Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu

(1)

Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu

Materiał zawiera ćwiczenie polegając na wykonaniu plakatu promującego wartości

demokratyczne. W materiale zamieszczono także ilustrację przedstawiająca przykład, który może być początkiem plakatu.

Materiał zawiera zdjęcie przedstawiające strajk w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej im.

Lenina oraz cele sformułowane w języku ucznia związane z demokracją, nacjonalizmem, szowinizmem, autorytaryzmem, totalitaryzmem, Holocaustem.

Materiał zawiera informacje o sytuacji obywateli pod rządami komunistów w latach 1944- 1989 oraz tekst źródłowy dotyczący powstania NSZZ "Solidarność". W materiale

zamieszczono także logo Solidarności, zdjęcie przedstawiające strajk z 1980 r. w Stoczni Gdańskiej oraz ﬁlm TVP przedstawiający okoliczności wybuchu strajku w 1980 r., zawarcia porozumień sierpniowych oraz ogłoszenia stanu wojennego. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera informacje na temat wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, strajku w kopalni "Wujek" oraz definicję internowania. Poza tym w materiale umieszczono fotografię przedstawiającą Krzyż upamiętniający 9 górników poległych podczas pacyfikacji KWK Wujek w 1981 oraz tablica upamiętniająca poległych górników podczas strajków oraz diagram

przedstawiającą demokrację i rodzaje autokracji. Materiał zawiera także ćwiczenie polegające na podaniu przykłady praw człowieka, które były łamane przez władze komunistycznej Polski w oparciu o przeprowadzoną rozmowę z dziadkami i rodzicami.

Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera opis praw, których obywatele są pozbawieni w totalitaryzmie i autorytaryzmie, deﬁnicję autokracji oraz ciekawostkę na temat Eleonory Roosvelt i organizacji Freedom Hause. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera deﬁnicję totalitaryzmu. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach języka polskiego i historii.

Materiał zawiera dwa zdjęcie przywódców państw o ustroju totalitarnym wraz z ich krótkimi biogramami. Pierwsze zdjęcie przedstawia Adolfa Hitlera a drugie Józefa Stalina. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

(2)

Materiał zawiera ciekawostkę o współczesnym państwie totalitarnym jakim jest Korea Północna. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera opis wpływy państwa totalitarnego na więzi społeczne i prawa człowieka.

Przedstawiono w nim definicję Holocaustu i historię eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej. Opisy zostały zilustrowane dwoma fotografiami i tekstami źródłowymi. Pierwsza fotografia przestawia marsz żywych w Oświęcimiu 2015 r. a druga dzieci, które były

więźniami obozu Auschwitz-Birkenau. Teksty źródłowe dotyczą sytuacji w getcie

warszawskim i obozu koncentracyjnego Auschwitz. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera opis przedstawiający okoliczności przyznawania medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, fotograﬁę nieprzestawiającą ten medal oraz ćwiczenie polegające na przygotowaniu prezentacji dotyczącej osoby ratującej z narażeniem życia ludność

żydowskiej w okresie II wojny światowej. Materiał dodatkowo do wykorzystania na lekcjach historii.

Materiał zawiera informacje o zbrodniach przeciwko ludzkości oraz ich przykłady, które miały miejsce w XX wieku, zarówno przed II wojną światową jak i po jej zakończeniu.

Materiał zawiera podsumowanie przedstawiające skutki totalitaryzmów, dwa ćwiczenia interaktywne, literaturę uzupełniająca oraz przydatne linki. Pierwsze ćwiczenie polega na przyporządkowaniu podanych opisów sytuacji do systemów politycznych, w których mogą zaistnieć, a drugie na rozwiązaniu krzyżówki.

(3)

Ćwiczenie 1

Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.

Zaprojektujcie plakat adresowany do młodzieży waszej szkoły, promujący wartości demokratyczne. Zastanówcie się nad jego tytułem i hasłami, które powinien zawierać.

Zaprezentujcie efekty waszej pracy pozostałej części klasy.

Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Strajk w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej im. Lenina Zygmunt Błażek, licencja: CC BY-SA 3.0

Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu

(4)

Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu

Strajk w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej im. Lenina Zygmunt Błażek, licencja: CC BY-SA 3.0

Co potraﬁę?

wskazać prawa przysługujące człowiekowi w państwie demokratycznym;

wyjaśnić, co to znaczy być obywatelem w państwie demokratycznych;

przedstawić negatywne skutki skrajnego nacjonalizmu/szowinizmu.

Nauczysz się

odróżniać system demokratyczny od niedemokratycznego;

porównywać sytuację człowieka w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym;

wyjaśniać, na czym polegała zbrodnia Holocaustu.

Polska droga do demokracji

(5)

Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina podczas strajku w sierpniu 1980 r. Przemawia Lech Wałęsa autor nieznany ("Znak", 1980, nr 8-9), domena publiczna

W latach 1944–1989 społeczeństwo polskie podlegało narzuconej z zewnątrz władzy komunistycznej. Obywatele zostali pozbawieni wpływu na decyzje władz, a ich wolność została ograniczona. Przeciwnicy systemu byli represjonowani. Władze tłumiły wszelkie formy społecznego oporu, aktywności i niezależności.

Z Archiwum TVP

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl

(6)

Film 5 Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.

Powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” rozpoczęło długą drogę do demokratycznego, niezależnego państwa.

Logo Solidarności

Logo Solidarności, tylko do użytku edukacyjnego

Uchwała programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego

"Solidarność"

NSZZ „Solidarność” powstał z ruchu strajkowego 1980 roku –

największego ruchu masowego w dziejach Polski. Ruch ten, zrodzony wśród robotników wielkich zakładów pracy w różnych regionach

naszego kraju, znalazł swój historyczny punkt zwrotny w sierpniu 1980 roku na Wybrzeżu. Ogarnął on w ciągu roku wszystkie środowiska świata pracy: robotników i rolników, inteligencję i rzemieślników. (...) Związek nasz wyrósł z buntu społeczeństwa polskiego

doświadczonego w ciągu przeszło trzech dziesięcioleci łamaniem praw ludzkich i obywatelskich; z buntu przeciwko dyskryminacji światopoglądowej i wyzyskowi ekonomicznemu.

“

(7)

Stan wojenny

Chcąc zahamować rosnącą aktywność i niezależność społeczeństwa polskiego, 13 grudnia 1981 r. władze komunistyczne wprowadziły w Polsce stan wojenny. Ograniczono

podstawowe prawa obywatelskie, np. wprowadzono godzinę policyjną, zawieszono działalność związków zawodowych. Przywódcy „Solidarności „ zostali internowani.

Deﬁnicja: Internowanie

Forma represji, polegająca na przymusowym odosobnieniu osób, uznanych przez władze za niebezpieczne dla państwa, np. członków opozycji politycznej.

Krzyż upamiętniający 9 górników poległych podczas pacyﬁkacji KWK Wujek w 1981

Ahorcado, licencja: CC BY-SA 2.0[online], dostępny w internecie: wikimedia

(8)

Tablica upamiętniająca poległych górników podczas strajków

Michał Bulsa, Tablica upamiętniająca poległych górników podczas strajków, licencja: CC 0

Na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego w Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” doszło do protestu. Strajkujący górnicy domagali się między innymi uwolnienia wszystkich

aresztowanych działaczy NSZZ „Solidarność”. Strajk został brutalnie stłumiony. Zginęło wówczas 9 górników, a 24 zostało rannych.

Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

(9)

Ćwiczenie 2

Porozmawiaj z dziadkami i rodzicami o okresie stanu wojennego. Podaj przykłady praw człowieka (innych niż w tekście), które były łamane przez władze komunistycznej Polski.

Autorytaryzm

W autokratycznych systemach politycznych obywatele są całkowicie pozbawieni (totalitaryzm) lub mają ograniczoną możliwość (autorytaryzm)

udziału w wolnych wyborach najważniejszych organów władzy w państwie;

wpływu na sposób sprawowania rządów i decyzje podejmowane przez władze;

swobodnego tworzenia organizacji społecznych i politycznych;

swobodnego wyrażania poglądów, w tym poglądów politycznych.

Deﬁnicja: Autokracja

System, w którym władza skupiona jest w rękach jednego człowieka lub niedużej grupy ludzi i nie podlega żadnej kontroli społecznej.

Ciekawostka

W 1941 r. z inicjatywy Eleonory Roosvelt (żony prezydenta USA, Franklina Delano

Roosvelta) powstała organizacja Freedom Hause zajmujaca się badaniem stanu demokracji i wolności w państwach na całym świecie. Na jej stronie internetowej dostępne są wyniki corocznych raportów w tej sprawie.

Totalitaryzm

Deﬁnicja: Totalitaryzm

System polityczny, w którym władza dąży do całkowitego podporządkowania sobie społeczeństwa; uzyskania pełnej kontroli nad publicznym i prywatnym życiem ludzi.

(10)

Adolf Hitler

Das Bundesarchiv, licencja: CC BY-SA 3.0

Adolf Hitler był przywódcą III Rzeszy Niemieckiej - państwa o ustroju totalitarnym, które odwoływało się do idei skrajnego nacjonalizmu (szowinizmu).

Józef Stalin

U.S. Signal Corps photo., domena publiczna

Józef Stalin był przywódcą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich - państwa o ustroju totalitarnym.

Ciekawostka

(11)

Współcześnie istniejącym państwem o systemie totalitarnym jest Korea Północna.

Holocaust (Zagłada, Szoah)

Marsz żywych w Oświęcimiu 2015 r.

Piotr Drabik, Marsz żywych w Oświęcimiu 2015 r., licencja: CC BY 2.0

Państwa totalitarne niszczyły naturalne więzi społeczne: rodzinne, sąsiedzkie, narodowe.

Władze, przez powszechne stosowanie terroru, nie tylko naruszały elementarne prawa człowieka, ale także doprowadzały do eksterminacji jednostek i całych społeczności.

Wszelkie wartości społeczne wypierało ślepe posłuszeństwo wodzowi, wszechobecny strach niszczył zaufanie i wzmagał wzajemną wrogość.

Deﬁnicja: Holocaust

(Zagłada, Szoah) to zagłada 6 milionów Żydów europejskich dokonana przez III Rzeszę Niemiecką podczas II wojny światowej.

Podczas II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne zmusiły ludność żydowską do życia w gettach. Największe z nich znajdowało się w Warszawie. Ograbieni z majątków, stłoczeni na niewielkiej przestrzeni ludzie masowo umierali z głodu i szerzących się chorób.

Padali oﬁarą bezkarnych mordów dokonywanych przez niemieckich nazistów. W 1942 r.

władze III Rzeszy przystąpiły do realizacji planu całkowitej zagłady narodu żydowskiego.

Rozpoczęto deportacje mieszkańców gett do obozów zagłady.

(12)

Dzieci - więźniowie obozu Auschwitz-Birkenau Dzieci - więźniowie obozu Auschwitz-Birkenau, licencja: CC 0

Fragment ulotki "Protest" organizacji Front Odrodzenia Polski (1942 rok )

W getcie warszawskim, za murem odcinającym od świata, kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć. Nie istnieje dla nich nadzieja ratunku, nie nadchodzi znikąd pomoc. Ulicami przebiegają oprawcy, strzelając do każdego, kto się ośmieli wyjść z domu. Strzelają podobnie do każdego, kto stanie w oknie. Na jezdni walają się niepogrzebane trupy. (...) To samo co w getcie warszawskim, odbywa się od pół roku w stu mniejszych i większych miasteczkach i miastach polskich. (...) Tego milczenia dłużej tolerować nie można. Jakiekolwiek są jego

pobudki – jest ono nikczemne. Wobec zbrodni nie wolno pozostawać biernym. Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem

mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala.

Fragment ulotki „Protest” organizacji Front Odrodzenia Polski (1942 rok )

“

auschwitz.org

“

(13)

Przed wybuchem II wojny światowej Polska była państwem wielonarodowym

i wieloreligijnym. Społeczność żydowska stanowiła około 3 mln osób, czyli prawie 10%

obywateli państwa. Wojnę zdołali przetrwać tylko nieliczni. Według danych zebranych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań przeprowadzonym w 2011 r. około 2 tysiący obywateli Polski deklaruje żydowską tożsamość narodową jako jedyną.

Sprawiedliwi są wśród nas

Naród żydowski nie zapomniał o tych, którzy z narażeniem życia ratowali go w czasach II wojny światowej. Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie ustanowił medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawany za ratowanie Żydów w okresie II wojny światowej. Do 1 stycznia 2012 r. przyznano 24 355 takich odznaczeń, z czego 6339 otrzymali Polacy.

Wyróżnieni otrzymują specjalnie wybity medal i dyplom uznania. Ich nazwiska uwiecznione są na Ścianie Honoru w Ogrodzie Sprawiedliwych w Yad Vashem, w Jerozolimie.

Pamiętaj, że na ziemiach polskich w okresie okupacji osobom, które pomagały ludności żydowskiej, groziła kara śmierci. Niemcy stosowali odpowiedzialność zbiorową, karząc za ukrywanie Żydów również rodzinę, a często i sąsiadów ukrywającego.

Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Szoah. Utworzony został przez Niemców w połowie 1940 r. na

przedmieściach Oświęcimia (...). Obóz koncentracyjny Auschwitz (...) był największym hitlerowskim obozem koncentracyjnym, czyli

miejscem stopniowego wyniszczania więźniów i równocześnie największym ośrodkiem natychmiastowej, bezpośredniej zagłady Żydów.

Niemieccy naziści deportowali do Auschwitz co najmniej 1,3 mln osób ponad 20 narodowości. Żydzi stanowili 85% wszystkich

deportowanych i 90% ogółu zamordowanych.

Talmud

KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE, RATUJE CAŁY ŚWIAT

“

(14)

Medale i dyplomy Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Senacie RP

Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Medale i dyplomy Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Senacie RP, licencja: CC BY-SA 3.0

Ćwiczenie 3

Przygotuj krótką prezentację, w której przedstawisz jedną z osób, ratującą z narażeniem życia ludność żydowską w okresie II wojny światowej.

Wiek XX - wiekiem ludobójstwa?

Pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości” jest często używane zamiennie z pojęciem ludobójsta, bowiem oba odnoszą się do przypadków radykalnego łamania podstawowego prawa

człowieka, jakim jest prawo do życia. Jednak zbrodnia przeciwko ludzkości jest pojęciem o szerszym znaczeniu i obejmuje także sytuacje, w których podejmowane działania nie polegają na bezpośrednim zadawaniu śmierci, lecz często do niej prowadzą (np. łagry w Związku Radzieckim).

Szczególnie wiele zbrodni o takim charakterze miało miejsce w wieku XX. Zalicza się do nich, oprócz Holocaustu, także:

wymordowanie ludności plemion Herero i Namaqua przez wojska Cesarstwa

Niemieckiego (lata 1904‐1905, ówczesna Niemiecka Afryka Połodniowo‐Zachodnia, dzisiajsza Namibia);

(15)

ludobójstwo Ormian, dokonane przez Turków w latach 1915‐1918 r.;

Wielki Głód na Ukrainie, gdzie w wyniku planowej działalności władz ZSRR doszło w latach 1932 - 1933 do śmierci kilku milionów ludzi;

zbrodnię w Nankinie, gdzie w grudniu 1937 r. i w styczniu 1938 r., Cesarska Armia Japonii wymordowała chińskich mieszkańcow miasta;

zbrodnię katyńską, czyli rozstrzelanie polskich oﬁcerów na skutek decyzji władz ZSRR;

eksterminację plemienia Tutsi przez plemię Hutu w Rwandzie (1994 r.);

masakrę w Srebrenicy, dokonaną przez serbskie bojówki (1995 r.).

Ważne!

Zbrodnie przeciwko ludzkości - jedna z kategorii zbrodni wojennej, pojęcie szersze niż ludobójstwo. Do zbrodni przeciwko ludzkości zalicza się: ludobójstwo, morderstwa, eksterminację, deportację, prześladowania i inne czyny dokonywane z zamiarem zniszczenia całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej.

Podsumowanie

Wiek XX nazywa jest wiekiem totalitaryzmów, które pochłonęły kilkadziesiąt milionów oﬁar.

Przywódcy państw autorytarnych i totalitarnych nie wahali się stosować przemocy na masową skalę, aby osiągać zamierzone cele. Obozy koncentracyjne i zbiorowe zbrodnie spotykały ze strony sił militarnych III Rzeszy i ZSRR zarówno własnych obywateli, jak też przedstawicieli innych narodowości. Podczas II wojny światowej Niemcy pod wodzą Adolfa Hitlera zaplanowali i rozpoczęli eksterminację całego narodu żydowskiego - Holocaust.

Zginęło co najmniej 6 milionów europejskich Żydów. Mimo doświadczeń z poprzedniego stulecia współczesny świat nie jest wolny od autokratycznych systemów politycznych.

(16)

Ćwiczenie 4

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przyporządkuj podane opisy sytuacji do systemów politycznych, w których mogą zaistnieć.

Agata nie miała dzisiaj lekcji. Cała szkoła udała się na spotkanie z przywódcą państwa i jedynej działającej par i. Na wielkim wiecu zgromadzono prawie całą

ludność miasta. Nikt nie odważył się odmówić, nikt nie zaprotestował.

Strach paraliżował wszystkich.

totalitaryzm

Antek z niepokojem czeka na powrót rodziców do domu. Uczestniczą w spotkaniu przedwyborczym. Antek wie, że udział w nich jest niebezpieczny.

Wczoraj policja rozpędziła jedno z takich spotkań. Przyjaciel rodziny

został aresztowany.

autorytaryzm

Jutro powszechne wybory – cieszy się Ania. Jej tata jest kandydatem reprezentującym największą opozycyjną

par ę w państwie. Ania towarzyszyła tacie w spotkaniach z wyborcami. Ma

nadzieję, że głoszone przez niego postulaty przekonały przyszłych

wyborców.

demokracja

(17)

Ćwiczenie 5

Rozwiąż krzyżówkę.

1. Metoda rozwiązywania konﬂiktów.

2. Działalność władz państwowych, np. rządu.

3. Określenie, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza władzę ludu.

4. Politycznie zorganizowana społeczność, mająca swoje terytorium, władze i prawa.

5. System polityczny dążący do całkowitego zniewolenia człowieka.

6. Najważniejsza ustawa w państwie, określająca jego ustrój.

7. Skrajny nacjonalizm, oparty na nienawiści do innych narodów.

8. Przemoc i okrucieństwo.

1 2 3 4 5 6 7 8

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Literatura uzupełniająca

Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Niezależna Oﬁcyna Wydawnicza, Warszawa 1993.

Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, rozdz. VI, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.

Przydatne linki

www.auschwitz.org

AUSCHWITZ - OBÓZ KONCENTRACYJNY I ZAGŁADY - Lekcja