Tektonika elewacji radomskowskiej

R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E

Tom (Volume) XLI — 1971 Z eszyt (Fascicule) 1 K raków 1971

WŁADYSŁAW POŻARYSKI 1

TEKTONIKA ELEWACJI RADOMSKOWSKIEJ

(3 fig.)

The tectonics of the Radomsko elevation

(3 Figs.)

Synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie powstało w fazie ru ­ chów laram ijskich. W jego podziale pionowym zaznacza się w yraźna pię- trowość, a podłoże synklinorium jest poligeniczne (W. P o ż a r y s k i 1956, 1963, 1964, 1969). Dzieli się ono n a trzy odcinki depresyjne (niecki) oddzie­

lone elewacjami. Nieckę szczecińską od łódzkiej dzieli elew acja obornicka, a łódzką od miechowskiej — radom skow ska. Pierw sza z elew acji jest uw arunkow ana dyslokacjam i podłoża tektonicznego kom pleksu alpejskie­

go 1 o kierunku NW-SE, przecinającym i skośnie przebiegającą oś synkli­

norium (WNW-ESE). K ierunek tej osi wiąże się ze stru k tu rą podłoża ukształtow aną w fazie sudeckiej lub bretońskiej, a być może predyspono­

w aną orogenem kaledońskim . Niecka łódzka jest założona na rowie te k ­ tonicznym epiwaryscyjslkim o k ie ru n k u NW-SE, ^{b y ć} może w ypełnionym osądami górnego karbonu. Nie m a on cech typow ych row u przedgórskiego, gdyż biegnie skośnie do kierunku zanikających ku wschodowi fałdów orogenu W a r y s c y j s k ie g o .

Niecka łódzka jest położona na terenie południowo-zachodniej części rowu, którego północno-wschodnia kraw ędź biegnie wzdłuż Wisły pod Płockiem, gdzie graniczy z anteklizą m azursko-białoruską.

Rów ku południow em u wschodowi ograniczony jest kraw ędzią m łodo- bajkalskiego m asyw u małopolskiego (W. P o ż a r y s k i , H. T o m c z y k , 1968) nie przedłużając się n a jego obszar. Syklinorium laram ijskie prze­

cina tę kraw ędź tak, że niecka miechowska rozw inięta jest na epibajkal- skiej platform ie. Miejsce przecięcia synklinorium z północną peryferią m asyw u stanow i elew ację radomskowską.

Idąc od południa, oś niecki Nidy przecina w okolicy Włoszczowej k ra­

wędź najsilniej w ydźw igniętej części m asyw u, pozbaw ioną osadów dol­

nego karbonu, a w znacznym stopniu dew onu i syluru. Na północ od Włoszczowej synklinorium leży w zachodnim przedłużeniu depresji kie­

leckiej, nacechowanej znacznym i miąższościami kom pleksu w aryscyjskie­

go. Ta część niecki Nidy nosi nąziwę niecki włoszczowskiej (W. P o ż a r y ­ s k i , 1966). Ma ona ta rd z o spokojne ułożenie w a rs tw ; kom pleksu alpej­

skiego, szerokie płaskie dno, dość strom o nachylone skrzydło wschodnie, a połogie i pocięte uskokam i poprzecznymi zachodnie.

1 Warszawa, ul. Rakowiecka 4. Efa&tyitut Geologiczny.

1 Termin zdefiniowany w pracy W. P o ż a r y s k i e g o i H. T o m c z y k a (l,c.

1969).

Na północ od niecki włoszcżowskiej synklinorium szczecińsko-łódzko- -miechowskie przecina szeroka strefa dyslokacyjna — pas W ieluń—K raś­

nik. W jej obrębie nastąpiły w epoce alpejskiej silne ruchy, głównie pionowe. W ich w yniku nastąpiło ogólne podniesienie, co w yraziło się m iejscami całkow itym usunięciem w arstw kredowych. U jęte są one w licz­

ne antykliny i synklimy. Obszar ten leży ściśle na zachód od m egaantykliny Radoszyc i fałdów Przedborza. Nosi on obecnie nazw ę elew acji rad o m - skowskiej, a był nazyw any „ryglem K odrąbia” lub „pomostem przedbor­

skim ” i „ryglem radom skow skim ” (fig. 1, 2, 3). Dżięki tem u, że są tam

0 10 30 30 40 30 hm

_____ 1 I... -I___ I----—»______ |

Fig. 1. Szkic głównych elem entów tektonicznych elew acji radomskowskie j. 1 — w y ­ chodnie osadów paleozoiku; 2 — wychodnie jury pod kenozoikiem; 3 — wychodnie kredy ,pod kenezoikiem; 4 — dyslokacje; 5 — izolinie głębokości spągu cechsztynu Fig. 1. Sketch-map of principal tectonic elements of the Radomsko elevation. 1 — exposures of Paleozoic rocks; 2 — exposures of Jurassic rocks under the Cainozoic cover; 3 — exposures of Cretaceous rocks under the Cainozoic cover; 4 — faults;

5 — izolines of depth of the base of Zechstein

---;--- :---:--- ;---».

Fig. 2. Szkic tektoniczny elewacji radomskowsikiej. 1 — antykliny; 2 — synkliny;

3 — uskoki; 4 — uskoki odwrócone w mezozoiku; 5 — uskoki odwrócone w permie;

6 — fleksury; 7 — granice mioceńskiego rowu tektonicznego; 8 — linia przekroju (fig. 3)

Fig. 2. Tectonic sketch-map of the Radomsko elevation. 1 — anticlines; 2 — synclines;

3 — faults; 4 — reverse faults in Mesozoic rocks; 5 — reverse faults in Permian rocks; 6 — flexures; 7 — boundaries of the Miocene graiben; 8 — cross-section line

(see Fig. 3)

— 171 ^—

UJ

<

_JLU

Ü z

<

r - JLU Xu

*

>

Z l

< o

£

u

$

'X.

Mt r

<z

- i z

>(/)

o o_1 Û-

<

ISI

<

Z

m:

z>

w

>»

,Q

cg o

ł-4 CO

R OT

-»i

&

• ^ ^ W > . o

« ¿4 IM ^ ' O d .

> •

¿01

* cSr-M

P*

’ m o g. ^C u o

> > &

C N Rrj

iHy

OT ÖJ +-?

•r-> OT W

0) I tzi

« « OT

Ö U

V ? O 'O

ä <u tśl

3 SMO U

Î-.

<D

W £

OT ł—ł __

5 • " £ Q « ß o r f o

f l t a

^ li b

.C , 3 O

C r- ^

° - S 4>

™

° §

" C

>> cS "-'

S q I

. . ^co cś* ß .'„

^ ^ 5|-a l?s

^ <d

go

*- Ë cu

«^-S tí o l S

£? M a

te CS

l-S*

N o

<y ° im N - „ u c ir

P< O OT

■mtJ

‘2 ® d

ja T s

^ TÛ

N 0)

L O h - f t-< W)

< fj Si

^ ctl co coi Ë

ttf> bi)

Ë E ,

— 173 —

dobre odsłonięcia skał podłoża, był on w ielokrotnie badany i opracow y­

w any przez A. M i c h a l s k i e g o (1883), J. S i e m i r a d z k i e g o (1909), J. L e w i ń s k i e g o (1908), H. S w i d z i ń s k i e g o (1932, 1935), A. Ł u- n i e/w s k i e g o (1947), J. S a m s o n o w i c z a (1937, 1948), A. T o k a r ­ s k i e g o (1958). N ajw ażniejszą pracą, zaw ierającą szczegółową m apę geologiczną terenu, stanow i praca A. Ł u n i e w s k i e g o . Syntetyczne ujęcie kartograficzne dali dla całej elewacji radom skow skiej W. P o ż a ­ r y s k i (1966); A. B ł a s z k i e w i c z , S. C i e ś l i ń s k i , Z. D ą b r o w ­ s k a , L. K a r c z e w s k i , J. K o p i k , L. M a l i n o w s k a (1968) oraz S. B i e r n a t (1968). W pracach dwóch ostatnich opierano się jednak w y ­ łącznie na obserwacjach pow ierzchni i profili w iertniczych. N atom iast bardzo obszerny m ateriał geofizyczny nie był praw ie przez nich w yzy­

skany. Interpretacje danych graw im etrycznych przeprow adził w 1953 roku St. P a w ł o w s k i, w 1960 K. M r o z e k, a w 1962 A. K o z e r a i K. M r o- z e k. Od 1959 roku Przedsiębiorstw o Geofizyczne G órnictw a Naftowego przeprow adzało w ielokrotnie badania sejsm iczno-refleksyjne — byli to geo­

fizycy Z. W i ś n i e w s k i , S. P r z y b y ł o , A. K l u c z n i k , W. O l e s z - c z a k , S. Z a u c h a i F. W e y d l i c h . W yniki ich prac stanow ią pod­

staw ę aktualnych poglądów na tektonikę tego obszaru.

Pierw szym i elem entam i tektonicznym i odkrytym i tu były dwie b ra- chyantykliny o k ierunku NW-SE położone w osi synklinorium . Są i fałdy m niej w yraźne we wschodniej części elew acji przecinające linię Pilicy i wchodzące w obręb antyklinorium świętokrzyskiego stanowiąc przedłu­

żenie elem entów tektonicznych jego pokryw y mezozoicznej. Na granicy południowej elewacji radomsko wskiej w szystkie fałdy w ygasają. Istnieje więc ostry kontrast m iędzy stru k tu rą niecki włoszczowskiej i elew acji radomsko wskiej. Od strony m onokliny przedsudeckiej obserw uje się stop­

niowe zanikanie fałdów i częściowe ich przechodzenie w obręb m onokliny.

Bardzo ostra jest granica północna. Tworzy ją rów tektoniczny mioceński.

Na linii row u zanikają fałdy zachodniej części elewacji, natom iast fałdy części wschodniej wchodzą z elew acji w nieckę łódzką zm ieniając nieco swój charakter, zwiększa się mianowicie ich prom ień i am plituda.

Elewacja radom skowska dzieli się n a część południowo-zachodnią, czyli blok Radomska odznaczający się stosunkowo m ałym i miąższościami mezo- zoiku, szczególnie triasu w g ran icach 900— 1000 im, oraz panującym i dyslo­

kacjam i dysjunktyw nym i o k ierunku św iętokrzyskim (bajkalskim WNW- -ESE). Część północno-wschodnia ma styl budowy fałdow y i miąższości mezozoiku znacznie większe. Trias posiada tam miąższości 1200 do 1900 m etrów.

Pierw sza z w ym ienionych jednostek — blok Radomska w iąże się z ob­

szarem niecki miechowskiej, gdyż ma te same cechy stru k tu raln e i sedy­

m entacyjne. Przechodzi on ku zachodowi i północnem u zachodowi w ob­

szar monokliny, na której również form y fałdowe stanow ią tylko podrzędny składnik stru k tu ry pokryw y mezozoicznej. D om inującym i ele­

m entam i tektonicznym i są dwie praw ie równoleżnikowe dyslokacje poło­

żone na północ od Radomska. Zrzucają one skrzydło południowe. Blok drugorzędny położony pomiędzy nim i m a w arstw y młodomezozoiczne ujęte w płaską synklinę (Kietlina). Dyslokacje m ają przeważnie charak ter usko­

ków, jedynie dyslokacja północna na wschód od Ligoty W ielkiej przechodzi we fleksurę. Jest to związane z w kraczaniem jej w obszar nagłego w zrostu miąższości osadów mezozoicznych. Przykładow o ju ra górna przekracza tu miąższość 900 m. W zw iązku z tym praw dopodobnie rozw inęła się m ię­

dzy dyslokacjam i form a synklinalna K ietlina.

Dyslokacje te i oś synkliny na wschód od Radomska ulegają dew iaćji ku SE i SSE. Jest to związane z dochodzeniem ich ku wschodowi do w al­

nej strefy dyslokacyjnej {lineament Poznań—Rzeszów) o k ierunku NW -SE ograniczaljącej od południow ego zachodu część pofałdow aną elew acji.

W zachodniej części obie dyslokacje rów noleżnikow e w ykazują dew iację w k ie ru n k u NW, co się w iąże z dochodzeniem ich do zachodniego brzegu synklinorium szczecińsko-łódzko-m i e c ho wsk i e go i częściowym ich dosto­

sow aniem do k ieru n k u uskoków brzeżnych ograniczających synklinorium od SW.

Część północno-wschodnia posiada trzy ciągi an ty k lin a ln e: Łękińska — Smotryszewa, K am ieńska — Chełma i Bełchatowa — Zaostrow a — K alinek

— Policzka. Dzielą je synkliny: Zapolic, P arzna — Kraszewic i Piotrkow a

— Smykowa. Ta ostatnia m a po stronie północno-wschodniej antyklinę Sulejowa.

W ich obrębie najw yraźniejsze są dwie brachy anty kliny Sm otryszew a i Chełm a m ające wiele cech wspólnych. O dsłania się n a ich obszarze na powierzchni oksford, są stosunkowo dość płaskie, w części osiowej zbliżone do fo rm y ¡kuferkowej tak, że m ożna je zaliczyć do p lak an ty k lin (fig. 3).

S krzydła m ają co najm n iej częściowo form ę dość p łask ich flek su r. N a rów noleżniku R adom ska k u SE osie ich szybko się obniżają, zan ik ają flek - sury, an ty k lin y rozpłaszczają się 'ulegając sinusoidalnej dew iacji, by dalej ku SE stopniowo zaniknąć lufo jak an ty k lin a Chełm a ponow nie zwiększyć am plitudę przechodząc w antykliinę D obrom ierza. Dalszą ich cechą w spól­

ną ijest w ystępow anie in w e rsji stru k tu ra ln e j w ich niższych p ię tra ch w w arstw ach dolnom ezozoicznych, k tó re tw orzą synkliny. S trefy in w ersji najw yraźniej zaznaczają się pod południowo-zachodniimi skrzydłam i a n ­ tyklin. Cechą ich jest rów nież bardzo silne zdyslokow anie w arstw . J u r a j­

skie skały w antyklinie C hełm a m ają upady pom ierzone w w ierceniach w ioh osiowej części 8— 10° (A. T o k a r s k i l.c.). N atom iast n a w ychod­

niach A. Ł u n i e w s k i pom ierzył upady 22—30°. Odpowiednio n a w y ­ chodniach na skrzydłach an ty k lin y Sm otryszew a 25—37°. K ajp er w w ier­

ceniach G ranice i Rzejowice w c en tru m an ty k lin y Chełm a w ykazuje licz­

ne pow ierzchnie ślizgów, zmięcia tektoniczne, upady zm ienne od 0 do 20°, w yjątkow o 40° (A. T o k a r s k i , l.c., str. 816—817). Dowodzi to w edług niego złuźnienia „górnego sztywnego p ię tra , to znaczy w seriach sięga­

jących od k im ery d u p o lias...” ponad plastycznym i iłam i k a jp ru . W ynika z tego, że k o m p eten tn a suita ju rajsk o -k red o w a spoczywa na d ysharm o- nijnie naruszonej co najm niej w p a rtia c h ilasty ch kafjiprowych suicie tr ia ­ sowej. Można tu więc mówić o p iętra ch tektonicznych m łodo- i staro k im e- ryjskim , odm iennych stru k tu ra ln ie . Niezgodność m a tu ch a ra k te r w tórny, pow stały podczas ruchów laram ijskich.

Po północno-wschodniej stronie w ystępuje wszędzie na skrzydłach antyklin uskok odwrócony, którego am plituda dochodzi do kilkuset m e­

trów . Płaszczyzna uskokowa jest nachylona ku SW z odchyleniem od pionu kilkunasto- lub kilkudziesięciostopniowym .

Osady rety ku, a głównie k ajp ru m ają w południowo-zachodnich czę­

ściach antyklin w yjątkow o duże miąższości, sięgające w sum ie około 1000 m, m aleją one w yraźnie w kierunku skrzydła północno-wschodniego.

Podobnie zachowują się i w arstw y jury. W ażnymi elem entam i w głębnym i są mało jeszcze zbadane, stw ierdzone na drodze sejsmicznej w ielkie uskoki, położone pod skrzydłam i południowo-zachodnim i i równoległe do nich.

Zrzucają one skrzydła SW i prawdopodobnie są uskokam i odwróconymi.

Są więc m arginalnym i uskokam i basenu sedym entacyjnego. Z nim i zwią­

zane są na powierzchni fleksury SW skrzydła antyklin Sm otryszewa i Chełma.

H istoria pow stania antyfelin wiąże się z istnieniem lin eam eń tu Po­

z n a ń — Rzeszów, który będzie później szczegółowo zdefiniowany. Począt­

kow e ruchy epejrogeniczne form ujące basen przegłębienia 1 perykratonicz- nego spowodowały w obrębie jego strefy brzeżnej, w tym przy p ad k u li- neam entu Poznań — Rzeszów, pow stanie uskoków zrzucających skrzydła NE i w yw ołujących wzmożoną sedym entację w strefach przyuskokow ych.

N astępnie w fazach laram ijskich nastąpiło odwrócenie k ierunku ruchów i skrzydła zrzucone zostały dźwignięte. W ywołane to było pojaw ieniem się w ektora horyzontalnego — kom presją przegłębienia perykratonicznego.

Stąd w k ierunku centrum basenu nastąpiło niew ielkie nasunięcie, a w łaści­

wie uskok odwrócony na skrzydle NE antyklin. S tru k tu ry om awiane są więc synsedym entacyjnym i plakantyklinam i.

Istnieje duża analogia m iędzy tym i antyklinam i i antyklinam i pow sta­

łym i na przeciw nym brzegu przegłębienia perykratonicznego na rowach tektonicznych kim eryjskich okolic Płońska, Żurom ina i W arszawy.

Ciąg antyklinalny z kulm inacją brachy an ty kliny Chełm a posiada na­

stępną kulm inację, Ibrachyanityklinę D obrom ierza o k ie ru n k u WNW-ESE.

A ntyklinę tę przecina przez środek uskok odw rócony, zrzucający stronę północną i położony ściśle i w łączności z (uskokiem odw róconym skrzydła NE antykliny Chełma.

A ntyklina Sm otryszewa przedłuża się ku NW w antyklinę Łękińską, k tó ra m a najw iększą am plitudę w części położonej n a zaichód od K am ień­

ska. O dsłania się tam w jej osi lias. Ma o n a budow ę s tru k tu ra ln ą analo­

giczną do wyżej opisanych. Skrzydło SW co najimniej w części południo­

w ej m a c h a ra k te r fleksury. Na skrzydle NE zaznacza się w yraźnie po­

dłużny uskok odwrócony.

Do ciągu antyklinalnego Sm otryszew a — Łękińska należą dalej na pół­

nocny zachód położone fałd y Szczercowa i Dąibrowy Rusieckiej. Leżą ijuż one ściśle w obrębie lineam entu Poznań — Rzeszów, który na NW od Łękińska obrzeża od południowego zachodu nieckę łódzką. W skład jego wchodzą od strony m onokliny dwie duże dyslokacje o k ierunku NW-SE tw orzące rów tektoniczny oraz od strony synklinorium antykliny Dąbrowy Rusieckiej i Szczercowa, które są silnie zuskokowane i być może stanow ią półzręby 2. Dzieli je n iew yraźna synklina. N atom iast bardzo dobrze za­

akcentow ana synklina B rudńic oddziela an ty k lin ę Szczercowa od Łę­

kińska.

A ntyklina Chełma przedłuża się ku NW mniej w yraźnie. Na jej osi pod K am ieńskiem jest niew ielka brachyantyklina o małej am plitudzie i kie­

ru n k u NNW-SSE. Leży ona w elewacji znajdującej się na wschód od K a­

mieńska, odznaczającej się brachyanty klinam i o różnych kierunkach osi.

Szczególnie w yraźnie zarysow uje się to w przedłużeniu an ty k lin y Beł­

chatowa, która w kraczając w obszar elew acji radom skowskiej rozszerza się ogromnie i rozpłaszcza. Na jej rozległym szczycie m ożna wyróżnić liczne, różnokierunkoiwe brachyantyklinalne kulm inacje. Dalej k u SE w kierunku Przedborza, jak się zdaje, stru k tu ra ta posiada dw ie w yraźne kulm inacje: an ty k lin y Kailinek i Zaostrow a, .przedzielone sy n k lin ą Bąko­

wej Góry. Stanow ią one jed n ak tylko rozczłonkow anie przedłużenia a n ty ­ k lin y Bełchatow a, gdyż ich w zajem ne am plitudy są m ałe, a otaczające je

1 „przegłębienie” — termin używany w innym znaczeniu w (geologii glacjalnej.

2 Półzręb — antyklina, której jedno skrzydło jest obcięte uskokiem.

— 175 —

synkliny Grocholic — K raszew ic i P iotrkow a — Sm ykow a są stosunkow o głębokie.

Ja k w ynika z przedstawionego obrazu, ogólny kierunek fałdów. NW-SE ulega trzykrotnie dew iacji w k ieru n k u WNW-ESE w trzech strefach na równoleżniku Dobromierza, Ligoty W ielkiej i row u mioceńskiego bełcha- towskiego. F ak t ten jest ¡wywołany krzyżow aniem się k ie ru n k u laram i j- skiego NW-SE z bajkalskim '(świętokrzyskim) WNW-ESE. Bardzo w yraźnie ten ostatni kierunek przejaw ia się w stru k tu rze m egaantykliny Radoszyc.

Silnie zdyslokowana strefa Dobrom ierza leży w przedłużeniu ESE dyslo­

kacji w arunkującej dew iację antykliny Oblęgorka. S trefa Ligoty W ielkiej zaznaczająca się w yraźnie na elewacji radom skowskiej reje stru je pod Przedborzem dewiację antykliny Policzka przy jej przejściu w antyklinę Kalinek, a dalej dew iację synkliny Czermna — Lipy i otaczających je an­

tyklin. Trzecia strefa row u Bełchatowa m a w przedłużeniu w obrębie m ega­

antykliny Radoszyc antyklinę Żarnowa, a nad Pilicą m a przesunięcie osi między antyklinam i Podlasia i Sulejowa.

Trzeciorzędowy rów bełchatowski, odkryty w ierceniam i G órnictw a Naftowego i zbadany przez E. C i u k a, został ostatnio opisany szczegó­

łowo w wyżej cytowanych pracach (A. B ł a s z k i e w i c z i inni, 1968, S. B i e r n a t , 1968). Ma on przebieg równoleżnikowy i przypada na strefę, która w yraźnie ogranicza od północy elewację tektoniczną radom skowską.

G łównym i dyslokacjam i są uskoki rów noleżnikow e i być może uskoki o kierunku NE-iSW. Ich przebieg nie został dotychczas ściśle sprecyzow any prócz uskoku ograniczającego rów od południa. Granica północna m iejsca­

mi nie m a prawdopodobnie charakteru uskokowego, ale jest związana z n a­

chyleniem pow ierzchni podkenozoicznej ku południowi. Geneza row u nie jest całkowicie jasna. Z pewnością wiąże się on z analogicznymi row am i na m onoklinie przedsudeckiej.

Rów został ściśle przebadany bardzo licznym i w ierceniam i (A. B ł a s z ­ k i e w i c z i inni, 1968; S. B i e r n a t , 1968). Można było na ich podstawie narysow ać dokładną m apę geologiczną podkenozoiczną. W ynika z niej, że rów jest młodszy od fałdów, które w całości pow stały w fazie laram ijskiej.

K reda górna jest zgodnie na ogół ułożona na jurze. Niewielkie niezgodno­

ści m iędzy nim i stwierdzone w w ierceniach jak również liczne uskoki po­

w stałe m iędzy kim erydem i allbem dow odzą słabych przejaw ów ruchów młodokim eryjskich. W yraźniejsze są ruchy starokim eryjskie, które zazna­

czają się bardzo licznym i dyslokacjam i uskokowymi niezgodnie p rzykry­

tym i przez w arstw y jurajskie. Były również i dyslokacje w fazie p alaty- nackiej. N iektóre z nich można odnieść naw et do ruchów dysjunktyw nych asturyjskich.

Elewacja radom skowska jest w całości stru k tu rą poligeniczną inw er- syjną. Pow stałą na skrzyżowaniu lineam entu Poznań — Rzeszów ze strefą brzegową m asyw u małopolskiego. Inw ersja dyslokacji lineam entu zaszła w czasie epoki alpejskiej spowodowała dźwignięcie stru k tu ry elewacji ra- dom skow skiej; dźwignięcie to wygasło ku północy na linii row u bełcha- towskiego. Rozczłonkowanie na pojedyncze antykliny w iąże się z faktem niezgodności k ierunku samego lineam entu i tw orzących go uskoków, które można traktow ać jako ułożone kulisowo.

Lineam ent Poznań — Rzeszów jest elem entem tektonicznym przecina­

jącym w dwóch m iejscach synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie.

Na północy w yznaczają go antykliny Człopy i Szamotuł. Sięga on na NW od Poznania do Kalisza Pomorskiego. Między Poznaniem i Radomskiem biegnie on kraw ędzią niecki łódzkiej, która w podłożu m a brzeg orogenu

— 177 —

w aryscyjskiego. Od Radomska w kracza w obszar m asyw u małopolskiego, przecina synklinorium i biegnie do K arpat ściśle południowo-zachodnim brzegiem antyklinorium środkowopolskiego. Tworzy tu strefę osłabienia tektonicznego o tendencjach do zapadania, czego dowodzi zachowanie w niej osadów cechsztynu (P. K a r n k o w s k i , S. O ł t u s z y k , 1968; H. J u r ­ k i e w i c z , 1970) oraz liasu (K. P a w ł o w s k a , 1962).

Odcinek lineam entu Radomsko — Rzeszów stanow i granicę silnej sub- sydencji mezozoicznej antyklinorium świętokrzyskiego i dolnego Sanu. Na tym odcinku zaznaczyła się najsilniej in w ersja tektoniczna w fazie la ra - m ijskiej. P rzejaw iła się ona k o m p resją i w ytw orzeniem w jego strefie fałdów i licznych uskoków odwróconych i miejscami, jak na przykład pod Chęcinami, nasunięć. K ierunek w ergencji był z reguły prostopadły do line­

am entu i skierow any w stronę bloku obniżonego, a więc pod Chęcinami ku SW, a na elewacji Radom ska ku NE. Zm iana miąższości osadów w kie­

ru n k u poprzecznym do rozciągłości może czasem powodować pozorną w er- gencję fałdów, na co w skazują R. D a d l e z i S. M a r e k (1969). W tym przypadku na elewacji Radomska jest to w ergencja rzeczywista, gdyż kie­

runek zm ian miąższości jest odwrotny, niż podają wyżej w ym ienieni autorzy.

Dodać należy, że osłabienie tektoniczne strefy lineam entu zaznaczyło się w przebudowie polaraimijskiej podczas form ow ania się row u przed- górskiego K arpat. Facja molasowa iłów krakow ieckich w kracza wzdłuż tej strefy daleko ku NW sięgając daleko poza Chm ielnik (J. C z a r n o c k i , 1932, 1947). Tworzy się wówczas na niej rów tektoniczny nazw any przez J. C z a r n o c k i e g o zapadliskiem połanieckim.

In sty tu t Geologiczny, K a te d r a Geologii

U n iw e r s y te tu W arsza w sk ieg o

W YKAZ LITERATURY REFERENCES

B i e r n a t S. (1968), Problemy tektoniki i morfologii stropu mezozoiku między B eł­

chatowem a Działoszynem. K w a r t, geol., 12, 2. Warszawa.

B ł a s z k i e w i c z A., C i e ś l i ń i s k i S., D ą b r o w s k a Z., K a r c z e w s k i L., K o p i k J . , M a l i n o w s k a L. (1968), Zarys stratygrafii i tektoniki południowej części niecki łódzkiej. K w a r t, geol., 12, 2. Warszawa.

C z a r n o c k i J. (1932), H elwet i w ęgiel brunatny tegoż wieku w okolicach Koryt­

nicy i Chomen/towa. Posiedź, nauk. P aństw . Inst. Geol., 32. Warszawa.

C z a r n o c k i J. (1947), Przewodnik X X Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicz­

nego w Górach Świętokrzyskich w roku 1947. Rocz. Pol. Tow. Geol., 17. Kraków.

J u r k i e w i c z H. (1970), Rozwój litologiczny cechsztynu w zachodniej części niecki nidziańskiej. K w a r t, geol., 14, 1. Warszawa.

K a r n k o w s k i P., O ł t u s z y k S. (1968), Atlas geologiczny przedgórza Karpat Polskich. Inst. Geol. Warszawa.

K o z e r a A., M r o z e k K. (1962), Pogląd na budowę geologiczną strefy dużych gra­

dientów siły ciężkości w obszarze położonym na NW od Radomska. Przegl. geol., 10, 1. Warszawa.

L e w i ń s k i J. (1908), Pasmo przedborskie. Rozpr. Pol. A k a d . Urn., A., 48. Kraków.

L u n i e w s k i A. (1947), Zarys geologii okolic Radomska. Biul. Pań stw . Inst. Geol., 38. Warszawa.

12 R ocznik G eologiczny Tom XLI

M i c h a l s k i A. (1883), Badania geologiczne dokonane w 1883 roku w północno- -zachodniej części guberni radomskiej i ¡kieleckiej. Pam. fizjogr. 4.

M r o z e k K. (1960), Pogląd na budowę południowej części synklinorium w świetle badań sejsmicznych i materiałów grawimetrycznych. Geof. poszuk. i kopalń. 1—3

(37—39). Kraków.

P a w ł o w s k a K. (1962), Retyk i lias południowego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich.

K w a r t, geol., 6, 3. Warszawa.

P o ż a r y s k i W. (1956), Podział strukturalno-geologiczny Polski jako podstawa ba­

dań. Przegl. geol., 6. Warszawa.

P o ż a r y s k i W. (1963), Jednostki geologiczne Polski. Przegl. geol., 1. Warszawa.

P o ż a r y s k i W. (1964), Zarys tektoniki paleozoiku i mezozoiku Niżu Polskiego.

K w a r t, geol., 8, 1. Warszawa.

P o ż a r y s k i W. (1966), Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Inst. Geol. Warszawa.

P o ż a r y s k i W. (1968), Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. Przegl. geol., 2. Waszawa.

P o ż a r y s k i W., T o m c z y k H. (1968), Assyntian Orogen in South-East Poland.

Biul. Inst. Geol., 237. Warszawa.

P o ż a r y s k i W., T o m c z y k H. (1969), Schemat pionowego podziału tektonicznego Polski w: Z ibadań tektonicznych w Polsce. Biul. Inst. Geol., 239. Warszawa.

S a m s o n o w i c z J. (19(37), Sprawozdanie z badań geologicznych na krawędzi niecki kredowej łódzkiej. Posiedź, nauk. P ań stw . Inst. Geol., 48. Warszawa.

S a m s o n o w i c z J. (1948), O utworach kredowych w wierceniach Łodzi i budowie niecki łódzkiej. Biul. P ań stw . Inst. Geol., 50. Warszawa.

S i e m i r a d z k i J. (1909), Geologia ziem polskich. II. Formacje młodsze (kreda — dyluwium). Lwów.

S w i d z i ń s k i H. (1932), Sprawozdanie z badań geologicznych nad jurą górną, w y­

konanych w r. 1931 na arkuszu Przedbórz i Radomsko. Posiedź, nauk. Państw.

Inst. Geol., 32. Warszawa.

S w i d z i ń s k i H. (1935), Szkic geologiczny okolic Przedborza nad Pilicą. Spraw.

Państw . Inst. Geol., 41. Warszawa.

T o k a r s k i A. (1958), O typach struktur wału metakarpackiego. K w a r t, geol., 2, 4.

Warszawa.

SUMMARY

The tectonic depression bordering from the south w est the C entral Poland A nticlinorium is traversed by two elevations w hich divide it into th ree basins. One of these elevations, called the Radomsko elevation, is a Laram ian stru ctu re form ed on the edge of th e Late Baikalian m assif of Southern Poland. South of the Radomsko elevation the depressed syn- clinorial stru ctu re is lying entirely over this massif. The Alpine tectonic complex form ing the elevation is relatively th in and the stratigraphie sequence is broken by num erous lacunes. The Radomsko elevation is bordered fro m the south (by a second^order elem ent of th e synclinorium

— the Włoszczowa synclinal basin, w hich lies on the m arginal, depressed p art of the Southern Poland massif, /where a thick Palaeozoic succession has been preserved.

The Radomsko elevation consists of num erous folds w ith low er stages of the U pper Jurassic exposed in th e cores. These folds, striking NW-SE, do not penetrate into the Włoszczowa syncline in the south. Tow ards the north they disappear a t the boundary of th e Miocene graben of Bełchatów

— 179 —

w hich strikes E-W. Prolongations of these folds w ith m uch reduced am pli­

tudes are present w ithin the Łódź synclinal basin.

W ithin the elevations, th e block of Radomsko situated in its south­

w estern p a rt and bordered by faults is characterized by the presence of a not folded and relatively thin sedim entary cover of P erm ian and Meso­

zoic age. The equivalent form ations, especially th e Triassic are m uch thicker in the n orthern and eastern p art of the Radomsko elevation. This indicates, th a t the folding affected the m argin of th e deep p a rt of the P e r mo- Mesozoic sedim entary basin. The u p lift and fau ltin g of the area of the elevation was due to L aram ian compression w hich affected large areas of the m argin of the East-European platform . A stru ctu ral discon- form ity in the anticlines is present in the K euper developped as plastic clays.

The sedim entary boundary crossing the Radomsko elevation is related to the great dislocation zone called here the Poznań — Rzeszów lineam ent, w hich is striking NW-SE. This lineam ent cut obliquely th e structures of the Palaeozoic basem ent of C entral and S outhern Poland. It controlled th e sedim entation in P erm ian and Mesozoic times, and form ed a mobile zone d u rin g the L aram ian m ovem ents.

Geological Institute

and D ep a rtm en t of Geology W a rsa w U n iversity

tra n sla ted by R. Unrug