Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - pasja. Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - pasja

Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - pasja

Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - pasja

Ważne daty

1685‑1750 – lata życia Johanna Sebastiana Bacha

1724 – Johann Sebastian Bach, Pasja według św. Jana BWV 245 1729 – Johann Sebastian Bach, Pasja według św. Mateusza BWV 244 1933 – narodziny Krzysztofa Pendereckiego

1963 – Krzysztof Penderecki, Pasja według św. Łukasza 1966 – 700‑lecie katedry w Muenster

Scenariusz lekcji dla nauczyciela Scenariusz zajęć do pobrania.

Plik o rozmiarze 136.66 KB w języku polskim

Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - pasja

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

5. Barok. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:

c) szczyt rozwoju polifonii związany z twórczością Jana Sebastiana Bacha,

2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet, gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, opera, oratorium, pasja, kantata);

4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin).

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;

4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:

a) elementy muzyki,

b) podstawowe techniki kompozytorskie, c) cechy stylów muzycznych,

d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój, e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;

2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np.

dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz;

3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

przedstawiać cechy pasji jako formy wokalno‑instrumentalnej baroku;

charakteryzować rodzaje pasji;

analizować zapisy nutowe przykładowych pasji;

opisywać pasje Johanna Sebastiana Bacha jako przykłady twórczości barokowej;

wykazywać inspiracje pasją barokową w dziełach współczesnych;

przyporządkowywać dzieła do ich autorów;

rozróżniać dzieła na podstawie nagrań dźwiękowych;

używać właściwą terminologię muzyczną.

Pasja jako barokowa forma wokalno‑instrumentalna

Pasja to wyjątkowy rodzaj oratorium na temat ostatnich dwunastu godzinach życia Chrystusa.

Utożsamiana jest przez chrześcijan z Męką Pańską (passio – łac. cierpienie), a jej początków należy szukać w średniowiecznym dialogowanym chorale gregoriańskim, w którym partie przeznaczone dla poszczególnych postaci były wyśpiewywane przez kapłanów i kantorów w okresie wielkanocnym, pod względem liturgicznym najważniejszym dla kościoła chrześcijańskiego. Charakterystyczną cechą pasji są przeplatające się recytatywy, zaczerpnięte z Ewangelii, początkowo mówione przez różne osoby, a od VIII wieku intonowane. Pierwsze próby zapisu melodii do poszczególnych recytatywów pochodzą prawdopodobnie z IX wieku. Według tradycji rzymskiej partia Chrystusa była przeznaczona dla basu i kontrastowała z wysokim, tenorowym brzmieniem narratora. W XV wieku do monofonicznej formy pasji dodano tzw. turba (z łac. tłum), polegającym na jednoczesnym śpiewie kilku postaci, dzięki czemu forma przybrała charakter polifoniczny. W kolejnych wiekach przekształciła się w oratorium i największą popularność zyskała w niemieckich krajach protestanckich.

Podział pasji, ze względu na ich formę

1. CHORAŁOWA 2. MOTETOWA 3.

KANTATOWO-ORATORYJNA

Podział pasji na typy, online-skills, CC BY 3.0

Wielkie pasje Johanna Sebas ana Bacha

W dorobku Johanna Sebastiana Bacha (1685‑1750) znajdują się dwa dzieła, które wsławiły jego imię jako twórcy pasji. Zarówno Pasja według św. Mateusza (1729), jak i powstała wcześniej Pasja według św. Jana (1724) przepełnione są dramaturgią we wszystkich częściach chorałowych oraz kontrastami pomiędzy opowiadaniem Ewangelisty a wielkim chórem. Akcje dramatyczne zawierają rozbudowane arie o charakterze kontemplacyjnym.

1

2

3

Gerard Douffet, „Pojmanie Chrystusa i epizod z Malchusem”, 1620, Museum of Fine Arts, Boston, Stany Zjednoczone Ameryki, Wikipedia, domena publiczna

Caravaggio, „Biczowanie Chrystusa”, 1607-1609, Museo di Capodimonte, Neapol, Włochy, Wikipedia, domena publiczna

Diego Velázquez, „Chrystus na krzyżu”, ok. 1632, Museo del Prado, Madryt, Hiszpania, Wikipedia, domena publiczna

Obie Pasje Bacha przynoszą syntezę tradycji i nowoczesności: trzonem obu dzieł staje się akcja biblijna, opowiadana przez Ewangelistę, rozgrywana przez

 



 



Źródło: https://www.polskieradio.pl/8/2383/Artykul/2048696,Pasje‑Jana‑Sebastiana‑Bacha (dostęp:

31.03.2010)

Artystyczny geniusz Pasji Bacha

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film edukacyjny pt. „Artystyczny geniusz Pasji Bacha”. W celu obejrzenia filmu należy nacisnąć na biały trójkąt na szarym tle. Pasja wg. Św. Jana. Artur Bielecki w tekście „Bach jego muzyczny obraz” pasji pisze:

Wspaniała, pełna dramatyzmu pasja wg św. Jana BWV 245, należy do działu skomponowanych na początku lipskiego okresu. (spokojna muzyka w tle). (…) Dla muzycznego przedstawienia wydarzeń Wielkiego Piątku Bach sięgnął do tekstu poematu Bartolda Heinricha Brockesa z 1712 r., w partii Ewangelisty posłużył się jednak tekstem ewangelii, wprowadził też inne zmiany do wersji Brockesa.

Świadczy to o dużej wadze, jaką kompozytor przywiązywał do warstwy literackiej utworu. W muzyce nawiązał oczywiście do wielowiekowej tradycji gatunku, respektując podział na partie solowe i chóralne, z pierwszoplanową parcie Chrystusa (vox Christi), Ewangelisty (jako narratora wydarzeń), a także tłumu (turbae). Kontrapunkt dla tych dramatycznych partii stanowią arie, w których soliści przedstawiają rodzaj lirycznego komentarza; identyczną funkcję pełnią krótkie, niezwykle piękne, ekspresyjny chorały.

Słuchając pasji Bacha, zdajemy sobie również sprawę z silnego związku z kantatami kompozytora (czasem są to wręcz zapożyczenia fragmentów). (…) Filarami kompozycji są potężne chóry, na czele z otwierającym dzieło chóralnym wstępem Herr, unser Herrscher. W przekładzie tekst „Herr, unser Herrsher” brzmi następująco: Panie, nasz Władco, którego sława Świetna jest we wszystkich krajach!

Ukaż nam przez Swoją Mękę, że Ty, jesteś prawym Synem Boga. Przez cały czas, nawet w największym upadku, będziesz wychwalany. (spokojna muzyka grana przez orkiestrę). Po informacjach prezentowane jest wykonanie pasji przez chór i orkiestrę.

bohaterów tych wydarzeń (Jezus, Piłat, Piotr, arcykapłani i lud Izraela jako ważny bohater zbiorowy). Ta część rozgrywa się w niesłychanie emocjonalnych

recytatywach, gdzie każde słowo otrzymuje należny mu ciężar, a także

w gwałtownych, burzliwych, często ściśle polifonicznych, chórach (turba). Obok tego pojawiają się protestanckie chorały, związane z liturgią, i – przede

wszystkim – strofy poetyckie ówczesnych poetów (Brockes, Picander).

Zatrzymują one na moment akcję biblijną, ukazują emocje związane z przeżywaniem męki i śmierci Jezusa, przynoszą kontemplację, ból,

współodczuwanie. Bach nie personifikuje tych emocji, arie (czy accompagnata) to tylko głosy, nie biblijne postaci, dzięki czemu zyskuje to bardziej uniwersalny charakter. Do tych wszystkich elementów, wspólnych obu Pasjom, dodajmy jeszcze szeroko rozbudowane chóry – exordium i conclusio, czyli początkowy i końcowy, zwłaszcza ten pierwszy sugeruje od razu klimat dzieła.

“

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Źródło: online skills, cc0.

Film edukacyjny pt. „Artystyczny geniusz Pasji Bacha”. W celu obejrzenia filmu należy nacisnąć na biały trójkąt na szarym tle.Pasja wg. Św. Mateusza. Na stronie filharmonii Śląskiej czytamy: Pasja według świętego Mateusza BWV 244 (1729) (…) to jedno z najwspanialszych dzieł muzycznych w dziejach. (…) (spokojna muzyka w tle) J.S. Bach (…) napisał pasję oratoryjną, która wobec pasji motetowych czy chorałowych odznacza się większym zróżnicowaniem oraz bogactwem form i środków. (…)

Kompozytorowi zawdzięczamy przemyślany i trafny dobór tekstów do pasji. Całość kompozycji tworzy ponad 20 scen składających się na trzy wielkie obrazy – Chrystusa ze swoimi uczniami i Ostatniej Wieczerzy, Chrystusa na Górze Oliwnej oraz pojmania, śmierci i złożenia do grobu. W momentach kulminacyjnych narracja urywa się, a opowiadane sceny komentowane są w skupionych ariach, przeważnie poprzedzonych śpiewnymi recytatywami. Podobną rolę miały chorały, wyrażające uczucia wiernych. Podziw dla wielkiej sztuki J. S. Bacha budzi dramaturgia całości, doskonałe zespolenie historii pasyjnej z nabożnym współczuciem. Bogactwem melodycznej inwencji, logiką konstrukcji, mistrzostwem kompozytorskich środków tworzących prostotę a zarazem i głębię wyrazu, zachwycają każda aria, recytatyw i chór. Pasję rozpoczyna chór „Kommt, ihr Töchter: „Chodzicie, córki, pomóc mi opłakiwać…

Patrzcie! Na kogo? …na Oblubieńca. Patrzcie na Niego…Jak? …jak na Baranka.” „O niewinny baranku Boga zabity na drzewie Krzyża.” „Patrzcie! Na co? Na jego cierpliwość.” „On zawsze cierpliwy, nawet, gdy został wzgardzony.” Patrzcie… Gdzie? …na naszą winę;” „Wszystkie nasze grzechy ty poniosłeś, gdyż inaczej musielibyśmy rozpaczać.” „Patrzcie na Niego, pozbawionego miłości i chwały, samotnie niosącego Krzyż.”

„Zmiłuj się nad nami, o Jezu!” Po informacjach prezentowane jest wykonanie pasji przez chór i orkiestrę.

Pasja Janowa – krótsza, zwarta, napięta do granic możliwości, rozpoczyna się od sceny pojmania Jezusa. Dramatyczny ciąg wydarzeń przerywany jest dość

rzadko przez arie (ariosa), raczej tylko na początku i ku końcowi. Pasja Mateuszowa – znacznie dłuższa, obejmuje większy horyzont czasowy, także sama narracja Ewangelisty jest znacznie spokojniejsza. Kompozytor często przerywa jej tok silnie emocjonalnymi ariami stanowiącymi równoległą „akcję wewnętrzną”. Decydujące znaczenie zyskuje też kształt poezji, uzupełniającej opowieść św. Mateusza – Picander (z którym Bach chętnie współpracował) napisał to w dialogu pomiędzy Córą Syjonu i Wyznawcami, i kompozytor

postanowił zachować tę specyfikę. Taka jest wersja (w pełni przemyślana) z 1736 roku, gdzie mamy dwa chóry, dwie orkiestry, dwie grupy continuo, a zatem – dialogowanie chórów, arie z chórem (lub chorałem), niesłychanie subtelne

“

Źródło: https://www.polskieradio.pl/8/2383/Artykul/2048696,Pasje‑Jana‑Sebastiana‑Bacha (dostęp:

31.03.2018)

Pasja barokowa źródłem inspiracji dla współczesnego artysty

Barokowa pasja Johanna Sebastiana Bacha i słowa z Ewangelii św. Łukasza stały się inspiracją dla Krzysztofa Pendereckiego (ur. 1933), który w latach 1965‑1966 skomponował Pasję według św. Łukasza – jedno z ważniejszych arcydzieł w dorobku muzyki światowej. XVII‑wieczną formę wzbogacił

o współczesne środki kompozytorskie. Penderecki podzielił się wspomnieniami o powstaniu i inspiracjach dzieła w wywiadzie z Anną Bernat (PAP).

i pomysłowe traktowanie instrumentów koncertujących.

PAP: (…) Panie Profesorze, jak powstała Pasja?

Krzysztof Penderecki: Nie zdawałem sobie sprawy, na co się porywam. Byłem jeszcze młodym człowiekiem. Pamiętam na festiwalu muzyki awangardowej w Donaueschingen wykonany został mój bardzo awangardowy utwór

„Fluorescencje”. Do tego stopnia awangardowy, że trochę nawet mnie

„wybuczano”, ponieważ niektórzy uznali, że za daleko się posunąłem

w eksperymentach. Ale ja lubię, jak się oburzają na moją muzykę. I właśnie tam, na festiwalu muzyki awangardowej, ówczesny dyrektor radia kolońskiego Westdeutscher Rundfunk Otton Tomek zaproponował mi, abym skomponował utwór, ewentualnie sakralny, z chórem - jak zaznaczył - dla uczczenia 700‑lecia katedry w Muenster w 1966 r.

Niestety nie powiedział nic więcej. Podczas rozmowy na spacerze, ot tak

rzuciłem, że napiszę Pasję. Dyrektor się tylko uśmiechnął. Znany bowiem wtedy byłem z obrazoburczych utworów w muzyce współczesnej. Z drugiej strony jednak miałem za sobą „Stabat Mater”, kompozycję, która była wtedy bardzo popularna. Być może właśnie dlatego się do mnie zwrócono. Zacząłem zbierać teksty, ale nie od razu byłem zdecydowany, którego ewangelistę wybiorę: Marka czy Łukasza. Nie chciałem ani Mateusza, ani Jana. Niedawno przeglądając moje szpargały znalazłem mały, kieszonkowy kalendarzyk z 1965 r., w którym

zanotowałem właściwie wszystkie szkice, pierwsze idee, pomysły do Pasji. Przez rok zbierałem materiały, ale zbliżał się termin pierwszego wykonania. Byłem pod sporą presją czasu. Dokładnie to pamiętam, ponieważ wzięliśmy ślub z Elżbietą 18 grudnia. Nie miałem mieszania, wynajmowałem pokój w hotelu. Pojechaliśmy więc do domu pracy twórczej ZAIKS‑u w Krynicy i tam na małym stoliku

śniadaniowym, od którego partytura była dwa razy większa, pisałem Pasję.

Partytura powstała w ciągu sześć tygodni; w grudniu 1965 r. zacząłem ją pisać i pod koniec stycznia 1966 r. była już gotowa. Nie wiem jak napisałem ten utwór.

Moim przewodnikiem był Bach i jego dwie Pasje. Strukturę swojego dzieła w pewien sposób wywiodłem z bachowskiej formy pasyjnego oratorium.

“

Źródło: https://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1599161,Krzysztof‑Penderecki‑o- swojej‑Pasji‑sluchacz‑staje‑sie‑uczestnikiem‑ewangelicznej‑opowiesci (dostęp: 31.03.2018)

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Krzysztof Penderecki, „Pasja według św. Łukasza, O Crux, ave”, 1965-1966, online-skills, CC BY 3.0

Krzysztof Penderecki, „Pasja według św. Łukasza, O Crux, ave”

Zadania

Ćwiczenie 1

Uzupełnij tekst o brakujące słowa.

Pasja jest wyjątkowym rodzajem ...

Jej początków należy szukać w średniowiecznym dialogowanym ..., w którym partie

przeznaczone dla poszczególnych postaci były wyśpiewywane przez kapłanów i ... w okresie ..., pod względem liturgicznym najważniejszym dla kościoła chrześcijańskiego.

Oczywiście ja napisałem swoją Pasję, jednak duch barokowej pasji był z Bacha, ale były też odniesienia do średniowiecznych misteriów religijnych.

Bachowską formę wypełnił pan swoją muzyką, w której, jak to jest opisane, melodyka chorału gregoriańskiego, polifonia niderlandzka i faktura weneckich chori spezzati spotkały się z ekspresją muzyki współczesnej.

To bardzo skomplikowany utwór polifoniczny, jednak ja już jako zupełnie młody człowiek, jako chłopiec właściwie, interesowałem się polifonią. I Dzięki temu mogłem utwór o tak złożonej architekturze napisać, właściwie bez problemu i szybko.

Powiedział pan kiedyś, że pańska sztuka, wyrastając z korzeni

chrześcijańskich dąży do odbudowania przestrzeni metafizycznej człowieka, którą zniszczyły kataklizmy XX wieku.

Górnolotnie to zostało powiedziane, ale jest w tym pewna prawda, dotycząca również XXI wieku.

Pasja opisuje mękę i śmierć Chrystusa, ale nie tyko.

Zbliżało się wtedy Tysiąclecie Chrztu Polski. Kościół przygotowywał się do uroczystości, ale państwo starało się wszystko przemilczeć, nie zauważać tej ważnej daty w historii Polski. Millenium zatem było też jednym z głównych powodów skomponowania przeze mnie Pasji. Początkowo nie wiedziałem czy będzie ona wykonywana w kraju. Były to bowiem czasy, w których, jeśli jakiś utwór religijny miał być grany w filharmonii, to musiał być pozbawiony tekstu w programie.

(…)

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj utwory. Przyporządkuj nazwę kompozycji i ich autorów do wybranych plików dźwiękowych.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór 1 do ćwiczenia 2, online-skills, CC BY 3.0

Utwór do ćwiczenia

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór 2 do ćwiczenia 2, online-skills, CC BY 3.0

Utwór do ćwiczenia

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór 3 do ćwiczenia 2, online-skills, CC BY 3.0

Utwór do ćwiczenia

Utwór 1, Utwór 2, Utwór 3

Przykład audio Utwór Autor

Utwór 1 Utwór 2 Utwór 3

Ćwiczenie 3

Zaznacz poprawne pasje.

chorałowa motetowa

kantatowo-oratoryjna średniowieczna wokalna barokowa

wokalno-instrumentalna

Ćwiczenie 4

Przeciagnij pasujące elementy do odpowiedniej sekcji.

forma monofoniczna, forma wokalna, forma polifoniczna, forma renesansowa, najbardziej popularna w kościele protestanckim, forma wokalna, forma polifoniczna, forma barokowa, forma średniowieczna, forma wokalno-instrumentalna

PASJA CHORAŁOWA

PASJA MOTETOWA

PASJA KANTATOWO-ORATORYJNA

Ćwiczenie 5

Wskaż właściwe źródła, z których korzystali autorzy barokowych pasji.

Nowy Testament Mitologia Stary Testament Żywoty świętych Dzieła literackie Tradycja ludowa

Ćwiczenie 6

Do haseł dobierz właściwe definicje.

Gatunek muzyki dramatycznej, niesceniczny, z tekstem najczęściej o tematyce religijnej, wykonywany w kościele (poza liturgią) lub w sali koncertowej; także utwór tego gatunku., Śpiew o charakterze deklamacyjnym, służący do prezentacji akcji scenicznej w operze, stosowany też w oratorium, kantacie., W chorale gregoriańskim początkowy odcinek śpiewu liturgicznego, rozpoczynany przez kapłana., W Kościele katolickim – duchowny (później też osoba świecka) wykonujący partie solowe, np.

wersety w psalmach; w Kościele protestanckim – dyrygent chóru i zarazem organista.

Kantor Recytatyw Intonacja Oratorium

Ćwiczenie 7

Z poniższych dzieł wskaż te, które pokazują sceny związane z Pasją według św. Jana Johanna Sebastiana Bacha.

1 2 3 4 5 6

Polecenie 1

Wskaż kompozytorskie środki ekspresji w dowolnej pasji, które Twoim zdaniem mogłyby posłużyć jako ilustracja dźwiękowa do obrazu Ukrzyżowanie Mathiasa Grünewalda.

Słownik pojęć

Aria

(wł.) pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą kantyleną, śpiewnością, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment.

Bas

(łac. bassus – niski, głęboki) najniższy głos męski (także śpiewak dysponujący takim głosem).

Chorał gregoriański

chorał rzymski, jednogłosowe śpiewy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego, ukształtowane na początku VIII w., a przekazane w rękopisach z IX w.

Chorał protestancki

chorał ewangelicki, oficjalne pieśni i hymny niemieckiego Kościoła protestanckiego (ewangelickiego).

Chór

zespół śpiewaków wykonujących utwór jedno- lub wielogłosowy a cappella lub z towarzyszeniem instrumentów; rozróżnia się chór męski, żeński, chłopięcy, mieszany, 1-, 2-, 3-, 4- (najczęściej) i więcej głosowy; chór 4‑głosowy mieszany składa się z sopranów, altów, tenorów i basów.

Intonacja

wydobycie dźwięku właściwe lub niewłaściwe pod względem wysokości, głównie w śpiewie i grze na instrumentach smyczkowych (intonacja czysta albo chwiejna, zwana też detonacją); w teorii

średniowiecznej zwrot melodyczny typowy dla danej skali kościelnej; w chorale gregoriańskim początkowy odcinek śpiewu liturgicznego, intonowany (rozpoczynany) przez kapłana.

Kantor

w Kościele katolickim – duchowny (później też osoba świecka) wykonujący partie solowe, np. wersety w psalmach; w Kościele protestanckim – dyrygent chóru i zarazem organista.

Monofonia

jednogłosowość, zwana też monodią; muzyka bez elementu harmonii.

Oratorium

gatunek muzyki dramatycznej, niesceniczny, z tekstem najczęściej o tematyce religijnej, wykonywany w kościele (poza liturgią) lub w sali koncertowej; także utwór tego gatunku.

Orkiestra

typ muzycznego zespołu instrumentalnego.

Polifonia

rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych.

Recytatyw

śpiew o charakterze deklamacyjnym, służący do prezentacji akcji scenicznej w operze; stosowany też w oratorium, kantacie; rozdziela arie, ansamble; odznacza się sylabicznym traktowaniem tekstu, czyli brakiem melizmatów, nieregularną strukturą rytmiczną, krótkimi formułami melodycznymi.

Tenor

najwyższy głos męski (także śpiewak dysponujący takim głosem).

Źródło pojęć:

https://encyklopedia.pwn.pl/

Galeria dzieł sztuki

Gerard Douffet, „Pojmanie Chrystusa i epizod z Malchusem”, 1620, Museum of Fine Arts, Boston, Stany Zjednoczone Ameryki, Wikipedia, domena publiczna

Caravaggio, „Biczowanie Chrystusa”, 1607-1609, Museo di Capodimonte, Neapol, Włochy, Wikipedia, domena publiczna

Diego Velázquez, „Chrystus na krzyżu”, ok. 1632, Museo del Prado, Madryt, Hiszpania, Wikipedia, domena publiczna

 



 



Biblioteka muzyczna

   ^{ }



Bibliografia

M. Bukofzer, Muzyka w epoce baroku, Warszawa 1970.

Encyklopedia muzyki PWN, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995.

M. Kowalska, ABC historii muzyki, Kraków 2005.

A. Schweitzer, Johann Sebastian Bach, Kraków 1972.

Mathias Grünewald, „Ukrzyżowanie”, pomiędzy 1475 a 1480, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe, Niemcy, Wikipedia, domena publiczna