysty – polonisty
maturzysty – polonisty
1. Podmiot liryczny 1. Podmiot liryczny
„ „ Ja liryczne” to jednorazowa, fikcyjna kreacja, Ja liryczne” to jednorazowa, fikcyjna kreacja, odrębna dla każdego utworu:
odrębna dla każdego utworu:
indywidualny (liryka osobista) indywidualny (liryka osobista)
zbiorowy (doświadczenie ogólne) zbiorowy (doświadczenie ogólne)
autorski (liryka podmiotu autorskiego) autorski (liryka podmiotu autorskiego)
2. Typy liryki 2. Typy liryki
Ze względu na sposób istnienia podmiotu lirycznego Ze względu na sposób istnienia podmiotu lirycznego
w tekście i uzewnętrzniania przeżyć:
w tekście i uzewnętrzniania przeżyć:
bezpośrednia (wyznania)bezpośrednia (wyznania)
pośrednia (opisowa)pośrednia (opisowa)
inwokacyjna (zwrotu do adresata)inwokacyjna (zwrotu do adresata)
Ze względu na pozycję autora wobec Ze względu na pozycję autora wobec
świata przedstawionego:
świata przedstawionego:
podmiot liryczny podmiot liryczny porte-paroleporte-parole autora autora
maski (wyrażane treści można maski (wyrażane treści można przypisać autorowi)
przypisać autorowi)
roli (podmiotu lirycznego nie można roli (podmiotu lirycznego nie można identyfikować z identyfikować z
3. Sytuacja liryczna 3. Sytuacja liryczna
Okoliczności, w których wypowiadany jest Okoliczności, w których wypowiadany jest
monolog liryczny:
monolog liryczny:
liryka wyznania (przeżycie podmiotu) liryka wyznania (przeżycie podmiotu)
liryka narracyjna (opowiadanie o czymś) liryka narracyjna (opowiadanie o czymś)
liryka sytuacyjna (scenka, obrazek dramatyczny) liryka sytuacyjna (scenka, obrazek dramatyczny)
liryka zwrotu do adresata liryka zwrotu do adresata
liryka opisowa liryka opisowa
4. Właściwości stylowo- 4. Właściwości stylowo-
kompozycyjne kompozycyjne
Kształt językowy wypowiedzi determinuje konstrukcja podmiotu Kształt językowy wypowiedzi determinuje konstrukcja podmiotu
lirycznego:
lirycznego:
moralistyka – zretoryzowanie wypowiedzimoralistyka – zretoryzowanie wypowiedzi
przeżywanie – nasycenie emocjonalne przeżywanie – nasycenie emocjonalne
refleksja – liryczna interpretacja świata, metaforyzacja językarefleksja – liryczna interpretacja świata, metaforyzacja języka
Kompozycja najczęściej jest uwarunkowana wyborem Kompozycja najczęściej jest uwarunkowana wyborem
gatunku literackiego.
gatunku literackiego.
Rozpoznanie kształtu graficznego może prowadzić nawet Rozpoznanie kształtu graficznego może prowadzić nawet
do określenia związku pomiędzy treścią a formą utworu do określenia związku pomiędzy treścią a formą utworu poetyckiego.
poetyckiego.
5. Rodzaje obrazowania poetyckiego 5. Rodzaje obrazowania poetyckiego
Obrazowanie – sposób konstruowania Obrazowanie – sposób konstruowania
obrazu poetyckiego:
obrazu poetyckiego:
realistyczne (mimetyzm) realistyczne (mimetyzm)
fantastyczne (kreacjonizm) fantastyczne (kreacjonizm)
przekształcające (deformujące rzeczywistość) przekształcające (deformujące rzeczywistość)
6. Typy przeżyć wyrażanych w liryce 6. Typy przeżyć wyrażanych w liryce
Liryka, jako subiektywna forma wypowiedzi, jest Liryka, jako subiektywna forma wypowiedzi, jest
predestynowana do ujawniania życia wewnętrznego predestynowana do ujawniania życia wewnętrznego
i kształtowania wzorców przeżywania:
i kształtowania wzorców przeżywania:
liryka miłosnaliryka miłosna
liryka filozoficznaliryka filozoficzna
liryka religijnaliryka religijna
liryka politycznaliryka polityczna
liryka patriotycznaliryka patriotyczna
……
Interpretacja krok po kroku Interpretacja krok po kroku
Rzemiosło i sztuka
Rzemiosło i sztuka
1. Analiza tematu wypracowania 1. Analiza tematu wypracowania
Uważna lektura tematu maturalnego zmierzająca Uważna lektura tematu maturalnego zmierzająca
do zrozumienia
do zrozumienia kontekstu kontekstu , w jakim należy , w jakim należy zinterpretować tekst poetycki, bądź
zinterpretować tekst poetycki, bądź problemu problemu badawczego
badawczego , który trzeba poddać obserwacji , który trzeba poddać obserwacji w tekście.
w tekście.
2. Lektura tekstu 2. Lektura tekstu
kilkakrotne przeczytanie tekstu kilkakrotne przeczytanie tekstu
zrozumienie tematu tekstu zrozumienie tematu tekstu
określenie nastroju utworu określenie nastroju utworu
podkreślenie najważniejszych fragmentów podkreślenie najważniejszych fragmentów ze względu na temat wypracowania
ze względu na temat wypracowania
postawienie hipotezy interpretacyjnej zgodnej postawienie hipotezy interpretacyjnej zgodnej z wymaganiami tematu wypracowania
z wymaganiami tematu wypracowania
3. Identyfikacja autora 3. Identyfikacja autora
Rozpoznanie autora tekstu i daty jego powstania Rozpoznanie autora tekstu i daty jego powstania
może okazać się pomocne w interpretacji może okazać się pomocne w interpretacji
utworu (choć nie jest niezbędne).
utworu (choć nie jest niezbędne).
We właściwym zrozumieniu wiersza mogą We właściwym zrozumieniu wiersza mogą
pomóc odpowiedzi na pytania:
pomóc odpowiedzi na pytania:
kim był autor tekstu? kim był autor tekstu?
w jakich czasach żył? w jakich czasach żył?
z jakim nurtem jest związana jego twórczość? z jakim nurtem jest związana jego twórczość?
kiedy powstał tekst?
kiedy powstał tekst?
4. Rola tytułu i motta tekstu 4. Rola tytułu i motta tekstu
Określenie charakteru tytułu i motta oraz jego Określenie charakteru tytułu i motta oraz jego
funkcji w utworze poetyckim.
funkcji w utworze poetyckim.
Tytuł może:
Tytuł może:
określać główny motyw (temat) określać główny motyw (temat)
wskazywać na gatunek tekstu wskazywać na gatunek tekstu
określać adresata wypowiedzi określać adresata wypowiedzi
5. Temat i forma utworu 5. Temat i forma utworu
Określenie tematu i formy utworu poetyckiego może Określenie tematu i formy utworu poetyckiego może
prowadzić do rozpoznania znaczenia tekstu.
prowadzić do rozpoznania znaczenia tekstu.
Wiersz może być:
Wiersz może być:
poetyckim manifestem,poetyckim manifestem,
apelem skierowanym do odbiorców,apelem skierowanym do odbiorców,
hołdem poety (złożonym: Bogu, artyście, innemu poecie etc.),hołdem poety (złożonym: Bogu, artyście, innemu poecie etc.),
listem poetyckim, testamentem poetyckim,listem poetyckim, testamentem poetyckim,
rozrachunkiem poety (z sobą samym, własną filozofią życiową, rozrachunkiem poety (z sobą samym, własną filozofią życiową, wyznawanym światopoglądem etc.),
wyznawanym światopoglądem etc.),
wyrazem uczuć (rozpaczy, miłości, zachwytu etc.),wyrazem uczuć (rozpaczy, miłości, zachwytu etc.),
refleksją filozoficzną (zbiorem wskazówek filozoficznych),refleksją filozoficzną (zbiorem wskazówek filozoficznych),
wyznaniem wiary (niewiary),wyznaniem wiary (niewiary),
glosą poetycką (interpretacyjną, reinterpretacyjną),glosą poetycką (interpretacyjną, reinterpretacyjną),
poetyckim konceptem, oryginalnym pomysłem,poetyckim konceptem, oryginalnym pomysłem,
wyznaniem człowieka końca wieku,wyznaniem człowieka końca wieku,
scenką obyczajową,scenką obyczajową,
6. Typy liryki ze względu na rodzaj 6. Typy liryki ze względu na rodzaj
wyrażanych przeżyć wyrażanych przeżyć
Utwór poetycki można opisać ze względu na Utwór poetycki można opisać ze względu na
rodzaj wyrażanych w nim przeżyć jako:
rodzaj wyrażanych w nim przeżyć jako:
refleksyjny refleksyjny
filozoficzny filozoficzny
patriotyczny patriotyczny
polityczny polityczny
miłosny miłosny
7. Dominanta stylistyczna 7. Dominanta stylistyczna
lub kompozycyjna lub kompozycyjna
(łac.
(łac. dominusdominus – panujący) – panujący)
Dominanta stylistyczna
Dominanta stylistyczna to centralny element stylu utworu, to centralny element stylu utworu, któremu zostały podporządkowane pozostałe składniki któremu zostały podporządkowane pozostałe składniki
językowej budowy wiersza (np. nagromadzenie metafor, językowej budowy wiersza (np. nagromadzenie metafor,
neologizmy etc.).
neologizmy etc.).
Dominanta kompozycyjna
Dominanta kompozycyjna to oryginalny pomysł, na którym to oryginalny pomysł, na którym opiera się struktura tekstu (forma tekstu może wynikać z opiera się struktura tekstu (forma tekstu może wynikać z
wybranego gatunku lub organizującego go zabiegu wybranego gatunku lub organizującego go zabiegu
składniowego).
składniowego).
Rozpoznanie dominanty (stylistycznej lub kompozycyjnej) może Rozpoznanie dominanty (stylistycznej lub kompozycyjnej) może
prowadzić do zbadania (określenia)
prowadzić do zbadania (określenia) związku pomiędzy formą związku pomiędzy formą tekstu a jego treścią
tekstu a jego treścią (tematyką). (tematyką).
8. Elementy świata poetyckiego 8. Elementy świata poetyckiego
Wyodrębnienie elementów świata poetyckiego:
Wyodrębnienie elementów świata poetyckiego:
osoby mówiącej w wierszu osoby mówiącej w wierszu
adresata monologu lirycznego adresata monologu lirycznego
stosunku podmiotu mówiącego do tematu stosunku podmiotu mówiącego do tematu wypowiedzi (adresata)
wypowiedzi (adresata)
typu liryki typu liryki
sposobu obrazowania sposobu obrazowania
9. Analiza obrazów poetyckich 9. Analiza obrazów poetyckich
Wnikliwa
Wnikliwa analiza obrazów poetyckich analiza obrazów poetyckich w utworze prowadzi do
w utworze prowadzi do wyjaśnienia wyjaśnienia ich sensu
ich sensu i odsłonięcia całościowej i odsłonięcia całościowej wizji świata
wizji świata w utworze poetyckim. w utworze poetyckim.
10. Językowe środki wyrazu 10. Językowe środki wyrazu
Analiza środków stylistycznych powinna uwzględniać Analiza środków stylistycznych powinna uwzględniać
następujące poziomy języka:
następujące poziomy języka:
fonetyczny (np. aliteracja, onomatopeja, instrumentacja fonetyczny (np. aliteracja, onomatopeja, instrumentacja głoskowa, homonimia)
głoskowa, homonimia)
słowotwórczo-fleksyjny (np. zdrobnienia, zgrubienia, słowotwórczo-fleksyjny (np. zdrobnienia, zgrubienia, neologizmy słowotwórcze)
neologizmy słowotwórcze)
leksykalny (np. dialektyzmy, archaizmy, frazeologizmy, leksykalny (np. dialektyzmy, archaizmy, frazeologizmy, kolokwializmy, neologizmy semantyczne)
kolokwializmy, neologizmy semantyczne)
semantyczny (np. epitety, porównania, metafory, symbole, semantyczny (np. epitety, porównania, metafory, symbole, oksymorony, alegoria, personifikacja, synestezja)
oksymorony, alegoria, personifikacja, synestezja)
11. Konteksty interpretacyjne 11. Konteksty interpretacyjne
Wprowadzone konteksty interpretacyjne powinny Wprowadzone konteksty interpretacyjne powinny być funkcjonalne wobec tematu wypracowania być funkcjonalne wobec tematu wypracowania
(pozostałe nie są konieczne):
(pozostałe nie są konieczne):
biograficznybiograficzny
historycznyhistoryczny
filozoficznyfilozoficzny
historycznoliterackihistorycznoliteracki
teoretycznoliterackiteoretycznoliteracki
społeczno-politycznyspołeczno-polityczny
obyczajowo-psychologicznyobyczajowo-psychologiczny
12. Warstwa wersyfikacyjna 12. Warstwa wersyfikacyjna
Każdemu spostrzeżeniu powinno towarzyszyć Każdemu spostrzeżeniu powinno towarzyszyć określenie funkcji zastosowanych zabiegów określenie funkcji zastosowanych zabiegów
w zakresie:
w zakresie:
budowy wierszabudowy wiersza (np. wiersz stroficzny, stychiczny), (np. wiersz stroficzny, stychiczny),
wersyfikacjiwersyfikacji (wiersz: średniowieczny, sylabiczny, (wiersz: średniowieczny, sylabiczny, toniczny, sylabotoniczny, wolny),
toniczny, sylabotoniczny, wolny),
stóp akcentowychstóp akcentowych (np. amfibrach, trochej, jamb), (np. amfibrach, trochej, jamb),
rymówrymów (dokładne lub niedokładne, żeńskie lub męskie, (dokładne lub niedokładne, żeńskie lub męskie,
13. Redakcja wypracowania 13. Redakcja wypracowania
Zasady budowania
Zasady budowania tekstu interpretacyjnego tekstu interpretacyjnego : :
zgodność z tematemzgodność z tematem
interpretacja tematuinterpretacja tematu
postawienie hipotezy interpretacyjnejpostawienie hipotezy interpretacyjnej
przemyślane argumentowanie (odwołania do tekstu)przemyślane argumentowanie (odwołania do tekstu)
operowanie posiadaną wiedzą (odwołania do całości)operowanie posiadaną wiedzą (odwołania do całości)
właściwa kompozycja (zamysł podporządkowany tematowi)właściwa kompozycja (zamysł podporządkowany tematowi)
dbałość o język (bogactwo słownictwa, różnorodność struktur dbałość o język (bogactwo słownictwa, różnorodność struktur składniowych, operowanie właściwymi terminami i pojęciami) składniowych, operowanie właściwymi terminami i pojęciami)
estetyka pracy (przejrzysta struktura tekstu, estetyka pracy (przejrzysta struktura tekstu, graficzne wyróżnienie poszczególnych części) graficzne wyróżnienie poszczególnych części)
wzbudzenie zainteresowania czytelnika (niebanalny początek, wzbudzenie zainteresowania czytelnika (niebanalny początek,
14. Korekta językowa tekstu 14. Korekta językowa tekstu
Sprawdzenie poprawności językowej Sprawdzenie poprawności językowej
wypracowania powinny ułatwić:
wypracowania powinny ułatwić:
„ „ Słownik ortograficzny”, Słownik ortograficzny”,
„ „ Nowy słownik poprawnej polszczyzny”. Nowy słownik poprawnej polszczyzny”.
Sprawdzenie objętości pracy (min. 250 słów)!
Sprawdzenie objętości pracy (min. 250 słów)!
15. Analiza i interpretacja 15. Analiza i interpretacja
porównawcza porównawcza
Zestawienie dwóch tekstów powinno prowadzić do:
Zestawienie dwóch tekstów powinno prowadzić do:
wykazania podobieństw i różnic pomiędzy utworami literackimi;wykazania podobieństw i różnic pomiędzy utworami literackimi;
odkrycia idei, która zdecydowała o zestawieniu tekstów;odkrycia idei, która zdecydowała o zestawieniu tekstów;
obserwacji podobieństw w zakresie: tematu, poetyki, nastroju, obserwacji podobieństw w zakresie: tematu, poetyki, nastroju, postaw wobec świata przez te utwory lub w nich wyrażonych;
postaw wobec świata przez te utwory lub w nich wyrażonych;
dostrzeżenia różnic w zakresie: języka, struktury wiersza czy dostrzeżenia różnic w zakresie: języka, struktury wiersza czy ukształtowania podmiotu lirycznego;
ukształtowania podmiotu lirycznego;
wykorzystania różnych kontekstów interpretacyjnych do badania wykorzystania różnych kontekstów interpretacyjnych do badania związków (podobieństw lub różnic) pomiędzy utworami.
związków (podobieństw lub różnic) pomiędzy utworami.
Opisane działania powinny prowadzić do sformułowania Opisane działania powinny prowadzić do sformułowania
wniosków interpretacyjnych.
wniosków interpretacyjnych.
16. Najczęstsze błędy badawcze 16. Najczęstsze błędy badawcze
Problemy warsztatowe ze sporządzaniem pisemnej analizy Problemy warsztatowe ze sporządzaniem pisemnej analizy
i interpretacji tekstu literackiego najczęściej dotyczą:
i interpretacji tekstu literackiego najczęściej dotyczą:
dychotomii interpretacjidychotomii interpretacji
(streszczanie lub parafrazowanie i wyliczenie środków stylistycznych) (streszczanie lub parafrazowanie i wyliczenie środków stylistycznych)
budowania katalogu środków stylistycznychbudowania katalogu środków stylistycznych
(brak opisu funkcji dostrzeżonych środków stylistycznych) (brak opisu funkcji dostrzeżonych środków stylistycznych)
braku odpowiedzi na cztery podstawowe pytania: braku odpowiedzi na cztery podstawowe pytania:
ktokto mówi, mówi, do kogodo kogo, , o czymo czym i i jakjak??
rozróżniania kategorii: rozróżniania kategorii: autor – narrator – podmiot liryczny – poetaautor – narrator – podmiot liryczny – poeta, , a także relacji:
a także relacji: podmiot liryczny – bohater lirycznypodmiot liryczny – bohater liryczny
braku wnioskówbraku wniosków wynikających ze spostrzeżeń analitycznych wynikających ze spostrzeżeń analitycznych
braku świadomości, że braku świadomości, że kontekst autobiograficznykontekst autobiograficzny
17. Problemy warsztatowe analizy 17. Problemy warsztatowe analizy
i interpretacji porównawczej i interpretacji porównawczej
Autonomiczne traktowanie Autonomiczne traktowanie każdego z tekstów
każdego z tekstów
Nierozpoznawanie (pomijanie) Nierozpoznawanie (pomijanie) cech wspólnych utworów
cech wspólnych utworów
18. Poziom podstawowy 18. Poziom podstawowy
a rozszerzony a rozszerzony
Podstawowy Podstawowy
Teksty z podstawy Teksty z podstawy programowej
programowej
Ideą tematu jest to, Ideą tematu jest to, co co zostało w tekście
zostało w tekście przedstawione
przedstawione
Równowaga treści, Równowaga treści,
Rozszerzony Rozszerzony
Teksty także spoza Teksty także spoza
podstawy programowej podstawy programowej
Ideą tematu jest to, Ideą tematu jest to, jak jak coś w tekście zostało coś w tekście zostało przedstawione
przedstawione
