O gruboklastycznym osadzie permskim w zachodnim obrzeżeniu niecki śródsudeckiej

UKD 552.51'123.1/.2:551.35.051:551.735/.736:561:581.33+551.24(438-14:234.57-15)

January SZAŁA!MACHA, Teresa GOREOKA, Zbigniew PARKA

o gruboklastycznym osadzie permskim w zachodnim

obrzeżeniu niecki śródsudeckiej

W zachodniej części !llliedkii. ŚI'6dsude'Clkiej (Sudety Zachod!ll~e) wySltępują stożki flu- wialne zbudowane z gruboklastycznych zlepieńców. Wiek tych stożków był określa­

ny jako dolnokal1'bońs~ (kuLm). Ostatn!i.e badania palinologiCl2lne wyloozały, że

przynajmniej część materiału 'Owych stożków jest wieku permskiegO. Fakt ten sygnalizuje istnieni~ intensywnych ruchów tektonicznych w karbonie dolnym i permie.

WSTĘP

Na pograniczu Sudetów Zachodnich

i Środkowych kontaktują

ze

sobą skały

metamorfieme

,osłony

granitu karkOIlioskiego i

skałyosaddwe

cie- oki

śródsudecldej.W edłtig

dotychczasowego

rożpoznania

geologicznego.

w zachodniej

części

niec!ki

śródsudookiej,bezpośredmo

na

skałach

meta- morfi, cznej okrywy granitu karkonoskiego

.zalegają

gruboklastyczne osady kulmu. Ku wschodowi

materiał

klastyczny ulega zdrobnieniu,

pojaWiają się

piaskowce i

zlepieńce. gó:mokalI'bońlSkie.

Na tych ostatnich, ,w rejonie Lubawki,

spoczywają 'zlepieńce

czerwonego.

spągowca. i

wylewy permskie.

Opracowanie nasze dotyczy

zlepieńców występujących

w rejonie

Pań­

skiej Góry. (fig. 1).

Osobliwością

tych

zlepieńców

jest ich

uławicenie.

O He w

całej

zachodniej

części

nieoki

śródsudeckiej łarwice zlepieńców

. nachylone

są

generalnie ku

południowemu

zachodowi, to na omawianym

tereni,ezapadają

ku

północnemu

wschodowi.

FaktteIl,świiadczy, że

istnia-

ły

co najmniej dwa

różne

okresy sedymentacji

zlepieńcóW

przedZielone

przerwą konieczną

dla ,reorganizacji kierunku transportu fluwialnego.

Stwierd:rone i zasygna1i2lOWane przez G. Berga (1940) czerwone za- barwienie

zlepieńców nasunęło podejr~ende,

re gÓl"ne ich partie z l"ej'onu Jarkowie

i

Opawy

mogą być

permskie, a nie

dolookarbońsld'e.

Dla wy_

l

jaśnienia

tego zagadnienia

zostały

przeprowadzone w latach 1957'-1958 przezT.

Górecką wstępne

badania pallirologiczne lepiszcza o zabarwieniu

Kwartalnik Geologiczny, t. 21, nr 4, 1977 r.

718 January Szałamacha, I:eresa Górecka, Zbigniew Parka

czerwonym ze

zlepieńców

z

Pańskiej

Góry.

Równocześnie

dla

kOlIltroI1

zbadano lepiszcze szarozielone ze

zlepieńców majdujących się ~ej

i na

,południowy

wschód od szczytu omawianego wmliesi.enia. Wyniki analizy pallnologicznej

sugerowały

permski okres formowania

się

zle-

pieńców

o czel'Wionym zabarwieniu

lępiszcza.

Po ukazamu

się w

1975 r. obszernej pracy A. K. Teimeyre'a, w kitórej

zlepieńce

z

Pańskiej

Góry

Z'CiStały

zalic2JOne do lrulmowych, autorzy

ni-

niejszego opracowania

postaIlOlWili sprawdzić

swoje wyniki

badań

sprzed lat. Powtórrone analizy pa!inologl.czne, które wykonali w 1976 r. T. Gó- recka i Z. PaTka,

potwierdziły

dane uzyskane poprzedmo.

Fig. 1. Badany obszar na tle. sąsiadujących

struktur geologicznych

Location of the area studied ' in relation to neighbouring geological uni:ts

I - masyw grani1;OlWy ~oszy; II - krystalin1k wscbodn1okiIU1kOllloski; m - metam.orfl!k kaczawski;

[\T - nIieoka śródsudeaka; 1 - 1.IIbWorY dJoil.nokarboń­

sld.e; 2 - utWlQlry permok:al'bońSk1e; 3 - utwory klredy; a - przYIP\lSIZC2lalna !Itrefa tektoniczna uskoku 9ródsud.eckiego; b - stw1erd:zxma 9trefa tekton1C7l1la ulikolku śródsudeckiego; c - badany 0IbSzar

I -'- Karkonosze granite massif; II - East-Karkono-

;;ze CIl"YStaliine mlllSlS<if; m, - K:aczawa metamorphic m'llSSif; IV - Cemtrał-Sudetic Bas:in; 1 - Lower O8r- boniferous roc.ks; 2 - Permo-Oaa."b<miferous rocIlm ; 3 - Qretaceous l'OOks; a - lnfeoced tectocn1c zooe 'of

Central~udetic faAll.t; b - recorded tectonlc zone ot Central-Sudetic fault; c - area studied

STOPIEŃ

,ROZPOZiNANIA ' BUDOWY

GEOLOGIC~NEJ

BADANEGO OBSZARU

Pierwsze

szczegółowe

dane na temat

zlepieńców

z zachodniej

CZę5Cl

niecki

śródsudeckiej ukazały się

w

objaśnieniach do' szczegółowej

mapy geologicznej G. Berga (1941). Autor t,en na podstawie .otoczaków

wydzielił między

Jarlro'wicaml, MisZlklowicami i

Opawą

5 rodzajów '(fig. 2)

zlepień­

ców i

stwierdził, 7;€ tworzą

one 2 poziomy urormOlWane w czaSie dinantu.

G. Berg

spostrzegł, że zlepieńce oałego

dolnego kulmu z

wyjątkiem

nie- których stropowych partii

połow'nych

na

,pół~

od Opawy

mają

lepiszcze zabarwiO!lle czerwono.

Następną informację dotyczącą zlepioeńców

na badanym obszarze znaj- dujemy w pracy C.

Żaka

(1958). Aut,or ten dzieli

zlepieńce

na dwie grupy iacjalne.

Do kulmu deltowego zalicza zlepieńce

kwarcowe, do kulmu flu- wialpego:

zlepieńce średnioziarniste,

gruboziarniste z blokami, oraz brek- cje podstawowe.

W sferze naszych

zainteresdWań

pozostaje

kulm

fluwialny, który

z uwagi na

podobieństwo materiału

klastycznego

został najsłabiej

zbada-

ny

zwłaszcza pod względem

stratygraficznym. C.

Żak

,(1958) jednak

pi~rwszy dostrzegł wyraźne zróżnicowanie

kiel'Wlbl nachylenia

ławic zlepieńców i stwierdził, że

podczas gdy

większość ławic zlepieńców

kul-

o

gru'boklastycznym osadzie permskim

Fig. 2. Obszar 'występowania czerwono zabarwionego le- piszcza zlepieńców (1) w rejon~e Pańskiej Góry i są'Sia­

dujących z nią obszarów na tle podzfału zlepieńców we-

dług G. Berga ('19411)

The zone of occurrence of reddish cement of conglomerates (1) in the Pańska Góra area and its neighbourhood on the back:ground uf G. Berg (1941) subdivision of conglomerates

I - ^Skały metamorfiCZl!le 0Ikirywy granitu karlronoskiego; II - gru- boIklastyczne, poJigenliCl'lllle zlepieńce z blpkami iJ.a'St;ymi y m -

zlepieńce gruboklastyczne częściowo z otoczakami wapieni; IV - ławtce zlepieńców z s:mrogba,zami i łuplk:ami :iili!l!Stymi; V - zle- pteńce g.r:ubokllasty,czne z szarogłazami i łu(pkami ilastymi; VI - zlep1!eńce g,rubolklastycxne z włdadkami SZ'IITogłJa;zów ' I - meflam~hic 1'OCIk!s ot KalI'kCl'IlOS'Ze granite oover; II - coa,rse- -ola.stic połygenic COIllglomerates wllth c:lay shałes; m - coarse- -al:astIc congIo.meraroes' with llmestone pebbles in some places;

IV - layem oi conglomerates wlJth greY'w-ackes and clay shales ; V - coarile-<elastic oonglomerSltes with gTeywaokes and cl:ay shałes;

VI - coarse-claJstic conglomerates with greywacke intercalations

719

mu fluwi,alnego Wyikazuje kierunek upadu 110---"140/30-35°, to pod

Opa-

wą i

JaT'lrowicami

część

z nich zapada na

ogół 50/40~60o.

To

ważne spostrzeżenie

badacz ten

tłumaczy

odchyleniami pomiarów

wywołanymi lokalną tektlOil,iką

lub "przeoczonym

prWtątnym wa~twowanie'rn".

J.

Szałamacha

(1961)

stwierdził

,natomiast,

^że

zmiany

kierUlIlku uławi­

cenia kulmu nie

mogą być

erektem ani lokalnej tektoniik!i, ani

tęż

prze- oczeniem

przekątności

w:arsltwowani' a. Z bard2lO licZlIlych pomiarów

uła­

wiceru.a dokonanych w rejonie

Pańskiej

Góry

wywnioslrował,

:he zja- wisko to

jest

zbyt masowe by

mogło ,być

przypadkowe. Jest to

więc

pra-

widł,owość wywołana zmianą

kierun!ku sedymentacji

i różnicą

czasu · depozycji. Na fig. 3

21ostały:

schematycznie

zakreślone

.obSzary o

Zmienio-

nym kierunku

uławicenia

kulmu, które

obejmują ZIIlaCZlIlą poła,ć

terenu .

. C.

Żak

(1958) zajmuje

także

stanowisko

~

sprawie za:barwi,e'nia lepisz-

cza

zlepieńców.

Twierdzi on,

że zlepieńce są

lokalnie

^płyt1ko

impregIllOWa-

720

January Szałamacha, Teresa Górecka, Zbigniew Parka

ne hematytem i

że

proces ten

postępuje także wzdłuż

szczelin

i spękań.

Jego zdaniem najsilniej przepojone hematytem

są

brekcje podstawowe.

W utworach tych infiltracja roztworów

żelaza

wnika

głębokio

w

podłoże

skalne, lecz w partiach bardziiej zbitych, masywnych nie przekracza kilku centymetrÓW'

w. głąb skały

lub w jej okruchy.

.

.

al

I& ftlz

~3 I ... ..>-4

Fig. 3. Rozmieszczenie jednostek litostra- tygraficznych na badanym obszarze Distribution of lithostratigraphic uni:ts in the area studied

1 - kierullliki u18lWl.cenia; 2 - kierunki folia- cji; 3 - uskoki stwierdzone; 4 - strefa na-

sunięcia; 5 - uskok; 6 - se~ymentacyjne gra- nice jednostek litostratygrafIcznych: I - )ed7 nostka Leszczyńca, II - utwory osadowe rueckl śródsudeckiej, III -- wulkanity permokarboń­

skie

1 - directions of bedding; 2 - directions of foliation; 3 - recordedfaults; 4 - overt- hrust zone; 5 - fault; 6 - se~imentary bound- aries of lithostratigraphlc uruts: I - Leszczy- niee unit, II - sedimentary deposits o~ Cen- tral-Sudetic Basin, III - Permo--Carboniferous volcanics

W 1975 r.

A.

K. Teisseyre

opublikował monograficzną rozpr~wę ~

temat sed.ylnent'Ologii

i

paleogeOgrafii starszeg'O kulmu zachoo'Il1eJ

CzęSC1

niecki

śróds\ldeC'ldej~ Piraca

ta swoim zasięgiem 'Obejmuje .r~wmeż obszar

położony między

Jal'kowicami i

Opawą,

na którym wyrózmlO'no:

1. Kulm ze Szczawna - wizen .górny;

2. Kulm z. Lubomina - wizen

środkowy

- zbudowany z: a - brekcji, b -

słabo

obtoczonych

zlepieńców

drobnoziarnistych z

przejściami

do brekcji i c -:-

mułowców, su'bszarogłazów

i

zlepieńców

drobnoziarnistych

wyznaczających

granice cykloOtemów;

3. Kulm ze Starych Bogaczowic - wizen dolny - zbudowany z: a -

śr.ednioziarnistych zlepieńców

z blokami

przechodzących

w brekcje

'i

b - brekcji .

.

Podział

ten oparty na

wynikach

studiów sedymentologicznych i

petro-

graficznych utworów

~ulmu

ma na celu ujednolicenie

i uporządkowanie

Ji,tostratygrafii.

A.

K. Teisseyrr-e (1975) zajmuje

także

stanowisko w spra- wie

'

zabarwienia

z1epie'ńców

na kolor

wiśniowy

i czerwony, co

wiąże

ze

składem

petrograficznym

. materiału

detrytyCZlIlego.

Równocześnie

stwier-

dza,że

w dolnej

częścli

kulmu bogaCZ'owickiego

występują

na przemian osady o barwach

brunatnowiśniowych i

ciemnooielonych, a

'W środ.k!owej

i górnej

części

tego ogniwa na

całym

zbadanym terenie

dominują

inten- sywne barwy

wiśniowocZ'e'l"WO'Ile.

W kulmie

lubomi.ński:m

tylko gdzie- niegsIzie widoczne

są zlepieńce wiśniowe.

Autor ten

uważa

jedna' k,

że

czerwone zabarwienie spoiwa

jest

skUJtkiem utleniaJnia

minerałów

zawie-

rających żelaw dwuwartościowe, głównie

autogemCZ'Illych,

żelazistych

o

gruboklastycznym osadzie permskim

.. ⁷²¹

chlmytów.

Powstały

hematyt

barwiący

lepiszcze jM

więc składnikiem

typowo epigenetycznym, w

związku

z czym

wiśniowe

zabarwienie odmian kulmu

można

spokojnie

traktować

jako postdepdZycyjIie.

ROZPRZESTRZENIENIE I S'TRATYGRAFIA

ZLE'PIEl'łCÓW

OMAWIANEJ

CZĘśCI

NIECKI SRÓDSUDECKIEJ

Według

J.

Szałamachy

(1961)

podział

utworów kulmu przedstawia

się

następująco

(fig. 4): . .

Kulm fluwialny: 1 -

.zlepieńce

podstawowe z·

przewagą

bloków gnejsów; 2 -

zlepieńce

podstawowe z

przewagą

bloków amfibolitów;

3 -

zlepieńce

z blokami amfibolitów

i

gnejsów

vi

tprrewadze; 4 ....:.- zle-

pieńce

podstawowe _ z blQkami wapieni; 5 -

zlepieńoe

gruboziarniste;

6 -

zlepieńce 'średnioziarniste

fyllitllowe z

wkładkami szarogłazów.

Kulm deltowy: 7 -

zlepieńce średnioziarniste,

deltowe.

Fig. 4. Szkic geologiczny badanego obsza- ru wedługJ. Szałamachy (196I)

Geological sketch of the area studied afterJ. Szałamacha ~(196I)

I - skaty metamorficzne k:rys'talliniłru wschod- n!<lkarkonoSkiego; II. - zlepieńce podstawowe z przewagą blaków gnejtiów; 2 - zlepieńce

podstawowe z przewagą bloików amfibolitów;

3 - zlepieńce· podstawowe z ~ą amfi-

boli~ów i gnejsów; 4 - ^zlepieńce podstawowe

i!i blokami wapien!; 5 - zlepieńce gruboziar- niste; 6 - zlepieńce średnioziamiste :fyllitowe z wklaiCLka.mi szarogla'zów; 7 - zlepieńce Bred- ni<lziam.ste, deltowe; 8 - porfiry felzytowe;

a - granice wydzieleń; b - nasun!ęCl!e; C·- uSkok; d - miejsca pobrania próbek do bllidań palinologicznych

I - matamor:phic rooks of East-Karlronosze crystalline massif; 1 - basal conglomerates With predominance of gnelss blocks; 2 - basal conglomerates With predomlna.nce of amphi- bolite blocks; 3 - basa! oonglomer&ites With predominance of gnei$ atIld amphlbolite blocks;

4 - basal congIomerates with limestone blocks;

5 - coarse-grained conglomerates; 6 - me- dium-grained phyllitic conglomerates with grey- wacke intercalations; 7 .- medium-grained deltaic cO::lglomerates; 8 - felsitic porphyre~;

a - geological boundaries; b - overthr:tst;

c - fault; d - location of sampies taken for

palyonological studies · .

PodZi,ał

ten

rÓŻhi się

od poclanego przez A. K. Teisseyre'Q (1975) za- równo nazewnictwem, jak i

zasięgiem występowania

w terenie. Autorzy niniejszego opracowania

chcąc ułatwić

czytelnikowi zrozumieni· e wprowa- dzonych zmian w podziale litologiczno-stratygraf-icznym osadów kulmo- wych z

PańSkiej Górypodporząd~owali

wydzielone przez Siebie odmiany litologiczne

podziałowi

A. K. T'eisseyre'a (1975).

P,odział

ten

wyglądałby

na'stępująco:

.

Kulm bogaczowicki: 1 -

zlepieńce

podstawowe z

przewagą

bli(}ków gnejsów; 2 -

zlepieńce

podstawowe z

przewagą

blokówamfi'bolitów.

Kul~ lubomiński:

3 -

zlepieńce

z blokami amfibolitów i gnejsów w przewadze; 4 -

zlepieńce

podstawowe z blokami wapieni; 5

~ zlepień-

.

\

722 January Szałamacha, Teresa Górecka, Zbigniew Parka

ce gTuboziarn1ste; 6 -

zlepieńc'e średnioziarniste

fy11i1lowe z

'Wkładkami

szarogłazów. .

Kulm deltowy: 7 -

zl,epieńce średnioziarniste

deltowe.

Najstarszy'm w tym podziale

byłby

kulm bogaczowicki oceniany przez

A.

K. Teisseyre'a (1975) na wizen dolny. Znalezione jednak PTzez J. Sza-

łamachę

(1961) w kulmie

lubomińskim

otoczaki zmetamorf:ioowanych starszych

zlepieńców wskazują, . że

w rejome

Pańskiej

Góry

właściwe

zle-

pieńce

kulmu bogaczowiokiego pogrzebane

są pod grubą 'PowłoOką zlepień­

ców

młodszych.

Dowodem

mógłby być

fakt silniejszegoO zdiagenerowania

zlepieńców ~ulmu bogacz,awi~kieg'O niż zlepieńców

kulmu

lubomińskiego.

Jednak

w zlepieńcach lubomińskich,

jak

widać

w mikroskopie, istnieje silna kOffip8!kcja

minerałów, wyraźne

powyginani,e blaszek

łyszczyków,

chlorytyzacja

części tła

skalnego i rekrystalizacja dro'bnych ziarn kwar- cowych. Tymczasem w rzekomym kU'lmie bogaczowickim tych zjawisk nie obserwuje

się.

Najdrobniejsza frakcja ziarn lepiszcza ostro odgranicza

się

tu od hematytowo-ilast'ego Ha skalnego, co wskazuje,

ż'e

Jest

to,

zlepieniec

młodszy'

od

lubomińskiegoO. Występowanie

w

zlepieńcach

lubo

mińskich między

innymi

dużych,

dobrze

obtoczonychbTył składających się

z

·

silni'e zmetamorfiZ1owanego, starszegoO konglomeratu dowodzi,

że

'przed zdepo- nowaniem

materiału

klastycznegoO kulmu

lubomińskiego musiały istnieć wcześniejsze zlepieńce,

które w

miarę pogłębiania się

niecki

śródsudec:..

kiej

napotkały

warunki

sprzyjają'Ce

metamorfizmowi. Zmetamorfizowane starsze

zlepieńce wykazują całkowitą rekr-ystalizację dużych

partii lepisz- cza, zlewanie

się

z lepiszczem fragmentów okruchów skalnych i

wstępne

efekty homogenizacji. Tak

więc

w rejonie

PańSkiej

Góry nie

odsłaniają Się

osady kulmu bogacwwlC'kiego, l,ecz znacznie

młodszego 'zl'epieńca

(}

po-

do01:mym do bogacoowiokiego

składzie

'Otoczaków i podobnej teksturze, ale

różniącego się od niegoO wyraźnie

stopniem zmetam. orlizowania. Ten

młod~

szy zlepieniec ma

uławicenie

NW - SE z nachyleniem ku NE, a

więc

roZ'przestrzenia

się

pod

kątem

90

⁰

w stosunku do kulmu

lubomińSkiego

i kulmu ze Szczawn' a. Nie j'est to

więc

przypadek lub efekt

błędu

pomia.- ru, czego nie

wykluczał

C. Zak (1958). Nie

da się

t'ego

PTzemilczeć

jak to uczynili G. Berg (1941) i

A.

K. Teisseyre (1975),

choć

na ich szkicach

są

notowane te nietypowe kierunki nachylenia

ławic.'

Przedstawione

różnice'

w stopniu

prze'Obrażeni,a

lepiszcza

zlepieńców wskazują, że

w miejscu, gdzie powinien

odsłaniać się

zlepieniec bogaczo- wicki

Q

kierunku SE upadu lawic,

znajdują się

res'ztki

stOŻlka młodszeg,o, częściowo

rozmytego

Q

kierunku upadu

ławic

NE. Te mrodsze losady kla- styczne

stożka spoczywają

na zlepiencu bogaczowickim i

lubomińskim.

Aby przektOnania te

ugruntoOwać

PTzeprowadzono badania palinoloOgiczne próbek ze

zlepieńców

.o lepiszczu czerwonym, celem stwierdzenia czy za- bM'Wieme to jest wtórne, czy

też

pierwotne. Warto

dodać, że

hipoteza wtórnego zabarwi'enia

zlepieńców

pochodzi

od

G. Berga {l941).PtOzostali badaczeprawdoOpodobnie przek!onani

IoOgicznością

jego aTgumentacji nie p:mwadzili

żadnych

specjalnych

badań

stratygraficznych dla

wyjaśnienia

. depozycji oOto~aków zlepieńców 10

czerwonym zabarwieniu lepiszcza. Dla

oIkreślenia

wieku tego osadu

zostały

wykonane badania palinoOlogiczne na

zawartość sporomiOrf.

..

Żasłęg stratygraficzny niektórych rodzajów i gatunków sporomorf występującyclt w rejonie Pańskiej Góry Karbon

Nazwarodzajulubga~u Westfal

I

^{Stefan Czerwony}

A

I

^B

I

^C

I

^{D I I , A}

I

^B

I

^{C spągowiec}

I

Variouxisporites parvus Laevigatosporites Latosporites Punctatosporites Thyntospora obscura Speciososporites bilateralis Pericutosporites

F/orinites pierarti Latensina

Auntancisporites llIinites

A/isporites

.

Pityosporites

Gigantosporites

-

Strwtopodocarpites

Striatites richteri

-

Striatosaccites -

Tabela·2

Perm

I

^Cechsztyn

-- - -

o

~

g.

~ li)

Ul

....

'rl

N

~ g

$I>

o. ~,

/l)

'tl Pl

[j!

S'

:0;-

I~

724

. January Szałamacha, Teresa' Górecka, Zbigniew Parka

WYNIKI

BADAŃ

PALINOLOGICZNYCH

ZLEPIEŃCÓW

Z PAN"SKIEJ GóRY

Wykonano analizy palinologiczne 13 próbek lepiszcza ilastego i ilasto- -piaszczystego

zlepieńców

z

Pańskiej

Góry, przy czym 9 próbek pobrano z

południowo-zachodniej części

partii szczytowej, 3 próbki z

grupyodsło­

nięćpołożonych

w

odlegrości

100 m na wschód od punktu

wysokościowego

··-·na-Pańs"ki-et'6"ÓrZe;···1-próbkę--z-OOsklnięeia-~e-130-m-·aa·pel~- -...

od

poprzednio wymienil()nej lidkalizacji.

.

W

~ystkie

próbki 'zmacerowano w HF na zimno

^j

na

gorąoo.

Z

każdej

próbki wykonano 5 - 7 preparatów mHtToslropowych, które utrwalono

mi€\Szanką glicerynowo-Żiela'tynową.

Obserwacje i oznaczenia sporom.orf dokonaIliO za

pomocą

mikroskopów biologiCznych AMPLIV AL i

1

MB

. ³⁰

w

świetlep1"zechodzącym,

obiektywami 40 X i okularami 10 X, prze-

ważnie

bez stosowama olejków immersyjnych. Mikrofotografie sporomórf (tab!. I-V) wykonano za

pomocą wyżej

wymienionych mikros1ropów oraz aparatów fotograficznych MF MA'NC i EXACTA-VAREX.Mikro- :f.otografie wytkonali: J. Moskwa

i

Z. Parka.

W d, wu badanych

.

próbkach

pochodzących

z

połuooiowo-'zachodniej części Pańskiej

Góry nie znaleziono

materiał-:u

mikrofloryS1;ycznego. W

:po- zostałych

11 próbkach

występowały

liczne sporomorfy o dobrym i bardzo dobrym stanie zachowania,

dZięki

czemu uzyskano

cenną dokumentację stratygraficzną

badanych osadów .

.

Zespoły

sporomorf z

południowo-zachodniej i

wschodniej

części Pań­

skiej Góry

mają

37% rodzajów wspólnych (tab. 1, 2). Oznaczone sporo- morfy

należą

do 33 gatunków reprezentowanych przez 29 rodzajów mi- kroflory. Przy oznaczaniu poszczegól!nych gatunków spor

i

ziarn

pyłku

stosowano

systematykę

R. Potonie go, G. Krempa (1955, 1956)

i

R. Poto- ni,ego (1956, 1958, 1960).

WNIOSKI

Sporomorfy stwierdZiOne w badanych próbkach

stanowią

na

ogół

ze-

spół dość

urozmaicony (tab. 1, tabl. I - V). Na

uwagę zasługuje

bardzo wysoki zarówno

ilościowy,

jak

i jakJościowy

(ok. 40%)

udział

Pollen.ites oraz

zupełny

brak mikrospor z rodzajów Lycospora, Densosporites i Cir- ratriradites. Do

rzadkości

w badanym materiale

nal€żą

natomiast ziarna

pyłków

jednoworkowych. Brak rodzaju Torispora,

duża

liczba sporomorf o monoletnym znaku zrostowym oraz bardzo znaczna frekwencja sporomorf dwuworkowych,

zwłaszcza

rodzaju Pityosporites (tab. IV, fig. 7 - 9)

stwarzają

podstawy do przypisania tym osadom wieku co naj- mniej dolnopermski'ego. Ustalone na podstawie mikroflory prognozy stra- ty,graficzne

wymagają

dalszych

badań, ~tóre pozwolą

na

dokładniejszą korelację stratygraficzną

badanej serii osadów.

Sporomorf oznaczonych w czerwonym lepiszczu

zlepieńców

jako perm- ski€ brak

jest

w

niżej leżącym

szarym

zlepieńcu,

mimo

że

jego partie stropowe

są

zabarwione czerwono. Zabarwienie to w szarym

zlepieńcu

jest wtórne i koncentruje

się

w

pO'bliżu

jego powierzchni erozyjnej.

/

..

Żasłęg stratygraficzny niektórych rodzajów i gatunków sporomorf występującyclt w rejonie Pańskiej Góry Karbon

Nazwarodzajulubga~u Westfal

I

^{Stefan Czerwony}

A

I

^B

I

^C

I

^{D I I , A}

I

^B

I

^{C spągowiec}

I

Variouxisporites parvus Laevigatosporites Latosporites Punctatosporites Thyntospora obscura Speciososporites bilateralis Pericutosporites

F/orinites pierarti Latensina

Auntancisporites llIinites

A/isporites

.

Pityosporites

Gigantosporites

-

Strwtopodocarpites

Striatites richteri

-

Striatosaccites -

Tabela·2

Perm

I

^Cechsztyn

-- - -

o

~

g.

~ li)

Ul

....

'rl

N

~ g

$I>

o. ~,

/l)

'tl Pl

[j!

S'

:0;-

I~

726

^January Szałamacha, Teresa Górecka, Zbigniew Parka

Na kulmie szarym

musiały wcześniej leżeć

grube

ławice materiału

detrytycznego formowanego w warunkach klimatu tropikalnego z przeja- . wami laterytyzacji. 'Takie osady

tworzyły się

w permie i prawdopodObnie pierwotnie zwarta pokrywa osadów permskich

ciągnęła się

od Rudaw JanoWiddch

i

Lasockiego Grzbietu w

głąb

dzisiejszej niedrl

śródsudeckiej.

Określenie

ich pierwotnego

zasięgu

jest w chwili obecnej

niemożliwe

ze

względu

na brak podstawowych

badań

stratygraficznych osadów kulmu.

Przyjąwszy,

obok grubo klastycznych osadów ilrulmu

występujących

w formie

stożków napływowych, 'Obecność

podobnie zdeponowanych osa- dów permskich w r,ejonie

Pańskiej

Góry

należy zweryfikować

dotych- czasowy

pogląd

na temat tworzenia

się

zachodn.i.'ego brzegu basenu dzi- siejszej niecki

śródsudeckiej

w wyniku ruchów

wypiętrzających wyłącz­

nie w karboni·e dolnym. Okres ten

Oibejmowałby większy przedział

cza- sowy,

tj.

od karbonu dolnego po 'perm

włącznie,

a intensywna sedymenJta- cja

wzdłuż

zachodniego brzegu basenu w górnym karbonie

uspokoiła się.

Ponownie

stała się

ona intensywniejsza w permie.

'Oddział DolnośląSki

Instytutu Geologicz.nego

Wrocław, al • .Jaworowa 19 lnstytut Górnictwa

Politecłmiki WroCławskiej

Wrocl:aw, ul. SwierczewSlkiego 74

Nadesłano dnia 27 kwietnia 1977 r.

PISMlENNICTWO

BERG G. (1940) - Geologische Karte des Deutschen Reiches 1: 25 000. Blatt Schmiedeberg u. Tschopsdorf nr 5261, 5361. Abh. Reichst. Bodenforsch. Berlin.

BER G G. (1941) - Geologische Karte des Deutschen Reiches 1.: 25 000. Erlauterungen zu Blatt Schmiedeberg u. Tschopsdorf nr 5261, 5361. Abh. Reichst. Boden- forsch. Berlin.

POTONIE R. (1956, 1958, 1960) - Synopsis d. Gattungen d. Sporae I-III. Beih.

Geol. Jhrb., nr 23, 31, 39. Hannover.

POTONIE R., KREMP G. (1955, 1956) - Die sporae dispersae des Ruhrkarbons.

Pulaeontographica 'rB], 98, p. 1-'1'316; 99, p. ~19e:!; 100, p.65--<l'2tl. Stuttgart.

SZALAMACHA J.' (1961) - Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów w skali 1 : 25 000 ark. Szczepanów. Wyd. GeoI. Warszawa.

TEISSEYRE A. K. (1975) - Sedymentologia i paleogeografia kulmu starszego w za- chodniej części niecki śródsudeckiej. Geol. Sudetica, 9, p. 1-185, nr 2. War- szawa.

ZAK C. (1958) - Budowa i rozwój zachodniego skrzydła niecki śródsudeckiej.

BiuI. Inst. Geol., 129, p. 5-84. Warszawa.

Streszczenie

JIHyapLI mA1IAMAXA, Tepeca rYPEI..U<A, 36HrHeB TIAPKA

o

KPYIUIOOBJIOMO'IHOM I1EPMCKOM OCA,m<E HA 3AnA,lUIOM OBPA.MJiEmm BHYTPUCY,lJ;ETCKOH BIIA~HLI

727

3arra,D;HaJI 'IacTI. BHYTpacYAeTCKoi! Bna.u;HHbI (3allll,Z:\lU>Ie Cy.n,eThl) rpalm'IHT C MeTaMOPcP:O:- '1ecKHMH nopO.llaMH 'IeXJIa KapKOllomCKoro rpallHTa. Bmt.llHlla3anOJ1lleHa B HIDKHe:li: '!aCTa KpYIIHO- 06rrOMo'lllhlMH: KYJILMOBhlMH OC3.AKaMH, Ha KOTOPhlX 3arreraroT nec'IaHHKH :0: arreBpOJIHThl Bepx- HerO ICap6oHa. a BLIme no paspesy sarreraroT nopo.I\hl nepMH :0: Merra (cPar. 1, 2, 4).

C 'IeKJIOM KapICOHOmCKoro rpaHHTa HenOCpe.llCTBeHHO rpaHH'IaT lCPYIIHOo6JioMO'IHLle KOH- rrroMepaThl, AO cax nop C'IHTaJlmHecH ICYJILMOBLIMH. B npe.n,errax :nax KOarJIOMeparoB - MeX<AY OnaJlo:ll:, JIPICOBHIJ;aMH a MHITIKOBHIJ;aMH - Ha6JllO.llarrCH .rreTKo BhlpaJKemn.rli: lIecorrracHhl:ll: Ha- KJIOH enOOB, ICaK no OTHOmeHmO IC nopOAaM 'Iexrra, TaK :0: IC OCTa.JIIdIhlM oca.u;O'IHLIM nOpOAaM B3ana,D;HO:li: '!aCTa BHYTP:O:CYAercKo1!: Bna.u;aHLI. lCpOMe Toro OTMe'IeHO, 'ITO :o;eMeHT KOHrrrOMe- paTa HMeeT ICpacHhl:lI: :O;BeT. Ha CaMo:li: BhlCOKOii: TO'lKe HCCrreAYeMOH ITJIOIIla.u;H ~ TIaHCKOii: rype- 6LIJIH oTo6plUlhl o6pasD;hl :o;eMeHTa AJIH narrHlIorrOrH'leCKOrO aHarrH38, 6rraroAapH ICOTOPOMy YCTaHOBJIeHO HaJIH1I;He cnopolompcP ICap6ollcKoro :0: nepMCKoro B03pacTa (Tafi. 1,2).

CrreAOBaTeJILHo,ce,ll;HMeHTa:o;:o:H KPYIIHoo6rrOMO'lHOrO MaTep:o:arra npo:O:CXO,1l;llJIa ICaK B Bepx"

HeM Kap6oHe, TaK' H B nepMcKoo BpeMH H MOiKeT CJIYlKHTh IIO,ll;TBeplK,ll;eHHeM npo:o:CXO,ll;HBJJlHX B TO BpeMH TeICTOHH'IeCICHX nepe,!I;BHiKeK.

January SZALAMACHA, Teresa GORECKA, Zbigniew PARKA

ON COABSE-CLASTIC PERMIAN DEPOSITS FROM WESTERN MARGIN OF THE CENTRAL-SUDETIC BASIN

Summary

The western part of the central-Sudetic Basin (western Sudety Mts) is con- tiguous to metamorphic cover of the Karkonosze granite. The Basin is infilled with coarse-clastic' Culm deposits at the base and. Upper Carboniferous standstones and siltstones and Permian and Cretaceous rocks overlying them (Figs. 1, 2, 4).

Coarse-clastic conglomerates hitherto regarded as the-Culm are directly contigu- ous to the cover the Karkonosze granite. Dip of conglomerates cropping out between Opawa, Jarkowice and Miszkowice is ' markedly discordant in relation to both the cover and other sedimentary rocks from western part of the Central-Sudetic Basin. Moreover, it was found that cement of these conglomerates is reddish.

Samples for palynological studies, taken at the highest point of this area, at Pans~a

G6ra, yielded sporomorphs of the Carboniferous and Permian age {Tab. 1~2). It follows that sedimentation of this coarse-clastic material took place in both the Late Carboniferous and Permian and it evidences activity of tectonic movements in these times.

TABLICA I

Fig. 1. Reticulatasporites facetus 30 1.1.

Fig: 2-5: ScleTotites 15-37 J.I.

Fig. 6. LeiotTiletes sp. 21 1.1.

Fig. 7. Variouxisporites paTvus K a 1 i b. 33 1.1.

Fig. 8. Punctatisporites bifurcatus K a 1 i b. 41 J.t Fig. 9. Cyclo(JTanispQrites sp. 20 J.t

Fig. ltO, 1'1. VarrucoS'tsporitoes s'p. fig. 110 - ~9 J.t; fig. 1\1 - '2:71.1.

Fig. 12, 13. MicroreticulCltisporites sp. fig. 12 - 19 1.1.; fig. 13 - 31 J.I.

Fig. 14. Apiculatisporites

sp.

^{33 J.I.}

Fig. 15~ TTiquitrites sp. 49 J.I.

, Fig. 16. LaooiJgatospoTites sp. 41 1.1.

Fig. :17. Lat08pm"ites sp. 138 1.1.

Fig. 1'8-22. PU'T/CtaJtosporiies sp. fig. '18 - '215 /1; fig. '1 9 - :30 J.t; fig. 210 - I '51 J.t;

fig. 21 - 29 /1; fig. 22 - 37 J.t

TABLICA II

Fig. 1. Thymospora obscuTa Alp. 30 1.1.

Fig. 2. Thymospora sp. 27 1.1.

Fig. 3. Speciososporites bilateTalis (L o o s e) P o t. et K r e

ID

p 41 J.t Fig. 4--tI. Speciososporites sp. fig. 4 - 53 /1; fig. 5 - 47 J.t; fig. 6 - 43 J.I.

Fdg.' 7-8. AumancisporUes sp. fig. 7 - 57J.t; fig. 8 - 49 J.t

Fig. 9. GigantospoTites sp. 93 1.1. •

Fig. 10. Alisporites sp. 39 J.t Fig. 11. Corisaccites sp. 71 J.t

Fig. 12. Florinites pierarti K a 1 i b. 84 J.t

TABLICA III Fig. 1. Leiotriletes adnatoides P O t. et K r. 40,...

Fig. 2. Leiotriletes gulaferus P o t. et K r. 35 ,...

Fig. 3. Leiotriletes gulaferus P o t. et K r. 30 ,...

Fig. 4. Punctatisporites min1J,tus Kos. 25 JA.

Fig. 5,6 .. Punctatisporites minutus Kos. 28 JA.

Fig. 7. Calamospora minuta B h a r d. 25 ,...

Fig. 8,9. Calamospora sp. fig. 8 ~ 48 11; fig. 9 - 46,...

Fig. 10. Planisporites granifer (J b r.) K n o x 86 ^JA.

Fig. 11,12. Apiculatisporites sp. fig. 11 - 36 11; fig. 12 - 25 ^JA.

Fig.· 13. Verruc08isporites sp. 50 ^{JA. .}

Fig. 14. Microreticulatisporite6 sp. 18 11·

Fig. 15. Lycospora sp. 38 11

Fig. 16. Laevigatosporites medius Kos. 40 JA.

Fig. 17. Laevigatosporitesdesmoinesensis (W i1 s. et C o e) S. W. et B. 50 ,...

Fig. 18, 19. Laevigatosporites sp. 38 JA.

Fig. 20, 21. Granulatosp07'ites sp. fig. 20 - 40 11; fig. 21 - 46,...

Fig. 22. Latensina sp .. 37 ,...

TĄBLICĄ IV

Fig. 1, 2. Pericutosporites sp. fig. l - 55 Il; fig. 2 - 45 "

Fig. 3. IZZinites sp. 63 /l.

a.:.. Fig. 4. AZispo'ri.tes sp. 49 JA.

Fig. 5a. Alisporites sp. (ostrość nastawiona na zarys ziarna pyłku i linię przyczepu worków; outline of pollen and line of bags are brought into focus) 95 ~I

, Fig. ;5b. Ten sam okaz (ostrość lIlastawiona na budowę siatki) 95 Il The same specimen (net structure is brought into focus) 95/l.

Fig. 6. Alisporites sp. 100 Il

Fig. 7~9. Pityosporites sp. fig. 7 - 110 Il; fig. 8 - 90 ~L; fig. 9 -95~L

TĄBLICA V

Fig. 1-3. Pityosporites sp. fig. 1-40 ~L; fig. 2 - 40 Il; fig. 3 - 40 Il Fig. 4. Sulcatisporites sp. 40 It

Fig. 5. Striatopodocarpites sp. 90 JA.

Fig. 6. Striatites richteri (Klaus) J a n s o n i u s95 JA.

Fig. 7. Striatosaccites sp. 92 li.

Fig. 8. ?Corrisaccites sp. 92 It

Fig. 9--11. Sporomorfy .nieo:maczone: fig. 9 ~ 78 JA.; fig; '10 - 11310 Il; fig. 1'l - 46, It Indetermined sporomorphs: fig. 9 - 781t; fig. 10 - 130 /l.; fig. 11 - 45 /l.

Fig. 12a, b. H'IIstrix (okaz sfotografowany w dwu głębiach ostrości; specimen photo- . graphed in two dephs of focus) IM /l. .

Kwart. geol., nr 4, 1977 r. TABLICA I

5

•

6 9

7 B

January SZAŁAMACHA, Teresa GORECKA, Zbigniew PARKA - O gruboklastycznym osadzie permskim w zachodnim obrzeźeniu niecki śródsudeckiej

Kwart. geol., nr 4, 1977 r. TABLICA II

;~.'II§.

• ~ lo

.

",·t · . .,.

"f .1

2

3

4

January SZAŁAMACHA, Teresa GORECKA, Zbigniew PARKA - O gruboklastyczr.ym osadzie permskim w zachodnim obrzeżeniu niecki śr6dsudeckiej

Kwa,rt. geol., nr 4, 1977 r. TABLICA III

2 ³

5

8 9

7

• If

r

14

10

,

13

,

IJ

18

22

.January SZAŁAMACHA, Teresa GORECKA, Zbigniew PARKA - O gruboklastycznym osadzie pennskim w zachodnim obrzeżeniu niecki ś'ródsudeckiej

Kwart. geol., nr 4, 1977 r. TABLICA IV

4 2

3

50

5b

7

y .8 9:

January SZAŁAMACHA, Teresa GÓRECKA, Zbigniew PARKA O gruboklastycznym osadzie permskim w zachodnim obrzeżeniu niecki śród·sudeckiej

Kwart. geol., nr 4, 1977 r. TABLICA V

3

5 6

8

January SZAŁAMACHA, Teresa GÓRECKA, Zbigniew PARKA - O grubokJastycznym osadzie permskim w zachodnim obrzeżeniu nieoki śródsudeckiej