R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m (V o lu m e ) X L I I — 1972 Z e s z y t (F a s c ic u le ) 1 K r a k ó w 1872
K A Z I M I E R Z S Z C Z E P A N E K i
STANOWISKA FLOR CZWARTORZĘDOWYCH Z OBSZARU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
(i fig.)
Localities of Quaternary Floras in the Holy Cross Mts.
(1 Fig.)
Z obszaru szeroko pojętego' regionu świętokrzyskiego, ograniczonego na wschodzie Wisłą, na -zachodząc Pilicą, znanych jest około 24 stanowisk kopalnych flor czwartorzędowych, w różnym stopniu zbadanych metodami paleobotanicznymi. Osady organogeniczne w utworach czwartorzędowych Gór Świętokrzyskich opisywali już J. C z a r n o c k i i J. S a m s o n o w i c z (1915). Badania paleobotaniczne na tym obszarze zapoczątkowała A. K o z ł o w s k a (1923) opisaniem flory z Rakowa. Następnie ukazują się publikacje z wynikami badań paleobotanicznych J. L i l p o p a (1925, 1930), B. S z a f r a n a (1925), T. T r e l i (1930, 1932), W. S z a f e r a , J. T r e l i i M. Z i e m b i a n k i (1931), M. S o b o l e w s k i e j (1952, 1956), M. G o ł ą b o w e j (W. P o ż a r y s k i 1955), A. S r o d o n i a i M. G o ł ą- b o w e j (1956), M. W ą s a (1956), I. J u r k i e w i e ż o w e j i K. Ma - m a k o w e j (1960), K. S z c z e p a n k a (1960, 1961, 1965, 1968, 1971) i S. T o ł p y (1961). Uzyskane wyniki badań szczegółowych posłużyły na
stępnie do syntetycznych rozważań nad zagadnieniami czwartorzędu Polski.
Od samego niemal początku badania paleobotaniczne w regionie święto
krzyskim prowadzone były we współpracy i z inspiracji geologów i geomor
fologów, dotyczy to zwłaszcza stanowisk flor plejstoceńskich. Uzyskane rezultaty dowodzą, że na interesującym nas obszarze zostały rozpoznane osady organogeniczne ewentualnie mineralne zawierające szczątki roślinne od interglacjału mazowieckiego aż po holocen (por. fig. 1). Z obrazu roz- mieszczeniia stanowisk wynika, że flory starszego interglacjału, tj. mazo
wieckiego zgrupowane są nad Pilicą na zachodnim i północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, natomiast stanowiska flor interglacjału eemskiego zlokalizowane są bliżej centralnych części obszaru. Podobnie rozmieszczone są stanowiska zbadanych flor holoceńskich. Stwierdzone w obszarze świętokrzyskim osady interglacjalne odznaczają się następują
cymi cechami o istotnym znaczeniu stratygraficznym, a mianowicie: osady interglacjału mazowieckiego występują między dwoma glinami moreno
wymi, tj. gliną morenową zlodowacenia krakowskiego i środkowopolskiego, a osady interglacjału eemskiego nie posiadają przykrycia morenowego.
W dotychczasowych badaniach osadów interglacjalnych metodami pa- lynologicznymi nie natrafiano na większe trudności przy oznaczaniu ich wieku, pomimo że na niektórych stanowiskach próby były pobrane w zbyt
1 K raków , ul. Lubicz 46. Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Fig. 1. Stanowiska flor czwartorzędowych. 1 — flory glacjalne; 2 — flory initer- glacjału m azowieckiego; 3 — flory interglacjału eemskiego; 4 — flory późno glacjalne;
5 — flory holoceńskie
Fig. 1. Localities of Quaternary floras. 1 — Glacial floras; 2 — M azovian Interglacial floras; 3 — Eemian Interglacial floras; 4 — Late-glacial floras; 5 — Holocene floras
dużych odstępach. Diagramy pyłkowe obu młodszych interglacjałów, o ile obejmują choćby tylko fragment optimum klimatycznego rozwoju roślin
ności, wykazują dostatecznie pewne cechy diagnostyczne, dające podstawę do datowania. Trudności wyłaniają się dopiero w przypadkach, gdy badane osady nie obejmują faz optymalnych, oraz przy ocenie stratygraficznej flor glacjalnych.
I N T E R G L A C J A Ł M A Z O W IE C K I
Osady organogeniczne interglacjału mazowieckiego zbadane zostały na czterech następujących stanowiskach; Barkowice Mokre (J. L i l p o p , E. P a s s e n d o r f e r , 1925; M. S o b o l e w s k a . 1952), Olszewice (E.
P a s s e n d o r f e r , J. L i l p o p , J. T r e l a , 1930; J. T r e l a 1932; M. S o b o l e w s k a 1956), Sewerynów (I. J u r k i e w i c z o w a, K. M a m a- k o w a, 1960) i Witaszyn (E. C i u k , E. R ü h l e , 1952).
Diagramy pyłkowe z trzech pierwszych stanowisk obejmują optymal
ne okresy klimatyczne rozwoju roślinności, natomiast stanowisko w Wi- taszyniie ma zachowany tylko okres schyłkowy, pooptymalny i jego dato
wanie oparte jest przede wszystkim na przesłankach geologicznych.
— 159 —
Najpełniejszą sukcesję roślinnnośoi można prześledzić w profilu z Barko wic Mokrych od klimatu zimnego, subarktycznego z panującymi w diagramie brzozą i sosną poprzez dwa okresy pełnego rozwoju interglacjalnych lasów do okresu nawrotu 'klimatu subarktycznego, w którym znów najpierw sosna, a potem brzoza są głównymi składnikami spektrów pyłkowych.
Odmienną interpretację diagramów pyłkowych znad Pilicy zapropo
nował Z. R ó ż y c k i (1961, 1967), który uważa, że profile z Olszewic, Barkowic Mokrych i Witaszyna reprezentują okresy sedymentacji organo- genicznej w przerwach między akumulacją serii aluwialnych. Chociaż więc reprezentują ten sam interglacjał mazowiecki, przedstawiają różnowiekowe jego okresy. W interpretacji R ó ż y c k i e g o (l.c.) profile te obrazują pooptymalne okresy leśne tego interglacjału. Z paleobotanicznego punktu widzenia interpretacja diagramów pyłkowych z Barkowic Mokrych, Olsze
wic i Witaszyna przedstawiona przez Różyckiego budzi wątpliwości któ
rym wyraz dał A. Ś r o d o ń (1962) wykazując, że przyjęte kryteria paleo- botaniczne dla zróżnicowania flor tego interglacjału nie są wystarcza
jąco ścisłe.
IN T E R G L A C J A Ł E E M S K I
Stanowiska flor interglacjału eemskiego z Bedlna (W. S z a f e r , J . T r e - 1 a, M. Z i e m b i a n k a, 1931; A. S r o d o ń, M. G o ł ą b o w a, 1956) oraz Sławna (S. T o ł p a, 1961) są w pełni reprezentatywne dla rozważań nad sukcesją roślinności ostatniego interglacjału. Dwa pozostałe stanowiska z florami tego wieku, tj. Styków (M. Wą s , 1956; A. ¡5 r o d o ń, 1960) i Niekłań (M. W ą s — wiad. ustna) nie były dokładniej badane.
Pozycja stratygraficzna dwóch pierwszych stanowisk nie budzi wątpli
wości. Diagram pyłkowy z Bedlna odzwierciedla niemal pełną sukcesję roślinności od. schyłku zlodowacenia środkowopolskiego, tj. od zbiorowisk roślinności tundry glacjalnej poprzez subarktyczne lasy sosnowo-brzozowe i mieszane lasy liściaste z panującymi dębem i leszczyną, a następnie mie
szane lasy grabowo-lipowe ze świerkiem i jodłą, do nawrotu subarktycz- nych zbiorowisk leśnych jodłowo-świerkowych z modrzewiem i sosnowo- -brzozowych z modrzewiem i świerkiem po peryglacjalną tundrę krzewin- kową. Diagram pyłkowy ze Sławna obejmuje młodszą część interglacjału eemskiego, począwszy od okresu lasów grabowo-lipowych do peryglacjalnej tundry parkowej ostatniego zlodowacenia. Szczegółowe opracowanie paleo- botaniczne osadów tego stanowiska pozwoliło na wypowiedzenie się w spra
wie przebiegu granicy między interglaciałem eemskim a glaciałem bał
tyckim (A. Ś r o d o ń 1967).
H O L O C E N
Kopalne flory późnoglacjalne i holoceńskie zostały zbadane na interesu
jącym nas obszarze w największej liczbie stanowisk (A. K o z ł o w s k a , 1923; E. R ü h l e , 1952; B. S z a f r a n , 1925; A. K l u z e k ó w n a , 1937;
W. P o ż a r y s k i (diagram opracowany przez M. G o ł ą b o w ą) 1955;
K. S z c z e p a n e k , 1961, 1968, 1971; A. K r a u s , E. M y c i e l s k a- D o w g i a 11 o, K. S z c z e p a n e k , 1965).
O ile datowanie osadów holoceńskich na podstawie flor kopalnych nie powinno już dziś sprawiać większych trudności, to nie można tego powie
dzieć o osadach późnoglacjalnych. Znajomość flor schyłku ostatniego zlo
dowacenia z obszaru świętokrzyskiego jest dziś jeszcze bardzo nikła i opiera się tylko na spągowych wrarstwach torfowisk holoceńskich. Dwa stano
wiska z doliny Wisły, tj. Zawichost (W. P o ż a r y ski , 1955) i Piaseczno (A. K r a u s , E. M y c i e l s k a - D o w g i a ł ł o , K. S z c z e p a n e k , 1965) chociaż zdają się być późnoglacjalne, to ich pozycja stratygraficzna nie jest udokumentowana w sposób bezsporny. Osady organogeniczne z Za
wichostu, najbardziej obiecujące, zostały zbadane pod względem paleo- botanicznym w sposób mało dokładny na skutek zbyt rzadko pobranych prób. Stanowisko w kopalni siarki w Piasecznie, z którego badano tylko makroskopowe szczątki roślin, nie nadaje się do badań metodą analizy pyłkowej.
F L O R Y G L A C J A L N E
Flory glacjalne, poza stanowiskiem w Mokoszynie koto Sandomierza ( S z c z e p a n e k , 1960), są znane na obszarze świętokrzyskim w profilach obejmujących osady interglacjalne (Bedlno i Sławno). Stanowiska te jed
nak nie dostarczają podstaw do pełniejszej charakterystyki roślinności okresów glacjalnych. sąsiadujących z ostatnim interglacjałem. Często w y kazywane poziomy gleb kopalnych w obrębie osadów lessowych pomimo prób nie dostarczyły dotychczas przesłanek paleobotanicznych do ich da
towania.
Instytut Botaniki U J K ra k ó w
W Y K A Z L I T E R A T U R Y R E FE R E N C E S
C i u k E., R i i h l e E. (1952), D w a przekroje przez dolinę Pilicy pod Białobrzegam i (Tw o sections across the Pilica valley in the environs of Białobrzegi), Biul. Inst.
Geol. 68 :199— 274. W a rszaw a
C z a r n o c k i J., S a m s o n o w i c z J. (1915), Przyczynek do znajomości utw orów lodowcowych w e wschodniej części W yżyny Kielecko-Sandom ierskiej. Sprawozd.
Posiedź. Tow . Nauk. Warsz. Wydz. N a u k M a t .-P r z y r . V I I I 1 :45— 67.
<3 u r k i e w i c z o w a I., M a m a k ó w a K. (1960), Inter glacjał w Sew erynow ie koło Przedborza (Interglacial Sew erynów near Przedbórz), Biul. Inst. Geol. 150:71— 103.
W arszaw a.
K l u z e k ó w n a A. (1937), D iagram y pyłkow e torfow isk z Bolesławia, Goszkowic i z torfowiska W ielgie koło Iłży, w zbiorach IB. UJ.
K o z ł o w s k a A. (1923), Flora m iędzylodowcowa z pod Rakowa, Acta Soc. Bot. Pol.
I : 213— 232.
K r a u s s A., M y c i e l s k a - D o w g i a ł ł o E., S z c z e p a n e k K. (1965), Wstępne wyniki badań nad wiekiem osadów doliny W isły pod Tarnobrzegiem . Prz. Geol.
6 : 275— 280.
L i l p o p J., P a s s e n d o r f e r E. (1925), O utworach interglacjalnych pod Sulejo
wem nad Pilicą (The intergacial formations near Sulejów on the Pilica) Spraw.
Państw. Inst. Geol. 3. W arszaw a.
L i l p o p J. (1930), Flora utw orów międzylodowcowych w Olszewicach (The flora of the interglacial formations in Olszewice near Tomaszów), Spraw. K o m . Fizjogr. 64.
(1929) : 57— 75, K raków .
— 161 —
P a s s e n d o r f e r E. (1930), O utworach interglacjalnych w Olszewicach pod Tom a
szowem M azowieckim (The interglacial formations in Olszewice near Tomaszów in Central Poland), (1929) Spraw. K o m . Fizjgr. 64:49— 56. K raków .
P o ż a r y s k i W . (1955), Osady rzeczne w przełom ie W isły przez W yżyny P ołud n io
we. Pr. Inst. Geol. : 1— 96, W arszaw a.
R ó ż y c k i S. Z. (1961), Substages of the Great Interglacial Stage. Prace o plejstocenie Polski Środkowej. VI. K ongres I N Q U A . K o m . Geol. P A N, W arszaw a.
R ó ż y c k i S. Z. (1967), Plejstocen Polski Środkowej. P W N : 251, W arszaw a.
S o b o l e w s k a M. (1952), Interglacjał w Barkowicach Mokrych pod Sulejow em (Interglacial of B arkow ice M okre near Sulejów),, Biul. Państw. Inst. Geol.
66 : 245— 284, W arszaw a.
S o b o l e w s k a M. (1956); W yniki analizy pyłkow ej osadów interglacjalnych z Olsze- w ic (Pollen analysis of the interglacial deposits of Olszewice), Biul. Inst. Geol.
100 : 271— 289, W arszaw a.
S z a f e r W. , T r e l a J., Z i e m b i a n k a M. (1931), Flora interglacjalna z Bedlna koło Końskich (Die interglaziale Flora in Bedlno bei Końskie), Rocz. P o L T o w . Geol. 7 : 402— 414.
S z a f r a n B. (1925), Der B au u/nd das A lter des Mooses von P ak osław bei Iłża in Mittelpolen (B udow a i w iek torfowiska w Pakosław iu pod Iłżą), Bull. Acad. Pol., Ser. B : 751— 768, K raków .
S z c z e p a n e k K. (1960), F lora dryasow a z Mokoszyna koło Sandom ierza (D ryas- flora from Mokoszyn near Sandomierz), Biul. Inst. Geol. 150 :131— 137, W arszaw a.
S z c z e p a n e k K. (1961), Późnoglacjalna i hoioceńska historia roślinności G ór Ś w ię
tokrzyskich (The history of the late glacial and holocene vegetation of the Holy Cross Mountains), A c ta Paltaeobot. 2, 2. : 45, K raków .
S z c z e p a n e k K. (1968), K ras staszowski w świetle w yn ik ów wstępnych badań paleobotanicznych (The Staszów karst in the light of the results of prelim inary palaeobotanic studies) Folia Quater. 29 : 49— 57.
S z c z e p a n e k K. (1971). K ras staszowski w świetle badań paleobotanicznych (The Staszów karst in the light of palaeobotanical studies), A c ta Palaeobot. 12 2.:
63— 140, K rak ó w
S r o d o ń A., G o ł ą b o w a M. (1956), Plejstoceńska flora z Bedlna (Pleistocene flora of Bedlno - Central Poland), Biul. Inst. Geol. 100 : 7— 44, W arszaw a.
S r o d o r i A . (1960), Tabela stratygraficzna piej sto ceń skich flor Polski. Rocz. Pol.
Tow. Geol. t. 29, 4 : 299— 316. K raków .
S r o d o ń A . (1962), O niektórych zagadnieniach dotyczących paleobotaniki i straty
grafii czwartorzędu w Polsce. K w art. Geol. 6 : 679— 694.
S r o d o ń A. (1967), Stratygrafia późnego plejstocenu Polski niżowej na podstawie paleóbotainicznej, w studium 'zbiorowym pod redakcją R. G alona i J. Dylika.
P W N : 61— 71.
T o ł p a S. (1961), Flora interglacjalna ze S ław n a koło Radomia. Biul. Inst. Geol.
169.
T r e l a J. (1930), O utworach m iędzylodowcowych w Olszewicach pod Tom aszowem M azowieckim (The interglacial formations in Olszewice near Tom aszów in C en
tral Poland), (1929). Spraw. K o m . Fizjogr. 64:77— 86, K raków .
T r e l a J. (1932), O utworach m iędzylodowcowych w Olszewicach pod Tomaszowem Mazowieckim. A n aliza pyłkow a utw orów międzylodowcowych w Olszewicach.
Uzupełnienie (Pollenanalysis of the interglacial formations in Olszewice). Spraw.
K om . Fizjogr. P A U . 66 :89— 99, K raków .
W ą s M. (1956), N o w e stanowisko interglacjału i gliny zwałowej. Prz. geol. 4:328— 325.
S U M M A R Y
Palaeobotanical investigations of the Quaternary sediments containing fossil plant remains were started in the region of the Holy Cross Mts by A. K o z ł o w s k a in 1923. From then on results of palaeobotanical investi
gations carried out in 24 localities were published (fig. 1). The exact age could be determined only in profiles containing sediments representing the optimum periods of development of vegetation. In the other cases a proper determination of age was not possible.
Sediments of Masovian Interglacial were investigated in four localities distributed on the Pilica river. Pollen diagrams from three localities (Barkowice Mokre, Olszewice, and Sewerynów) comprise optimum periods of development of vegetation. In the locality at Witaszyn a post-optimum period was recorded only, and therefore the dating was based on geological data.
Localities containing plant remains of this Eemian Interglacial are distri
buted near to the central parts of the Holy Cross Mts and are not covered with morainic sediments. Fully representative here are pollen profiles from Bedlno' and Sławno. On the basis of few samples the Eemian Inter
glacial sediments were identified also at Styków and Niekłań.
Holocene represented above all bv peatbogs was investigated by pollen analysis method in many localities. It was found that only in a few cases the Late-Glacial sediments are present.
Glacial floras occur in the same localities where interglacial floras were stated.
Fossil soils, often occurring in the loess cover, proved as yet to be barren.
Jagellonian University institute of Botany, K r a k ó w
